Tài liệu Tình hình mắc hội chứng hô hấp(Respiratory syndrome) ở lợn con giai đoạn từ 1-21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch - Ba Vì - Hà Nội và biện pháp phòng trị.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN -------- TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -------------- NGUYỄN THỊ PHƢƠNG HUỆ Tên chuyên đề: NGUYỄN VĂN HƢNG TÌNH HÌNH MẮC HỘI CHỨNG HÔ HẤP (RESPIRATORY SYNDROME) Ở LỢN CON GIAI ĐOẠN TỪ 1 ĐẾN 21 NGÀY TUỔI ÁP DỤNG NUÔIQUY TẠI TRÌNH TRẠI NGUYỄN CHĂM THANH SÓC, NUÔI LỊCH, DƢỠNG, BA VÌ, HÀ PHÒNG, NỘI TRỊ VÀ BIỆN TRỊ.TẠI TRẠI BÙI HUY BỆNH SINH SẢN CHO ĐÀNPHÁP LỢN PHÒNG NÁI NUÔI HẠNH, HUYỆN TỨ KỲ TỈNH HẢI DƢƠNG ĐỀ CƢƠNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo: Chính quy Hệ đào tạo: chính quy Chuyên ngành: Chăn nuôi Thú y Chuyên ngành/Ngành: chăn nuôi thú ynuôi Thú y Khoa: Chăn Lớp: CNTY45n01 Khóa học: Khoa: chăn nuôi thú y 2013 - 2017 Khóa học: 2013-2017 Giảng viên hƣớng dẫn: Ths Phạm Thị Trang Thái Nguyên - năm 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -------- NGUYỄN THỊ PHƢƠNG HUỆ Tên chuyên đề: TÌNH HÌNH MẮC HỘI CHỨNG HÔ HẤP (RESPIRATORY SYNDROME) Ở LỢN CON GIAI ĐOẠN TỪ 1 ĐẾN 21 NGÀY TUỔI NUÔI TẠI TRẠI NGUYỄN THANH LỊCH, BA VÌ, HÀ NỘI VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ. KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo: Chính quy Chuyên ngành: Chăn nuôi Thú y Lớp: CNTY45NO1 Khoa: Chăn nuôi Thú y Khóa học: 2013 –2017 Giảng viên hƣớng dẫn : Ths. Trần Nhật Thắng Thái Nguyên - năm 2017 i LỜI CẢM ƠN Trong quá tình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp đại học. Được sự giúp đỡ của Ban giám hiệu, sự tận tâm giảng dạy của các thầy cô giáo khoa Chăn nuôi Thú y, trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, đã tạo điều kiện thuận lợi nhất giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu thực hiện đề tài. Nhân dịp hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, em xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới: Ban giám hiệu, các thầy cô giáo khoa Chăn nuôi Thú y cùng tất cả bạn bè đồng nghiệp và người thân đã động viên, tạo điều kiện tốt nhất giúp em thực hiện đề tài và hoàn thiện khóa luận tốt nghiệp. Em xin cảm ơn tới cấp ủy, chính quyền xã Ba Trại, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội, chủ trang trại Nguyễn Thanh Lịch, đã tạo điều kiện tốt nhất giúp đỡ em trong quá trình thực hiện đề tài. Đặc biệt, em xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, giúp đỡ của thầy giáo hướng dẫn Ths. Trần Nhật Thắng đã dành nhiều thời gian, công sức hướng dẫn chỉ bảo tận tình, giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Một lần nữa em xin gửi tới các thầy giáo, cô giáo, các bạn bè đồng nghiệp lời cảm ơn, lời chúc sức khỏe và mọi điều tốt đẹp nhất. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng năm 2017. Sinh viên Nguyễn Thị Phƣơng Huệ ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Cơ cấu đàn lợn từ năm 2014 đến 2016. ............................................ 5 Bảng 3.1. Sơ đồ bố trí thí nghiê ̣m ................................................................... 23 Bảng 4.1. Lịch sát trùng trại lợn nái................................................................ 26 Bảng 4.2. Quy định khối lượng thức ăn chuồng bầu ...................................... 27 Bảng 4.3. Quy định khối lượng thức ăn chuồng đẻ ........................................ 28 Bảng 4.4. Lịch phòng bệnh bằng vắc xin cho đàn lợn .................................... 