Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tổ chức dạy học theo góc nội dung kiến thức chương dao động cơ - sách giáo khoa ...

Tài liệu Tổ chức dạy học theo góc nội dung kiến thức chương dao động cơ - sách giáo khoa vật lí 12 trung học phổ thông

.PDF
113
900
112

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ THÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG CHƯƠNG “DAO ĐỘNG CƠ” VẬT LÍ LỚP 12 CƠ BẢN LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÝ CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN VẬT LÝ) Mã số: 60 14 10 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. ĐỖ HƯƠNG TRÀ HÀ NỘI - 2013 i LỜI CẢM ƠN Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trường, các thầy giáo, cô giáo, các cán bộ quản lý Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội đã tham gia giảng dạy, nhiệt tình truyền đạt những kiến thức bổ ích và tạo điều kiện thuận lợi cho chúng tôi trong thời gian theo học chương trình cao học tại Trường. Để thực hiện được luận văn này, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đỗ Hương Trà - người đã tận tình, chỉ bảo tôi trong quá trình hình thành, triển khai, nghiên cứu và phát triển luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo, các em học sinh lớp 12A1, 12A2 của Trung tâm giáo dục thường xuyên Việt Hưng, phường Việt Hưng, quận Long Biên, thành phố Hà Nội đã giúp tôi hoàn thành phần thực nghiệm của đề tài. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè, các anh chị học viên cao học chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học (bộ môn Vật lí) – k6, Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội đã luôn động viên và giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thiện luận văn. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã có nhiều cố gắng song bản luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả xin chân thành lắng nghe những ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo, các bạn đồng nghiệp và những người quan tâm để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 3 năm 2013 Tác giả Nguyễn Thị Thà ii DANH MỤC CÁC BẢNG Tên bảng Bảng 2.1. Trang Bảng quy định phân phối chương trình cho phần kiến thức: “Dao động cơ” của chương trình vật lí 12 cơ bản…………....... Bảng 2.2. Bảng đo kết quả sự phụ thuộc của chu kì dao động T của con lắc đơn vào biên độ dao động…………………………………. Bảng 2.3. 47 Bảng đo kết quả sự phụ thuộc của chu kì dao động T của con lắc đơn vào khối lượng m của con lắc………………………… Bảng 2.4. 41 47 Bảng đo kết quả sự phụ thuộc của chu kì dao động T của con lắc đơn vào chiều dài con lắc………………………………….. 48 Bảng 3.1. Bảng thống kê kết quả của các bài kiểm tra…………………… 90 Bảng 3.2. Xử lí kết quả để tính các tham số……………………………… 91 Bảng 3.3. Bảng giá trị các tham số đặc trưng…………………………….. 92 Bảng 3.4. Phân phối tần suất (Wi %) số học sinh đạt điểm Xi……………. 92 Bảng 3.5. Phân phối tần suất (ωi%) số học sinh đạt điểm Xi trở xuống….. 92 iii DANH MỤC CÁC HÌNH Tên hình Trang Hình 3.1. Học sinh nghiên cứu và kí kết hợp đồng………………………. 88 Hình 3.2. Học sinh thực hiện hợp đồng…………………………………... 88 Hình 3.3. Phân bố tần suất………………………………………………... 93 Hình 3.4. Phân bố tần suất lũy tích……………………………………….. 93 iv MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn…………………………………………………………………….i Danh mục các bảng…………………………………………………………...ii Danh mục các hình……………………………………………………...……iii Mục lục……………………………………………………………………….iv Mở dầu……………………………………………………….………………..1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG .................................................................. 6 1.1. Dạy học tích cực ..................................................................................... 6 1.1.1. Tính tích cực ........................................................................................ 6 1.1.2. Tính tích cực học tập ............................................................................ 