Tài liệu Vận dụng phương pháp flipped classroom dạy học các kiến thức chương “khúc xạ ánh sáng” – vật lý 11 cơ bản

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH KHOA VẬT LÝ  KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP FLIPPED CLASSROOM DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG “KHÚC XẠ ÁNH SÁNG” – VẬT LÝ 11 CƠ BẢN Giảng viên hướng dẫn: ThS. LÊ HẢI MỸ NGÂN Sinh viên thực hiện: LÊ LƯƠNG VŨ MSSV: K39.102.138 TP. Hồ Chí Minh, 2017 Lời cam đoan Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tôi. Những video clip bài giảng và các bộ thí nghiệm được đề cập trong nội dung luận văn là do chính tôi thực hiện và không sao chép từ bất kì nguồn nào khác. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước nhà trường về sự cam đoan này. TP. Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 04 năm 2017 Ký tên Lê Lương Vũ 2 Lời cảm ơn Với vốn kiến thức hạn chế, kinh nghiệm thực tiễn chưa nhiều, để thực hiện được đề tài này tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất nhiều từ giảng viên hướng dẫn – ThS Lê Hải Mỹ Ngân, giáo viên hướng dẫn thực tập – Thầy Lê Duy Nhật cùng với sự hỗ trợ của gia đình và bạn bè. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến cô Lê Hải Mỹ Ngân, đã đưa ra những hướng dẫn, chỉ bảo để em có định hướng tốt thực hiện đề tài. Em xin cảm ơn thầy Lê Duy Nhật đã tạo điều kiện giúp em thực nghiệm đề tài trong thời gian thực tập tại Trường THPT Gia Định. Một lần nữa xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến cô Lê Hải Mỹ Ngân, thầy Lê Duy Nhật và bạn bè, người thân đã giúp đỡ tôi rất nhiều để hoàn thành đề tài này. TP. Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 04 năm 2017 Ký tên Lê Lương Vũ 3 Mục lục Mở đầu ............................................................................................................................ 8 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 9 2. Mục đích nghiên cứu............................................................................................ 10 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................ 10 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 10 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 10 6. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 11 7. Đóng góp của đề tài ............................................................................................. 11 Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học theo phương pháp Flipped Classroom ........................................................................................................................................ 12 1.1. 1.2. 1.3. Giới thiệu về phương pháp dạy học Flipped Classroom ............................ 12 1.1.1. Phương pháp dạy học Flipped Classroom là gì? .................................... 12 1.1.2. Sự ra đời và phát triển của phương pháp Flipped Classroom ................ 12 Thực trạng vận dụng phương pháp Flipped Classroom ..................................13 1.2.1. Thực trạng vận dụng ở nước ngoài ...................................................................13 1.2.2. Thực trạng vận dụng ở Việt Nam ......................................................................14 Ưu và nhược điểm của phương pháp Flipped Classroom................................14 1.3.1. Những ưu điểm của phương pháp Flipped Classroom ................................14 1.3.2. Những nhược điểm của phương pháp Flipped Classroom .........................15 1.4. Tổ chức dạy học theo phương pháp Flipped Classroom ..................................15 1.5. Cơ sở để vận dụng thành công phương pháp Flipped Classroom ................16 1.6. Vận dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học Vật lý ở các trường Trung học Phổ thông tại Việt Nam .......................................................................................19 4 1.6.1. Thực trạng dạy học Vật lý THPT