Tài liệu Bầu không khí tâm lý trong công ty cổ phần sản xuất thương mại dịch vụ phở hai mươi bốn

ĐẠI n ụ c Ọ U Ò C G IA H À NỘI T R Ư Ờ N G ĐẠI HỌC K H O A H Ọ C XÃ H ọi VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ BÍCH THliỶ BÀI) KHÔNG KHÍ TÂM LÝ TRONG CÔNG TY CÓ PHÁN SẢN XUẤT THƯƠNG MẠI DỊCH v ụ PHỞ• HAI MƯƠI BÔN • • Chuyên ngành: Tâm Iv học Mã số : 603180 LUẬN VÃN TH Ạ C s ĩ T Â M LÝ HỌC Người h ư ớ n g dẫn k ho a học: PG S.TS. N GUYÊN H Ũ U TH Ụ Hà Nội - 2010 Lòi cánt ơn! Tôi xin chân thành cam ơn Ban Giám ỉ liệu Trường Dại học Khoa học Xà hội và Nhân văn, Ban Chu nhiệm Khoa Tàm lý học và toàn thê các thầy có giáo đâ tận tình giang dạy và hướng dẫn tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tôi xin bảy tó lỏng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Nguyễn Hữu Thụ - trưởng khoa Tâm lý học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhản vàn. Đại học Quốc gia Hà N ội đã tận tình hướng dẫn, tạo điểu kiện cho tỏi trong suốt quá trình tiến hành và hoàn thành đề tài nghiên cứu. Bên cạnh đủ, tỏi cũnạ xin gưi lời tri án đến các lãnh đạo, đồng nghiệp và các nhân viên trong công ty c ố phần Sản xuất Thương mại Dịch vụ Phờ Hai Mươi Bốn đã tạo điều kiện thuận lợi đẻ tói hoàn thành cuốn luận văn. Lời cuối cùng dành cho giơ đình tôi, hạn bè, người thán đã động viên, giúp đ ờ tôi về thời gian, ủng hộ tôi trong suốt tiến trình làm đề tài. Hà Nội, ngày Oỉ thảng 12 năm 20 ỉ 0 n r f • ■' I á c gia N guyễn T h ị Bích T huỷ MỤC LỤC • « M 3 Đ Â U .........................................................................................................................................4 1. r i n h cấp thiết c ủ a đề t à i ......................................................................................... 6 2. M ụ c đ í c h n g h i c n c ứ u ............................................................................................................ 7 3. Đối t ư ợ n g n g h i ê n c ứ u ...........................................................................................................7 4. N h i ê m v u c ủ a đ ề t à i ...............................................................................................................7 • • 5. K h á c h t h ể n g h i c n c ử u ...........................................................................................................8 6. P h ạ m vi n g h i ê n c ứ u ...............................................................................................................8 7. G i ả t h u y ế t n g h i c n c ứ u ..........................................................................................................8 8. P h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u ................................................................................................... 8 C H Ư Ơ N G I: C O S Ở L Ý L U Ậ N V Ẻ B À U K H Ô N G K H Í T Â M L Ý ........1 1.1 VÀI NÉT VÊ LỊCH s ử NGHIÊN c ử u BÀU KHÔNG KHÍ T Â M L Ý ...................................................................................................................................1 1.1.1 M ộ t s ố q u a n đ i ế m , c ô n g t r ì n h n g h i c n c ứ u b ầ u k h ô n g k h í t â m lý c ủ a c á c n h à T â m lý h ọ c n g o à i n ư ớ c ....................................................................... 11 1.2.2 M ộ t số q u a n đ i ể m , c ô n g t r ì n h n g h i ê n c ứ u h ầ u k h ô n g k h í t â m lý c ủ a c á c n h à T â m lý h ọ c V i ệ t N a m .......................................................................... 18 1.2 MỘT SÓ KHẢI NIỆM c ơ BẢN CỦA ĐÊ T À I .................................. 22 1.2.1. K h á i n i ệ m b ầ u k h ô n g k h í t â m l ý .............................................................. 22 1.2.2. K h á i n i ệ m c ô n g ty c ổ p h ầ n ..........................................................................27 1.2.3. K h á i n i ệ m b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g c ô n g ty cổ p h ầ n ............... 35 1.2.4. T i ê u c h í đ á n h g i á m ứ c đ ộ b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g c ô n g t y .................................................................................................................................... 37 1.2.5 N h ữ n g y ế u t ố ả n h h ư ở n g đ ế n b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g c ô n g t y ................................................................................................................................... 