6 1.1.3. Các biện pháp phát huy tính tích cực học tập của học sinh ................... 7 1.1.4. Phương pháp dạy và học tích cực ......................................................... 9 1.2. Đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực ......................... 12 1.3. Điều kiện thực hiện đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực……….. .................................................................................................. 13 1.3.1. Các điều kiện để thực hiện dạy học tích cực ....................................... 13 1.3.2. Yêu cầu đối với giáo viên trong dạy và học tích cực .......................... 14 1.4. Dạy học phân hóa .................................................................................. 14 1.4.1. Thế nào là dạy học phân hóa? ............................................................. 15 1.4.2. Đặc điểm cơ bản của dạy học phân hóa .............................................. 15 1.4.3. Sự cần thiết của dạy học phân hóa đối với quá trình dạy học .............. 15 1.4.4. Các con đường thực hiện phân hóa dạy học ........................................ 15 1.5. Dạy học theo hợp đồng .......................................................................... 18 1.5.1. Khái niệm hợp đồng và học theo hợp đồng ........................................ 18 1.5.2. Quy trình thực hiện học theo hợp đồng ............................................... 19 1.5.3. Ưu điểm và hạn chế của học theo hợp đồng........................................ 32 1.5.4. Điều kiện để thực hiện có hiệu quả ..................................................... 34 v 1.6. Điều tra thực tiễn ................................................................................... 34 1.6.1. Nội dung điều tra ................................................................................ 34 1.6.2. Mục đích điều tra ................................................................................ 35 1.6.3. Tiến hành điều tra ............................................................................... 35 1.6.4. Kết quả điều tra .................................................................................. 35 1.6.5. Một số nguyên nhân ........................................................................... 37 1.6.6. Đề xuất giải pháp ................................................................................ 38 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................... 39 Chương 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG CHƯƠNG........ 40 “DAO ĐỘNG CƠ” VẬT LÍ LỚP 12 CƠ BẢN ......................................... 40 2.1. Nội dung kiến thức chương “Dao động cơ” ........................................... 40 2.1.1. Vị trí và tầm quan trọng của chương “Dao động cơ” .......................... 40 2.1.2. Cấu trúc nội dung chương “Dao động cơ” vật lí 12 cơ bản ................. 40 2.1.3. Nội dung kiến thức chương “Dao động cơ” vật lí 12 cơ bản .................... 41 2.2. Các yêu cầu về kiến thức và kĩ năng khi dạy học chương “Dao động cơ”……….. .................................................................................................. 43 2.2.1. Về kiến thức ....................................................................................... 43 2.2.2. Về kĩ năng .......................................................................................... 43 2.3. Thiết kế các nhiệm vụ trong dạy học chương “Dao động cơ” ................ 44 2.4. Thiết kế tiến trình dạy học theo hợp đồng bài: “Con lắc đơn và con lắc lò xo” .................. ............................................................................................ 62 2.4.1. Mục tiêu ............................................................................................. 63 2.4.2. Chuẩn bị ............................................................................................. 63 2.4.3. Thiết kế văn bản hợp đồng ................................................................. 