Tài liệu ảnh hưởng của mật độ cấy và lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến sinh trưởng, năng suất của giống nếp cẩm đh6 tại gia lâm, hà nội

MỤC LỤC Lời cam đoan .......................................................................................................................... i Lời cảm ơn ............................................................................................................................. ii Mục lục ................................................................................................................................. iii Danh mục chữ viết tắt ........................................................................................................... vi Danh mục bảng .................................................................................................................... vii Phần 1. Mở đầu .................................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................. 1 1.2. Mục đích và yêu cầu của đề tàı .................................................................................. 2 1.2.1. Mục đích của đề tàı .................................................................................................... 2 1.2.2. Yêu cầu của đề tài ...................................................................................................... 2 1.3. Ý nghĩa của đề tài ...................................................................................................... 3 1.3.1. Ý nghĩa khoa học ....................................................................................................... 3 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn........................................................................................................ 3 Phần 2. Tổng quan tài liệu .................................................................................................. 4 2.1. Tình hình sản xuất lúa gạo trên thế giới và ở việt nam .............................................. 4 2.1.1. Tình hình sản xuất lúa gạo trên thế giới .................................................................... 4 2.1.2. Tình hình sản xuất lúa gạo ở Việt Nam ..................................................................... 8 2.1.3. Nghiên cứu, chọn tạo giống lúa Nếp cẩm ................................................................ 13 2.2. Những nghiên cứu về mật độ cấy lúa trên thế giới và ở việt nam ........................... 14 2.2.1. Những nghiên cứu về mật độ lúa cấy trên thế giới .................................................. 14 2.2.2. Những nghiên cứu về mật độ lúa cấy ở Việt nam ................................................... 16 2.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón đối với lúa .................................................... 19 2.3.1. Cơ sở lý luận của việc bón phân cho cây lúa ........................................................... 19 2.3.2. Tình hình nghiên cứu và sử dụng phân bón vô cơ cho lúa trên thế giới .................. 20 2.3.3. Tình hình nghiên cứu và sử dụng phân bón vô cơ cho lúa ở Việt Nam .................. 24 2.4. Tình hình nghiên cứu, sử dụng phân hữu cơ vi sinh cho lúa.......................... 29 2.4.1. Khái niệm phân hữu cơ vi sinh ................................................................................ 29 2.4.2. Vai trò của phân hữu cơ vi sinh đối với dinh dưỡng của đất và cây trồng .............. 29 2.4.3. Tình hình nghiên cứu, sử dụng phân hữu cơ vi sinh cho lúa trên thế giới .............. 30 2.4.4. Tình hình nghiên cứu, sử dụng phân hữu cơ vi sinh cho lúa ở Việt Nam ............... 30 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page iii Phần 3. Nội dung và phương pháp nghiên cứu ............................................................... 33 3.1. Thời gian, địa điểm và đối tượng nghiên cứu .......................................................... 33 3.1.1. Thời gian, địa điểm nghiên cứu ............................................................................... 33 3.1.2. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................................. 33 3.2. Nội dung nghiên cứu................................................................................................ 33 3.3. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 34 3.3.1. Phương pháp bố trí thí nghiệm ................................................................................ 34 2.3.2. Các biện pháp kỹ thuật............................................................................................. 35 3.3.3. Các chỉ tiêu và phương pháp theo dõi...................................................................... 36 3.4. Phương pháp tính toán và xử lý số liệu ................................................................... 39 Phần 4. Kết Quả Và Thảo Luận ....................................................................................... 40 4.1. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến số chỉ tiêu sinh trưởng, phát triển của giống nếp cẩm đh6 tại gia lâm, hà nội ................... 40 4.1.1. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến thời gian sinh trưởng của giống Nếp cẩm ĐH6 .............................................................. 40 4.1.2. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến động thái tăng chiều cao cây của giống Nếp cẩm ĐH6 .................................................... 43 4.1.3. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến động thái tăng số lá của giống Nếp cẩm ĐH6 .................................................................. 46 4.1.4. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến khả năng đẻ nhánh của giống Nếp cẩm ĐH6 ................................................................. 48 4.1.5. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến hệ số đẻ nhánh và tỷ lệ nhánh hữu hiệu của giống Nếp cẩm ĐH6 ................................... 51 4.2. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến một số chỉ tiêu sinh lý của giống nếp cẩm đh6 tại gia lâm, hà nội ................................. 53 4.2.1. Ảnh hưởng giữa liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy khác nhau đến chỉ số diện tích lá của giống nếp cẩm ĐH6 .............................................. 53 4.2.2. Ảnh hưởng của mật độ cấy và liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến tích lũy chất khô của giống Nếp cẩm ĐH6 ..................................................................... 57 4.2.3. Ảnh hưởng giữa liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy khác nhau đến chỉ số spad của giống nếp cẩm ĐH6 ........................................................ 60 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page iv 4.3. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến khả năng chống chịu sâu bệnh của giống nếp cẩm đh6 tại gia lâm. Hà nội ................... 62 4.4. Ảnh hưởng của mật độ cấy và lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống nếp cẩm đh6 ....................................... 63 4.4.1. Ảnh hưởng của mật độ cấy và lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến các yếu tố cấu thành năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6 ......................................................... 63 4.4.2. Ảnh hưởng của mật độ cấy và lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6 .......................................................................................... 66 4.5. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy khác nhau đến năng suất sinh vật học và hệ số kinh tế của giống nếp cẩm đh6 ...................... 69 Phần 5. Kết luận và kiến nghị ........................................................................................... 71 5.1. Kết luận .................................................................................................................... 71 5.2. Kiến nghị.................................................................................................................. 72 Tài liệu tham khảo ............................................................................................................... 73 Phụ lục ................................................................................................................................. 79 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa viết tắt CS Cộng sự CCCCC Chiều cao cây cuối cùng CT Công thức ĐVT Đơn vị tính LAI Chỉ số diện tích lá NSLT Năng suất lý thuyết NSTT Năng suất thực thu NXB Nhà xuất bản M Mật độ cấy P Phân hữu cơ vi sinh Sông Gianh SLCC Số lá cuối cùng SNHH Số nhánh hữu hiệu TGST Thời gian sinh trưởng TSC Tuần sau cấy VM Vụ mùa VSV Vi sinh vật VX Vụ xuân Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa của các châu lục (năm 2012) .................. 4 Bảng 2.2. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa trên thế giới (năm 2000 - 2013) .............. 6 Bảng 2.3. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa của Việt Nam (năm 2000-2013) ............. 9 Bảng 2.4. Xuất khẩu gạo của Việt Nam mùa vụ 2011/2012 ............................................. 11 Bảng 2.5. Lượng phân bón được nông dân sử dụng cho lúa trên một số loại đất ở miền Bắc ........................................................................................................... 27 Bảng 4.1. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến thời gian sinh trưởng của giống Nếp cẩm ĐH6 ................................................ 42 Bảng 4.2a. Ảnh hưởng riêng rẽ của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến động thái tăng trưởng chiều cao cây vụ xuân của giống Nếp cẩm ĐH6 ........................................................................................................... 44 Bảng 4.2b. Ảnh hưởng riêng rẽ của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến động thái tăng trưởng chiều cao cây vụ mùa của giống Nếp cẩm ĐH6 ................................................................................................................... 44 Bảng 4.2c. Ảnh hưởng tương tác của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến động thái tăng trưởng chiều cao cây của giống Nếp cẩm ĐH6 ........... 46 Bảng 4.3. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến động thái ra lá của giống Nếp cẩm ĐH6 ........................................................... 47 Bảng 4.4a. Ảnh hưởng riêng rẽ của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến động thái đẻ nhánh ở vụ xuân của giống Nếp cẩm ĐH6 ..................... 49 Bảng 4.4b. Ảnh hưởng riêng rẽ của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến động thái đẻ nhánh ở vụ mùa của giống Nếp cẩm ĐH6 ...................... 49 Bảng 4.4c. Ảnh hưởng tương tác của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến động thái đẻ nhánh ở vụ xuân của giống Nếp cẩm ĐH6 ..................... 50 Bảng 4.4d. Ảnh hưởng tương tác của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến động thái đẻ nhánh ở vụ mùa của giống Nếp cẩm ĐH6 ...................... 50 Bảng 4.5. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến hệ số đẻ nhánh và tỷ lệ nhánh hữu hiệu của giống Nếp cẩm ĐH6 ................... 