38 CHƯONG 2: TÓ C HÚC NGHIÊN c ứ u ......................................................46 1 2.1 V à i n e t về c ô n g ty c ổ p h ầ n S á n x u ấ t T h u o n g m ạ i D ịc h v ụ P h ơ H a i Mucri B ố n ....................................................................................................................................46 2.2 T ổ c h ứ c n g h i c n c ứ u ......................................................................................................48 2 .2 .1 Máu nghiên c ử u .................................................................................................. 48 2.2.2 Ke hoạch thực h iệ n ............................................................................................49 2.3. P h ư o n g p h á p n g h i c n c ứ u ....................................................................................... 50 2.3. Ị . Phương pháp phàn tích tài liệ u ..................................................................50 2.3.2. Phương pháp quan s á t ...................................................................................50 2.3.4. Phương pháp p h ỏ n g vấn s â u .......................................................................52 2.3.5. Phương pháp trắc nghiệm cua F.Fiedler (Phụ lục I V ) ......................53 2.2.5. Phưcmg pháp x ư lý số liệu bảng thống kè toán h ọ c ............................. 53 2.4 C á c h đ á n h g i á m ứ c đ ộ t h ỏ a m ã n b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g c ô n g ty Cỗ phần Sản xuất Thirong mại Dịch vụ Phở Iiai Muoi Bốn........................51 CH Ư Ơ NG 3: K Ế T QUẢ N G H I Ê N c ử u ..........................................................56 3.1 T h ự c t r ạ n g b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g c ô n g ty c ổ p h ầ n S ả n x u ấ t T h ư ơ n gITT m a#i D it c h v u• P h o ' H a i M ư ơ i B ố n .................................................................56 3.1.1 Bầu không khỉ tâm lý thể hiện qua sự thỏa mãn người lao dộng với người lãnh đạo....................................................................................................................56 3.1.2 Bầu không khí tâm lý thể hiện qua sự thỏa mãn mối quan hệ giữa người lao động với người lao động...............................................................................70 3.1.3 Thực trạng về sự thỏa mãn mối quan hệ giữa người lao dộng với công việc........................................................................................................................................ 79 3.2 Đảnh giả bầu không kh í tâm ỉỷ trong công ty c ổ phần Sản xuất Thưtmg mại Dịch vụ Phở Hai Mươi Bổn ...................................................................... 94 3.3 Các yếu tổ ảnh hướng tới bầu không khí tâm lý trong công ty cồ phần Sản xuất Thương mại Địch vụ Phở Hai Mươi Rốn ....................................97 3.3. Ị Các yếu tố thuộc về người lãnh đ ạ o ................................................................ 97 3.3.2 Cúc yểu tố thuộc về ttỊỊuòi lao dộnịị............................................................... 9 9 Nhóm các yếu tổ tâm lý xã hội ........................................................................ 101 K Ẻ r L U Ậ N V À K I Ê N N G H Ị ........................................................................................ 106 Kế l u â# n ...................................................................................................................................... 106 Kitn n g h ị ................................................................................................................................... 107 3 DANII MỤC BANC BIÊU # 3ang 1: M ầ u nghiên c ứ u ......................................................................................................... 4 8 3 á n g 3.1: P h o n g cách lành d ạ o cua n g ư ờ i q uan lý t r o n g c ô n g ty c ố p h ầ n San í uất T h ư ơ n g mại Dịch vụ P h ờ Mai M ư ơ i B ố n ................................................................57 i á n g 3.2: Đánh giá của người lao đ ộ n g đôi với người quán l ý ............................61 3áng 3.3: N h ữ n g p h ấ m c h ất c ủ a n g ư ờ i lãnh đ ạ o ........................................................ 62 Bàng 3.4: T rao dôi th ông tin trong c ô n g t y ...............................................................65 3àng 3.5: Bầu không khí tàm lý thê hiện qua sự thỏa mãn cùa người lao độrm ■'ới n g ư ờ i lãnh đ ạ o ................................................................................................................... 