64 2.4.4. Các nhiệm vụ và trợ giúp của giáo viên trong hợp đồng ..................... 65 2.4.5. Phiếu học tập cho các nhiệm vụ ......................................................... 69 2.4.6. Đáp án cho các nhiệm vụ.................................................................... 71 2.4.7. Tiến trình dạy học .............................................................................. 76 Tiểu kết chương 2 ....................................................................................... 83 vi Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................. 84 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................ 84 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ........................................................... 84 3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm........................................................... 84 3.4. Thời gian thực nghiệm .......................................................................... 84 3.5. Những thuận lợi và khó khăn gặp phải và cách khắc phục khi làm thực nghiệm sư phạm ........................................................................................... 84 3.5.1. Thuận lợi: ........................................................................................... 84 3.5.2. Khó khăn ............................................................................................ 85 3.5.3. Cách khắc phục .................................................................................. 85 3.6. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ....................................................... 85 3.7. Các bước tiến hành thực nghiệm ........................................................... 86 3.8 Đánh giá kết quả thực nghiệm ............................................................... 86 3.8.1. Đánh giá định tính .............................................................................. 86 3.8.2. Đánh giá định lượng ........................................................................... 88 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................... 95 KẾT LUẬN ................................................................................................. 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 98 PHỤ LỤC.................................................................................................. 100 vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đổi mới phương pháp dạy học là một trong những nhiệm vụ quan trọng của cải cách giáo dục nói chung cũng như cải cách giáo dục ở cấp trung học phổ thông nói riêng. Mục tiêu, chương trình, nội dung dạy học đòi hỏi việc cải tiến phương pháp dạy học và sử dụng những phương pháp dạy học tích cực. Trong một số năm gần đây, các trường trung học phổ thông đã có những cố gắng trong việc đổi mới phương pháp dạy học và đã đạt được những tiến bộ trong việc phát huy tính tích cực của học sinh. Tuy nhiên, các phương pháp dạy học truyền thống, đặc biệt là thuyết trình vẫn chiếm một vị trí chủ đạo trong các phương pháp dạy học ở các trường trung học phổ thông nói chung, hạn chế việc phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Định hướng quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học là nhằm phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách phương pháp dạy học ở nhà trường phổ thông. Các phương pháp dạy học: Dạy học theo hợp đồng, dạy học theo góc, dạy học theo dự án là một trong nhiều nội dung về dạy và học tích cực trong khuôn khổ của dự án giáo dục Việt – Bỉ, đã triển khai có hiệu quả ở 14 tỉnh miền núi phía bắc Việt Nam trong tất cả các môn học, nội dung của các phương pháp dạy học sẽ triển khai tiếp trên phạm vi toàn quốc tới các đối tượng dạy – học. Dạy học theo hợp đồng là một kiểu tổ chức dạy học mang tính cá thể hóa, tạo điều kiện phân hóa trình độ của học sinh, khuyến khích học sinh phát triển tối đa năng lực