Tài liệu Bức tranh làng quê việt nam qua tập thơ góc sân và khoảng trời trần đăng khoa (2014)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC ---------------------------------------- LƢƠNG THỊ THUỶ BỨC TRANH LÀNG QUÊ VIỆT NAM QUA TẬP THƠ GÓC SÂN VÀ KHOẢNG TRỜI – TRẦN ĐĂNG KHOA KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học thiếu nhi Ngƣời hƣớng dẫn khoa học Th.S - GVC NGUYỄN NGỌC THI HÀ NỘI, 2014 LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo khoa giáo dục Tiểu họcTrƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành khoá luận này. Đặc biệt, tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Th.S Nguyễn Ngọc Thi ngƣời đã giúp đỡ, chỉ bảo tận tình cho tôi trong việc triển khai nghiên cứu đề tài khoá luận đạt kết quả. Do thời gian nghiên cứu và đây là những bƣớc đầu làm quen với công tác nghiên cứu khoa học nên đề tài của tôi không tránh khỏi thiếu sót. Vì vậy tôi mong nhận đƣợc sự góp ý của thầy cô giáo và các bạn sinh viên để khoá luận tốt nghiệp của tôi thêm chất lƣợng và hữu ích. Tôi xin chân thành cảm ơn!. Hà Nội, tháng 5 năm 2014 Sinh viên Lƣơng Thị Thuỷ LỜI CAM ĐOAN Dƣới sự chỉ bảo tận tình của Th. S – GVC Nguyễn Ngọc Thi và kế thừa kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học đi trƣớc, tôi đã hoàn thành khoá luận tốt nghiệp của mình. Tôi xin cam đoan khoá luận này là công trình nghiên cứu của tôi, kết quả không trùng lặp với kết quả của các tác giả khác. Hà Nội, tháng 5 năm 2014 Sinh viên thực hiện Lương Thị Thuỷ MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................. 3 3. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 5 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu. ............................................................. 5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu. ................................................................................. 5 6. Phƣơng pháp nghiên cứu. ........................................................................... 6 7. Cấu trúc khoá luận ...................................................................................... 6 NỘI DUNG....................................................................................................... 7 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH THẦN ĐỒNG THƠ CA ..................... 7 TRẦN ĐĂNG KHOA ....................................................................................... 7 1.1. Quê hƣơng ............................................................................................... 7 1.2. Gia đình.................................................................................................. 11 1.3. Thời đại .................................................................................................. 13 1.4. Tài năng bẩm sinh của Trần Đăng Khoa ............................................... 14 CHƢƠNG 2.THẾ GIỚI MỞ RA TỪ GÓC SÂN VÀ KHOẢNG TRỜI THEO CÁI NHÌN CỦA CẬU BÉ KHOA ................................................................. 17 2.1. Tâm lí trẻ thơ với nhu cầu khám phá và khát vọng đƣợc giao hoà với thế giới xung quanh ............................................................................................... 