tại Việt Nam ............................................19 1.6.2. Áp dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học Vật lý THPT tại Việt Nam ..................................................................................................................20 Kết luận chương 1 ...........................................................................................................................24 Chương 2: Tổ chức dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” – Vật lý lớp 11 Cơ bản theo phương pháp Flipped Classroom ....................................................................... 25 2.1. Phân tích nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng” ................................................25 2.1.1. Cấu trúc nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng” ............................................25 2.1.2. Chuẩn kiến thức kĩ năng chương “Khúc xạ ánh sáng” ................................26 2.1.3. Kĩ năng đạt được sau khi học theo phương pháp Flipped Classroom .....31 2.2. Xây dựng bộ công cụ dạy học và kiểm tra đánh giá chương “Khúc xạ ánh sáng” – Vật lý lớp 11 Cơ bản theo phương pháp Flipped Classroom .....................32 2.3. 2.2.1. Công cụ hỗ trợ dạy học trực tuyến ....................................................................32 2.2.2. Tư liệu bài giảng ....................................................................................................33 Xây dựng tiến trình dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” – Vật lý lớp 11 Cơ bản theo phương pháp Flipped Classroom.................................................................37 2.3.1. Bài: “Khúc xạ ánh sáng” .....................................................................................37 2.3.1.1. Mục tiêu dạy học ........................................................................... 37 2.3.1.2. Chuẩn bị ........................................................................................ 38 2.3.1.3. Hoạt động dạy học ......................................................................... 38 2.3.2. Bài “Phản xạ toàn phần” ......................................................................................44 2.3.2.1. Mục tiêu dạy học .........................................................................................44 2.3.2.2. Chuẩn bị .........................................................................................................44 2.3.2.3. Hoạt động dạy học ......................................................................................45 Kết luận chương 2 ........................................................................................................ 50 5 Chương 3. Thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 51 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .................................................................................51 3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm .......................................................51 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm .......................................................................51 3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm.........................................................................51 3.3. Diễn biến quá trình thực nghiệm sư phạm ............................................................52 3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................54 Kết luận chương 3 ........................................................................................................ 57 Kết luận ......................................................................................................................... 59 Tài liệu tham khảo ....................................................................................................... 60 Phụ lục ........................................................................................................................... 61 6 Danh mục chữ viết tắt Viết tắt Viết đầy đủ GV Giáo viên HS Học sinh THPT Trung học phổ thông NXB Nhà xuất bản FC Flipped Classroom 7 Danh mục hình ảnh Hình 2.1: Sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng” ................................... 26 Hình 2.2: Hình vẽ mô phỏng vị trí mặt trời qua hiện tượng khúc xạ ánh sáng. ............ 35 Hình 2.3: Hình vẽ mô phỏng hiện tượng ảo tượng trên mặt biển .................................. 35 Hình 2.4: Chức năng thống kê câu trả lời của Google Form ......................................... 37 Danh mục bảng Bảng 2.1: Cấu trúc nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng” ............................................ 25 Bảng 2.2: Cấu trúc video bài giảng “Khúc xạ ánh sáng” ............................................... 34 Bảng 2.3: Cấu trúc video bài giảng “Phản xạ toàn phần” .............................................. 34 8 Mở đầu 1. Lý do chọn đề tài Trong vài thập niên gần đây, khi xu hướng toàn cầu hóa phát triển mạnh mẽ, đòi hỏi nguồn nhân lực Việt Nam đủ sức cạnh tranh với các quốc gia khác, giáo dục càng đóng vai trò quan trọng hơn bao giờ hết. Giáo dục không chỉ truyền thụ kiến thức như trước đây mà phải đào tạo một con người toàn diện về tri thức, năng lực, … Trước thách thức đó, việc đổi mới giáo dục một cách sâu sắc, toàn diện là hết sức cần thiết. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Ngoài ra theo định hướng phát triển giáo dục mới, học sinh phải là trung tâm trong các quá trình dạy và học, qua đó phát triển các năng lực của bản thân học sinh chứ không chỉ dạy, học truyền đạt kiến thức thông thường. Bên cạnh đó, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, học sinh hiện nay rất dễ tiếp cận các nguồn kiến thức mới (như internet, sách báo, truyền thông, …), không chỉ gói gọn trong sách giáo khoa. Điều đó đặt ra một yêu cầu cấp thiết cần có một phương pháp dạy học mới đáp ứng được các yêu cầu trên, phát huy được tính tích cực, chủ động và năng lực của học sinh, việc dạy học không chỉ gói gọn trong phạm vi lớp học. Trong những năm gần đây, phương pháp dạy học Flipped Classroom – Lớp học đảo ngược – đã bắt đầu cho thấy được tính hiệu quả tại các trường phổ thông và đại học ở Mỹ. Cụ thể có thể đề cập đến chương trình học tập trực tuyến của phương pháp này giúp học sinh chủ động, tích cực tìm hiểu kiến thức mới dưới sự trợ giúp, hướng dẫn kịp thời của giáo viên. Ở Việt Nam, một số bài báo đã giới thiệu phương pháp này đến với nhiều giáo viên, có thể đề cập như bài báo “Lớp học nghịch đảo – Phương pháp dạy học kết hợp trực tiếp và trực tuyến” của tác giả Nguyễn Văn Lợi, Khoa Sư phạm, Đại học 9 Cần Thơ đăng trên Tạp chí Khoa học trường Đại học Cần Thơ. Tuy nhiên, do điều kiện thực tế chưa ủng hộ, nên việc áp dụng cụ thể hóa phương pháp này vẫn còn nhiều hạn chế. Chính vì vậy, tôi lựa chọn đề tài tìm hiểu và vận dụng dụng phương pháp Flipped Classroom vào việc dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” Vật lý lớp 11. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý thuyết và khắc phục những hạn chế khi áp dụng phương pháp Flipped Classroom ở các trường phổ thông tại Việt Nam. Vận dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng”, Vật lý lớp 11 để nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực học sinh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Phương pháp Flipped Classroom. Chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam. Nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng”, Vật lí 11 Cơ bản. 4. Giả thuyết khoa học Nếu áp dụng được phương pháp Flipped Classroom vào dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” một cách phù hợp với điều kiện thực tiễn hiện nay của Việt Nam sẽ giúp học sinh hiểu sâu thêm kiến thức, và phát triển các năng lực cần thiết. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận của phương pháp Flipped Classroom và khả năng vận dụng vào dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” tại Việt Nam. Phân tích nội dung kiến thức chương “Khúc xạ ánh sáng”. Thiết kế các công cụ và tiến trình dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” theo phương pháp Flipped Classroom. Thực nghiệm sư phạm kiểm tra tính hiệu quả của phương pháp, thu nhận phản hồi và điều chỉnh phát triển phương pháp dạy học Flipped Classroom phù hợp với tình hình giáo dục và đặc điểm học sinh tại Việt Nam. 10 6. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận và thực tiễn. - Thực nghiệm sư phạm: tiến hành giảng dạy chương “Khúc xạ ánh sáng” theo phương pháp Flipped Classroom bằng các công cụ đã thiết kế để kiểm tra giả thuyết khoa học và thu nhận phản hồi để điều chỉnh hoạt động dạy học. 7. Đóng góp của đề tài - Hệ thống hóa cơ sở lý luận dạy học theo phương pháp Flipped Classroom trong dạy học vật lý mà cụ thể là chương “Khúc xạ ánh sáng”. - Tạo nguồn tư liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh về dạy học vật lý chương “Khúc xạ ánh sáng”. Cung cấp nguồn tư liệu cho các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp dạy học Flipped Classroom. 11 Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn phương pháp dạy học Flipped Classroom 1.1. Giới thiệu phương pháp dạy học Flipped Classroom 1.1.1. Phương pháp dạy học Flipped Classroom Flipped có nghĩa là được lật lại, hay đảo ngược lại, còn Classroom là lớp học, do đó Flipped classroom được tạm dịch là “Lớp học đảo ngược”. Vậy Flipped Classroom – Lớp học đảo ngược thực chất là gì? Theo phương pháp truyền thống, thời lượng của một tiết học sẽ tập trung vào việc giáo viên giảng giải kiến thức cho học sinh, còn việc vận dụng các kiến thức của học sinh lại trở thành phần công việc về nhà. Thực tế cho thấy, phương pháp dạy học truyền thống không đủ thời gian cho giáo viên vừa truyền đạt kiến thức mới vừa giúp học sinh vận dụng các kiến thức đó. Flipped Classroom đưa ra một giải pháp – Hãy đảo ngược quá trình dạy học truyền thống. Phương pháp Flipped Classroom, bắt đầu bằng việc học sinh tự làm việc với bài giảng trước tại nhà thông qua đọc tài liệu, tóm tắt tài liệu, nghe giảng thông qua các phương tiện hỗ trợ như video clip, trình chiếu PowperPoint, và khai thác tài liệu trên mạng. Bài giảng trở thành bài tập ở nhà mà học sinh phải chuẩn bị trước khi lên lớp. Toàn bộ thời gian trên lớp sẽ dành cho các hoạt động ứng dụng lý thuyết vào giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm để xây dựng hiểu biết dưới sự định hướng của giáo viên. Flipped Classroom giúp giảm thiểu thời gian tiếp thu thụ động kiến thức và tăng thêm thời gian đào sâu tư duy, phát triển các kĩ năng của học sinh. 1.1.2. Sự ra đời và phát triển của phương pháp Flipped Classroom Năm 1993, Alison King xuất bản bài viết “From Sage on the Stage to Guide on the Side”. Trong bài viết, Alison King tập trung vào tầm quan trọng của việc sử dụng thời gian trong tiết học một cách hiệu quả chứ không chỉ để truyền tải kiến thức một chiều từ giáo viên tới học sinh. Tuy không trực tiếp đề cập đến việc đảo ngược một lớp học truyền thống nhưng bài viết của Alison King là tiền đề cho việc thay đổi không gian và cách thức học tập. 12 Năm 2000, Lage, Platt và Treglia xuất bản bài báo “Inverting the Classroom: A Gateway to Creating an Inclusive Learning Environment”, họ thảo luận về việc đảo ngược quá trình dạy học ở các lớp đại học, họ khẳng định có thể tận dụng được thời gian trong lớp học nếu chuyển các thông tin bài học cơ bản sang các phương tiện khác như máy tính, đĩa cát-sét ghi hình cho sinh viên học tập tại nhà. Năm 2004, Salman Khan quay những video bài giảng đầu tiên, sau đó Khan thành lập Học viện Khan là nơi cung cấp rất nhiều các video bài giảng, tuy nhiên những đoạn video này chỉ là một hình thức của phương pháp lớp học đảo ngược. Năm 2007, Jonathan Bergmann và Aaron Sams lần đầu tiên thực hiện phương pháp Flipped Classroom tại trường trung học Woodland Park tại Mỹ và nhanh chóng phát triển, lan rộng. Đến nay, Flipped Classroom đã được áp dụng và chứng minh được tính hiệu quả tại nhiều trường trung học và đại học tại Mỹ và các nước châu Âu. [4] 1.2. Thực trạng vận dụng phương pháp Flipped Classroom 1.2.1. Thực trạng vận dụng ở nước ngoài Năm 2007, Jonathan Bergmann và Aaron Sams, hai giáo viên hóa học trường THPT Woodland Park, ghi lại những bài giảng của mình và cung cấp cho học sinh vì nhiều lý do khác nhau đã không đến lớp một cách đầy đủ để theo kịp chương trình, qua đó họ đã xây dựng phương pháp Flipped Classroom, làm thay đổi hoàn toàn cách dạy của giáo viên, cách học của học sinh. Sau đó phương pháp Flipped Classroom đã phát triển và lan rộng trên toàn nước Mỹ và các nước có nền giáo dục phát triển như Úc, các nước châu Âu. Theo một cuộc khảo sát do Sophia Learning và Flipped Learning Network tiến hành hồi tháng 5/2014, số lượng giáo viên áp dụng phương pháp Flipped Classroom trong giảng dạy ở Mỹ tăng lên 78% trong năm 2014, so với chỉ 48% vào năm 2012. Trong đó, giáo viên tham gia khảo sát đều đồng ý rằng phương pháp này giúp thái độ học tập trong lớp được cải thiện rất nhiều và điểm số của học sinh tăng lên 67% so với cách học truyền thống [11]. Với những ưu điểm trên, Flipped Classroom được nhiều cơ sở giáo dục ở Mỹ áp dụng trong giảng dạy, chủ yếu ở các bậc trung học và đại học. 13 1.2.2. Thực trạng vận dụng ở Việt Nam Hiện nay ở Việt Nam, đã có một số cơ sở giáo dục sử dụng phương pháp Flipped Classroom trong giảng dạy như Đại học FPT, Anh ngữ Việt Mỹ VATC, Trung tâm Anh ngữ Quốc tế Apollo và một số cơ sở giáo dục khác. Đại học FPT đã triển khai phương pháp này trên 4 lớp với 100 sinh viên trong chương trình đào tạo lập trình viên APTECH của Khoa Quốc tế. Kết quả cho thấy, số sinh viên thi đỗ thực hành tại Đại học FPT tăng từ 30% ở các lớp thông thường lên 53% ở các lớp áp dụng Flipped Classroom. Tuy đã có một số đơn vị giáo dục áp dụng phương pháp Flipped Classroom như đã, nhưng con số vẫn còn khá khiêm tốn. 1.3. Ưu và nhược điểm của phương pháp Flipped Classroom 1.3.1. Những ưu điểm của phương pháp Flipped Classroom Flipped Classroom đảo ngược quá trình dạy học truyền thống. Với phương pháp này, học sinh không học kiến thức mới tại lớp, thay vào đó học sinh sẽ tim hiểu bài học tại nhà dưới sự định hướng của giáo viên với bài giảng trực tuyến (video bài giảng, video thí nghiệm). Tiết học trên lớp tập trung phát triển thêm các kiến thức mở rộng và rèn luyện các kĩ năng …  FC tăng thêm thời gian tương tác giữa giáo viên và học sinh. Ngoài ra nó cũng tạo một diễn đàn mà qua đó học sinh có thể trao đổi thêm với giáo viên về những thắc mắc chưa rõ về nội dung bài học.  Với FC, học sinh chủ động học theo khả năng của bản thân. Với việc tự học kiến thức mới tại nhà thông qua các video bài giảng, tài liệu không bị giới hạn trong thời lượng một tiết học, học sinh có thể chủ động sắp xếp thời gian và thời lượng học tập để phù hợp với khả năng bản thân và rèn luyện khả năng tự học, tự giác.  FC khuyến khích học sinh chuẩn bị trước khi đến lớp. Sau khi đã học tập với tài liệu trực tuyến tại nhà, học sinh có thể chuẩn bị những ý tưởng và thắc mắc để góp phần định hình các buổi học trên lớp. [5]  Thời gian của tiết học trên lớp được sử dụng hiệu quả. Với việc kiến thức mới đã được học sinh chuẩn bị tại nhà, thời gian trên lớp được giáo viên sử dụng để giúp học sinh mở rộng thêm kiến thức, vận dụng các kiến thức đó và rèn luyện các kĩ năng khác cho học sinh như tư duy phản biện, làm việc nhóm… 14  Học sinh sẽ không bị mất bài nếu có lý do vắng một buổi học. Với lớp học truyền thống, nếu không đến lớp học sinh sẽ mất kiến thức trong bài giảng ngày hôm đó nhưng với FC thì không, với các video bài giảng được giáo viên cung cấp, học sinh có thể xem lại bất cứ lúc nào.  Việc ôn lại kiến thức trước các kì thi trở nên dễ dàng hơn với các video bài giảng có sẵn. Học sinh có thể lựa chọn nghe giảng lại những phần kiến thức mà bản thân chưa nắm vững. 1.3.2. Những nhược điểm của phương pháp Flipped Classroom  Đối với một số học sinh việc dạy học trực tuyến sẽ gây khó khăn cho các em không có điều kiện tiếp xúc với internet trước đó.  Cách thức học mới, học trực tuyến sẽ gây khó khăn trong bước đầu thực hiện.  Giáo viên gặp khó khăn trong kiểm soát việc tự học trực tuyến tại nhà của học sinh.  Đòi hỏi giáo viên phải có sự đầu tư và chuẩn bị công phu và kĩ lưỡng. Giáo viên không chỉ chuẩn bị bài giảng trực tuyến mà còn phải có trình độ chuyên môn vững chắc để thiết kế bài giảng trên lớp. [5]  Tại Việt Nam, phần lớn học sinh đã quen với cách học truyền thống, khiến các em khá thụ động, tinh thần tự giác, khả năng tự học chưa cao.  Nếu tổ chức lớp học không cẩn thận, và chuẩn bị chưa chu đáo thì Flipped Classroom sẽ trở lại là một phương pháp lớp học truyền thống. 1.4. Tổ chức dạy học theo phương pháp Flipped Classroom Lớp học đảo ngược cho thấy có nhiều tiềm năng và hiệu quả hơn so với phương pháp dạy học truyến thống. Để đạt được hiệu quả, một bài dạy theo phương pháp Flipped Classroom gồm 2 phần quan trọng. • Công việc chuẩn bị trước khi lên lớp  Bước 1: Chuẩn bị. Học sinh phải tự chuẩn bị kiến thức bài mới tại nhà thông qua các bài giảng mà giảng viên cung cấp. Ở bước này, người giáo viên phải có một hệ thống (hoặc diễn đàn, lớp học trực tuyến) để tương tác với học sinh và qua đó tải lên các tài liệu, các bài giảng của 15 mình. Tại đây học sinh sẽ chuẩn bị bài mới với các tài liệu này. Các tài liệu học tập này phải rõ ràng, dễ hiểu và gây được hứng thú cho học sinhs.  Bước 2: Học sinh làm các bài kiểm tra trực tuyến và phản hồi các vấn đề thắc mắc. Đây là bước kiểm tra kiến thức mà học sinh tiếp thu được qua bài giảng tự học ở nhà. Bên cạnh đó, thông qua các câu hỏi học sinh đặt ra giúp giáo viên xác định được phần mà học sinh quan tâm hoặc chưa hiểu rõ, để từ đó triển khai bài giảng trên lớp. Các bài kiểm tra phải có độ khó nhất định, đòi hỏi học sinh phải xem bài giảng mới có thể hoàn thành tốt. • Công việc thực hiện trong tiết lên lớp  Bước 3: Triển khai bài giảng trên lớp. Trong bước này, giáo viên làm rõ các kiến thức, liên hệ thực tế, rèn luyện các kĩ năng: tư duy phản biện, làm việc nhóm cho học sinh. Bài giảng bắt đầu với các câu hỏi được lấy từ những câu hỏi trong bước 2 của học sinh. Giáo viên cần tổng hợp các câu hỏi này và đưa các câu hỏi mà nhiều học sinh cùng thắc mắc hoặc câu hỏi thú vị thành các câu hỏi thảo luận cho cả lớp. Sau đó là các bài tập vận dụng tăng dần mức độ khó dưới sự hướng dẫn của giáo viên.  Bước 4: Các bài tập rèn luyện học sinh tự giải quyết. 1.5. Cơ sở để vận dụng thành công phương pháp Flipped Classroom Có rất nhiều yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến sự thành công của phương pháp Flipped Classroom. Các yếu tố khách quan là nội dung kiến thức trong chương trình đã phù hợp với phương pháp Flipped Classroom hay chưa, điều kiện công nghệ thông tin để triển khai phương pháp này, nguồn tài liệu dạy học… Các yếu tố chủ quan ở bản thân giáo viên và học sinh tham gia phương pháp dạy học này. Trong đó vai trò của giáo viên là tối quan trọng quyết định sự thành bại của phương pháp. Vì vậy để đạt được thành công với phương pháp này, cần xác định mục tiêu và lên kế hoạch giảng dạy kĩ lưỡng, hạn chế những khuyết điểm của phương pháp. [7] 16 • Bước 1: Xác định phạm vi nội dung kiến thức và thời gian mà bạn sẽ áp dụng phương pháp Flipped Classroom. Đầu tiên chúng ta phải hiểu rằng không có một phương pháp dạy học nào là tuyệt đối hiệu quả, và phương pháp Flipped Classroom cũng vậy. Có những phần kiến thức nếu áp dụng phương pháp này sẽ không đạt được hiệu quả cao vì vậy việc xác định phạm vi nội dung kiến thức để áp dụng Flipped Classroom là rất quan trọng, nó giúp học sinh không gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng và liên kết các nội dung kiến thức. Ngoài ra do Flipped Classroom là một phương pháp mới và mức độ thành công còn phụ thuộc vào từng lớp học sinh vì vậy giáo viên cần cân nhắc khoảng thời gian áp dụng phương pháp (ví dụ: nửa học kì hoặc một học kì). Sau đó nếu kết quả học tập của học sinh tỏ ra khả quan hơn so với phương pháp cũ thì tiếp tục mở rộng phạm vi và thời gian áp dụng phương pháp. • Bước 2: Tìm kiếm hoặc xây dựng nguồn bài giảng, tài liệu dạy học. Có rất nhiều nguồn tài liệu có thể sử dụng cho phương pháp như: video, sách, tạp chí, internet. Hiện nay có nhiều nguồn tài liệu có sẵn để dạy học theo phương pháp này như thư viện bài giảng Khan Academy, … và nhiều nguồn khác. Giáo viên cần xác định và tìm kiếm nguồn tài liệu phù hợp với phần kiến thức cần dạy và phù hợp với học sinh. Bên cạnh đó giáo viên có thể tự xây dựng những tài liệu này để phục vụ cho mục đích giảng dạy của mình một cách hiệu quả nhất. • Bước 3: Chuẩn bị cho học sinh khi bắt đầu áp dụng phương pháp mới. Trong khi học sinh đang kém hứng thú với việc học tập môn học trên lớp thì việc áp dụng một phương pháp dạy học mới có thể đem lại một trong hai hiệu ứng: học sinh có thể sẽ cảm thấy hứng thú hơn hoặc là học sinh lo lắng phải thích nghi thêm một phương pháp mới. Vì vậy việc chuẩn bị tâm thế cho học sinh cũng khá quan trọng. Giáo viên cần tổ chức một buổi giới thiệu về phương pháp này, lắng nghe những thắc mắc và trấn an được những lo lắng của học sinh, làm cho học sinh thấy được những ưu điểm của phương pháp và cho học sinh biết những việc mà họ cần thực hiện trong phương pháp này. 17 • Bước 4: Cách hướng dẫn và kiểm soát quá trình tự học trước khi đến lớp. Giáo viên không thể chỉ cung cấp các nguồn tài liệu cho học sinh và mong muốn họ có thể tự định hướng và tự giác làm việc trước khi đến lớp. Giáo viên cần định hướng cũng như có một cơ chế kiểm soát được hoạt động của học sinh trước khi đến lớp. Về phần này, tôi sẽ trình bày rõ ràng hơn ở mục 2.2.3 khi áp dụng phương pháp Flipped Classroom tại Việt Nam. • Bước 5: Hoạt động trong tiết học tại lớp. Điều quan trọng nhất trong bước này chính là việc các nội dung kiến thức phải thống nhất trong các hoạt động trước và trong lớp học. Ngoài ra mục đích của phương pháp là đặt học sinh vào trung tâm quá trình dạy học vì vậy tiết học trên lớp có thể tổ chức theo hình thức học tập nhóm, giáo viên có thể đặt các câu hỏi thảo luận, hoặc giao các chủ đề thảo luận cho mỗi nhóm, sau đó từng nhóm sẽ trình bày về chủ đề của mình cho cả lớp. Hoạt động trong lớp có thể tổ chức theo nhiều hình thức khác nhau nhưng nhất thiết không thể giống tiến trình của một lớp học truyền thống. Nếu tiết học trên lớp lại là một buổi thuyết giảng thì đó không phải là phương pháp Flipped Classroom. • Bước 6: Đánh giá kết quả học tập của học sinh Phương pháp Flipped Classroom hoàn toàn khác với dạy học truyền thống vì vậy việc đánh giá học sinh cũng phải có tiêu chuẩn đánh giá riêng. Tôi sẽ trình bày cách thức kiểm tra đánh giá ở phần 2.2.3 của luận văn. Ngoài ra, như đã trình bày ở trên phương pháp Flipped Classroom có thành công hay không còn phụ thuộc vào yếu tố chủ quan là giáo viên, người giáo viên phải có trình độ chuyên môn, năng lực sư phạm và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, thể hiện qua việc xây dựng tài liệu học tập, video bài giảng một cách khoa học, phù hợp với đối tượng người học [8]. Giáo án của cách dạy đảo ngược sẽ khác về bản chất với dạy học truyền thống. Giáo án của giáo viên gồm hai phần chính: video bài giảng truyền thống và nội dung bài dạy hay tương tác của giáo viên với học sinh ở lớp. 18 Giữa nội dung video bài giảng cho học sinh xem trước ở nhà với nội dung thảo luận trên lớp phải đảm bảo kết cấu hài hòa và hợp lý. Tuy nhiên, ngoài yếu tố sư phạm muốn bài giảng có chất lượng, người giáo viên phải có nhiều kĩ năng mềm để các video bài giảng trở nên hấp dẫn thu hút và tiết học trên lớp trở nên thú vị, kích thích được mong muốn chiếm lĩnh kiến thức của học sinh. Trong phương pháp này, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức và hướng dẫn để học sinh tự chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình. Trên lớp, học sinh hoạt động là chính, nhưng trước đó khi soạn giáo án, giáo viên phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò người dẫn dắt, cố vấn trong các hoạt động tìm tòi hào hứng, tranh luận sôi nổi của học sinh... Trong lớp học, vai trò của giáo viên lớp học đảo ngược khác với giáo viên truyền thống. Nếu như người thầy cũ chỉ truyền bá kiến thức, thì giáo viên của phương pháp này lại coi trọng truyền tinh thần đam mê khoa học, còn kiến thức khoa học thì người học phải chủ động, tích cực tiếp thu. Kiến thức cần giảng cho người học nằm trong sách giáo khoa, còn tinh thần đam mê khoa học…không hẳn đã có trong sách mà do chính các giáo viên tích luỹ và truyền cho học sinh của mình. 1.6. Vận dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học Vật lý ở các trường Trung học Phổ thông tại Việt Nam 1.6.1. Thực trạng dạy học Vật lý THPT tại Việt Nam Vật lý là môn khoa học thực nghiệm, kiến thức vật lý gắn kết chặt chẽ với đời sống thực tế. Tuy nhiên thực tế hiện nay cho thấy, phần lớn học sinh phổ thông gặp rất nhiều khó khăn khi vận dụng kiến thức vào đời sống. [6] Chương trình Vật lý THPT ở nước ta hiện nay bao gồm rất nhiều phần khác nhau như cơ, nhiệt, điện, quang, vật lý phân tử và hạt nhân. Với khối lượng kiến thức đồ sộ và trải dài rất nhiều lĩnh vực như vậy, tưởng rằng cuộc sống thực tế của học sinh sẽ rất phong phú với việc sử dụng được các kiến thức này để áp dụng vào thực tế, giải thích các hiện tượng xảy ra hàng ngày xung quanh mình. Nhưng một thực tế đáng buồn là điều 19 này không xảy ra. Các kiến thức các em tiếp nhận được trong trường lớp vẫn nằm yên trong vở. Một trong những nguyên nhân của việc này là do thực trạng dạy học vật lý tại các trường phổ thông còn nhiều hạn chế.  Nhiều tiết dạy Vật lý ở các trường phổ thông chủ yếu diễn ra theo hình thức thuyết giảng “thông báo – tái hiện” kiến thức, không có nhiều thí nghiệm thực hành nên học sinh có ít cơ hội để nghiên cứu, quan sát thực tế. Một phần vì thiếu các trang thiết bị hỗ trợ dạy học và các dụng cụ thí nghiệm, một phần vì tâm lý sợ các em làm hỏng các dụng cụ thí nghiệm nên việc làm thí nghiệm thực hành tại các trường còn rất hạn chế.  Nội dung kiến thức quá nhiều, trong thời gian một tiết học giáo viên không thể vừa truyền đạt kiến thức mới vừa giúp các em liên hệ với thực tế cuộc sống.  Nội dung các bài thi và kiểm tra chủ yếu tập trung vào nội dung kiến thức, chưa có những câu hỏi mang tính vận dụng kiến thức vào thực tiễn, cùng với cơ chế học thi đang còn khá nặng nề làm tâm lý học sinh chỉ chú ý ôn tập những phần có trong bài kiểm tra và không quan tâm đến những điều khác. 1.6.2. Áp dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học Vật lý THPT tại Việt Nam Phương pháp Flipped Classroom ra đời tại Mỹ với các điều kiện về công nghệ, về đặc điểm học sinh, thích hợp để phát triển và đạt được hiệu quả. Tuy nhiên việc áp dụng phương pháp Flipped Classroom tại Việt Nam không thể rập khuôn áp dụng tương tự. Bước đầu sẽ gặp khá nhiều khó khăn do thiếu bộ công cụ quản lý việc học tại nhà của học sinh. Thiếu tài liệu các bài giảng trực tuyến, … Vì vậy để áp dụng được phương pháp này tại Việt Nam, phải điều chỉnh lại để phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện công nghệ, công cụ tại Việt Nam. ✓ Giáo viên tạo một lớp học trực tuyến, mỗi học sinh có một tài khoản riêng. ✓ Giáo viên tạo và tải các bài giảng lên lớp học này, học sinh học tập, làm việc với bài giảng trước khi đến lớp. ✓ Sau mỗi bài giảng sẽ có những bài kiểm tra nhỏ (hình thức trắc nghiệm, tự luận, …). Những câu hỏi trong bài kiểm tra không được quá dễ hoặc quá khó và phải 20