học tập và tự kiểm soát, tự đánh giá kết quả học tập của 1 mình. Dạy học theo hợp đồng khác với việc dạy học mang tính đồng loạt cho toàn thể lớp học, cho phép giáo viên có thể quản lí và kiểm soát, đánh giá năng lực học tập của mỗi học sinh, tạo cơ hội học tập cho tất cả học sinh trong lớp theo trình độ, nhịp độ và theo năng lực. Do đó, phát huy được tính tích cực học tập của học sinh, phần nào đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Vật lí học là cơ sở của nhiều ngành kĩ thuật và công nghệ quan trọng. Những hiểu biết và nhận thức về Vật lí có giá trị to lớn trong đời sống và sản xuất, đặc biệt trong công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Môn Vật lí có vai trò quan trọng trong việc thực hiện các mục tiêu của giáo dục phổ thông: cung cấp cho học sinh một hệ thống kiến thức Vật lí cơ bản ở trình độ phổ thông; bước đầu hình thành cho học sinh những kĩ năng và thói quen làm việc khoa học; góp phần tạo ra ở họ các năng lực nhận thức, năng lực hành động và các phẩm chất mà mục tiêu giáo dục đề ra. Môn Vật lí có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, qua lại với các môn học khác: Toán học, Sinh học, Hóa học… Nội dung kiến thức chương “Dao động cơ” vật lí lớp 12 có rất nhiều ứng dụng trong thực tế. Ví dụ: Sau khi học xong chương này học sinh sẽ giải thích được các hiện tượng như: Tại sao chỉ cần đẩy một cái là cái võng đu đưa nhiều lần rồi mới dừng lại? Hay tại sao một đoàn quân đi đều bước qua cầu có thể làm sập cầu… Nắm chắc được kiến thức ở chương này, học sinh sẽ dễ dàng hơn trong việc khảo sát dao động điện sẽ học ở chương tiếp theo. Tuy nhiên, để các em học sinh đều nắm chắc được kiến thức là một việc làm không dễ, nhất là ở những lớp có đầu vào thấp, trình độ phân hóa cao, chưa có động cơ học tập đúng đắn. Vì vậy, yêu cầu đặt ra với giáo viên là phải có phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng học sinh, phát huy được tính tích cực học tập của học sinh. Trên cơ sở đó, tác giả lựa chọn đề tài: “Tổ chức dạy học theo hợp đồng chương “Dao động cơ” vật lí lớp 12 cơ bản”. 2 2. Mục đích nghiên cứu Tổ chức dạy học theo hợp đồng chương “Dao động cơ” vật lí lớp 12 cơ bản nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh. 3. Lịch sử nghiên cứu Đã có nhiều đề tài luận văn nghiên cứu về phương pháp dạy học chương “Dao động cơ” vật lí lớp 12 trung học phổ thông như: “Tổ chức dạy học theo góc nội dung kiến thức chương: “Dao động cơ” – sách giáo khoa vật lí lớp 12 trung học phổ thông” của tác giả Vũ Thị Xuân (luận văn thạc sĩ sư phạm Vật lí năm 2010 của Đại học giáo dục – Đại học quốc gia Hà Nội). Gần đây nhất, tháng 12 năm 2012 cũng tại Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội, tác giả Trần Văn Thuận vừa bảo vệ thành công luận văn thạc sĩ “Giải bài tập chương "Dao động cơ" vật lý 12 trung học phổ thông bằng ngôn ngữ lập trình Matlab”. Đề tài đã nêu rõ được hệ thống cơ sở lý luận về phương pháp dạy học sử dụng mô hình, đặc biệt là các mô hình lý tưởng, kí hiệu, đồ thị được xây dựng bằng phần mềm Matlab trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông. Đề tài đã nghiên cứu đầy đủ các nội dung dạy học phần “Dao động cơ” trong chương trình Vật lí phổ thông trung học, xây dựng thành công một số mô hình ảo phục vụ công tác giảng dạy với sự hỗ trợ của phần mềm Matlab. Tuy nhiên, chưa có luận văn nào nghiên cứu về: “Tổ chức dạy học theo hợp đồng chương “Dao động cơ” vật lí lớp 12 cơ bản”. 4. Phạm vi nghiên cứu Nội dung chương “Dao động cơ” vật lí 12 cơ bản. Các hoạt động dạy và học của giáo viên và học sinh tại Trung tâm giáo dục thường xuyên Việt Hưng, phường Việt Hưng, Quận Long Biên, Hà Nội. 5. Mẫu khảo sát Học sinh các lớp 12A1 và 12A2 của Trung tâm giáo dục thường xuyên Việt Hưng, phường Việt Hưng, Quận Long Biên, Hà Nội. 6. Vấn đề nghiên cứu Tổ chức dạy học theo hợp đồng chương “Dao động cơ” như thế nào để có thể phát huy được tính tích cực học tập của học sinh? 3 7. Giả thuyết nghiên cứu Dựa trên cơ sở lý luận dạy học hiện đại, cùng với việc phân tích nội dung khoa học của kiến thức cần dạy, nếu thiết kế được nội dung dạy học theo hợp đồng đáp ứng các mục tiêu dạy học thì sẽ phát huy được tính tích cực học tập của học sinh. 8. Luận cứ 8.1. Luận cứ lý thuyết Nghiên cứu cơ sở lý luận của vấn đề đổi mới phương pháp dạy học vật lí theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh trung học phổ thông. Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc tổ chức dạy học theo hợp đồng trong việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh trung học phổ thông. Những phân tích về nội dung kiến thức chương “Dao động cơ”. Thiết kế tiến trình dạy học theo hợp đồng một số nội dung kiến thức chương “Dao động cơ” vật lí 12 cơ bản. 8.2. Luận cứ thực tiễn Minh chứng dạy học thực nghiệm. Kết quả học tập của học sinh thông qua các bài kiểm tra. 9. Phương pháp nghiên cứu 9.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu Nghiên cứu cơ sở lý luận về tâm lí học, giáo dục học và lý luận dạy học bộ môn theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh. Nghiên cứu mục tiêu, nội dung và nhiệm vụ dạy học của bộ môn vật lí nói chung và của chương “Dao động cơ” nói riêng. Phương pháp dạy học theo hợp đồng có vai trò, tác dụng gì trong việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh. 9.2. Phương pháp điều tra quan sát Thăm dò, trao đổi ý kiến với các giáo viên của Trung tâm giáo dục thường xuyên Việt Hưng về thực trạng dạy học hiện nay ở Trung tâm. 4 9.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở Trung tâm giáo dục thường xuyên Việt Hưng có đối chứng để kiểm tra giả thuyết khoa học của đề tài, cụ thể là làm nổi bật vai trò của dạy học theo hợp đồng trong việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh. 9.4. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp thống kê mô tả và thống kê kiểm định để trình bày kết quả thực nghiệm sư phạm. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức dạy học theo hợp đồng Chương 2: Tổ chức dạy học theo hợp đồng chương “Dao động cơ” vật lí lớp 12 cơ bản Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG 1.1. Dạy học tích cực 1.1.1. Tính tích cực Tính tích cực là một phẩm chất của con người trong đời sống xã hội. Hình thành và phát triển tính tích cực là một trong các nhiệm vụ chủ yếu của giáo dục nhằm đào tạo những con người năng động, thích ứng và góp phần phát triển cộng đồng. Tính tích cực là điều kiện, đồng thời là kết quả của sự phát triển nhân cách trong quá trình giáo dục. 1.1.2. Tính tích cực học tập Tính tích cực học tập đó chính là những gì diễn ra bên trong người học. Quá trình học tập tích cực nói đến những hoạt động chủ động của chủ thể - về thực chất là tính tích cực nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình chiếm lĩnh tri thức. [3, trang 20] Tính tích cực nhằm làm chuyển biến vị trí của người học từ đối tượng tiếp nhận tri thức sang chủ thể tìm kiếm tri thức, để nâng cao hiệu quả học tập. Tính tích cực học tập liên quan trước hết đến động cơ học tập. Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền đề của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tâm lí tạo nên tính tích cực. Tính tích cực học tập có liên quan chặt chẽ đến tư duy độc lập. Suy nghĩ, tư duy độc lập là mầm mống của sự sáng tạo. Ngược lại, học tập độc lập, tích cực, sáng tạo sẽ phát triển tính tự giác, hứng thú và nuôi dưỡng động cơ học tập. * Một số đặc điểm cơ bản thể hiện tính tích cực học tập của học sinh: - Có hứng thú học tập. - Tập trung chú ý tới bài học/ nhiệm vụ học tập. - Mức độ tự giác tham gia vào xây dựng bài học, trao đổi, thảo luận, ghi chép. - Có sáng tạo trong quá trình học tập. 6 - Thực hiện tốt các nhiệm vụ học tập được giao. - Hiểu bài và có thể trình bày lại theo cách hiểu của mình. - Biết vận dụng những tri thức thu được vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. *Các biểu hiện của học tích cực: - Tìm tòi, khám