6 8 3ang 3.6: Tính chất mối quan hệ g i ừ a người lao đ ộ n g với người lao đ ộ n g ...71 ĩana, 3.7: Mức độ đoàn kết c u a người lao động trong c ông t y ........................... 72 Bàng 3.8: Nội dung g iao liếp của người lao độ ng trong c ô n g ty c ố phần Sân ;uất T h ư ơ n g mại Dịch vụ P h ờ I ỉai Mưư i B ố n .........................................................75 3ảng 3.9 : Bầu không khí tâm lý thế hiện qua sự thỏa mãn của người lao đ ộ n g lối với q uan hệ “ n g a n g ” t r o n g c ông t y ........................................................................ 78 ìáng 3.10: Sự thỏa mãn của người lao động đổi với c ông v i ệ c ........................... 80 ìán g 3.1 1: Mức độ thỏa m â n tiền lư ơ n g của người lao đ ộ n g ...............................84 ĩàne, 3.12: S ự thỏa màn của người lao động khi được quàn lý giao ìhiệm v ụ ..................................................................................................................................87 ì a n g 3.13: S ự thỏa m ã n c ù a n g ư ờ i lao đ ộ n g đối với chính sách đ ào tạo, đán h ũ á, đề b ạ t .................................................................................................................................91 ỉá n g 3.14: S ự thỏa mãn c h u n g của người lao động đối với công v iệc ............ 93 ìảng 3.15: T ổ n g hựp đá nh g i á hầu k h ô n g khí tâm lý trong c ông ty c ổ phần iàn xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ Phở 1lai Mươi B ổ n ................................................ 94 ỉ áng 3.16. Đánh giá c ù a ngườ i lao đ ộ n g về mối quan hệ liên nhân cách theo ihươna phá p F ie d le r ............................................................................................................ 95 ìàng 3.17: M ức độ th am gia các hoạt đ ộ n e sinh hoạt tập the của người lao lộng trong cô nu tv ............................................................................................................102 4 DANII MỤC BIÊU ĐỎ Biêu cô I Phong cách lành dạo cua ng ư ờ i quan lý c ông t y ................................58 Biêu cò 2 Mưc dộ đoàn kết cua người lao độnu trong công t y ..........................73 5 MỞ ĐÀU 1. Tính c ấ p t h i ế t c ủ a đ ề tài Ngày nay, cùng vói sự phát triên của khoa học kỹ thuật, xu h ư ớ n g toàn câu h o á và quốc tế hoá ngày càng m ớ rộng. Việt Nam đang từng bước hoà nhập v à o nền kinh tế thể giới. Quá trinh p hân công lao động, chuyên môn hoá lao độru, ngày càng trở nên sâu sac, đòi hoi quá trình sán xuất phai có nhiêu ngưíi tham gia và tro n g quá trình dó họ không thê hoạt động riêng lc mà phai liên kết lại với nhau. Do đỏ, việc xây d ự n g lập the kinh doanh vữn g m ạn h và phải triền nhân cách con người trơ th àn h vấn đề quan trọng đổi với các doanh n g h ệ p . V à để xây d ự n g tập th ể kin h d o a n h v ữ n g m ạ n h và p h á t triển n h â n các} con người thì một nhân tổ đ ó n g vai trò then chốt là bầu k h ô n g khi tâm lý xã tôi irong lập thể. Bầu không khí t â m lý xã hội chính là trạng thái tâm lý c ủ a ập thể, nó thế hiện s ự phối hợp tâm lý xã hội, sự tương tác lâm lý giữa các hành viên và mức đ ộ dung hợp c ác đặc điếm tâm lý trong quan hệ liên nhâi c ách củ a họ. C á c c ô n g trình n g h i ê n cứ u k h o a học đ ã chi ra tr o n g m ộ t tập thể :ản xuất, bầu không khí tâm lý c à n g tích cực, qua n hệ giữa các cá nhân cànị thân thiện, mối quan hệ của con người đổi với lao động càng tốt thi việc thực hiện các nội quy, quy chế, chính sá ch của người lao độ ng và hiệu quá lao độní càn g được nâng cao. >ghiên cứu bầu không khí tâm lý, n h ừ n ^ y ế u tố ảnh hưởng tới bầu không khí ùm lý như thế nào và làm thế nào đ ê xây dựng được bầu k h ô n g khí tâm lý lành m ạn h trong tổ chức đã lôi c uốn đ ư ợ c rất nhiều nhà khoa học ngày nay. X u ấ phát từ những V tư ớng trên, c h ú n g tôi tiến hành nghiên cứu đe tài: “ Bầu khôm khí tâm lv tronu c ông ty c ổ p hần Săn xuất T h ươ ng mại Dịch vụ Phơ Hai vlươi B ố n ” . Hv vọn g kết q uả n g hiên cứu của đề tài sẽ có được n hữ ng đórụ g ó p trực tiếp vào việc thực hiện m ộ t trong nh ữn g chức n ănụ của giáo 6 d ục là sứ dụn g nh ừn u tri thức dược dào tạo trong nhà trườ n g dê ụiái quyêt các vân dê mà thực tiền đặt ra cho các do a n h imhiệp. T h ự c chât dó là thực hiện việc học đi đôi với hành. 2. M ụ c đ í c h n g h i c n c ứ u Nghiên cứu bâu k h ô n g khí tâm lý, thực trạng biêu hiện cu a nó t r o n g c ô n g ty Cổ phần Sản xuất T h ư ơ n g mại D ị c h vụ P h ở I lai Mươi Bốn, chi ra n hữ ng yếu tố ánh h ư ở ng tới bầu k h ô n g khí tâm lý trong c ô n g ty, qua đ ó đề xuất n h ữn g kiến nghị giú p nhà lãnh đạo t ổ chức và xây d ự n g bầu k h ô n g khí tàm lý thuận lợi trong tập thê nhân viên. 3. Đối t ư ợ n g n g h i c n c ứ u Nghiên cứu thực trạng bầu k h ô n g khí lâm lý tro n g c ô n g ty C ô phân Sản xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ Phở Hai M ươi B ố n thê hiện q ua sự thỏa m ãn của người lao độn g đối với người lãnh đạo, s ự thỏa mãn mối quan hệ giữa người lao đ ộ n g với người lao đ ộ n g và s ự thỏa m ã n cùa ngườ i lao đ ộ n g đối với c ô n g \iệ c . 