17 2.2. Bức tranh thiên nhiên làng quê Việt Nam................................................ 18 2.3. Bức tranh lao động nơi thôn dã ................................................................ 36 CHƢƠNG 3. NGHỆ THUẬT TẠO DỰNG BỨC TRANH LÀNG QUÊ ..... 42 3.1. Một số biện pháp tu từ. ............................................................................ 42 3.1.1. Biện pháp nhân hoá. ......................................................................... 42 3.1.2. Biện pháp So sánh ............................................................................. 47 3.1.3. Biện pháp Ẩn dụ ................................................................................ 48 3.2. Thể thơ và nhịp điệu................................................................................. 50 3.3. Nghệ thuật miêu tả âm thanh ................................................................... 53 3.3.1 Thế giới âm thanh mang đặc trưng của nông thôn Việt Nam - vùng đồng bằng Bắc Bộ ....................................................................................... 53 3.3.2 Thế giới âm thanh phong phú đa dạng .............................................. 59 GIÁO ÁN GIẢNG DẠY ................................................................................ 67 KẾT LUẬN .................................................................................................... 70 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 72 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1 Lí do khách quan Thơ ca là dòng chảy vô tận, không bao giờ ngừng bồi đắp phù sa cho cuộc đời. Thơ ca gắn với con ngƣời từ khi sinh ra đến khi từ giã cõi đời. Qua những câu hát à ơi ngọt ngào của bà của mẹ, hoà với nhịp đƣa của cánh võng chiếc nôi: “Thơ là muôn vạn cánh chim Đưa em bay bổng đi tìm giấc mơ” Từ lâu tuổi thơ mỗi ngƣời đã gắn liền với thơ ca, bởi lẽ thơ rất phù hợp với tuổi thơ. Nhà văn Ga- ma – ra đã từng nói: “Người ta nói là chỉ trẻ em và nhà thơ mới biết làm thơ, mới hiểu được sự thật của cuộc sống” (Ga-mara,Cuốn sách và trẻ em). Trần Đăng Khoa là một minh chứng cho điều đó. Những rung động chân thực cùng năng khiếu bẩm sinh trác việt đã tạo nên một Trần Đăng Khoa – thần đồng thơ ca với những dòng thơ hồn nhiên, ấp ám tình ngƣời, làm xôn xao lòng ngƣời thuộc nhiều lứa tuổi. Không phải ngẫu nhiên mà Vân Thanh nhận xét: “Thơ Trần Đăng Khoa một thời làm rung động cả trẻ em lẫn người lớn với bài: Đánh thức trầu, Đám ma bác giun, Mưa, Ò..ó…o”( Nhiều tác giả, Bàn về văn học thiếu nhi- NXB Kim Đồng). Đặc biệt với lứa tuổi Tiểu học, thơ Trần Đăng Khoa thực sự gần gũi thân thuộc và chiếm đƣợc cảm tình của các em, thơ nhƣ ngƣời bạn tuổi thơ của trẻ em. Trong sách giáo khoa Tiếng Việt Tiểu học, thơ Trần Đăng Khoa đƣợc đƣa vào chƣơng trình từ lớp 1 đến lớp 5, bao gồm tám bài thơ trích trong tập Góc sân và khoảng trời. Đó là bài: Kể cho bé nghe, Ò …ó … o, Cây dừa, Tiếng võng kêu, Khi mẹ vắng nhà, Mưa, Trăng ơi… từ đâu đến?, Hạt gạo làng ta. 1 Trần Đăng Khoa là một trong số ít nhà thơ mà ở lớp học nào của bậc tiểu học cũng có tác phầm đƣợc chọn. Chỉ nghe tên tám bài thơ kể ở trên thôi ta cũng thấy đƣợc màu sắc cảnh vật, những âm thanh hình ảnh rất gần gũi, quen thuộc. Vì vậy, việc tìm hiểu, nghiên cứu đề tài“Bức tranh làng quê Việt Nam trong tập Góc sân và khoảng trời của Trần Đăng Khoa” với mong muốn đƣợc tìm hiểu bức tranh nông thôn đồng bằng Bắc Bộ quen mà lạ qua cách cảm, cách nghĩ của tâm trẻ thơ. 1.2. Lí do sư phạm Học sinh tiểu học đƣợc tiếp xúc với thơ ca qua bộ môn Tiếng Việt. Thơ có sức lôi cuốn kì diệu, nó tác động mạnh mẽ đến tình cảm của trẻ. Thơ góp phần quan trọng trong việc hình thành nhân cách con ngƣời đặc biệt với học sinh Tiểu học – bậc học nền tảng bƣớc đầu hình thành nhân cách thẩm mỹ. Thơ góp phần đắc lực giáo dục chân, thiện, mĩ cho các em. Về mặt tình cảm, trẻ em là đối tƣợng giàu có nhất. Các em dễ khóc, dễ cƣời, dễ yêu, dễ ghét. Tất cả các em đều nhiệt tình sôi nổi, ham học hỏi. Khả năng tiếp thu những gì gọi là hay, là mới của các em lại càng mạnh mẽ hơn. Tuy vậy không phải trẻ em nào cũng thích đọc thơ và hiểu đƣợc thơ, nhất là trong xã hội hiện đại ngày nay, các em đƣợc tiếp xúc nhiều với các thể loại truyện tranh, những trò chơi điện tử hại mắt tốn thời gian và xa dần với sách với những vần thơ ngọt ngào đằm thắm, giản dị, trong sáng, giàu nhạc điệu. Là một ngƣời giáo viên Tiểu học tƣơng lai, việc nghiên cứu đề tài “Bức tranh làng quê Việt Nam qua tác phẩm Góc sân và khoảng trời của Trần Đăng Khoa” có ý nghĩa rất to lớn, nhằm mục đích nâng cao khả năng cảm thụ văn học, bồi dƣỡng chuyên môn cho bản thân. Đồng thời hiểu đƣợc thơ Trần Đăng Khoa giúp phục vụ đắc lực cho công tác giảng dạy bộ môn Tiếng Việt và giáo dục học sinh sau này.Nhƣng quan trọng nhất là góp phần tác động đến 2 niềm yêu thích thơ ca của tuổi thơ để từ đó các em tìm đến thơ, đọc thơ và cảm thụ thơ. Đặc biệt đối với học sinh lớp 4, lớp5 đề tài này giúp ích cho học sinh phân tích cái hay cái đẹp trong các tác phẩm văn học, từ đó các em mở rộng thêm hiểu biết về đời sống nông thôn Việt Nam. Chính bởi những lẽ trên đã thôi thúc tôi chọn đề tài “Bức tranh làng quê Việt Nam trong tác phẩm Góc sân và khoảng trời của Trần Đăng Khoa”với hi vọng giúp các em hiểu phần nào về cuộc sống, thiên nhiên, con ngƣời nơi thôn dã qua đó bồi dƣỡng tình yêu thiên nhiên đất nƣớc mình. 2. Lịch sử vấn đề Trần Đăng Khoa làm thơ từ rất nhỏ (8 tuổi với bài thơ Con bƣớm vàng), thơ Trần Đăng Khoa đã tạo nên một hiện tƣợng lạ “xưa nay chưa từng có” thu hút đƣợc sự chú ý của đông đảo giới phê bình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc với nhiều ý kiến khác nhau. Nhà thơ Tố Hữu viết: “Tập thơ Góc sân và khoảng trời có rất nhiều bài thơ hay, tập thơ này có vị trí xứng đáng trong thơ Việt Nam và tôi chưa thấy trên thế giới trẻ em nào lại có những bài thơ như vậy cả, tinh hoa văn hoá dân tộc đã dồn đúc lại trong một số ít người, trong đó có Khoa” (An ninh thế giới,số 116, 11-3-1999). Nhà thơ Xuân Diệu đã không ngần ngại coi Khoa là ngƣời đứng đầu trong số thi sĩ tí hon cùng thời đại khi ông ví “ hàng vạn em nhỏ cất tiếng gáy ò..