30 Bảng 4.5. Lịch phòng bệnh bằng thuốc cho đàn lợn....................................... 31 Bảng 4.6: Tình hình chăn nuôi lợn tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội qua 3 năm (2014-2016) ................................................................... 34 Bảng 4.7: Số lợn con trực tiếp chăm sóc, nuôi dưỡng đàn lợn giai đoạn 1 đến 21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội ...... 37 Bảng 4.8: Kết quả tiêm vắc xin phòng bệnh cho đàn lợn giai đoạn 1 đến 21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội ........... 38 Bảng 4.9. Tỷ lệ mắc hội chứng hô hấp trên đàn lợn giai đoạn 1 đến 21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội .................... 39 Bảng 4.10: Tỷ lệ mắc hội chứng hô hấp ở lợn con giai đoạn từ 1-21 ngày tuổi theo tính biệt ................................................................................... 40 Bảng 4.11: Tỷ lệ mắc hội chứng hô hấp ở lợn con giai đoạn từ 1-21 ngày tuổi theo tháng ........................................................................................ 41 Bảng 4.12: Tỉ lệ chết ở lợn con giai đoạn từ 1-21 ngày tuổi mắc hội chứng hô hấp ................................................................................................... 43 Bảng 4.13. Triệu chứng lâm sàng của lợn mắc bệnh đường hô hấp ............... 44 Bảng 4.14: Kết quả điều trị hội chứng hô hấp trên đàn lợn giai đoạn 1 đến 21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội. .......... 45 iii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1: Tỷ lệ mắc hội chứng hô hấp trên đàn lợn ....................................... 39 Hình 4.2: Tỷ lệ mắc hội chứng hô hấp ở lợn con giai đoạn từ 1-21 ngày tuổi theo tính biệt ................................................................................. 40 Hình4.3: Tỷ lệ mắc hội chứng hô hấp ở lợn con giai đoạn từ 1-21 ngày tuổi theo tháng ...................................................................................... 42 Hình 4.4: Tỷ lệ chết ở lợn con giai đoạn từ 1-21 ngày tuổi mắc hội chứng hô hấp ................................................................................................. 44 Hình 4.5: Biểu đồ triệu chứng lâm sàng của lợn mắc bệnh đường hô hấp ..... 45 iv DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ATP : Adenosine triphosphate cs : Cộng sự LMLM : Lở mồm long móng Nxb : Nhà xuất bản PRRS : Porcine reproductive and respiratory syndrome TT : Thể trọng v MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ ii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT................................................ iv MỤC LỤC ......................................................................................................... v MỘT SỐ HÌNH ẢNH CỦA CHUYÊN ĐỀ.................................................... 53 Phần 1: MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1.1. Đặt vấn đề................................................................................................... 1 1.2. Mục đích và yêu cầu .................................................................................. 1 1.2.1. Mục đích.................................................................................................. 1 1.2.2. Yêu cầu.................................................................................................... 2 Phần 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ......................................................... 3 2.1. Điều kiện cơ sơ nơi thực tập ...................................................................... 