4. N h i ê• m v u• c ủ a đ ề t à i Đề tài nghicn cứu n h à m giải qu y ế t n h ữ n g nhiệm vụ sau: A / Nghiên cứu lý thuyết - Khái quát hoá và hệ t h ố n g hoá các c ô n g trình nghiên c ứ u bầu k h ô n g khí tâm lý của các nhà tâm lý học tron g và ngoài n ư ớ c , các tài liệu có liên qua n n h ằ m xây d ự n g cơ sở lý luận c ho đề tài. í .2 Nghiên círu thực tiên. - N g h iê n cứu thực trạng bầu k h ô n g khí t â m lý trong c ô n g tv c ổ phầ n Sản xuất 'hư ơ n g mại Dịch vụ P h ờ Hai Mươi Bốn. - C á c y ế u tố àn h hướ nu tới b ầ u khôníĩ khí t â m lý cùa c ô n ụ ty. *.3 Để xuất. 7 - Dè xuâi kiên nghị dê xây d ự n g bâu k h ô n u khí tích cự c irong c ô n g tv c ỏ phẩn San xuất T h ươ ng mại Dịch vụ Phở ỉ lai Mươi Bốn ỵóp phần nâng cao hiệu qua sản xuất kinh doanh cua c ô n g lỵ. 5. K h á c h t h ể n g h i c n c ứ u Là 140 cán bộ và nhàn vicn trong c ông ty Cô phần Sản xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ Phơ Hai Mươi Bốn, cụ thê b a o gồm: - 120 nhân viên công ty c ố phần Sản xuất T h ươ n g mại Dịch vụ Phớ I lai Mươi Bốn. - 20 cán bộ quán lv các phòng ban, tổ sản x u ấ t cùa công ty. 6. P h ạ m vi n g h i c n c ứ u 6 .1Phạm vi n ộ i ciuniỊ. i)ề tài chỉ nghicn cứu thực trạng bầu k h ô n g khí tâm ỉý cùa côn g ty c ổ phần Sàn xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ Phở Hai Mươi Bốn và các yếu tố tâm lý anh hirtVng tới bầu không khi tâm lý trong c ô n g ty. t.2 P hạm vi đ ịa hàn: Dồ tài nghiên cứu tại cô n g ty c ổ phần S ả n xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ Phở Hai Mươi Bốn tại Hà Nội (gồm 11 c ử a hà n g và văn phòng) 7. G i ả t h u y ế t n g h i ê n c ứ u Bầu không khí tâm lý cùa c ông ty c ổ p h ầ n Sản xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ r h ở Hai M ư ơ i Bổn là t ư ơ n g đối t h u ậ n lợi. c ỏ rất nhiều n h ữ n g y ế u tổ ản h hưởng tới bầu không khí tâm lý trong c ô n g ty C ô n g ty c ổ phần Sản xuất Thương mại Dịch vụ Phờ Mai Mươi Bổn t r o n g đó các yếu tố tâm lý chủ quan cóng vai trò quan trọng nhất. ị. T h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u Đe giải quyết các nhiệm vụ cua đề tài chú n g tôi đã sử dụnu các phương pháp ngh iê n c ứ u sau đây: ỉ. / P hương p h á p nghiên cứ u tài liệu 8 Ph ân tích các c ô n ụ trinh n u hiên cử u và các tài liệu liên q u a n tới nh ó m , tip thô, bầu không khí tâm lý cua các tác gia trong và ngoài nước và các tài i ệ u t h ố n g kê cu a cô n g ty c ố p hần S ả n xuất 'I'hương mại Dịch vụ P h ơ Hai Mưưi Bốn do bộ phận Hành chính Nhàn sự c ung cấp để xây d ự n g cơ sơ lý h ậ n c h o đề tài. 1.2 P h ư ơ n g p h á p quan sát Sau khi dưa ra kế hoạch, mục đích qu a n sát thực trạng hàu khỏnii khí tun lý cu a c ò n g ty c ổ p h ầ n San xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ P h ơ Hai Mươi Fốn, c h ú n g tôi đi tới các c ửa hàng nhàm ụhi lại các quan hệ, hành vi, cách m g x ử , điề u kiện làm việc, tính c hất lao đ ộ n g và thái đ ộ c ủ a n gư ời lao dộ n g với c ô n g việc, nhàm m ục đ íc h b ố x u n g c h o v ấ n đề nghiên cứu. (. 3 Phương pháp diều tra bang hoi Đ â y là p h ư ơ n g p háp n g h i ê n cứ u c h í n h c ù a đ ề tài đ ư ợ c sử d ụ n g đê thu thập CÍC t h ô n g tin cần thiết phục vụ mục đích nghiên cứu trên sổ lượng lớn đối t rạng. Phiếu diều tra được thiết kế phù hợ p với nội dun g nghiên cứu bầu không khí tâm lý trong c ô n g ty ( q uan hệ lao dộng, điều kiện lao đ ộ n g , tiền lrơng, s ự thoả mãn cùa con người trong quá trình làm v iệc ...) . C h ú n g tỏi đưa rt hai loại b ảng hỏi: bảng hỏi dành cho nhân viên và b ảng hỏi dành cho cán h) q u á n lý nhàm thu thập được các th ông tin cần thiết, phù hợp hơn từ khách tic n g hiên cứu. t.4 Phương pháp phỏng vấn sâu: Đe làm rõ hom một số vấn đề nhạy cảm m à nhân viên không dám bộc lộ torn* phiếu điều tra, chúng tôi tiến hành một số cuộc trò chuyện trên cơ sở cởi n ơ dổi với một số nhân viên nhầm phát hiện một số vấn đề như: nhu cầu, m ừ n g m o n g muốn, động