ó..o …. ở khắp mọi nơi ; Khoa ở trung tâm của cuộc đồng ca vang tương lai ấy”( Một em nhỏ làm thơ, Góc sân và khoảng trời , NXB Kim Đồng). Trong lời giới thiệu về tập thơGóc sân và Khoảng trời tái bản thứ 27 của sở GD-ĐT Hải Dƣơng, thầy giáo Nguyễn Văn Đức đã viết: “Thời đánh Mỹ, thơ Trần Đăng Khoa chinh phục độc giả trong và ngoài nước. Không mấy ai đã đi qua cái thời đó mà không lưu giữ trong tâm hồn đôi dòng thơ Khoa. Người đọc thấy trong từng nụ thơ linh diệu của anh có vóc dáng dân 3 tộc Việt Nam ngàn đời, phẩm chất con người Việt Nam muôn thuở… Có những câu thơ Khoa cô đọng quyết tâm chiến đấu và lạc quan của cả một thời đại”. Thơ Trần Đăng Khoa thể hiện sự hồn nhiên, chân thực của trẻ thơ chính vì điều đó nên thơ Khoa chinh phục nhiều độc giả yêu thơ đến vậy. Tất cả xuất phát từ một tâm hồn thơ nhạy cảm, tinh tế. Xuân Diệu đã viết lời tựa cho cuốn Góc sân và Khoảng trời:“Có nhìn cái mảnh sân nhỏ nhà Khoa, tôi mới thấm thía, giác ngộ hơn nữa về sức mạnh của nội tâm. Chính nội tâm, chính tâm hồn bên trong của con người quy tụ cảnh vật bên ngoài vào một cái trục, biến vật vô tri thành ra xúc cảm, tình cảm. Tôi bước trên sân nhà em Khoa, đi qua đi lại với một thái độ trân trọng, tôi đang ở trong bầu thế giới riêng của Khoa”. Cái sự vật trong thơ anh đầy “sức sống”, “tâm hồn” và đúng nhƣ nhận xét của nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh: “Làng quê đã tạo nên thơ Khoa từ màu sắc đến linh hồn”. Qua tập thơ đầu tay, ta thấy rõ tuổi thơ Khoa gắn bó mật thiết với Góc sân và Khoảng trờiKhoa đã nhìn đã nghe, đã cảm, đã đƣa vào thơ những hình ảnh, âm thanh, màu sắc chỉ có ở làng quê Việt mới có. Làng quê hiện lên quen thuộc với một mảnh vƣờn, một góc sân, một dòng sông, một thửa ruộng,… bình dị mà vẫn gây nhiều ngạc nhiên hứng thú. Bởi Khoa đã thổi vào đó nét tinh nghịch, hồn nhiên của tâm hồn trẻ thơ, của cái tuổi chăn trâu cắt cỏ, thả diều, bắt cá,.. và chính nét độc đáo mới lạ đó đã tạo lên sức sống lâu bền của thơ Khoa. Chính vì lẽ đó mà mƣời bảy năm sau, nhà nghiên cứu Trần Đăng Suyền cho rằng: “Quả là thời kì niên thiếu, Trần Đăng Khoa đã tạo ra được một thế giới nghệ thuật thơ của mình. Đặc sắc, một mình riêng một góc trời” (Thế giới nghệ thuật thơ Trần Đăng Khoa thời kì niên thiếu, Tạp chí Văn học số 4/2003). 4 Ngay cả bản thân nhà thơ cũng đã từng bộc bạch: “Tôi đến với thơ hồn nhiên như em bé đến với trò chơi. Nhưng khi gặp Xuân Diệu thì tôi hiểu rằng thơ ca không bao giờ là trò chơi cả. Nó là một công việc sáng tạo cực nhọc nếu không muốn nói là lao động khổ ải”. Một số các giáo trình văn học thiếu nhi cũng đề cập tới giá trị nội dung và đặc sắc nghệ thuật tập thơ Góc sân và khoảng trời. Những bài nghiên cứu, nhận định, nhận xét đó chỉ nêu ra mà chƣa ai đi sâu vào nghiên cứu bức tranh làng quê trong tậpGóc sân và Khoảng trời của Trần Đăng Khoa. Song những công trình trên đã đáp ứng caotrong việc khắc hoạ thế giới qua cái nhìn trẻ thơ và gợi ý cho tôi triển khai đề tài khoá luận này. 3. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu đề tài trên,chúng tôi mong muốn hiểu sâu sắc hơn thơ Trần Đăng Khoa, trong tƣơng lai giúp học sinh Tiểu học cảm nhận đƣợc: “Bức tranh làng quê Việt Nam trong tập Góc sân và Khoảng trời của Trần Đăng Khoa”. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu. 4.1. Đối tượng nghiên cứu. Tập thơGóc sân và Khoảng trời của Trần Đăng Khoa. 4.2. Phạm vi nghiên cứu. Bức tranh làng quê Việt Nam qua tập thơ trên của Trần Đăng Khoa. Văn bản khảo sát: Tập thơ Góc sân và khoảng trờicủa Trần Đăng Khoa, NXB Văn hoá - Thông tin 2002. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu. Xuất phát từ mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài. Nghiên cứu của tôi nhằm thực hiện những nhiệm vụ sau: - Tìm hiểu cơ sở lí luận của việc hình thành thần đồng thơ Trần Đăng Khoa. 5 - Tìm hiểu bức tranh nông thôn Việt Nam trong tâpGóc sân và Khoảngtrờicủa Trần Đăng Khoa. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu. Trong đề tài tôi có sử dụng các phƣơng pháp sau:  Phương pháp phân loại..  Phương pháp thống kê.  Phương pháp so sánh.  Phương pháp phân tích, tổng hợp. 7. Cấu trúc khoá luận Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, nội dung khoá luận gồm có ba chƣơng. Chƣơng 1: Cơ sở hình thành thần đồng thơ ca Trần Đăng Khoa. Chƣơng 2: Thế giới mở ra từ Góc sân và khoảng trờitheo cái nhìn của cậu bé Khoa. Chƣơng 3: Nghệ thuật tạo dựng bức tranh làng quê. 6 NỘI DUNG CHƢƠNG 1 CƠ SỞ HÌNH THÀNH THẦN ĐỒNG THƠ CA TRẦN ĐĂNG KHOA “Thần đồng thi ca- có lẽ đây là từ thích hợp nhất để nói về nhà thơ Trần Đăng Khoa với những bài thơ làm từ góc sân dạo ấy. Thần đồng thơ vì mới học lớp hai, mới lên tám tuổi đầu, chữ nghĩa chả có là bao nhiêu, mẹo luật câu cú hẳn là ít ỏi. Vậy mà cậu bé Khoa đã làm được thơ – làm được rất nhiều thơ. Điều quan trọng là để tôn vinh chú bé lên làm thần đồng chính là ở chỗ những bài thơ đó rất lạ, rất hay. Lạ và hay ở mức những em bé cùng lứa tuổi với Trần Đăng Khoa dù có làm thơ, có nổi tiếng cũng không thể đạt “ cỡ” Trần Đăng Khoa. Các nhà thơ người lớn đã thành danh lại càng không thể viết như em Khoa, cháu Khoa được nữa. Hiện tượng Trần Đăng Khoa là hiện tượng không chỉ riêng chỉ của riêng Việt Nam mà còn là hiện tượng hiếm hoi của thế giới” [7; 11] . Vậy điều gì đã làm nên thần đồng thơ ấy? có thể lí giải điều đó ở một số điểm sau: 1.1. Quê hƣơng Nam Sách, Hải Dƣơng miền quê vùng đồng bằng chiêm trũng là nơi thần đồng thơ sinh ra và lớn lên. Chính miền quê nghèo khó đó đã ƣơm mầm cho tài năng Khoa nảy nở. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh đã khẳng định “làng quê đã tạo nên thơ Khoa từ màu sắc đến linh hồn”.Quả thật, đọc Góc sân và Khoảng trờita có thể thấy rõ đƣợc điều đó. Chẳng phải những vần thơ hay nhất, những hình ảnh đẹp nhất trong tập thơ đều là những câu thơ những hình ảnh về con ngƣời nông thôn đó sao? Tập thơ in đậm dấu ấn tuổi thơ – tuổi thơ làng quê , tuổi thơ của một thời chiến tranh. Ở đây hồn thơ tuổi thơ xôn xao trong những câu chữ. Và hồn thơ ấy gắn bó với Góc sân và Khoảng trời- nơi chôn rau cắt rốn của Khoa. Cho nên chúng ta hiểu vì sao tập 7 thơ có tựa đề Góc sân và khoảng trời và mở đầu tập thơ cũng là Góc sân và khoảng trời: “Góc sân nho nhỏ mới xây Chiều chiều em đứng nơi này em trông Thấy trời xanh biếc mênh mông Cánh cò chớp trắng bên sông Kinh Thầy….” Nghĩa là hổn thơ này không phải từ trên trời rơi xuống, hồn thơ ấy gắn chặt với quê hƣơng, đất nƣớc mình. Hay nói cách khác, nó gắn với cuộc sống xung quanh. Đúng nhƣ cốThủ tƣớng Phạm Văn Đồng đã từng nói về kinh nghiệm làm thơ, văn: “điều đầu