phá, tiến hành thí nghiệm… - So sánh, phân tích, kiểm tra. - Thực hành, xây dựng… - Giải thích, trình bày, thể hiện, hướng dẫn… - Giúp đỡ, làm việc chung, liên lạc… - Thử nghiệm, giải quyết vấn đề, phá bỏ, làm lại.. - Tính toán… 1.1.3. Các biện pháp phát huy tính tích cực học tập của học sinh 1.1.3.1. Xây dựng tình huống có vấn đề Tình huống có vấn đề xuất hiện khi một cá nhân đứng trước một mục đích muốn đạt tới, nhận biết một nhiệm vụ cần giải quyết nhưng chưa biết bằng cách nào, chưa đủ kiến thức để giải quyết. Khi xây dựng tình huống có vấn đề, giáo viên cần lựa chọn: + Đặt vấn đề, hướng dẫn học sinh cách giải quyết. Giáo viên đánh giá kết quả làm việc của học sinh. + Nêu vấn đề, gợi ý học sinh cách giải quyết. Giáo viên và học sinh cùng đánh giá kết quả làm việc. + Giáo viên cung cấp thông tin, tạo tình huống. Học sinh phát hiện vấn đề nảy sinh cần giải quyết, tự đề xuất các giả thuyết và lựa chọn phương pháp giải quyết. Giáo viên và học sinh cùng đánh giá. + Giáo viên đưa tình huống thực để học sinh tự phát hiện vấn đề, lựa chọn vấn đề cần giải quyết, tự đưa ra phương pháp, lập kế hoạch giải quyết, tự đánh giá chất lượng và hiệu quả giải quyết vấn đề. Ví dụ: Giáo viên có thể đưa ra các tình huống có vấn đề khi dạy Bài 4. Dao động tắt dần. Dao động cưỡng bức (Vật lí 12 cơ bản) như sau: 7 - Tại sao ô tô, xe máy lại cần có thiết bị giảm xóc? - Hay: Tại sao một đoàn quân đi đều bước qua cầu có thể làm sập cầu? - Hay: Tại sao giọng hát cao và khỏe của nam ca sĩ người Ý En-ri-cô Caru-cô lại có thể làm vỡ chiếc cốc thủy tinh ở gần? Học sinh: Nêu các giả thuyết về nguyên nhân ô tô, xe máy cần phải có thiết bị giảm xóc (nguyên nhân gây sập cầu khi đoàn quân đi đều bước qua cầu…). Học sinh thảo luận, trao đổi, quan sát, và rút ra kết luận. Giáo viên: chốt lại toàn bộ phần trả lời của học sinh. 1.1.3.2. Kết hợp giữa hoạt động cá nhân và hoạt động nhóm để giải quyết vấn đề Sau khi đã xây dựng tình huống có vấn đề, công việc tiếp theo của giáo viên là đưa người học vào hoạt động giải quyết vấn đề. Trong dạy học vật lí, đó có thể là đề xuất và thực hiện giải pháp, đề xuất phương án thí nghiệm và tiến hành thí nghiệm để rút ra kết luận. Trong hoạt động giải quyết vấn đề, ngoài hoạt động của cá nhân cần tổ chức các hoạt động theo nhóm. Hoạt động nhóm có nhiều ưu điểm nổi bật, giúp học sinh phát huy tối đa tính chủ động, tích cực trong giờ học. Thực tế ở các nước phát triển cho thấy hoạt động nhóm nếu được tổ chức tốt thì sẽ giải quyết được nhiều vấn đề trong giờ học, học tập có chất lượng, rèn được kĩ năng nói, kĩ năng viết cho học sinh. Khi cho học sinh hoạt động theo nhóm, tùy theo từng bài mà giáo viên có thể phân ra các nhóm nhỏ, nhóm lớn để thu hút học sinh giải quyết vấn đề có hiệu quả. * Các bước tiến hành: + Bước 1: Hình thành các nhóm làm việc: tổ chức nhóm, chỉ định chỗ làm việc của các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm. + Bước 2: Các nhóm thực hiện công việc: thảo luận, trao đổi ý kiến, đưa ra kết luận chung, cử đại diện trình bày kết quả của nhóm trước lớp. 8 + Bước 3: Tổng hợp kết quả của các nhóm: đại diện các nhóm trình bày, các nhóm khác nghe và nhận xét, bổ sung nếu thiếu. + Bước 4: Giáo viên tóm tắt ý kiến phản hồi của các nhóm sau đó cùng cả lớp chốt lại nội dung chủ yếu của bài học. Giáo viên nhận xét kết quả làm việc của từng nhóm và tổng kết lại kiến thức toàn bài. 1.1.3.3. Tổ chức trò chơi - Xếp hình và ghép tên. - Lắp mảnh ghép. - Trò chơi ngôn ngữ. - Giải ô chữ: Học sinh lựa chọn và giải từng ô chữ để tìm ra từ chìa khóa… Lưu ý: Với mỗi hình thức trò chơi, ngoài đáp án, giáo viên có thể đánh giá cho điểm dưới nhiều hình thức khác nhau tạo không khí sôi nổi trong học tập. 1.1.4. Phương pháp dạy và học tích cực Phương pháp dạy và học tích cực là những phương pháp giáo dục/ dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Phương pháp dạy và học tích cực đề cập đến các hoạt động dạy và học nhằm tích cực hóa hoạt