3 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, cơ sở vật chất của cơ sở thực tập ............................ 3 2.1.2. Tình hình sản xuất tại cơ sở thực tập ...................................................... 5 2.2. Tổng quan nghiên cứu trong và ngoài nước .............................................. 5 2.2.1. Cơ sở khoa học ........................................................................................ 6 2.2.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước. .......................................... 18 Phần 3: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP TIẾN HÀNH21 3.1. Đối tượng ................................................................................................. 21 3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành ............................................................... 21 3.3. Nội dung thực hiện ................................................................................... 21 3.3.1. Thực hiện quy trình kĩ thuật chăn nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội. ...................................................................................................... 21 vi 3.3.2.Tình hình nhiễm hội chứng hô hấp ở lợn con giai đoạn từ 1- 21 ngày tuổi. .................................................................................................................. 21 3.3.3. Phát hiện, chẩn đoán hội chứng hô hấp ở lợn con giai doạn từ 1- 21 ngày tuổi. ......................................................................................................... 22 3.3.4. Thử nghiệm 2 phác đồ điều trị cho lợn con mắc hội chứng hô hấp ở lợn con. .................................................................................................................. 22 3.4. Các chỉ tiêu và phương pháp thực hiện ................................................... 22 3.4.1. Các chỉ tiêu theo dõi.............................................................................. 22 3.4.2. Phương pháp theo dõi (hoặc thu thập thông tin) ................................... 22 3.4.3. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 24 Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................. 25 4.1. Kết quả công tác phục vụ sản xuất........................................................... 25 4.1.1. Công tác vệ sinh, chăm sóc, phòng bệnh cho đàn lợn. ......................... 25 4.1.2. Công tác chẩn đoán và điều trị bệnh ..................................................... 31 4.2. Kết quả thực hiện đề tài ........................................................................... 34 4.2.1. Tình hình chăn nuôi lợn tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội .. 34 4.2.2. Kết quả theo dõi quy trình chăm sóc, nuôi dưỡng đàn lợn giai đoạn 1 đến 21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội ................ 35 Tháng ............................................................................................................... 37 4.2.3.Kết quả tiêm vắc xin phòng bệnh cho đàn lợn giai đoạn 1 đến 21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội..................................... 37 4.2.4. Kết quả theo dõi tình hình mắc hội chứng hô hấp trên đàn lợn con giai đoạn 1 đến 21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội ....................... 38 4.2.5. Triệu chứng lâm sàng của lợn mắc bệnh đường hô hấp ....................... 44 4.2.6. Kết quả điều trị hội chứng hô hấp trên đàn lợn giai đoạn 1 đến 21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội..................................... 45 vii Phần 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................. 48 5.1. Kết luận .................................................................................................... 48 5.2. Đề nghị ..................................................................................................... 48 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 49 MỘT SỐ HÌNH ẢNH CỦA KHÓA LUẬN 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Chăn nuôi lợn là một trong những ngành đem lại hiệu quả kinh tế cao, chính vì vậy trong những năm qua ngành chăn nuôi nước ta đã đạt nhiều thành tựu mới, xu thế chuyên môn hóa sản xuất, chăn nuôi trong các trang trại tập trung ngày càng phổ biến. Bên cạnh những thành tựu đạt được, ngành chăn nuôi lợn nước ta hiện cũng đang phải đối mặt với nhiều vấn đề phức tạp, như công tác giống, thức ăn và đặc biệt là công tác phòng chống dịch bệnh. Với hình thức chăn nuôi công nghiệp tập trung hiện nay, dịch bệnh xuất hiện ngày càng nhiều hơn, gây ra những thiệt hại kinh tế to lớn cho người chăn nuôi. Một số bệnh có tỷ lệ chết không cao nhưng bệnh làm cho lợn sinh trưởng, phát triển chậm, tiêu tốn nhiều thức ăn, chi phí điều trị lớn, dẫn đến làm giảm hiệu quả chăn nuôi. Hội chứng hô hấp ở lợn do nhiều nguyên nhân gây ra, có thể một hoặc nhiều nguyên nhân kết hợp với nhau hoặc tạo điều kiện cho nguyên nhân thứ phát gây bệnh làm cho đặc điểm của bệnh đường hô hấp rất đa dạng, phức tạp. Chính vì vậy, việc xác định nguyên nhân gây ra hội chứng hô hấp rất cần thiết và có ý nghĩa lớn về mặt khoa học và thực tiễn. Để góp phần giải quyết những thiệt hại do hội chứng hô hấp gây ra ở lợn con tại các cơ sở chăn nuôi, em tiến hành thực hiện chuyên đề: “Tình hình mắc hội chứng hô hấp(Respiratory syndrome) ở lợn con giai đoạn từ 1-21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội và biện pháp phòng trị”. 1.2. Mục đích và yêu cầu 1.2.1. Mục đích - Xác định tình hình nhiễm của hội chứng hô hấp trên đàn lợn con từ 1 đến 21 ngày tuổi nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội. 2 - Xác định tỷ lệ chết của đàn lợn con từ 1 đến 21 ngày tuổi do hội chứng hô hấp gây ra. -Xác định phác đồ điều trị hội chứng hô hấp hiệu quả. 1.2.2. Yêu cầu - Theo dõi, đánh giá tình hình chăn nuôi lợn tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội. - Xác định được hội chứng hô hấp xảy ra trên đàn lợn con nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội. - Sử dụng phác đồ hiệu quả để điều trị hội chứng hô hấp trên đàn lợn con nuôi tại trại Nguyễn Thanh Lịch, Ba Vì, Hà Nội. 3 Phần 2 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 2.1. Điều kiện cơ sơ nơi thực tập 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, cơ sở vật chất của cơ sở thực tập Trang trại chăn nuôi Nguyễn Thanh Lịch nằm trên địa bàn xã Ba Trại, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. Trang trại được thành lập và đi vào sản xuất từ năm 2010 với số vốn đầu tư lên tới 18 tỷ đồng, trang trại chuyên nuôi lợn sinh sản cho Công ty Cổ phần thức ăn chăn nuôi CP Việt Nam (chi nhánh của Tập đoàn CP Thái Lan) cung cấp giống lợn con của cái Landrace - Yorkshire với đực Pietrain - Duroc và cái Landrace - Yorkshire với đực Duroc. Khu sản xuất gồm 6 dãy chuồng đẻ và 1 dãy chuồng bầu, 4 chuồng cách ly nuôi 1.167 lợn nái, 23 lợn đực, 360 lợn hậu bị (theo số liệu tháng 5/2016). Lợn sau khi sinh 18 đến 21 ngày thì được cai sữa. Mỗi năm trang trại cho xuất ra thị trường khoảng 20.000 - 25.000 lợn con. Đội ngũ cán bộ kỹ thuật và nhân viên của trại gồm 2 kỹ sư chính, 2 tổ trưởng và 11 công nhân phụ trách, trang trại đã góp phần giải quyết việc làm cho người lao động trong vùng và các tỉnh lân cận. Với việc chăn nuôi lợn theo hướng công nghiệp, các biện pháp phòng chống dịch bệnh cho đàn vật nuôi của trại được thực hiện chủ động và tích cực. Vệ sinh phòng bệnh nhằm nâng cao sức đề kháng cho đàn lợn luôn là vấn đề được đặc biệt quan tâm. Cùng với việc vệ sinh thức ăn, nước uống, vật nuôi, dụng cụ chăn nuôi, sinh sản… thì việc vệ sinh chuồng trại, cải tạo tiểu khí hậu chuồng nuôi luôn được cán bộ thú y và đội ngũ công nhân kỹ thuật thực hiện chặt chẽ. Chuồng trại được thiết kế và xây dựng theo đúng tiêu chuẩn kỹ thuật đảm bảo thoáng mát về mùa hè, ấm áp về mùa đông. Sau mỗi lứa lợn, chuồng trại đều được tẩy uế bằng phương pháp: rửa sạch ô nhốt lợn, để khô sau đó 4 phun thuốc sát trùng như Fam flus, Vikon S và để trống chuồng nuôi tối thiểu là 5 ngày mới đưa lợn nái chờ đẻ khác lên. Với lợn con tuyệt đối không tắm rửa để tránh lạnh và ẩm ướt, định kỳ tiêu độc ở các chuồng nuôi lợn nái, lợn đực làm việc bằng thuốc sát trùng, Trại còn thường xuyên tiến hành vệ sinh môi trường xung quanh như việc dọn cỏ, phát quang bụi rậm, diệt chuột, thu dọn phân hằng ngày ở các ô chuồng. Hiện nay, trại áp dụng quy trình chăn nuôi “cùng vào - cùng ra”, trong đó một chuồng hoặc cả một dãy chuồng được đưa vào để nhốt đồng loạt cùng một loại lợn (có thể tương đồng về khối lượng, tuổi). Sau một thời gian nhất định số lợn này được đưa ra khỏi chuồng, lúc đó chuồng trại được rửa sạch, phun thuốc sát trùng và để trống ít nhất 5 ngày trước khi đưa đàn lợn mới lên đẻ. Như vậy quy trình này có tác dụng phòng bệnh do vệ sinh chuồng trại thường xuyên, định kỳ mỗi khi xuất hết lợn, do đó hạn chế được khả năng lan truyền các mầm bệnh từ lô này sang lô khác. Hệ thống thông thoáng đối với chăn nuôi lợn công nghiệp rất quan trọng, ngoài việc cung cấp đủ oxy cho quá trình hô hấp của lợn, nó còn giúp giải phóng khí độc do phân, nước tiểu gây ra. Chính vì vậy, trại đã sử dụng hệ thống làm mát và chống nóng ở mỗi dãy chuồng vào mùa hè và hệ thống sưởi ấm vào mùa đông. Bên cạnh đó các dãy chuồng được sắp xếp theo hướng Đông Nam để đảm bảo ấm áp vào mùa đông, thoáng mát về mùa hè. Đặc biệt vào mùa hè, thời tiết rất nóng sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến khả năng sinh sản của đàn lợn nái cũng như sự sinh trưởng và phát triển của lợn con. Do đó trại đã lắp đặt hệ thống chống nóng gồm hệ thống quạt gió ở cuối mỗi dãy chuồng có tác dụng hút không khí có hơi nước từ hệ thống dàn mát trên đầu chuồng tạo luồng khí mát, thông thoáng. Hai dãy tường chuồng được phủ một tấm lưới cách nhiệt và có tác dụng giữ ẩm. Chính vì vậy không khí trong chuồng lợn luôn mát và nhiệt độ luôn duy trì trong khoảng 28oC - 30oC. 5 Trại trang bị hệ thống lồng úm bên trong có treo một bóng đèn hồng ngoại công suất 175W hoặc lắp một tấm sưởi ở mỗi ô chuồng. Với lợn sau cai sữa cũng có một đèn sưởi hoặc tấm sưởi ở mỗi ô chuồng, đảm bảo luôn duy trì nhiệt độ thích hợp cho lợn con. 2.1.2. Tình hình sản xuất tại cơ sở thực tập Cơ cấu đàn lợn qua các năm. Bảng 2.1. Cơ cấu đàn lợn từ năm 2014 đến 2016. Số lƣợng lợn của các năm (con) Loại lợn Tỷ lệ tổng đàn năm 2014 2015 11/2016 11/2016 (%) Nái sinh sản 1136 1343 1167 75,29 Nái hậu bị 300 340 360 23,23 Đực khai thác 22 21 19 1,22 Đực hậu bị 3 4 4 0,26 Tổng số 1461 1708 1550 100 Qua bảng 2.1 cho thấy, cơ cấu đàn lợn tại trại có sự thay đổi. Đối với lợn nái sinh sản tăng giảm thất thường. Điển hình là nái sinh sản năm 2014 có 1136 con, sang năm 2015 tăng 207 con lên 1343 con nhưng đến tháng 11 năm 2016 lại giảm xuống chỉ còn 1167 con. Đối với lợn nái hậu bị có sự tăng lên đáng kể, năm 2014 trại có 300 con qua năm 2015 tăng lên 40 con là 340 con, năm 2016 tiếp tục tăng lên với số lượng là 360 con. Trái với lợn nái hậu bị thì số lượng đực khai thác lại giảm nhẹ, năm 2014 trại có 22 con qua năm 2015 có 21 con và sang năm 2016 giảm còn 19 con. Số lượng đực hậu bị tăng không đáng kể. 6 Cơ cấu lợn tại trại có sự thay đổi là do nhiều nguyên nhân khác nhau, đực giống quá tuổi khai thác do chất lượng tinh dịch không đạt yêu cầu, chất lượng tinh dịch kém. Nái sinh sản bị loại nhiều do sinh sản nhiều lứa, không còn khả năng nuôi con, mắc các bệnh về sinh sản, viêm tử cung, viêm vú, sảy thai, sót nhau. Lợn nái hậu bị chết đột ngột hoặc loại do không đủ tiêu chuẩn. Tất cả những con không đủ tiêu chuẩn đều được loại và thay thế. Tuy nhiên cơ cấu đàn lợn mấy năm gần đây đã ổn định hơn so với những năm mới thành lập, do công tác quản lý và chăm sóc được chú trọng hơn. 2.2. Tổng quan nghiên cứu trong và ngoài nƣớc 2.2.1. Cơ sở khoa học 2.2.1.1. Hội chứng hô hấp thường gặp ở lợn. Hô hấp là tập hợp nhiều quá trình để tế bào động vật sử dụng khí Oxy, thải trừ khí Cacbonic và chuyển hóa năng lượng vào dạng sinh học có ích thường là dạng hóa năng trong ATP. Nó có một vai trò hết sức quan trọng đối với sự sống vì trong điều kiện sinh lý bình thường động vật có thể nhịn ăn, nhịn uống trong một thời gian dài nhưng không thể nhịn thở quá 10 phút. Đối với gia súc khỏe động tác hô hấp hít vào, thở ra thường lặng lẽ và vừa đủ (trừ sau khi cơ thể vận động mạnh). Số lần gia súc hít vào và thở ra trong một phút khi nghỉ ngơi được gọi là tần số hô hấp, tần số này thay đổi theo giống và loài gia súc gồm ba pha bằng nhau: Hít vào, thở ra và ngừng thở. Nhịp thở trung bình của lợn là 20 - 30 lần/phút. Lợn con có nhịp thở nhiều hơn khoảng 50 lần/phút và ở lợn nái nhịp thở ít hơn 13 - 15 lần/phút. Trong trường hợp gia súc mắc bệnh hoặc bị tác động mạnh thì tần số hấp có thể tăng lên hoặc giảm đi. Ở lợn, thực hiện hô hấp là nhờ sự co rút, phối hợp của nhiều cơ riêng biệt. Sự phối hợp trong điều hòa bởi trung khu hô hấp, là nhóm tế bào đặc biệt nằm trong hành tủy. Cơ quan hô hấp có phổi để trao đổi khí và hệ thống ống 7 khí dẫn khí vào phổi (mũi, họng hầu, khí quản, phế quản). Nhờ sự vận động của lớp vi lông nhung trên niêm mạc đường dẫn khí mà bụi được đẩy ra ngoài. Cơ quan cảm thụ trên hô hấp rất nhạy cảm với các phần tử vật lạ có trong không khí từ đó tạo ra các phản xạ tự vệ như ho, hắt hơi… để đẩy các vật lạ ra ngoài. Trong đường ống dẫn khí có dịch nhày, có các nhung mao. Lông mũi có tác dụng ngăn cản và giữ lại các vật lạ không cho chúng xâm nhập vào sâu bên trong đường hô hấp. Các phế nang nằm trong một mạng lưới sợi liên kết đàn hồi rắn chắc. Số lượng phế nang lại rất lớn nên bề mặt trao đổi khí rộng, tạo điều kiện cho sự trao đổi khí được thuận lợi. Dọc đường dẫn khí có hệ thống thần kinh và hệ thống mạch máu phân bố dày đặc có tác dụng sưởi ấm không khí trước khi vào đến phổi. Quá trình hô hấp của lợn gồm 3 giai đoạn. Tất cả các cơ quan chỉ có nhiệm vụ thực hiện việc hô hấp bên ngoài. + Hô hấp ngoài (hô hấp phổi): Là quá trình trao đổi khí giữa cơ thể với môi trường bên ngoài thông qua thành phế nang của phổi. + Hô hấp trong (hô hấp mô bào): Là sự trao đổi khí giữa máu và các tế bào của cơ thể, hay nói cách khác là quá trình mô bào sử dụng khí Oxy và thải trừ khí Cacbonic. 2.2.1.2. Những hiểu biết về các bệnh đường hô hấp của lợn * Nguyên nhân gây bệnh Do trong quá trình hô hấp, mũi là nơi tiếp xúc đầu tiên với môi trường không khí, cùng với đặc tính phàm ăn, hay ủi rũi nền chuồng, máng ăn… nên trong đường hô hấp của lợn luôn có một hệ vi sinh vật cư trú. Bình thường giữa cơ thể và vi sinh vật ở trạng thái cân bằng, nhưng nếu có một nguyên nhân nào đó tác động gây bất lợi cho cơ thể lợn, làm phá vỡ thế cân bằng sinh học trên thì có thể có hàng loạt vi khuẩn sẽ tăng cường độc lực và nhân lên 8 theo số lượng cư trú trong cơ thể tùy theo sức đề kháng của từng cá thể mà chúng có thể bị nhiễm nặng hay nhẹ. Bệnh thường lây trực tiếp qua đường hô hấp từ con ốm sang con khỏe qua đường không khí, chất thải dịch mũi… Mầm bệnh tập trung chủ yếu ở các dịch tiết đường hô hấp và có thể phát tán qua không khí. Bệnh đường hô hấp thường xảy ra do một số nguyên nhân sau: + Do điều kiện ngoại cảnh: Nhiệt độ, độ ẩm cao, nồng độ khí độc trong chuồng nuôi (H2S, NH3, CO2...) tăng cao, thức ăn khô ở dạng bột... Các yếu tố này sẽ tác động trực tiếp lên niêm mạc đường hô hấp gây phản ứng tiết dịch. Dịch tiết ra nhiều là môi trường thuận lợi cho các vi khuẩn sẵn có trong đường hô hấp trên sinh trưởng, phát triển. Khi sức đề kháng của con vật giảm sút, các vi khuẩn này sẽ nhân lên nhanh chóng, tăng lên cả về số lượng và độc lực để gây bệnh. + Do vi khuẩn: Pasteurella multocida, Streptococcus, Diplococcus pneumoniae, Mycoplasma... + Do virus: PRRS, Pneumonia of bigs virus, Swine influenza virus ... + Do ký sinh trùng: giun phổi lợn (Metastronggylus), Ấu trùng giun đũa lợn (Ascaris suum). + Do nấm mốc. + Do khí độc: Amoniac, Hydro sunfua.. * Biểu hiện lâm sàng của bệnh viêm đƣờng hô hấp ở lợn Lợn thường bỏ ăn tách đàn nằm ở góc chuồng, chậm lớn, da nhợt nhạt, thân nhiệt bình thường hoặc sốt nhẹ từ 39 - 40,50C. Lợn bệnh hắt hơi từng hồi, chảy nước mũi, thở khó, thở nhanh, thở nhiều, thở khò khè về đêm. Lợn thường ho từng tiếng hay từng chuỗi dài đặc biệt là lúc sáng sớm hoặc buổi tối, sau khi ăn. 9 Ho, khó thở là triệu chứng bệnh lý đặc thù của đường hô hấp. Triệu chứng này có ở mọi lứa tuổi, đặc biệt thường gặp ở lợn sau cai sữa và lợn choai. Động tác hít vào và thở ra đều khó khăn, thường do các bệnh như viêm phổi, thủy thũng phổi, xung huyết phổi, tràn dịch phổi, tràn khí màng phổi, u phổi và những bệnh truyền nhiễm cấp tính làm giảm diện tích hô hấp và giảm tính đàn hồi của phổi (Nguyễn Thị Kim Lan và cs, 2003) [14]. Ngoài ra, tần số hô hấp tăng, gia súc thở khó đột ngột, chảy dịch mũi... cũng là biểu hiện của các bệnh có liên quan tới phổi hay bệnh đường hô hấp. Theo Lê Minh Chí (2004) [4], hội chứng hô hấp không nhất thiết gây ra những triệu chứng lâm sàng nói trên. Có khi gia súc bị viêm phổi nhưng ít biểu hiện ra ngoài. Đó là, do năng lực của phổi vẫn đáp ứng đủ cho phần lớn chức phận nên quá trình viêm của phổi vẫn tương đối ổn định ở mức độ trung bình nếu con vật không bị stress, hay làm việc quá sức. * Dịch tễ học của bệnh Ở lợn bệnh, chủ yếu là phổi, hạch phổi và chất bài xuất ở đường hô hấp (nước mũi, dịch màng phổi) chứa mầm bệnh. Lợn khỏi bệnh mang và thải mầm bệnh ra môi trường xung quanh là điều kiện để bệnh phát sinh. Ngoài ra các yếu tố: côn trùng, con người, trang thiết bị bảo hộ lao động, phương tiện vận chuyển… cũng có thể mang mầm bệnh. Đường lây lan chủ yếu là tiếp xúc trực tiếp thông qua hô hấp, lợn khỏe tiếp xúc trực tiếp với lợn bị bệnh hoặc từ mẹ sang con. Lợn bệnh ho bài xuất một lượng rất lớn mầm bệnh ra không khí. Các hạt nhỏ bắn ra không khí mang theo mầm bệnh sẽ tồn tại lâu hơn khi có độ ẩm cao và ít thông thoáng. Các vật dụng chăn nuôi và người cũng có thể mang mầm bệnh từ chồng lợn bệnh sang chuồng lợn khỏe. Ở những nơi chăn nuôi tập trung, bệnh càng dễ xảy ra. Sự xuất hiện và lây lan bệnh thường liên quan đến vận chuyển lợn hoặc sản phẩm lợn chưa qua xử lý. 10 2.2.1.3. Một số bệnh đường hô hấp thường gặp ở lợn  Bệnh tụ huyết trùng lợn Bệnh tụ huyết trùng lợn là một truyền nhiễm cấp tính sảy ra ở lợn. Bệnh do vi khuẩn Pasteurella multocida gây ra, đặc điểm của bệnh là viêm phổi, viêm màng tim và bại huyết (Nguyễn Bá Hiên và cs, (2008)) [10]. Theo Nguyễn Bá Hiên và cs, (2007) [9]: bệnh tụ huyết trùng thường xảy ra vào mùa nóng ẩm, mùa mưa, khí hậu thay đổi đột ngột hoặc do điều kiện vệ sinh chăm sóc kém. Những yếu tố này làm sức đề kháng của con vật giảm sút tạo điều kiện cho vi khuẩn tụ huyết trùng có sẵn trong cơ thể hoặc từ ngoài xâm nhập vào gây bệnh. Nguyễn Bá Hiên và cs, (2012) [11] cho rằng: pasteurella multocida thường gây bệnh tụ huyết trùng cho lợn ở 3 thể : - Thể cấp tính: thường xảy ra ở thời kỳ đầu của ổ dịch. Xuất hiện các triệu chứng nhiễm trùng huyết, sốt cao 42,20C, khó thở, thở thể bụng, mệt mỏi, ủ rũ, tím tái ở vùng bụng - tai - bẹn. Tỷ lệ chết cao (5 - 40%). - Thể á cấp tính: thể này thường do các chủng gây viêm màng phổi gây ra, phổ biến ở lợn trưởng thành hoặc lợn vỗ béo ở giai đoạn cuối. Lợn có biểu hiện ho, thở thể bụng. - Thể mãn tính: bệnh thường xảy ra ở lợn từ 10 - 16 tuần tuổi. Đặc trưng của bệnh là hiện tượng ho, thở manh, sốt nhẹ hoặc sốt không điển hình. Bệnh tích của lợn mắc bệnh tụ huyết trùng: Vùng dưới da có tụ máu và keo nhầy, phổi bị xung huyết hoặc viêm nặng có màu vân đá hoa. Xoang ngực, xoang bao tim tích nước màu vàng, thanh quản, phế quản xuất huyết, có dịch màu đỏ. Tim, gan, thận, lách sưng to, xuất huyết (Nguyễn Văn Thanh, 2004) [26].  Bê ̣nh viêm phổ i do Streptococcus suis 11 Theo Lê Văn Tạo (2007) [26] cho biết: để gây bệnh, vi khuẩn Streptococcus suis sau khi vào cơ thể sẽ nhân lên tại hạch hạch nhân rồi vào máu gây nhiễm trùng huyết, nên triệu chứng đầu tiên là sốt 40,6 - 41,7oC, triệu chứng thần kinh như run rẩy, đứng không vững, liệt, dẫn đến chết. Triệu chứng, bệnh tích và các thể bệnh thường thấy: - Thể nhiễm trùng huyết: Lợn bệnh sốt rất cao (41 - 42oC), chảy nước mắt, ly bì, nằm bệt, niêm mạc đỏ sẫm, da đỏ tím từng mảng. Lợn bệnh chết trong khoảng 1 đến 3 ngày, tỷ lệ chết lên đến 100 %. Bệnh tích: da đỏ tím từng mảng, tụ huyết và xuất huyết ở một số phủ tạng (lách, thận, hạch lâm ba). - Thể viêm não tuỷ: Lợn bệnh sốt cao, bỏ ăn, đi lại siêu vẹo, run rẩy, co giật, nôn mửa, hôn mê và chết sau 2 - 3 ngày. Bệnh thường thấy ở lợn sau cai sữa và lợn từ 2 - 3 tháng tuổi, tỷ lệ chết 100%. Bệnh tích: màng não tụ huyết và xuất huyết, dịch não và tủy vẩn đục. - Thể viêm họng, viêm phế quản, viêm phổi: Lợn bệnh sốt cao, chảy nước mắt, dịch mũi, họng sưng, bỏ ăn, thở khó, thở nhanh, da tụ huyết từng mảng. Thể này thường gặp ở lợn con và lợn sau cai sữa, tỷ lệ chết 60 - 70%. Bệnh tích: hạch amidan sưng, tụ máu, niêm mạc phế quản tụ huyết, niêm mạc mũi có màng giả, tiểu phế quản và phế nang viêm có dịch thẩm xuất, có mủ và bọt khí; hạch phổi sưng, tụ huyết. Lợn bị bệnh thể phổi gây ra bệnh tích ở phổi có các mức độ biểu hiện khác nhau từ viêm phổi - màng phổi dạng nhục hoá đến viêm phổi dạng fibrin có mủ. - Thể viêm hạch: Sốt cao, hạch hầu và hạch mang tai sưng thủy thũng, sau thành áp xe mủ, lâu thành bã đậu. Bệnh thấy ở lợn vỗ béo, diễn biến 5 - 8 ngày, tỷ lệ chết 20 - 30%. Bệnh tích: hạch hầu, hạch trước vai, trước đùi sưng tụ huyết ở giai đoạn đầu, giai đoạn cuối viêm bã đậu.  Bệnh do Haemophilus parasuis