tiên phải có gì trong trí trước đã”, tức là thơ văn là sản phẩm của những gì mà ta quan sát, lắng nghe, cảm nhận đƣợc. Chính vì thế khi đọc Góc sân và Khoảng trời ta thấy cả một thế giới với những sự vật gần gũi quen thuộc của làng quê chứ không phải là một thế giớ xa lạ viển vông, không phải là sản phẩm của trí tƣởng tƣợng vu vơ. Ta có thể đọc đƣợc trong thơ của Khoa hình ảnh của những luống khoai, những hàng chuối những ruộng cà: “Vườn em có một luống khoai Có hàng chuối mật với hai luống cà” (Vườn em) Dạo một vòng quanh góc sân và khoảng trời ấy, bất kì sự vật, hiện tƣợng nào cũng gợi cho Khoa những rung động và khiến tâm hồn Khoa cất lên những vần thơ. Một đám ma của bác giun sau vƣờn cũng đƣợc Khoa quan sát tinh tế nhƣng cũng thật nhí nhảnh: “Bác giun đào đất suốt ngày Trưa nay chết dưới bóng cây sau nhà, Họ hàng nhà kiến kéo ra Kiến con đi trước, kiến già theo sau” (Đám ma bác giun) 8 Kia là: “Cây dừa Sải tay Bơi Ngọn mùng tơi Nhảy múa” ( Mưa) Và xa xa là cánh đồng chiều với cánh diều tuổi thơ: “Cánh diều no gió Sáo nó thổi vang Sao trời trôi qua Diều thành trăng vàng Cánh diều no gió Tiếng nó trong ngần Diều hay chiếc thuyền Trôi trên sông Ngân Cánh diều no gió Tiếng nó chơi vơi Diều là hạt cau Phơi trên nong trời Trời như cánh đồng Xong mùa gặt hái Diều em – lưỡi liềm Ai quên bỏ lại” ( Thả diều) 9 Khoa miêu tả một không gian tuyệt vời, thơ mộng của cánh đồng quê hƣơng. Tự bao giờ cánh diều tiếng sáo đã tạo nên nét thanh bình thƣ thái trong cảnh vật thiên nhiên và tâm hồn ngƣời dân. Và cánh diều càng trở nên thân thƣơng hơn khi đƣợc ví với những hình ảnh quen thuộc xuất hiện hàng ngày trong cuộc sống của ngƣời dân: ánh trăng, chiếc thuyền, hạt cau, lƣỡi liềm. Tâm hồn Khoa luôn hoà hợp với thiên nhiên, với quê hƣơng, hƣơng đồng gió nội nhƣ đã thấm sâu vào trong tâm hồn Khoa từ những đặc trƣng của làng quê: “Mùi bùn đang ngấu Mùi phân chưa hoai Vôi chưa tan hẳn Còn hăng rãnh cày” ( Hương đồng) Quê hƣơng còn nhiều gian lao và vất vả, cậu bé Khoa hiều đƣợc nỗi vất vả đó: “Hạt gạo làng ta Có bão tháng bảy Có mưa tháng ba Giọt mồ hôi sa, Những trưa tháng sáu. Nước như ai nấu, Chết cả cá cờ. Cua ngoi lên bờ Mẹ em xuống cấy”…. ( Hạt gạo làng ta) Quê hƣơng với tất cả những con ngƣời, những sự vật rất đỗi quen thuộc đã cho Khoa những ý nghĩa sâu xa, lay động nhất: 10 “Mái gianh ơi hỡi mái gianh Ngấm bao mưa nắng mà thành quê hương” (Về thăm cô Bưởi) Có yêu quê,hiểu quê mới thấm thía và có cảm nhận tinh tế, sâu sắc đến thế. Có thể nói quê hƣơng đã chắp cánh cho thơ Khoa bay cao bay xa. Qua những vần thơ đó, ngƣời đọc không chỉ thấy hình ảnh một nông thôn Việt Nam, mà còn thấy đƣợc một tình yêu sâu nặng của Khoa dành cho quê hƣơng với cách viết đầy sáng tạo. 1.2. Gia đình Lớn lên trong gia đình mọi ngƣời đều yêu thơ văn nên Khoa cũng yêu thơ văn từ nhỏ. Ảnh hƣởng trực tiếp từ ngƣời mẹ, ngƣời bà – một kho văn hoá dịu dàng với những truyện cổ tích, những bài ca dao, những truyện nôm, các làn điệu chèo… Trần Đăng Khoa đã lớn lên bằng nguồn sữa mẹ, và hồn thơ em phong phú dạt dào nhờ nguồn sữa thơ ca dân gian. Theo lời kể của mẹ Khoa: “từ lúc nó hơi biết nói tôi đã đọc ca dao. Nó lại bảo kể chuyện cổ tích, chuyện nọ xọ chuyện kia, chuyện nào nó cũng thích. Nó chỉ khoái hỏi văn, chả có sức đâu mà giải thích cho nó”. Thơ ca dân gian đã ngấm sâu vào con ngƣời Khoa, nên hồn thơ đó in đậm dấu là điều tự nhiên. Trần Đăng Khoa làm thơ khi mới biết ít chữ, sức đọc chẳng đƣợc mấy, vốn liếng chủ yếu trông cậy vào năng khiếu và những gì gia đình cung cấp cho em qua những khúc hát ru, những trò chơi dân gian, những câu chuyện của bà của mẹ. Ta có thể thấy trong Góc sân và Khoảng trời gần một nửa đều là thơ lục bát, nhiều bài thơ có kết cấu vòng và ý thơ đƣợc sáng tạo từ những câu thơ dân gian. Ngƣời xƣa trò chuyện tâm tình với con trâu nhƣ ngƣời bạn: “Trâu ơi ta bảo trâu này Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta” 11 Trần Đăng Khoa cũng viết về con trâu đen lông mƣợt cũng là trò chuyện tâm tình: “Trâu ơi ăn cỏ mật Hay là ăn cỏ gà” “Trâu ơi uống nước nhá Đây rồi nước mương trong” (Con trâu đen lông mượt) Trần Đăng Khoa cũng nghĩ đến Thánh Gióng khi viết: “Ông trời Mặc áo giáp đen Ra trận” (Mưa) Và ta nhiều lần bắt gặp hình tƣợng con cò của thơ ca dân gian trong thơ Khoa. Đây vẫn là con cò lặn lội bờ sông: “Trong giấc mơ em Có gặp con cò Lặn lội bờ sông” ( Tiếng võng kêu) Nhƣ vậy, từ những khúc ru, những câu chuyện đƣợc mẹ kể và bà kể Khoa đã có một kho tƣ liệu quý báu làm chất liệu cho những sáng tác của mình. Và điều quan trọng hơn là Khoa đã biết sử dụng chúng một cách đầy sáng tạo, hấp dẫn lôi cuốn ngƣời đọc. Ngoài mẹ và bà thì anh Minh – anh cả của Khoa là giáo viên cấp hai (sau là nhà thơ sinh hoạt và làm việc ở Hội Văn học Nghệ thuật Quảng Ninh) cũng đã tác động đến Khoa rất nhiều. Khoa luôn đƣợc anh động viên “em cứ học đi biết chữ thì tha hồ mà đọc”. Học xong lớp vỡ lòng (lớp 1), bấy giờ Khoa đã bắt đầu đọc sách và đƣợc anh Minh cho vài quyển sách làm tủ sách 12 riêng. Việc gia đình Khoa có sách và đặt báo là một hiện tƣợng rất đặc biệt so với bà con cùng thời đó. Anh Minh lại có tài xuất khẩu thành thơ. Mỗi khi đội sản xuất của hợp tác xã phát động một phong trào gì đấy thƣờng nhờ anh đặt giúp mấy bài cổ động dễ nhớ dễ thuộc. Anh thƣờng đáp ứng chẳng mấy khó khăn. Anh Minh đã trở thành một tấm gƣơng để Khoa học hỏi và ganh đua. Nhà thơ nhí bí mật viết rất nhiều và độc giả đầu tiên là bé Giang. Những bài thơ Khoa viết đều đọc cho bé Giang nghe, bé Giang thuộc thơ của anh và lại đọc cho lũ trẻ trong xóm nghe. Bởi vần điệu dễ thuộc , dễ nhớ làm cho bọn trẻ thích thú và thuộc rất nhiều thơ Khoa. Và điều đó càng khiến Khoa tích cực làm thơ hơn. Những ngƣời thân trong gia đình luôn là nguồn cảm hứng để Khoa sáng tác và có rất nhiều bài thơ khiến ta phải xúc động nhƣ : Mẹ ốm, Khi mẹ vắng nhà,Dặn em,…. Gia đình thân yêu là cái nôi nuôi dƣỡng cho mầm thơ Trần Đăng Khoa lớn lên hàng ngày. 1.3. Thời đại Những năm tháng chiến đấu oanh liệt thống nhất đất nƣớc đã tạo nên một tính chất sử thi của nền văn học hiện đại. Không khí chung của thời đại vang dội vào trang thơ của thiếu nhi. Trong những năm 60- 70 của thế kỉ XX, xuất hiện một số tác giả nhỏ tuổi làm thơ và lập tức đƣợc công nhận là thơ hay. Và trong dàn đồng ca ấy Khoa ở vị trí trung tâm. Làng quê của Khoa và các bạn nhỏ cùng thời có biết bao niềm vui nhƣng cũng thật khốc liệt, trong hoàn cảnh chiến tranh. Vì thế thơ Khoa không chỉ xuất hiện những cảnh vật gần gũi với các em mà còn có cả tiếng súng, tiếng bom những hi sinh mất mát và những tiếng thét căm hờn. Bức tranh thiên nhiên trong thơ Khoa in rõ dấu ấn của thời đại, dấu ấn của một nông thôn vùng đồng bằng Bắc Bộ lúc đó.“Hạt gạo làng ta” cho chúng ta thấy một hình ảnh nông thôn cần lao vất vả: 13 “Có bão tháng bảy, Có mưa tháng ba. Giọt mồ hôi sa, Những trưa tháng sáu. Nước như ai nấu, Chết cả cá cờ”. Một nông thôn đổi mới: “Có lời mẹ hát Ngọt bùi đắng cay” (Hạt gạo làng ta) Và nông thôn gian khổ chiến đấu dồn tất cả sức ngƣời, sức của: “Gửi ra tuyền tuyến, Gửi về phương xa”. Tuổi thơ đáng lẽ phải đƣợc hƣởng niềm vui hoà bình sống trong chiều chuộng, nhƣng tuổi thơ trong bom đạn thì sớm biết, sớm nếm trải căm thù và không phải niềm căm thù bản năng mà là một tình cảm có chỉ dẫn lí trí. Do vậy đi sâu đƣợc bản chất của sự vật nhƣng không làm theo cách của ngƣời lớn mà vẫn giữ nguyên vẹn giọng điệu trẻ con. Những gì em viết về tình cảm trí tuệ của tâm hồn ngây thơ trong sáng, viết hồn nhiên ca ngợi với tất cả niềm tin vào chiến thắng. Trong nhiều tác giả có thể nói sự bùng nổ tài năng thơ ở tuổi thiếu niên cùng đồng nghĩa với sự thăng hoa của một đời nghệ sĩ. Khoa đã viết những điều xúc động nhất, sâu sắc nhất, những rung cảm sâu xa nhất để rồi sau này tiếp tục làm thơ cũng khó lòng vƣợt qua đƣợc chính mình thời thơ ấu. 1.4. Tài năng bẩm sinh của Trần Đăng Khoa Có thể nói, ngoài cơ sở hình thành tài năng thơ ca Trần Đăng Khoa là quê hƣơng, gia đình, thời đại còn thấy dấu hiệu của một tài năng bẩm sinh. Có 14 nhiều bài thơ Khoa nhƣ buột miệng nói ra. Trong một buổi chiều nấu cơm trƣớc cảnh con bƣớm vàng dập dờn bay lƣợn Khoa thích thú reo lên: “Con bướm vàng Con bướm vàng Bay nhẹ nhàng Trên bờ cỏ…” (Con bướm vàng) Khi đó Khoa không ý thức làm nghệ thuật mà chỉ là ghi lại những điều chợt nhìn thấy, ghi bằng chất liệu của trẻ thơ. Chỉ có điều tính trẻ thơ ấy khác các trẻ thơ khác ở chỗ Trần Đăng Khoa có một sự rung cảm với cái nhìn tinh tế độc đáo. Trong bài thơ “ Đêm Côn Sơn” Khoa có một câu thơ mà ai cũng phải ngạc nhiên: “Ngoài thềm rơi cái lá đa Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng” Khoa có một tài năng bẩm sinh, có một khả năng quan sát tinh tế và một trái tim tràn ngập tình yêu thƣơng thiên nhiên, con ngƣời – tình yêu cuộc sống. Tuy vậy ngoài tài năng thiên bẩm để trở thành một thần đồng thơ, Khoa cũng phải bền bỉ phấn đấu tích luỹ ngay từ nhỏ. Mặc cho ngƣời đời coi Khoa là một thần đồng , Khoa cũng chỉ khiêm tốn nhận mình là một ngƣời làm thơ nên có nhiều kĩ năng, kĩ xảo mà thôi. Trần Đăng Khoa làm thơ từ hồi còn học vỡ lòng theo lối bắt chƣớc những gì đã đƣợc đọc và viết theo thể nhật kí, ghi chép các sự việc diễn ra hàng ngày. Đƣợc sự giúp đỡ của các vị tiền bối nhƣ Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Tố Hữu, Huy Cận cùng vốn liếng văn học tích luỹ trong sách vở, Khoa đã vƣợt qua những ấu trĩ ban đầu, bổ sung thêm cho hành trang của mình những kiến thức bổ ích, Xuân Diệu đã nhận xét: “Cậu bé Trần Đăng Khoa có khiếu học được cái tốt, tiếp thu tất cả cái gì tốt đẹp của người 15