c ơ làm việc, sự thoá mãn đổi với các vấn đề trong o n g ty, mâu thuần, uv tín người lãnh đạo. T ừ dó làm sáng tò các mối quan hệ o ả n h h ư ờ n g đến bầu không khí tâm lv chuniĩ cua tập thể. 9 s. 5 Phương pháp trắc nghiệm cua Fiedler T r ắ c n g h i ệ m này đ ư ợ c SƯ d ụ n g n h à m m ụ c đích kết h ợ p đe diều tra bầu k hô n g khí tâm lý tập thê (phụ lục IV) trên c ơ sơ tự d ánh giá cua các thành viên t r o n g tập thể về tính chất c u a các mối q u a n hệ, về hiệu q u ả hoạt đ ộng, về trạng thái xúc cảm cùa tập thê là n hữ ng v ể u tố biêu hiện cụ thê củ a bâu k h ô n g khí tâm lý. Nội d u n g trắc n g h iệ m gồ m 10 c ặ p dặc điểm đối lập nhau. C ó 9 mức đ ộ đ ánh giá: cao nhất là 9 đ iể m và thấp n h ấ t là ] điểm. C à n g gần về phía các đặ c điềm tích cực thi số đ i ế m c àng cao, và n gược lại c à n g gần các dặc điểm tiêu cực thì so điềm càng thấp. (S.6 Phương pháp x ứ lý kẻt qua nghiên cứu băng thông kê toán học Các s ố liệu thu thập đ ư ợ c trên phiếu điều tra sẽ dược x ứ lý trên phần m ềm SP SS 16.0 for W in do w s, các p h é p tư ơ n g q uan n h a m một lân nữa k h ă n g dịnli một c á c h định tính và định l ư ợ n g kết quả n g h i ê n cứu. 10 C H Ư Ơ N G 1: C O S Ỏ LÝ L U Ậ N V Ẻ B Ầ U K H Ô N G K H Í T Â M LÝ 1.1 VÀI N É T VÊ L ỊC H s ử N G HIÊN c ứ u BÀU KI1ỎNG KHÍ TÂ M LÝ # I rong quá trình hình thảnh và phát triển cua Tâm lý học xã hội. nhừng nghiên c ứ u về nh ó m , tập thê và các hiện tượng tâm lý phát sinh từ các mối quan hệ trong nhóm và tập thể luôn là đề tài đ ượ c nhiều nhà tâm lý học quan tâm nghiên cứu, đặc biệt là bâu k h ô n g khí tâm lý xã hội của nhóm. 1.1.1 M ộ t số q u a n đ i ể m , c ô n g t r ì n h n g h i ê n c ứ u b ầ u k h ô n g k h í t â m iý c u a c á c n h à T â m lý h ọ c n g o à i nưtVc T h ử nhất là c á c q u a n đ i ể m , c ô n g trình n g h i ê n cứ u bầu k h ô n g khí tàm lý cua các n h à Tâm lý học ph ương Tây: V ấ n đề bầu k h ô n g khí tâm lý trong các n h ỏ m , tập thề dược quan tâm nghiên c ứ u từ lâu. S ả n xuất c ô n g n g h iệ p là tiền đ ề c h o sự ra đời củ a tố c h ứ c sản xuất xã hội mới - các công ty doanh ngh iệp ra đời. Vào n hữ ng năm 30 của thế kỷ X X , n gư ời ta đ ã nghiên c ứ u nhiều v ề vẩn đ ề này trong lĩnh vự c T â m lý học lao đ ộ n g n h ằ m n â n g ca o k h ả n ă n g c ạ n h t r a n h , tăng n ă n g suất lao đ ộ n g cua người công nhân, mặt khác làm giảm tính m â u thuần giữa chú và thợ tron^ các tập thế sàn xuất theo p hư ơ n g thức T ư b ả n chù nghĩa. Đây chính là nguvên n h â n làm cho b ầu k hô n g khí tâm lý trờ t h à n h dối tư ợ n g nghiên cứu của nhiều nhà kh oa học. Ở phưcTng T ây , người ta bắt đầu chú ý đến bầu không khí tâm lý sau nhừng c u ộ c thực n ghiệm tại H awthorne (M ỹ ) đ ư ợ c thực hiện dưới sự lãnh đạo của n h à Xã hội h ọ c Klton M a y o v à o n h ữ n g n ă m 1924 - 1929. Q u a n h ữ n g cuộc th ự c nghiệm lâm sàng của Elton Mayo, F.R otlixbec gow, M.Phôlet và r h ừ r g người khác đã nhận thức đ ượ c ý nghĩa vô c ù n g quan trọng cùa sự hòa hợp và đ o à n kết tâm lý - tinh thần. Lý thuyết tâm lý xà hội cùa ông đã chỉ ra rin g các trạng thái lâm iý của người lao đ ộ n g có tác dộng trực tiếp đen năng Siẩt lao đ ộ n g và thái đ ộ của người lao đ ộ n g phụ thuộc vào thái độ của những ng ươi x u n g quanh. T ô c độ, nhịp diệu, c ư ờ n 12, dộ lao d ộ n ụ có anh h ư ơ n g CÌCMI n h ĩ n g người xung quanh và tmược lại. Tronii cuôn “Các vãn dê cùa nên văn m i n h ” , M a y o đã chi ra n h ừ n g x u n g đột g iữ a cúc n h ỏ m và c á c c á nh ân tr on g nhỏin, đó là sự căm ghét, hất hòa, níĩhi kỵ và thù d ịch mà lẽ ra được thay thế bàng sự h ợ p tác. Điều nàv đòi hoi phai cỏ sự quan tâm dặc biệt đến dời sống và l oạt đ ộ n g cu a n h ỏ m . C h í n h n g hiên c ứ u tại ỉ l a w t h o m và tên tuòi cu a E . M i y o đ ã là đ ộ n g iực q u a n t rọng th ú c đ â v các c ô n g trình n g h i ê n cử u bầu không khí tâm lý sau này. Kur t Levvin là người t h ử 2 có n h i ề u d ó n g g ó p về lý t h u y ế t và thực nghiệm c ho hướng nghiên cứu này. Ông d ù n g thuật ngừ độn g lực nhóm đê n h ấ r m ạ n h tầm q uan tr ọ n g cù a bầu k h ô n g khí t â m lý đổi với sự phát triển cu a tổ chức và c ù a các th ành viên tro nu nhóm . T h e o ô n g , bầu k h ô n g khí tô c h ứ c là tcán bộ mối quan hệ cùng tồn tại trong k h ô n g g ian sống và làm việc nhóm (yếu tố v ật chất và tinh th ẩn) án h h ư ở n g trực tiếp tới s ự g ắ n bó c ủ a c á c Ihành viên trong nhóm. Bầu không khí tâm lý còn ánh h ư ở n g trực tiếp tới sự quan tâm, lĩnh hội, tiếp nhận các chuẩn mực nhóm dần tới sự đ ồ ng nhất hành vi và sự cò g ắ n g hoàn thành các mục tiêu churn* củ a các thành viên trong nhóm. G e o g e s Hom ans (1950) là một trong các n h à tâm lý học dã có khá nhiềi c ô n g trình nghiên cứu bầu kh ô ng khí tâm lý. T h eo ông, có bốn yếu tổ ảnh Tưởng trực tiếp tới bầu k h ô n g khí tâm lý cùa tố chức là: (1) hoạt độn g cùa các cá n h â n trong n h ó m , (2) tình c à m cu a cá n h â n t r o n g n h ó m , (3) tác đ ộ n g qua ại c ù a các thành viên tro n g n h ó m , (4) c h u â n m ự c tro n g n h ó m . B ầu k h ô n g khí tìm lý là hệ thốn g bên trong, thực chất là n h ữ n g tình cảm và quan hệ qua lại g ừ a c á c thành viên t rong nh ó m . H ệ t h ố n g t r o n g (bầu k h ô n g khí tâm lý) quytt định cách đối phó của tổ chức với các tác d ộ n g từ bôn ngoài, đong thời là đi;;u kiện đê cho tỏ c h ứ c ph át triên [6, tr. 3 5 6 Ị. 12 E . F i e d l e r dã nghiên c ử u bâu khôniỊ khi tr o n g c ô n g ty th e o cách tiêp cận c u a t â m lý h ọ c q uan lý. T r o n g tác p h â m "l.ý th u v ế t h i ệ u qua lãnh đ ạ o ” (1 9 6 7 ) c u a m ì n h , ô n g k h ă n g định: hiệu q u a p h o n g c á c h lãnh d ạ o phụ t h u ộ c nhiêu vào bâu k h ô n a khí (tinh h uố n g lãnh đạ o) trorm c ô n g ty. Ban chất bầu không khí trong cô n g ty là mối quan hệ giữa lành đạo và ngườ i dưới quyền, quan hệ giữa họ với q u y ề n lực cua người lãnh đạo. T h e o đó, ỏ n g cho rằng nếu những người lãnh đ ạ o được yêu mến, kính trọng, cấu trúc nhiệm vụ cùa họ được thể hiện rõ ràng ( v ề m ụ c tiêu, p h ư ơ n g p háp, tiêu c h u ẩ n ) v à nếu c ô n a ty h o ặ c một tập thể có t h ế trao q u y ề n c h o người lành đạo đè h o à n thành c ô n g tác thì điều đ ó có ih ê là m t ă n g hiệu q u à lãnh đạo. A . M a s l o w , n gư ời s á n g lập t r ư ờ n g phái tâm lý học n h à n văn, với lý thuvết về n h u cầu của con người thì cho ràng bầu k h ô n g khí của c ông ty là trạnạ, thái t â m lý xã hội, p h ụ t h u ộ c rất nhiều vào m ứ c đ ộ i h ỏ a m ãn c á c nhu cầu c a bản c ủ a các thành viên trong công ty: nhu cầu sinh lý, nhu cầu an toàn, nhu c ầ u xã h ộ i , nhu c ầ u đ ư ợ c tôn t r ọ n g và n hu cầ u t ự k h ẳ n g định. Để c ó bầu không khí lành mạnh trong c ông ty, lãnh đạo cần q u a n tâm thỏa mãn các nhu cầu trê n và đ ể t ă n g n ă n g suất lao đ ộ n g thì phai tạo b ầ u k h ô n g khí tro n g c ô n g ty vui tươi, lành mạnh, tinh thần làm việc cùa mọi người trong tập thể. Trên q u a n điểm của A .M aslo w , F.H erberg dà dưa ra lý thuyết hai nguvên tố. T h e o lý thuyết này thi bầu không khí lổ chức của doanh nghiệp phụ th u ộ c v à o mức độ thỏa mãn hai nhóm yếu tố: c ác yếu tố dộ n g cơ và các yếu tố duy trì. Các yếu tố đ ộ n g viên người lao đ ộ n g là: hiện thực hóa bản thâr, đ ư ợ c t h ừ a nhận, đ ư ợ c đ ánh giá, có nhiều c ơ hội th ă n g tiến trorm cô n g việc. C á c yếu tố có thể làm cho người ta bất m ân trong công việc là: điều kiện làm việc, chế độ, chính sách cua xí nghiệp và cùa ngành, quan hệ giữa người với người, tiền lương và phúc lợi, hệ thống quán lý. Dẻ có được bầu không 13 Ihi lành m ạ n h c u a c ông tv thì câ n thoa m à n đ ô n g thời c a hai nh ó m vèu tô trên (ho các ihành viên trong tô chức. C h r i s A r g y r i s dã nghiê n c ứ u rất nhiều c á c lồ c h ứ c kinh do an h , kết qua (UU các c ô n g trìn h Iiíỉhiên cứ u này đ ư ợ c c ô n g ho t r o n g các tác phàm : " N h â n (ách và tồ c h ứ c , xun g đột g iữ a hệ th ố n g và cá n h â n " ( 1 9 6 7 ). O n g khẳníi định: t o n g tô chức dượ c quản lý theo nguvên tấc truyền t h ố n g luôn tồn tại những n â u t h u ầ n c ơ b á n gắn y ê u cẩu phát triển cua lỗ c h ứ c với nhu cầu p h á t triẻn rhân các h người lao độn u vì thê các tô chức này luôn cỏ bâu k h ôn g khí tô chức k h ô n g lành mạnh. Theo tác gia, đê có dược bầu k h ô n g khí tò chức lành nạnh, thúc đấy được người lao dộn g làm việc, thì tô c h ứ c cân dược xây dựng rlur m ộ t hệ t h ố n g m ở và thực hiện đ ồ n g thời ba loại h o ạ t đ ộ n g như: (1) họat cộng thực hiện mục tiêu, (2) hoạt đ ộ n g duy trì hệ t h ố n g bên trong, (3) họal cộnii thích nghi với môi trường bên ngoài. N h ư v ậ y , các nhà tâm lý học p h ư ơ n g T â y dã q u a n tâ m n g hiê n c ứ u bầu thông khí tư ơ n g đối lâu và họ đều theme nhất với nhau rằng: bầu không khí t o n g nh óm , tố chức là tổ hợp của n h ữn g quan hệ giữa con người với con rgười, q u a n h ệ g iữ a người lãnh đ ạ o và người bị lãnh đ ạ o , là m ứ c đ ộ t h ỏ a m ã n cia họ đổi với các điều kiện và hoạt độn g của nh ỏm , tổ chức. I h ứ hai là m ột số