52 Bảng 4.6a. Ảnh hưởng của mật độ cấy đến chỉ số diện tích lá của giống Nếp cẩm ĐH6 ................................................................................................................... 54 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page vii Bảng 4.6b. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến chỉ số diện tích lá của giống Nếp cẩm ĐH6 ............................................................................... 55 Bảng 4.6c. Ảnh hưởng tương tác của mật độ cấy và liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến chỉ số diện tích lá của giống Nếp cẩm ĐH6 ....................................... 55 Bảng 4.7a. Ảnh hưởng của mật độ cấy đến tích lũy chất khô của giống Nếp cẩm ĐH6 ................................................................................................................... 57 Bảng 4.7b. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến tích lũy chất khô của giống nếp cẩm ĐH6 .................................................................................... 58 Bảng 4.7c. Ảnh hưởng tương tác của mật độ cấy và liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến tích lũy chất khô của giống Nếp cẩm ĐH6......................................... 59 Bảng 4.8. Ảnh hưởng của mật độ cấy và liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến chỉ số SPAD của giống Nếp cẩm ĐH6 ............................................................. 61 Bảng 4.9. Ảnh hưởng của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến khả năng chống chịu sâu bệnh của giống Nếp cẩm ĐH6 ................................. 62 Bảng 4.10a. Ảnh hưởng của mật độ cấy đến các yếu tố cấu thành năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6 ......................................................................................... 64 Bảng 4.10b. Ảnh hưởng của lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến các yếu tố cấu thành năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6 ......................................................... 64 Bảng 4.10c. Ảnh hưởng tương tác của mật độ cấy và lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến các yếu tố cấu thành năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6 .......................... 65 Bảng 4.11a. Ảnh hưởng của mật độ cấy đến năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6 .............. 67 Bảng 4.11b. Ảnh hưởng của lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6 ................................................................................................... 68 Bảng 4.11c. Ảnh hưởng tương tác của liều lượng bón phân hữu cơ vi sinh với mật độ cấy đến năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6 ................................................ 68 Bảng 4.12. Ảnh hưởng lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy đến hệ số kinh tế của giống Nếp cẩm ĐH6 ............................................................................... 69 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page viii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THİẾT CỦA ĐỀ TÀİ Cây lúa là cây trồng quan trọng của nhiều quốc gia, không những đảm bảo cung cấp lương thực chính mà còn là nguồn hàng hóa xuất khẩu có giá trị kinh tế cao. Lúa gạo được gieo trồng trên 120 nước trên thế giới. Bên cạnh những thành tựu về nghiên cứu các giống lúa tẻ để phục vụ nhu cầu hàng ngày của con người, thì hướng chọn tạo và sử dụng nguồn gen lúa nếp cũng được nhiều nhà khoa học quan tâm. Nhu cầu lớn của nội địa cộng với thị trường xuất khẩu đã dẫn tới sự khác biệt rõ ràng về giá cả giữa giống cổ truyền với các giống lúa khác. Do vậy, việc gieo trồng các giống lúa cổ truyền đã đem lại lợi nhuận ngày càng cao. Tương lai của các giống lúa đặc sản ngày càng trở nên có tiềm năng. Nếp cẩm hay nếp Than được tạo nên từ nhiều giống lúa nếp khác nhau và được trồng chủ yếu ở vùng núi Tây Bắc như: Hoà Bình, Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, rải rác ở các vùng khác như: Thanh Hóa, Phú Thọ, Ninh Bình và vùng Đồng bằng sông Cửu Long với 2 tỉnh Long An và Cần Thơ. Nguồn gen Nếp cẩm của các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta có mức đa dạng cao nhất cả nước nhưng đang bị mai một nghiêm trọng cần khai thác, phát triển và bảo tồn nguồn gen quý hiếm phục vụ phát triển nông nghiệp của đất nước. Nếp cẩm là loại lúa nếp vỏ màu đen, đỏ hoặc tía được trồng và tiêu thụ ở nhiều nước châu Á, mặc dù Nếp cẩm không chiếm tỷ lệ lớn trong sản xuất lúa, nhưng những hộ nông dân quy mô nhỏ ở vùng núi sản xuất như là một loại sản phẩm đặc sản cho tiêu dùng tại địa phương và thị trường bên ngoài. Sản phẩm Nếp cẩm sử dụng rất đa dạng như kẹo, thực phẩm chức năng, đồ uống và mỹ phẩm. Nếp cẩm đã được báo cáo có hàm lượng protein, chất béo, chất xơ cao hơn lúa thường, Nếp cẩm cũng rất giàu lysine, vitamin B1, canxi, sắt, kẽm và phospho. Yếu tố quan trọng nhất và tạo nên thương hiệu cho Nếp cẩm bởi giá trị dinh dưỡng của nó. Trong Nếp cẩm có chứa khoảng 70% tinh bột và chứa nhiều axít amin mà đặc biệt trong vỏ Nếp cẩm có chứa lượng lớn anthocyanin có khả năng chống oxi hoá, chống viêm nhiễm hạn chế sự phát triển của tế bào ung thư (Chen et al., 2006; Yao et al., 2013; Sompong et al., 2015). Ngoài ra, ăn gạo Nếp cẩm kết hợp với một số thức ăn như rau xanh, hoa quả, thịt nạc sẽ có thể tăng sự hấp thu sắt cho cơ thể. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 1 Thực tiễn của nước ta cho thấy, việc nghiên cứu sử dụng các sản phẩm từ gạo Nếp cẩm chưa nhiều chủ yếu bó hẹp trong khuôn viên gia đình. Hiện nay, nhu cầu sử dụng thực phẩm sạch, an toàn và có giá trị dinh dưỡng cao đang ngày một tăng. Để góp phần vào việc mở rộng, phát triển giống Nếp cẩm và làm phong phú thêm các sản phẩm từ giống nếp này, thì việc tạo ra những giống Nếp cẩm có thời gian sinh trưởng ngắn, không cảm quang, năng suất khá sẽ làm tiềm năng để phát triển và khai thác nguồn thực phẩm này ngày càng tốt hơn. Giống Nếp cẩm ĐH6 là giống lúa nếp mới, cảm ôn có thời gian sinh trưởng ngắn 127 ngày vụ xuân, 115 ngày vụ mùa. Giống có kiểu hình cây nửa lùn cải tiến, thân cứng có mầu tím đặc trưng, năng suất khá cao từ 5,2 - 6,08 tấn/ha là giống chịu thâm canh và phù hợp với nhiều vùng sinh thái khác nhau (Viện Nghiên cứu và Phát triển cây trồng, 2013). Trong kỹ thuật thâm canh lúa, việc xác định mật độ và chế độ bón phân hợp lý có ý nghĩa hết sức quan trọng. Mật độ có ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình hình thành số bông, quyết định trực tiếp tới năng suất còn phân bón, trong đó có phân hữu cơ vi sinh có vai trò quyết định tới sinh trưởng phát triển, cuối cùng ảnh hưởng đến năng suất của cây. Chính vì vậy việc nghiên cứu mật độ thích hợp, lượng phân vi sinh bón hợp lý có vai trò rất quan trọng trong sản xuất lúa. Xuất phát từ thực tế trên để có thể nâng cao năng suất, sản lượng lúa đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng và nâng cao hiệu quả thâm canh giống Nếp cẩm ĐH6, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Ảnh hưởng của mật độ cấy và lượng bón phân hữu cơ vi sinh đến sinh trưởng, năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6 tại Gia Lâm, Hà Nội”. 1.2. MỤC ĐÍCH VÀ YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI 1.2.1 MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI Xác định lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy thích hợp đến sự sinh trưởng, năng suất của giống Nếp cẩm ĐH6, từ đó đề xuất quy trình kỹ thuật canh tác hợp lý cho giống Nếp cẩm ĐH6 tại Gia Lâm, Hà Nội và các vùng có điều kiện tương tự. 1.2.2. YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀİ - Theo dõi, đánh giá được các chỉ tiêu sinh trưởng và năng suất của giống lúa Nếp cẩm ĐH6; - Đánh giá được mức độ sâu bệnh hại. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 2 1.3. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI 1.3.1. Ý nghĩa khoa học Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ cung cấp những dẫn liệu khoa học về lượng bón phân hữu cơ vi sinh và mật độ cấy thích hợp cho giống lúa Nếp cẩm ĐH6 trồng trên đất Gia Lâm, Hà Nội. Kết quả đề tài là tài liệu tham khảo phục vụ công tác giảng dạy và nghiên cứu về sử dụng phân hữu cơ vi sinh cho giống Nếp cẩm ĐH6 để cho năng suất, chất lượng cao. 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn Giống lúa mới Nếp cẩm ĐH6 đang được gieo cấy khảo nghiệm và dần mở rộng tại các địa phương là giống lúa có khả năng sản xuất tập trung và sản xuất hàng hóa đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn so với canh tác các giống lúa khác. Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần vào việc xây dựng quy trình thâm canh là cơ sở mở rộng phát triển sản xuất giống Nếp cẩm ĐH6 ở Gia Lâm, Hà Nội và các địa phương khác có điều kiện tương tự. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 3 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. TÌNH HÌNH SẢN XUẤT LÚA GẠO TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM 2.1.1. Tình hình sản xuất lúa gạo trên thế giới Lúa là loại ngũ cốc làm lương thực quan trọng cho khoảng ½ dân số của thế giới, đặc biệt là ở châu Á, châu Phi và Nam Mỹ. Lúa có sản lượng đứng hàng thứ ba trên thế giới sau ngô và lúa mì. Góp phần đảm bảo an ninh lương thực cho con người và ảnh hưởng đến tình trạng nghèo đói trên thế giới. Lúa là cây trồng có nguồn gốc nhiệt đới và có khả năng thích nghi rộng với các vùng khí hậu. Theo thống kê của Tổ chức Nông Lương thế giới (FAO, 2013) hiện nay có 115 nước trồng lúa ở các châu lục, với tổng diện tích trồng lúa là 163,19 triệu ha, năng suất bình quân toàn thế giới là 4,41 tấn/ha và tổng sản lượng lúa là 719,67 triệu tấn, tập trung chủ yếu ở các nước châu Á nơi chiếm tới gần 90% diện tích gieo trồng và sản lượng vì vậy cây lúa gạo không thể thiếu với người châu Á. Bảng 2.1. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa của các châu lục (năm 2012) Diện tích Năng suất Sản lượng (triệu ha) (tấn/ha) (triệu tấn) Thế giới 163,19 4,41 719,67 Châu Á 145,26 4,48 650,76 Châu Phi 10,53 2,54 26,75 Châu Mỹ 6,63 2,17 14,39 Châu Âu 0,68 6,30 4,28 Châu Đại Dương 0,10 8,66 0,86 Khu vực Nguồn: FAOSTAT (2013) Các nước sản xuất gạo chính ở châu Á như là: Thái Lan, Việt Nam, Ấn Độ, Trung Quốc. Trong đó Thái Lan và Việt Nam là hai nước có sản lượng xuất khẩu lúa gạo cao nhất, chiếm gần khoảng nửa tổng lượng gạo xuất khẩu của thế giới. Một số nước như Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Philippines, Bangladesh, Srilanka… nhu cầu tiêu dùng gạo sẽ tăng lên nhiều hơn so với khả năng sản xuất lúa gạo ở các Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 4 nước này. Chính vì thế, sản xuất lúa gạo phải được tăng lên để đáp ứng nhu cầu lương thực cho các nước. Đặc biệt phải chú trọng đến đảm bảo an ninh lương thực và nhu cầu tiêu dùng của người dân, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Năm 2012, châu Á là nơi có diện tích lớn nhất 145,26 triệu ha, sản lượng lúa cao nhất đạt 650,76 triệu tấn, tiếp sau đó là châu Phi diện tích 10,53 triệu ha với sản lượng 26,75 triệu tấn, châu Mỹ diện tích 6,63 triệu ha với sản lượng 14,39 triệu tấn, châu Âu diện tích 0,68 triệu ha với sản lượng 4,28 triệu tấn và châu Đại Dương có diện tích thấp nhất 0,1 triệu ha với sản lượng 0,86 triệu tấn. Diện tích trồng lúa của thế giới là 163,19 triệu ha với tổng sản lượng đạt 719,67 triệu tấn. Theo thống kê của Tổ chức Nông Lương thế giới thì châu Á chiếm tới 90% diện tích gieo trồng và sản lượng của cả thế giới. Năng suất lúa cao tập trung chủ yếu ở các quốc gia Á nhiệt đới có biên độ ngày và đêm cao hơn và trình độ canh tác, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật tốt hơn. Các nước nhiệt đới có năng suất bình quân thấp hơn do chế độ nhiệt và ẩm cao tạo điều kiện thuận lợi cho sâu bệnh phát triển, gây hại cùng với trình độ canh tác còn nhiều hạn chế (dẫn theo Nguyễn Ngọc Đệ, 2008). Hiện nay, châu Á chiếm 85% sản lượng lúa trên thế giới, trong đó có các nước có sản lượng cao như Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Bangladesh, Thái Lan, Việt Nam, Myanma và Nhật Bản. Theo thống kê của tổ chức lương thực thế giới (FAO, 2014) diện tích trồng lúa trên thế giới có nhiều biến động và có xu hướng giảm dần từ năm 2000 đến năm 2005 còn ở mức 154,98 triệu ha. Từ năm 2005, diện tích trồng lúa có xu hướng tăng nhẹ lên 160,00 triệu ha năm 2008, năm 2009 giảm xuống 158,3 triệu ha sau đó tăng lên 164,72 triệu ha năm 2013. Diện tích trồng lúa qua các năm tăng không nhiều nhưng sản lượng lúa thế giới đều tăng dần qua các năm, từ 596,21 triệu tấn năm 2000 lên đến 724,84 triệu tấn vào năm 2011. Năm 2012, sản lượng lúa có sự giảm nhẹ xuống ở mức 719,67 triệu tấn do biến đổi khí hậu, thời tiết, mùa vụ ảnh hưởng đến năng suất, năm 2013 sản lượng tăng lên 744,53 triệu tấn. Bên cạnh diện tích trồng lúa, năng suất lúa bình quân trên thế giới cũng tăng, nhờ áp dụng những tiến bộ kỹ thuật mới nhất là giống mới, kỹ thuật thâm canh tiên tiến được áp dụng rộng rãi trong sản xuất đã góp phần làm năng suất lúa tăng đáng kể, được cải thiện và đạt 4,52 tấn/ha vào năm 2013 (FAO, 2014). Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 5 Bảng 2.2. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa trên thế giới (năm 2000 - 2013) Năm 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Diện tích Năng suất Sản lượng (triệu ha) (tấn/ha) (triệu tấn) 154,06 151,94 147,62 148,50 150,55 154,98 155,58 155,04 160,00 158,30 161,64 163,62 163,19 164,72 3,87 3,93 3,85 3,93 4,02 4,07 4,10 4,22 4,28 4,33 4,34 4,43 4,41 4,52 596,21 597,12 568,34 583,61 605,21 630,77 637,88 654,27 684,8 685,44 701,52 724,84 719,67 744,53 Nguồn: FAOSTAT (2014) Trung Quốc là nước có diện tích lúa lớn thứ hai thế giới sau Ấn Độ với diện tích 30,557 triệu ha, Trung Quốc áp dụng các thành tựu khoa học- công nghệ trong việc cải tiến các giống lúa đặc biệt là sử dụng ưu thế lai đã làm cho năng suất lúa bình quân đạt 67,443 tạ/ha, sản lượng đạt 206,085 triệu tấn , cao nhất thế giới. Tiêu thụ gạo của Trung Quốc trong 2013-2014 ước tính khoảng 147 triệu tấn. Trong khi đó, nhu cầu nhập khẩu gạo của Trung Quốc dự kiến đạt 3,2 triệu tấn năm 2013, tăng khoảng 200.000 tấn hay khoảng 6% so với ước tính trước đây. Năm 2014, con số này dự báo đạt khoảng 3,4 triệu tấn, tăng khoảng 400.000 hay 13% so với dự báo trước đó (Childs, 2014). Năm 2014 dự báo Trung Quốc và các nước Đông Nam Á vẫn là thị trường xuất khẩu gạo chủ lực. Thái Lan với diện tích 12,6 triệu ha, năng suất bình quân 30,0 tạ/ha, sản lượng 37,8 triệu tấn. Thái Lan đã xuất khẩu trên 2,1 triệu tấn gạo, tăng khoảng 29% so với cùng kỳ năm trước, nước xuất khẩu gạo số 2 thế giới (sau Ấn Độ) và là nước xuất khẩu gạo chủ chốt ở châu Á. Thái Lan là nước duy nhất có khả năng xuất khẩu Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 6 với khối lượng lớn và giá giảm thêm nữa trong năm nay bởi lượng dự trữ của nước này lên tới khoảng 13-15 triệu tấn quy gạo, chưa kể khoảng 7 triệu tấn nữa đang được bổ sung ra thị trường. Ấn Độ nước có diện tích lúa lớn nhất thế giới 42,5 triệu ha, sản lượng lúa của Ấn Độ là 152,6 triệu tấn, chiếm 21,24% tổng sản lượng của thế giới. Sản lượng gạo năm 2012-2013 đạt 105,24 triệu tấn, giảm nhẹ so với 105,31 triệu tấn năm 20112012. Năm 2012 và 2013 Ấn Độ trở thành nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới sau khi chính phủ bãi bỏ lệnh cấm xuất khẩu gạo non-basmati kéo dài 4 năm. Năm tài khóa 2013-2014, xuất khẩu gạo của Ấn Độ đạt 10.5 triệu tấn, tăng 3% so với 10.2 triệu tấn năm 2012 - 2013 (Childs, 2014). Những chuyển động của thị trường gạo thế giới 2014: Mặc dù những bất lợi về thời tiết đe dọa đến các quốc gia sản xuất lúa gạo lớn trong vài năm qua nhưng tổng sản lượng lúa gạo thế giới năm nay có thể đạt 751 triệu tấn, tăng 0,8% so với năm 2013. Theo báo cáo của Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO, 2014), lượng gạo dự trữ toàn cầu trong năm 2014 có thể đạt 180,5 triệu tấn do nhiều quốc gia thuộc khối các nước đang phát triển gia tăng lượng dự phòng. Trợ lý Tổng giám đốc FAO tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương, ông Hiroyuki Konuma cho biết, con số thống kê cho thấy hầu hết các nước sản xuất nhiều lúa gạo trong niên vụ 2013 đều đạt sản lượng vượt dự báo như Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan và Philippines. Ngoài ra, sản lượng lúa gạo tại một số nước như Colombia, Indonesia, Iran, Nhật Bản, Nepal, Sri Lanka và Tanzania cũng được cải thiện. Chỉ có Campuchia, Lào và Nga bị sụt giảm đáng kể do bất lợi thiên tai. Về xuất khẩu, FAO (2014) cho biết lượng gạo xuất ra thị trường thế giới trong niên vụ 2013/14 ước chừng khoảng 48,4 triệu tấn. Ấn Độ vẫn nhiều khả năng là nhà xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, có thể đạt 9,5 triệu tấn; kế đến là Thái Lan (8,7 triệu tấn) và Việt Nam (7,2 triệu tấn). Trong khi đó, nhu cầu tiêu dùng các loại gạo trên thế giới dự báo tiếp tục tăng, đặc biệt là gạo tẻ. Năm 2012-2013 thế giới sản xuất khoảng 476,6 triệu tấn gạo. Năm 2013-2014 dự báo thế giới sản xuất khoảng 489,0 triệu tấn gạo. Nếu điều kiện thời tiết thuận lợi thì khu vực Đông Nam Á sẽ có sản lượng tiếp tục tăng cao trong đó sản lượng tăng từ các nước Trung Quốc, Indonesia, Philippines, Thái Lan, Bangladesh và Ấn Độ. Tỷ lệ phần trăm tăng sản lượng lúa gạo của vụ 2012/2013 và 2013/2014 là 0,9%. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 7 Gạo tồn kho: Theo FAO, vào cuối năm 2012 gạo tồn kho thế giới đạt 161,3 tấn hay tăng lên 11% so với năm 2011. Năm 2013, gạo tồn kho thế giới còn tiếp tục tăng lên 174,7 tấn hay tăng 8,3%. Theo dự đoán của FAO, số lượng gạo tồn kho thế giới có thể tăng cao hơn nữa ở mức 183 tấn trong 2014. Số lượng tồn kho hiện nay tương đương với 36% nhu cầu quốc tế, một tỉ số cao nhất trong nhiều năm gần đây. FAO dự báo sản lượng gạo thế giới sẽ tăng lên kỷ lục 497 triệu tấn trong niên vụ 2013-14, tăng khoảng 1,3% so với khoảng 491 triệu tấn niên vụ 2012-2013. Hầu hết sản lượng tăng sẽ đến từ châu Á. Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) đã hạ dự báo sản lượng gạo toàn cầu 20132014 xuống 473,2 triệu tấn gạo, giảm khoảng 3,6 triệu tấn so với dự báo trước đó nhưng vẫn tăng gần 1% so với năm 2012-2013. Dự báo tiêu thụ gạo toàn cầu 20132014 cũng đã được hạ 1,4 triệu tấn xuống 473,1 triệu tấn, vẫn là mức cao kỷ lục (Childs, 2014). 2.1.2. Tình hình sản xuất lúa gạo ở Việt Nam Cây lúa là cây trồng quan trọng trong nông nghiệp nước ta. Với điều kiện khí hậu nhiệt đới, Việt Nam cũng có thể là cái nôi hình thành lúa nước. Đã từ lâu đời cây lúa đã trở thành cây lương thực quan trọng chủ yếu, có ý nghĩa quan trọng trong nền kinh tế, xã hội và đời sống người dân Việt Nam (Bùi Huy Đáp, 1999). Việt Nam là một nước nông nghiệp, có khoảng 75% dân số sản xuất nông nghiệp và từ lâu cây lúa đã ăn sâu vào tiềm thức người dân, nó có vai trò quan trọng trong đời sống con người. Sản xuất lúa gạo không chỉ giữ vai trò trong việc cung cấp lương thực cho người dân trong nước mà còn là mặt hàng xuất khẩu đóng góp không nhỏ vào nền kinh tế quốc dân. Mặt khác, do có điều kiện tự nhiên thuận lợi phù hợp cho cây lúa phát triển nên lúa được trồng trên khắp mọi miền của đất nước. Trong quá trình sản xuất đã hình thành hai vùng sản xuất lúa rộng lớn đó là đồng bằng sông Hồng và vùng đồng bằng sông Cửu Long. Trong thời gian chiến tranh, diện tích trồng lúa cả nước dao động trong khoảng 4,40 - 4,90 triệu ha, năng suất có tăng nhưng rất chậm, chỉ khoảng 700 kg thóc/ha trong vòng hơn 20 năm. Sản lượng lúa tổng cộng của cả 2 miền chỉ trên dưới 10 triệu tấn. Sau ngày giải phóng (1975), cùng với phong trào khai hoang phục hóa, diện tích lúa tăng lên khá nhanh và ổn định ở khoảng 5,5 - 5,7 triệu ha. Năng suất bình quân trong cuối thập niên 1970 giảm sút nghiêm trọng do đất đai mới khai hoang chưa được cải tạo, thiên tai và sâu bệnh đặc biệt là những năm 1978 - 1979 cộng với Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 8 cơ chế quản lý nông nghiệp trì trệ không phù hợp. Bước sang thập niên 1980, năng suất lúa tăng dần do các công trình thủy lợi trong cả nước, đặc biệt ở đồng bằng sông Cửu Long đã bắt đầu phát huy tác dụng. Cơ chế quản lý nông nghiệp thay đổi với chủ trương khoán sản phẩm trong sản xuất nông nghiệp. Theo Tổng cục Thống kê (2014), diện tích trồng lúa của nước ta liên tục tăng từ năm 1960 đến năm 2000 từ 4,42 triệu ha tăng đến 7,67 triệu ha với năng suất trung bình từ 1,44 đến 4,24 tấn/ha và tổng sản lượng lúa đạt được 32,53 triệu tấn. Tuy nhiên diện tích trồng lúa từ năm 2001 có xu hướng giảm dần, đặc biệt giai đoạn từ năm 2006 - 2007 thì diện tích trồng lúa đã giảm mạnh từ 7,32 triệu ha giảm xuống còn 7,20 triệu ha chủ yếu do xây dựng những khu công nghiệp và phát triển đô thị trên đất lúa. Từ đó Chính phủ có chủ trương bảo vệ diện tích trồng lúa hiện có. Do đó mà từ năm 2008 trở đi diện tích trồng lúa đang có dấu hiệu phục hồi và đang dần được tăng lên, đạt 7,90 triệu ha vào năm 2013. Không chỉ phục hồi và mở rộng diên tích trồng lúa mà năng suất cũng ngày càng được nâng cao, đạt 5,57 tấn/ha (năm 2013), đã góp phần đáng kể cho sản lượng lúa gạo của cả nước đồng thời mở rộng thị trường tiêu thụ gạo Việt Nam trên thế giới. Bảng 2.3. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa của Việt Nam (năm 2000-2013) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Diện tích (triệu ha) 7,67 7,49 7,50 7,45 7,45 7,33 7,32 7,21 7,42 7,44 Năng suất (tấn/ha) 4,24 4,29 4,59 4,64 4,86 4,89 4,89 4,99 5,22 5,24 Sản lượng (triệu tấn) 32,53 32,11 34,45 34,57 36,15 35,83 35,85 35,94 38,73 38,95 2010 2011 2012 2013 7,49 7,65 7,75 7,90 5,34 5,53 5,63 5,57 40,01 42,32 43,66 44,03 Năm Nguồn: Tổng cục Thống kê (2014) Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 9 Năm 1989, nước ta đã chuyển từ nước phải nhập khẩu gạo hàng năm sang tự túc được lương thực. Tiếp theo đó là một loạt chính sách về sử dụng đất và đổi mới nền kinh tế theo cơ chế thị trường, nông dân được giao quyền sử dụng ruộng đất nên quan tâm, phấn khởi hơn và có toàn quyền quyết định trong các quá trình sản xuất của họ, năng suất tăng lên nhanh chóng. Năng suất lúa đã gia tăng vượt bậc từ dưới 3 tấn/ha trong những năm của thập niên 1980, lên đến 4,88 tấn/ha vào năm 2005 và đạt 5,34 tấn/ha năm 2010. Kể từ khi gạo Việt Nam tái nhập thị trường thế giới năm 1989 thì năm 1990 đã đứng vị trí xuất khẩu gạo thứ 4 sau Thái Lan, Pakistan và Mỹ, đến năm 1991 lên ở vị trí thứ 3 và tiếp tục lên hạng vào năm 1995 ở vị trí xuất khẩu gạo thứ hai thế giới sau Thái Lan. Từ năm 1997 đến nay, hàng năm nước ta xuất khẩu trung bình trên dưới 4 triệu tấn, đem về một nguồn thu ngoại tệ rất đáng kể. Hiện nay, Việt Nam đứng hàng thứ 7 về diện tích và đứng hàng thứ 5 về sản lượng lúa. Hiện nay, để thích ứng với biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến sản xuất lúa, các cơ quan nghiên cứu đã và đang tích cực chọn tạo các giống lúa có chất lượng cao, chống chịu sâu bệnh nhưng cũng phải có khả năng thích ứng với các điều kiện khó khăn như phèn, mặn, khô hạn hay ngập úng. Hướng nghiên cứu này giúp việc canh tác lúa trong những vùng có điều kiện khó khăn được ổn định (Phạm Văn Dư và Lê Thanh Tùng, 2011) Tình hình xuất khẩu gạo của Việt Nam trong Mùa vụ 2011/12 được trình bày ở bảng 2.4 (Cục Xúc tiến thương mại, 2013). Mùa vụ 2011/2012, nước ta xuất khẩu 7,72 triệu tấn gạo trong tổng sản lượng 27,15 triệu tấn, tiếp tục giữ vị trí thứ hai trên thế giới về xuất khẩu gạo, sau Ấn Độ. Tổng kim ngạch xuất khẩu gạo nước ta đạt 3,45 tỷ đô la Mỹ. Năm 2012 Trung Quốc là nước nhập khẩu gạo nhiều nhất của Việt Nam với kim ngạch hơn 2 triệu tấn. Xuất gạo của Việt Nam sang thị trường này sẽ tiếp tục tăng trong năm 2013. Tuy nhiên, Việt Nam sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh mạnh mẽ từ Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan và Myanmar khi xuất khẩu gạo sang Trung Quốc. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 10 Bảng 2.4. Xuất khẩu gạo của Việt Nam mùa vụ 2011/2012 ĐVT: tấn Châu lục Châu Á Gạo Gạo 5% 10% 2.684.815 - Châu Phi 821.826 - Châu Âu và các nước CIS 39.828 24.699 Châu Mỹ 32.014 Châu Úc 19.235 Tổng Gạo 15% Gạo 25% Các Gạo Glutinous Jasmine loại Tổng số 100% khác 1.505.767 793.317 15.925 309.434 433.707 5.832 5.748.797 75.947 98.407 365.61 - 104.162 52.356 1.518.308 756 - - - 24.564 - 89.847 - 213.09 2.901 55.883 - 25.445 - 329.333 - - - - - 11.036 - 30.271 3.597.718 24.699 1.795.560 894.625 437.418 309.434 598.914 58.188 7.716.556 Nguồn: Cục Xúc tiến thương mại (2013) Năm 2012 xuất khẩu gạo của Việt Nam 8,02 triệu tấn gạo, thu về 3,67 triệu USD (tăng 12,71% về lượng và tăng nhẹ 0,45 về kim ngạch so với năm 2011). Trung Quốc là thị trường lớn nhất tiêu thụ gạo của Việt Nam với 2,09 triệu tấn, tương đương 898,43 triệu USD. Thị trường lớn thứ 2 là Philipines, đạt 1,11 triệu tấn, trị giá 475,26 triệu USD, chiếm 12,94% tổng kim ngạch, tiếp đến là Indonesia đạt 929,905 tấn, trị giá 458,39 triệu USD chiếm 12,48% tổng kim ngạch. Năm 2013, cả nước đã xuất khẩu gần 6,6 triệu tấn gạo, giảm hơn 1,4 triệu tấn (tức giảm 17,76%) so với năm 2012, kim ngạch đạt gần 2,93 tỷ USD, giảm 20,36%, đây là mức xuất khẩu thấp nhất trong 3 năm qua. Với kết quả này Việt Nam đã giảm xuống xếp thứ 3 sau Ấn Độ và Thái Lan trên bảng tổng xếp xuất khẩu gạo không đáp ứng được mục tiêu xuất khẩu gạo đã đề ra 7,5 triệu tấn hồi đầu năm 2013. Xuất khẩu gạo Việt Nam sụt giảm là do áp lực cạnh tranh cao và sụt giảm nhu cầu của các thị trường truyền thống như Malaysia, Philippines và Indonesia. Năm 2014, Việt Nam phấn đấu xuất khẩu 7 triệu tấn gạo. Các thị trường xuất khẩu gạo chính của Việt Nam trong năm 2013 gồm Trung Quốc, Malaysia, Philippines, Singapore, Hồng Kông và Bờ biển Ngà. Trung Quốc vẫn là nước nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam trong năm 2013. Trong năm 2013, Trung Quốc nhập khẩu hơn 2,15 triệu tấn gạo, với trị giá 901,86 triệu USD, tăng 3,21% về khối lượng và 0,38% về giá trị, chiếm 30,83% tổng Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 11 kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam. Lượng gạo xuất khẩu sang Bờ biển Ngà đứng thứ 2 thị trường, với 561.333 tấn, trị giá 228,53 triệu USD (tăng trên 17% về lượng và tăng 12,37% về kim ngạch so cùng kỳ); tiếp đến là xuất sang Philippines 504.558 tấn, trị giá 225,44 triệu USD (giảm mạnh trên 50% cả về lượng và kim ngạch); xuất sang Malaysia 465.977 tấn, trị giá 231,43 triệu USD (giảm 40% cả về lượng và kim ngạch so năm 2012) (Cục Xúc tiến thương mại, 2013). Năm 2014, áp lực lớn nhất cho xuất khẩu là gạo tồn kho Thái Lan còn quá lớn. Nếu nước này còn hạ thấp giá gạo như đã làm với gạo 5% tấm hiện nay sẽ tiếp tục ảnh hưởng không ít đến người trồng lúa ở Việt Nam và các nước xuất khẩu khác, do sức cạnh tranh đè nặng và giá lúa gạo còn xuống thấp hơn nữa. Xuất khẩu, tiêu thụ lúa gạo hàng hóa sẽ khó khăn hơn, kế hoạch xuất khẩu có thể chỉ tương đương năm 2013, khoảng 6,5 - 7 triệu tấn. Năm 2014 sẽ tiếp nối những khó khăn của năm 2013 nhưng áp lực nhiều hơn đối với các nguồn xuất khẩu do cung cấp dư thừa, cạnh tranh quyết liệt. Tình hình thị trường gạo thế giới tiếp tục chịu áp lực bán hạ giá của Thái Lan và cạnh tranh xuất khẩu từ các nguồn cung cấp chính ở châu Á nên xu hướng giá còn tiếp tục sút giảm trong thời gian tới. Châu Á là thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam, chiếm 77,7% tổng lượng gạo xuất khẩu của cả nước (tương đương 6 triệu tấn). Năm 2012, Indonesia, Phillipines và Malaysia vẫn tiếp tục là ba thị trường nhập khẩu truyền thống. Tiềm năng tiêu thụ gạo của các thị trường này vẫn còn khá lớn. Tuy nhiên, trong vài năm tới, lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam sang các thị trường này sẽ bị thu hẹp dần. Đối với thị trường châu Phi, Việt Nam có nhiều lợi thế hơn so với Ấn Độ và Pakistan nhất là với loại gạo tấm 5%; nhưng lại phải đối mặt với sức ép cạnh tranh gay gắt từ Thái Lan vì các nhà xuất khẩu Thái Lan có thể hạ thấp giá bán để cạnh tranh tại thị trường quan trọng này. Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam, Ấn Độ và Pakistan lại có lợi thế rất cạnh tranh đối với thị trường gạo chất lượng thấp (đặc biệt là gạo tấm 25%) (dẫn theo Cục Xúc tiến thương mại, 2013). Giá lúa gạo ở Việt Nam chưa thể giúp nông dân Việt Nam cải thiện mức thu nhập hiện nay. Ngoài ra, khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ, nước có nền kinh tế số một thế giới giảm bớt mua trái phiếu của mình và tăng lãi suất sẽ tăng áp lực giá đô la (USD) lên cao và giá dầu thô thấp hơn, làm giá ngũ cốc bản xứ và thế giới, gồm lúa gạo giảm theo, dưới áp lực gạo tồn kho lớn của Thái Lan và gạo giá thấp ở Ấn Độ. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 12 Nhập khẩu gạo Trung Quốc còn cao trong 2013-2014, nhưng có thể giảm nếu giá gạo toàn cầu tăng; hơn nữa, nước này sẽ nhập 1,2 triệu tấn gạo từ Thái Lan trong năm 2014 làm ảnh hưởng không ít số lượng xuất khẩu của Việt Nam vào Trung Quốc. Vì vậy, việc xuất khẩu gạo của nước ta trong 2014 còn gặp nhiều khó khăn. Để duy trì và nâng cao hiệu quả xuất khẩu gạo trong tình hình hiện nay, các doanh nghiệp trong nước không nên chạy theo số lượng mà phải chú ý đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm để nâng giá trị, đồng thời chú ý khai thác các thị trường mới, nhất là các thị trường tiêu thụ gạo cấp cao (Cục Xúc tiến thương mại, 2013). 2.1.3. Nghiên cứu, chọn tạo giống lúa Nếp cẩm Lúa nếp là dạng lúa trồng chính và có vai trò quan trọng ở châu Á, một đột biến gen waxy dẫn đến thay đổi tinh bột ở nội nhũ. (Kenneth et al., 2002) đã nghiên cứu locus waxy để xác định nguồn gốc tiến hóa của kiểu hình này. Nghiên cứu thực hiện trên 105 giống bản địa nội nhũ nếp và lúa thường đã thu thập qua các vùng khác nhau ở châu Á đã nhận thấy rằng lúa nếp có nguồn gốc ở Đông Nam châu Á. Xác đinh đa dạng nucleotide chỉ ra rằng nguồn gốc lúa nếp liên quan đến chọn lọc giảm biến dị di truyền tại locus waxy, sự so sánh với một locus không liên kết RGRC2 khẳng định đây là phương thức đặc thù của waxy. Lúa nếp được tiến hóa và thuần hóa từ loài phụ japonica, theo Yamanaka, S. et al. (2004), các giống lúa thường mang 2 alleles khác nhau trong locus waxy, xác định là Wxa và Wxb mã hóa mức độ khác nhau của tinh bột mạch nhánh và điều khiển tổng hợp hàm lượng amylose trong nội nhữ. Allele Wxa ưu thế trong các giống lúa thường indica, nhưng alelle Wxb phổ biến trong lúa thường japonica. Gần đây những nghiên cứu phân tử của hai allele này được đặc điểm hóa chính xác hơn, một cấu trúc khác nhau giữa 2 allele này bởi sự thay đổi xắp xếp các đơn vị base nitơ (AGGT thành AGTT) tại một điểm đầu tiên của vùng gen Wx. Trong trường hợp lúa nếp (wx) không thể phân biệt allel Wxa hoặc Wxb bằng phân tích kiểu hình. Các tác giả đã phát triển chỉ thị (dCAPS) để dò tìm độ biến đã thay đổi một base sử dụng mồi liên kết với allel Wxa (AGGT) và allele Wxb (AGTT). Nghiên cứu trên 153 con cái lúa nếp ở khắp châu Á đã nhận thấy các giống lúa nếp có cả 2 allel Wxa và Wxb, nhưng Wxb chiếm ưu thế, nó đóng góp độc lập của indica-japonica khác nhau. Mối quan hệ lúa dại và lúa trồng là đều có allel AGGT. Kết quả nghiên cứu có thể kết luận rằng đột biến waxy là từ japonica xảy ra trong quá trình thuần hóa và tiến hóa của lúa và được người dân ở châu Á chọn lọc (Yamanaka, S. et al., 2004). Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 13 Nếp cẩm là loại lúa nếp vỏ màu đen, đỏ hoặc tía được trồng và tiêu thụ ở nhiều nước châu Á, mặc dù Nếp cẩm không chiếm tỷ lệ lớn trong sản xuất lúa, nhưng những hộ nông dân quy mô nhỏ ở vùng núi sản xuất như là một loại sản phẩm đặc sản cho tiêu dùng tại địa phương và thị trường bên ngoài. Sản phẩm Nếp cẩm sử dụng rất đa dạng như kẹo, thực phẩm chức năng, đồ uống và mỹ phẩm. Nếp cẩm đã được báo cáo có hàm lượng protein, chất béo, chất xơ cao hơn lúa thường. Tại Việt Nam, giống Nếp cẩm mới ĐH6 được Viện Nghiên cứu và Phát triển cây trồng, Học viện Nông nghiệp Việt Nam chọn lọc và làm thuần từ giống Nếp cẩm Căm pẹ thu thập ở Thanh Hóa từ năm 2009. Sau khi chọn lọc các cá thể biến dị tự nhiên, đi vào chọn dòng ưu tú và làm thuần từ vụ mùa năm 2010 đến vụ xuân năm 2012 bắt đầu gửi khảo nghiệm Quốc gia. Giống Nếp cẩm ĐH6 có phổ thích ứng rộng, có thể gieo cấy được cả 2 vụ/năm ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung, giống đã được gieo cấy và cho kết quả tốt ở các tỉnh như Điện Biên, Hà Giang, Ninh Bình, Thái Bình, Nam Định, Bắc Giang, Hà Nội, Hưng Yên, Hải Phòng, Nghệ An, Thanh Hóa. Giống cũng được gieo cấy trong Sóc Trăng và có khả năng thích nghi được ở cả vụ đông xuân và hè thu. 2.2. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ MẬT ĐỘ CẤY LÚA TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM 2.2.1. Những nghiên cứu về mật độ lúa cấy trên thế giới Mật độ cấy là số khóm cấy/m2. Lúa được tính bằng khóm, lúa gieo thẳng được tính bằng số hạt mọc. Về nguyên tắc thì mật độ gieo cấy càng cao thì số bông càng nhiều. Trong một giới hạn nhất định, việc tăng số bông không làm giảm số hạt trên bông, nhưng vượt quá giới hạn đó thì số hạt trên bông bắt đầu giảm đi do lượng dinh dưỡng phải chia sẻ cho nhiều bông. Theo tính toán thống kê cho thấy tốc độ giảm số hạt trên bông mạnh hơn tốc độ tăng của mật độ cấy. Tuy nhiên, nếu cấy quá thưa đối với giống có thời gian sinh trưởng ngắn thì khó đạt số bông tối ưu cần thiết theo dự định. Mật độ cấy là một biện pháp quan trọng, nó phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, dinh dưỡng, đặc điểm của giống. Lúa khi cấy ở mật độ thưa, mỗi cây sẽ có lượng dinh dưỡng lớn, khả năng hút đạm và cung cấp cho hạt cao hơn đã làm tăng lượng protein trong hạt của lúa nhưng lại làm giảm lượng lipit trong hạt (De Datta et al, 1981). Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Nông nghiệp Page 14