động học tập và phát triển tính sáng tạo của người học. Trong đó, các hoạt động học tập được tổ chức, được định hướng bởi giáo viên, người học không thụ động, chờ đợi mà tự lực, tích cực tham gia vào quá trình tìm kiếm, khám phá, phát hiện kiến thức, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong thực tiễn, qua đó lĩnh hội nội dung học tập và phát triển năng lực sáng tạo. [3, trang 21] Trong dạy học tích cực, hoạt động học tập được thực hiện trên cơ sở hợp tác và giao tiếp ở mức độ cao. Phương pháp dạy và học tích cực không phải là một phương pháp dạy học cụ thể mà là một khái niệm, bao gồm nhiều phương pháp, hình thức, kĩ thuật cụ thể khác nhau nhằm tích cực hóa, tăng cường sự tham gia của người học, tạo điều kiện cho người học phát triển tối đa khả năng học tập, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề. 9 Phương pháp dạy và học tích cực đem lại cho người học hứng thú, niềm vui trong học tập, nó phù hợp với đặc tính ưa thích hoạt động của trẻ em. Việc học đối với học sinh khi đã trở thành niềm hạnh phúc sẽ giúp các em tự khẳng định mình và nuôi dưỡng lòng khát khao sáng tạo. Như vậy, dạy và học tích cực nhấn mạnh đến tính tích cực hoạt động của người học, tính nhân văn của giáo dục. *Bản chất của dạy và học tích cực là: - Khai thác động lực học tập ở người học để phát triển chính họ. - Coi trọng lợi ích, nhu cầu của cá nhân để chuẩn bị tốt nhất cho họ thích ứng với đời sống xã hội. *Tiêu chí quan trọng để đổi mới phương pháp dạy và học: - Tiêu chí hàng đầu của việc dạy và học là dạy cách học. - Phẩm chất cần phát huy mạnh mẽ là tính chủ động của người học. - Công cụ cần khai thác triệt để là công nghệ thông tin và đa phương tiện. 1.1.5. Những dấu hiệu đặc trưng của dạy và học tích cực *Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động của học sinh và chú trọng rèn luyện phương pháp tự học - Một trong những yêu cầu của dạy và học tích cực là khuyến khích người học tự lực khám phá những điều chưa biết trên cơ sở những điều đã biết. Tham gia vào các hoạt động học tập, người học được đặt vào những tình huống, được trực tiếp quan sát, thảo luận, trao đổi, làm thí nghiệm… Qua đó, người học không những chiếm lĩnh được kiến thức và kĩ năng mới mà còn làm chủ cách thức xây dựng kiến thức, từ đó tính tự chủ và sáng tạo có cơ hội được bộc lộ, rèn luyện. - Trong dạy học, cần rèn cho người học phương pháp tự học. Nếu người học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen và ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng say mê học tập, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi người học và kết quả học tập sẽ tăng lên. - Hướng dẫn tự học, giáo viên cần quan tâm đến các vấn đề sau: 10 + Học sinh có được tạo điều kiện để sáng tạo hay không? + Học sinh có thể hoạt động độc lập không? + Học sinh có được khuyến khích đưa ra những giải pháp của mình hay không? + Học sinh có thể xây dựng con đường/ quá trình học tập cho riêng mình hay không? + Học sinh có thể lựa chọn các chủ đề, bài tập/ nhiệm vụ khác nhau không? + Học sinh có thể tự đánh giá không? + Học sinh có được tự chủ trong các hoạt động học tập hay không? *Tăng cường hoạt động học tập của mỗi cá nhân, phối hợp với học hợp tác - Trong dạy và học tích cực, giáo viên cần quan tâm đến sự phân hóa về trình độ nhận thức, cường độ, tiến độ hoàn thành các nhiệm vụ học tập của mỗi học sinh. Trên cơ sở đó xây dựng các nhiệm vụ/ bài tập, mức độ hỗ trợ phù hợp với khả năng của mỗi cá nhân nhằm phát huy khả năng tối đa của người học. - Để người học có điều kiện bộc lộ khả năng của mình, cần đặt họ vào môi trường hợp tác trong các mối quan hệ thầy – trò, trò – trò. Trong mối quan hệ đó, người học không chỉ được học qua thầy mà còn học được qua bạn, sự chia sẻ kinh nghiệm sẽ kích thích tính tích cực, chủ động của mỗi cá nhân… *Dạy và học chú trọng đến sự quan tâm và hứng thú của học sinh, nhu cầu và lợi ích của xã hội - Dạy và học chú trọng đến sự quan tâm và hứng thú của