quan điểm, công trình nghiên cửu bầu k h ôn g khí tâm lý cùa C1C nhà T à m lý học Liên X ô C á c h m ạ n g thán g M ư ờ i 1917 th ành c ô n g tại L iên Xô đâ kéo t h e o s ự pìát triển của nền tâm lý học Xô Viết. Các nhà tâm lý học Xô Viết thời kỳ my với các c ô n g trình ng hiên cứ u cu a m ì n h d à tập t r u n g làm rõ n g u ô n gốc, bin chất, vai trò của các hiện tượ ng tâm lý xà hội với đời sống, họat đ ộ n g cùa o n n g ư ờ i t r o n g nhóm, tập thể, dề ca o sự hòa h ợ p v à đ o à n kết tâm lv, tinh tiần trorm các họat động chung. Mục đích chính là n h a m nânu cao hiệu quả b ạ t đ ộ n g cua c ông ty, xây dựnti n hữ ng tập thè lao đ ộ n e XI ỈCH, xây dựng 14 m â n cácli con nẹười tro nu, chế độ mới. Diêu dỏ xuât phát từ học ihuyêt >HC’N khi cho rẳna, các quan hệ TBC N k h ô n g còn phù h ợ p với lực lượng san cia ( 'N X Ỉ Ỉ xuất hiện là nhờ tạo ra được hầu k h ô n g khí tâtn lý hoàn toàn mới tíoniỉ san xuất d o thủ tiêu đ ư ợ c nạn ngư ời bóc lột người. N hữ ng n ă m 60-70 cua thế ky XX, nhừnii vấn de lý thuyết ch ung về bầu kiôniỉ khí tâm lý đã được các nhà tâm lý học Xô Viết là H.U.Xôrôkhỏva, K C .M a n x u r ổ p , K.K .Platônốp báo cáo tại đại hội lân thứ 2 Hội tâm lv học Xô \ i ế t năm 1963. C h í n h N . C . M a n x u r ổ p là ngư ời d ầ u tiên s ử d ụ n u thuật n g ữ bầu k i ô n g khí tâm lý x ã hội vào n ă m 1966. T h e o ô n g , b ầ u k h ô n g khi tâm lý xã h)i bao g ồ m t o à n b ộ đừi s ố n g c ù a tập thê đỏ và coi đó là m ộ t trong các yếu tố ảih h ư ở n g tới n ă n g suất lao dộn g. Ô n g đ ã đ ư a ra m ộ t số c á c h thức hình thành biu không khí t â m lv xã hội trong tô chức như: tô chức th ông tin, phong cách lính đạo dân chú, cải thiện dời sổng và tối ưu hóa các điều kiện lao dộng. V .M .S e p en là người đã có nhiều công trinh nghiên cứu về tập thổ sản Xẳất và b ầ u k h ô n g khí tâm lý c ủ a tập thể. T h e o ô n g , “ B ầ u k h ô n g khí tâm lý là S iC thái xúc c ả m c ủ a n h ữ n g m ố i qua n hệ về m ặt tâm lý g iữ a các thành viên t n n g tập thổ. N ó xuất hiện trên cơ sở có sự gần gũi thiện cảm giống nhau về nặt tính cách, h ứ n g thú, xu h ư ớ n g ” [26, tr. 92]. Bầu k h ô n g khí tâm lý xã hội đr ợc tạo ncn t ừ b a y ế u tố sau: (1) k h ô n g khi xã hội: n h ẩ n m ạ n h ý th ứ c tự giác cia người công nhân trong các xí nahiệp trong việc thực hiện mục đích, miệm vụ, quy c h ế (2) không khí dạo đức: xác định bởi n h ữ n g giá trị đạo đức cia người lao đ ộ n g tro ng tập the, (3) k h ô n g khí tâ m 1V: x á c định n h ữ n g môi qian hệ không c h ín h thức tác độn g tới mỗi thành viên nói riêng và cà tập thê mi chunụ. A. A R u s a l i n ô v a ch o rằng bầu kh ô r m khí tâm lý xã hội là trạ n g thái tâm 1' xã hội cùa tập thể phàn ánh toàn bộ các mặt dời sống tập thế được thể hiện 15 ra o ha môi q u a n h ệ hoạt độim ch u yêu cu a tập thỏ là: q uan Ỉ1 Ộ chiêu dọc (giữa lãnh đ ạ o v à n g ư ờ i dưới qu y ên ) , q uan hệ th eo c h i ề u n g a n g (giữa các thành viên hoặc g i ữ a c á c lãnh d ạ o t rong lập thê) và q u a n hệ cu a c á c thàn h viên dôi với hiệu q u á , sản p h â m củ a q u á trình lao động . Từ cuối nhĩrrm năm 60 cua thế ky XX, G .A .M ôchenổp, M . N . N o t r c p n h i c đ ã s ứ d ụ n g khái niệm bầu khỏr m khí tâm lý xà hội dê chi tâm trạm, xúc c a m đ ư ợ c hình th à n h tr o n g họat tiộnii g i a o tiếp chính thức và phi chính thức t r o n g t ậ p the lao động. Một h ư ớ n g n g h i ê n cừ u k h á c củ a tâm IÝ học Liên X ô là di sâu n g hiên cứu các yếu tố ánh h ư ớ ng tới sự hình thành và phát triên bầu khônụ khí tâm lý xã hội, sự a n h hưcmg của nó tới năng suât họat dộnti san xuất của tập thê. A . X . T r e c n ư s e p dã chi ra nhừ rm an h h ư ơ n g về m ặ t tô ch ứ c, s ự phụ thuộc cùa ý thức, trách nhiệm cùa mỗi cá nhân tới sự hình thành bầu khônti, khí lâm lý. A . A . S ê t ô p đ ã k h ă n g định s ự c ầ n thiết phải s ứ d ụ n g p h ư ơ n g p h á p luận Mac-Lênin tro ng nghiên cứu. Ch ính ô n g đã đưa ra luận điêm không khí tâm lý xà hội là s ự t h ố n g nhất của các thành phần tâm lý xã hội, phàn ánh tính chất, nội d u n g và c á c điều kiện tổ c h ứ c hoại đ ộ n g c ủ a các t h à n h viên tro n g tập thế, các q u a n hệ c h í n h th ứ c và k h ô n g ch ính th ứ c t r o n g tập the. Các n h à tâm lý học Xô Viết đã chì ra biếu hiện của bầu không khí tâm ỉý thông q u a mối q u a n hệ cua người lao đ ộ n g với c ô n g việc và đối với những ngươi xung q uanh. V.L.Mikheev, P.N.Giaplin và A .I .X ecbacov xem hình thức biểu hiện của bầu không khí tâm lý là sự hài lòng c ủ a các thành viên trong các mối q uan hệ, với c ông việc, với diều kiện họat độn g chung, tinh đo àr kết tro n g tập thể, dư luận tập thể. V.L. M i k h e e v ch o r à n g m ứ c đ ộ phù hợ p về t â m lv t ậ p thê, p h o n g cách lãnh đạo cua người lãnh đạo chi huv, trình độ nhận thức, tư tườrni, hiểu biết 16 d i n h trị cua n g ư ờ i lãnh dạo \ ú ngư ời bị lành dạo tr o n g tập t h ê sẽ anh h ư ở n g (J3n quá trinh hình t h à n h và phát triên hau kh ô n tỉ, khi lâ m lý t ậ p thê. A.l. X é c b a c ô p xcm hình th ứ c biếu hiện cu a h â u k h ô n g khí tâm lý xã h)i là sự b iế u hiện c u a trạng ihái tâm lý xã hội c u a các t h à n h viên tro n g tập ti e, biêu hiện như s ự hài lòng hay không hài lòng cua họ đỏi với các quan hệ, c3ng việc c h u n g , s ự đ o à n kết và d ư luận xã hội cua tậ p thê. H.P.Vôlôđina coi bâu không khí tám lý cua lập thể là tô hợp cùa các d ie đ iếm tâm lý xã h ộ i của các th àn h viên tro n g tập the, b a o g ồ m : thái d ộ củ a c ì n g nhân đối với hợ at động chung, vị trí cùa họ trong quan hệ giao liếp, quan hẻ cua họ đôi với lãnh đạo, sự thỏa mãn cua họ dôi với iao động và cả sự thông nhất q u a n đ i ê m đ ạ o đức, chính trị, tình cam. Một số nhà t â m lý học Liên Xô c h o r a n g bầu k h ô n g khí tâm lý ià s ự tuơng hợp tâm lý c ú a các thành viên tronỵ tập thề sản xuất kinh doanh, thể h ẹ n mức độ th ống n h ấ t về động cơ, quan điểm hoạt động, s ự phù hợp về xúc cam, tinh cám , ý t h ứ c trách nhiệm c ũng n hư hành vi và h o ạ t động của họ. N N . O p ô đ ô r ố p đã n h ấ n mạnh khi nói đến hầu không khí tâ m lv là nói tới sự t i ơ n g hợp tâm lý v à tương hợp côn g việc cùa các thành v iên trong tổ chức. T r a n g hợ p tâ m lý là s ự th ỏa m ã n về các q u a n hệ c h í n h t h ứ c v à k h ô n g ch ính thức trong lập thể, c ò n sự tưcrng hợp cô n g việc là nói lên tính hiệu quả của lao đong với chi phí n ă n g lượng thấp mà có kết quả cao. T h e o ông, chính bầu khônt» khí tâm lý đ ã ảnh hường trực tiếp tới hiệu qua hoạt đ ộ n g sản xuất của ú chức, công ty. T h e o E . x C u d ơ m i n và V o lc ổ p thì “ Bầu k h ô n g khí t â m lý ià t r ạ n g thái tân lý xã hội của t ậ p thể sản xuất, là c ơ sở phán ánh tính chất, nội d u n g và kruvnh hướng tâm lý thực te của các thành viên trontỊ tập thê [27, tr. 147ị N h ư v ậ y các n h à tâm lý học đêu c h o rằniì hâu k h ô n e k h í tâm lý là một tring thái tâm 1Ý xã hội rát quan trọng cua tập the san xuất kinh doanh, phản 17 OID50C00006 á n h toàn hộ xu h ư ớ n g t â m lý cua các th à n h viên trong tậ p ihè á n h h ư ờ n g trực tiêp tới thái độ, tinh cảm và hiệu quà hoạt dộ ng cua họ. A nđ râ y cv a đã c h o răng hâu khô nu khi tâm IÝ xã hội là một trạng thái tâm lý xã hội p h á n ánh các mối quan hệ giữa lãnh đạo và người lao động, giữa người lao d ộ n g với n g ư ờ i lao d ộ n g tr o n g tô c h ứ c và q u a n hệ, thái độ giừ a người lao đ ộ n g vớ i c ô n g việc và môi tr ư ờ n g làm việc t r o n g tập the. Các nhà tâm lý học deu cho rănu sự hài lòng về c ô n g việc, các mối q uan hệ giữa c á c t h à n h viên tro ng tập thê là m ộ t vếu tố q u a n trọ n g để n â n g c ao năng suất lao động. Nhìn chung, các nhà lâm ỉý học x ỏ Viết dựa trên lập i r ư ừ n g chú nghĩa d u y vật biện c h ứ n g v à c h ủ ng hĩa d uy vật lịch s ử đã có n h ữ n g đ ó n g g ó p q uan trọng t r o n g tâ m lý học vớ i n h ữ n g nghiên c ứ u về bầu khôní> khí tâ m lý tập thẻ. Đ ảy là m ộ t hi ện tirợ n g t â m lý xã hội tồn tại m ộ t các h k h á c h q u a n tro ng các tập thể sản xuất kinh d o a n h mà bản chất của nó là trạng thái tâm lý xã hội của tập thê phàn ánh quan hộ, tình cảm, thái độ cù a người lao đ ộ n g dối với các vấn dề này s in h t r o n g q u á trình họat đ ộ n g và g ia o lưu củ a c á c thành viên trong tập thê. 1.1.2 M ộ t số q u a n đ i ể m , c ô n g t r ì n h n g h i c n c ử u b ầ u k h ô n g k h í t â m lý c ủ a các n h à T â m lý h ọ c V i ệ t N a m ơ Việt N a m , các nhà tâm lý học bat đẩu quan tàm nghiên cứu bầu khôn;? khí tâm lý từ k h o ả n g n h ữ n g n ă m 80 c ù a thế ký X X . T u y nhiên, xét về m ứ c độ t ư ơ n g q u a n vớ i các vấn đề khác củ a tâ m lý h ọ c thi n h ữ n g nghiên cứ u của chúng ta về lĩnh v ự c này chưa nhiều và c hư a thành hộ thống. N hững quan điêm lý luận trong n g hiên cứu về bầu khônu khí tâm lý hiện nay ớ Việt Nam chú \ ế u dự a trên q u a n đ i ế m cu a các nhà tâm lý học Liên Xô. C ơ sớ đầu tiên tại Việt Nam quan tâm nghiên cứu bầu k h ô n g khí tâm lý tó đ ứ c là trường D a n e Nguyen Ải Quốc. Người đầu tiên q uan tâm tới bầu 18