học sinh, nhu cầu và lợi ích của xã hội nhằm phát huy cao độ tính tích cực, tự lực, rèn luyện cho học sinh cách làm việc độc lập, phát triển tư duy sáng tạo, kĩ năng tổ chức công việc, trình bày kết quả. *Dạy và học coi trọng hướng dẫn, tìm tòi 11 - Giúp học sinh phát triển kĩ năng giải quyết vấn đề và nhấn mạnh rằng học sinh có thể học được phương pháp học thông qua hoạt động. - Dạy và học coi trọng hướng dẫn tìm tòi đòi hỏi về phía người học sự học tập tích cực để tìm lời giải đáp cho vấn đề đặt ra và về phía người dạy cần có hướng dẫn kịp thời giúp cho sự tìm tòi của người học đạt kết quả. *Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò - Tự đánh giá là một hình thức đánh giá mà học sinh tự liên hệ phần nhiệm vụ đã thực hiện với các mục tiêu của quá trình học tập. - Kết hợp đánh giá của thầy và đánh giá của trò không những giúp học sinh nhìn nhận chính mình để điều chỉnh cách học mà giáo viên cũng có điều kiện nhìn nhận chính mình để điều chỉnh cách dạy. 1.2. Đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực Đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực (dạy học tích cực) chính là phát huy được tính tích cực nhận thức của học sinh. Nói cách khác là “Dạy học lấy hoạt động của người học làm trung tâm”. Trong dạy và học tích cực, dưới sự thiết kế, tổ chức, định hướng của giáo viên, người học được tham gia vào quá trình hoạt động học tập từ khâu phát hiện vấn đề, tìm giải pháp cho vấn đề đặt ra, thực hiện các giải pháp và rút ra kết luận. Quá trình đó giúp người học lĩnh hội nội dung học tập đồng thời phát triển năng lực sáng tạo. Đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực có nghĩa là hoạt động học tập phải được thực hiện trên cơ sở kết hợp giữa hoạt động cá nhân và hoạt động hợp tác, trong mối quan hệ tương tác giữa thầy - trò, trò - trò trong môi trường học tập thân thiện, an toàn. Trong dạy học tích cực, học sinh là chủ thể hoạt động, giáo viên đóng vai trò người tổ chức, hướng dẫn, đòi hỏi giáo viên phải có kiến thức sâu, rộng, có kĩ năng sư phạm, đặc biệt phải có tình cảm nghề nghiệp thì việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực mới đạt hiệu quả. 12 *Mục đích của dạy học tích cực so với dạy học thụ động là: - Học có hiệu quả hơn – bài học phải sinh động hơn. - Quan hệ của giáo viên với học sinh, học sinh với học sinh phải tốt hơn. - Hoạt động học tập phải phong phú hơn; học sinh được hoạt động nhiều hơn. - Giáo viên phải có nhiều cơ hội giúp đỡ học sinh hơn. - Quan tâm nhiều hơn tới sự phát triển cá nhân, tính sáng tạo… của người học. Trong hệ thống các phương pháp dạy học, không có phương pháp nào là phương pháp hoàn toàn thụ động và phương pháp hoàn toàn tích cực. Đổi mới phương pháp dạy học không có nghĩa là gạt bỏ các phương pháp truyền thống mà vấn đề là ở chỗ giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học như thế nào để phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Điều đó đòi hỏi giáo viên phải có năng lực chuyên môn, năng động, sáng tạo trong việc vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học một cách phù hợp có hiệu quả. Tuy nhiên, cho dù lựa chọn phương pháp dạy học nào thì vẫn cần phải tạo điều kiện cho người học được khám phá, chủ động, sáng tạo trong việc tìm kiếm kiến thức, giải quyết vấn đề, gắn kiến thức với thực tiễn. 1.3. Điều kiện thực hiện đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực 1.3.1. Các điều kiện để thực hiện dạy học tích cực - Nâng cao trình độ, năng lực sư phạm của đội ngũ giáo viên/ giảng viên sư phạm. - Điều chỉnh chương trình và sách giáo khoa cho phù hợp với thực tế giáo dục, điều kiện hoàn cảnh địa phương. - Đảm bảo có đủ đồ dùng dạy học tối thiểu, trang thiết bị và cơ sở vật chất theo quy định của bộ giáo dục và đào tạo. - Đổi mới kiểm tra, đánh giá. - Nâng cao trình độ, năng lực quản lí của đội ngũ cán bộ quản lí, đổi mới công tác chỉ đạo quản lí các cấp. 13
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng