Tài liệu Tiểu luận phân tích bản chất chủ nghĩa tư bản hiện đại tư bản độc quyền

§Ò tµi: Ph©n tÝch b¶n chÊt chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i - t b¶n ®éc quyÒn. 1. B¶n chÊt cña chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i: Chñ nghÜa t b¶n ®îc x¸c lËp lµ mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt thèng trÞ khi cã mét nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. (Tõ cuèi thÕ kû 18 ë níc Anh b¾t ®Çu cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn I) Ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn qua 2 giai ®o¹n:  Chñ nghÜa t b¶n tù do c¹nh tranh (cuèi thÕ kû 18 ®Çu thÕ kû 19) Trong thêi kú tù do c¹nh tranh nhµ t b¶n ®ång thêi võa lµ chñ së h÷u võa lµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh.  Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn tõ cuèi thÕ kû 19. §©y lµ hai giai ®o¹n cña cïng mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt, cïng dùa trªn quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, chØ kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é x· héi ho¸ cña lùc lîng s¶n xuÊt. T b¶n ®éc quyÒn lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn tÊt yÕu cña t b¶n tù do c¹nh tranh. a. T b¶n §éc quyÒn t nh©n: C¹nh tranh tù do dÉn ®Õn hµng lo¹t nh÷ng xÝ nghiÖp qui m« nhá bÞ ph¸ s¶n, bÞ th«n tÝnh hoÆc mét sè xÝ nghiÖp qui m« nhá tù nguyÖn x¸t nhËp l¹i thµnh xÝ nghiÖp qui m« lín. ChÝnh c¹nh tranh tù do thóc ®Èy tËp trung s¶n xuÊt. Do sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt, viÖc øng dông nh÷ng tiÕn bé kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt dÉn ®Õn më réng qui m« s¶n xuÊt. 1 Khñng ho¶ng kinh tÕ næ ra dÉn ®Õn hµng lo¹t xÝ nghiÖp bÞ ph¸ s¶n, cßn l¹i mét sè xÝ nghiÖp tho¸t ra khái khñng ho¶ng th× ph¶i ®æi míi t b¶n cè ®Þnh. Nã còng thóc ®Èy më réng qui m« s¶n xuÊt. Tõ nh÷ng qu¸ tr×nh trªn ®· ®Èy nhanh tÝch tô tËp trung s¶n xuÊt, chØ cßn l¹i mét sè nh÷ng xÝ nghiÖp qui m« lín vµ nh÷ng xÝ nghiÖp cã qui m« lín cã khuynh híng tho¶ thuËn víi nhau vÒ qui m« s¶n xuÊt, vÒ gi¸ c¶ s¶n xuÊt .... dÉn ®Õn ra ®êi cña ®éc quyÒn vµ tæ chøc ®éc quyÒn. Tæ chøc ®éc quyÒn lµ nh÷ng xÝ nghiÖp hoÆc liªn hiÖp xÝ nghiÖp qui m« lín n¾m trong tay phÇn lín viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô 1 hoÆc mét sè lo¹i mÆt hµng. Chóng cã thÓ qui ®Þnh ®îc gi¸ c¶ ®éc quyÒn ®Ón thu lîi nhuËn ®éc quyÒn cao. B¶n chÊt cña t b¶n ®éc quyÒn: ®ã lµ sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña ®éc quyÒn H×nh thøc cña ®éc quyÒn: C¸c ten, Sanh ®i ca, Tê rít ......... b. CNTB §éc quyÒn Nhµ níc: Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn Nhµ níc b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ cuèi thÕ kû 19 ®Çu thÕ kû 20 ë c¸c níc kinh tÕ ph¸t triÓn T©y ¢u nh: §øc, ý ..... vµ chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc ph¸t triÓn nhanh chãng trë thµnh phæ biÕn tõ sau ®¹i chiÕn thÕ giíi thø 2. B¶n chÊt cña chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn Nhµ níc: 2 - Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn Nhµ níc nã kh«ng ph¶i lµ mét giai ®o¹n lÞch sö mµ lµ mét h×nh thøc vËn ®éng míi cña quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa trong ®iÒu kiÖn lùc lîng s¶n xuÊt x· héi ho¸ cao. - Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn Nhµ níc ®ã lµ sù kÕt hîp gi÷a tæ chøc ®éc quyÒn vµ Nhµ níc t s¶n thµnh mét tæ chøc thèng nhÊt trong ®ã Nhµ níc phô thuéc vµo c¸c tæ chøc ®éc quyÒn, phôc vô lîi Ých cho tæ chøc ®éc quyÒn. - Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn Nhµ níc lµ hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ chÝnh trÞ mµ ®îc biÓu hiÖn ë hÖ thèng ®êng lèi chÝnh s¸ch: ChÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi néi , ®èi ngo¹i phôc vô cho ®éc quyÒn. - Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn Nhµ níc lµ h×nh thøc vËn ®éng míi cña quan hÖ s¶n xuÊt trong khu«n khæ cña chñ nghÜa t b¶n, ®ã cã thÓ lµm dÞu ®i m©u thuÉn cña Chñ nghÜa t b¶n nhng nã kh«ng lµm thay ®æi b¶n chÊt cña Chñ nghÜa t b¶n. Nh vËy chñ nghÜa t b¶n ®· chuyÓn sang mét giai ®o¹n míi víi b¶n chÊt chÝnh lµ Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn Nhµ níc ra ®êi trong c¸ch m¹ng khoa häc C«ng nghÖ. Chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i cã nh÷ng biÓu hiÖn míi trong 5 ®Æc ®iÓm kinh tÕ Chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn:  TÝch tô, tËp trung: qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt ®îc ®Èy m¹nh h¬n n÷a, díi t¸c ®éng cña quy luËt c¹nh tranh vµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña Chñ nghÜa t b¶n, cïng víi ®iÒu kiÖn quèc tÕ ho¸ s¶n xuÊt dÉn ®Õn c¸c tæ chøc ®éc quyÒn quèc gia ®· vît biªn giíi quèc gia 3 trë thµnh c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia. Khi ra ngoµi biªn giíi quèc gia, c¸c c«ng ty nµy ®· thùc hiÖn sù liªn kÕt ®Ó bµnh tríng thÕ lùc vµ khai th¸c tiÒm n¨ng cña níc chñ nhµ. Th«ng qua con ®êng ®ã c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ngµy cµng th©m tãm nhiÒu t liÖu s¶n xuÊt, vèn, trÝ tuÖ quèc tÕ, t¹o ra nhiÒu h×nh thøc së h÷u hçn hîp mang tÝnh quèc tÕ ho¸.  Sù h×nh thµnh t b¶n tµi chÝnh chñ yÕu ph¸t triÓn theo hai híng: khu vùc vµ quèc tÕ vÒ qui m« vµ vai trß ngµy cµng lín (vÝ dô tæ chøc c¸c níc xuÊt khÈu dÇu má OPECT)  XuÊt khÈu t b¶n so víi tríc ®©y cã sù thay ®æi vÒ qui m« vµ ®Þnh híng xuÊt khÈu. Tríc ®©y xuÊt khÈu t b¶n x¶y ra tõ níc giµu sang níc nghÌo do nh©n c«ng rÎ m¹t, cßn hiÖn nµy xuÊt khÈu t b¶n diÔn ra gi÷a níc giµu sang níc giµu.  Ph©n chia thÕ giíi vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c tæ chøc ®éc quyÒn: Kh¸c víi hai cuéc §¹i chiÕn thÕ giíi th× hiÖn nay chiÕn tranh diÔn ra kh«ng cã sóng ®¹n nhng cã søc huû diÖt, ®ã lµ chiÕn tranh kinh tÕ. Ngoµi ra c¸c cuéc chiÕn tranh s¾c téc, d©n téc vÉn diÔn ra nh»m chiÕm lÜnh l·nh thæ quèc gia (thÒm lôc ®Þa).  H×nh thµnh c¸c khèi liªn kÕt kinh tÕ vµ c¸c khu vùc liªn kÕt kinh tÕ 2. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng ®iÒu chØnh cña chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i: 4  Do sù ph¸t triÓn cña c¸c m©u thuÉn néi t¹i cña Chñ nghÜa t b¶n mµ tríc hÕt lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña Chñ nghÜa t b¶n ®ã lµ m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt ngµy cµng x· héi ho¸ víi chÕ ®é chiÕm h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa. M©u thuÉn nµy ph¸t triÓn gay g¾t nã ®ßi hái ph¶i cã mét h×nh thøc míi cña quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa phï víi tr×nh ®é x· héi ho¸ cña lùc lîng s¶n xuÊt, mµ ngay c¶ së h÷u tËp thÓ cña ®éc quyÒn t nh©n còng kh«ng cßn phï hîp n÷a mµ cÇn ph¶i cã h×nh thøc së h÷u cao h¬n lµ Nhµ níc t b¶n. Vµ c¸c m©u thuÉn kh¸c cña Chñ nghÜa t b¶n ngµy cµng quyÕt liÖt nh lµ m©u thuÉn gi÷a giai cÊp t s¶n víi giai cÊp v« s¶n, m©u thuÉn gi÷a c¸c níc ®· ph¸t triÓn víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Tõ c¸c m©u thuÉn trªn dÉn ®Õn buéc tæ chøc ®éc quyÒn n¾m lÊy bé m¸y Nhµ níc ®Ón phôc vô lîi ich cho chóng vµ ph¶i tiÕn hµnh nh÷ng ®iÒu chØnh ®Ó cã thÓ tån t¹i.  Loµi ngêi ®· vµ ®ang ë vµo thêi kú s«i ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ. Cuéc c¸ch m¹ng nµy lµ mét qu¸ tr×nh ®ét biÕn diÔn ra díi t¸c ®éng nh¶y vät cã tÝnh d©y chuyÒn trong tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña lùc lîng s¶n xuÊt. C¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang lµm biÕn ®æi cã tÝnh c¨n b¶n toµn bé nÒn s¶n xuÊt x· héi dùa trªn bèn ngµnh trô cét: o C«ng nghÖ sinh häc: gi¶i m· 3,3 tû m· di truyÒn ®Ò hoµn thµnh b¶n ®å gen con ngêi, nh©n b¶n v« tÝnh, kÕt hîp sinh häc vµ tin häc t¹o ra ngµnh liªn kÕt sinhtin häc. 5 o C«ng nghÖ vËt liÖu víi thµnh c«ng lín trong viÖc t¹o ra c¸c d¹ng vËt liÖu cã c¸c tÝnh n¨ng vît tréi nh÷ng tÝnh n¨ng s½n cã trong vËt liÖu tù nhiªn nh: gèm c«ng nghiÖp, siªu dÉn Nano... o C«ng nghÖ n¨ng lîng: víi nh÷ng tiÕn bé to lín táng lÜnh vùc an toµn ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ n¨ng lîng nguyªn tö, n¨ng lîng nhÑ, n¨ng lîng s¹ch lÊy tõ mÆt trêi vµ c¸c s¶n phÈm sinh häc o C«ng nghÖ th«ng tin: víi sù bïng næ nhanh chãng trong c«ngnghÖ ngêi m¸y, vi tÝnh, internet... t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó chuyÓn nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc. Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh nghÒ míi lµm thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. §Ó x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ míi hÕt søc ®å sé th× cÇn ph¶i cã mét lîng t b¶n rÊt lín mµ kh«ng thÓ cã mét nhµ t b¶n hoÆc tæ chøc ®éc quyÒn t nh©n nµo øng næi. Cho nªn cÇn ph¶i cã sù ®Çu t b»ng t b¶n Nhµ níc.  Sù xuÊt hiÖn tÝnh chØnh thÓ, tÝnh nh©n lo¹i, tÝnh toµn cÇu trong mèi quan hÖ víi tÝnh giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp, theo ®ã ph¬ng thøc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch tríc m¾t vµ nh»m môc tiªu l©u dµi ®îc ®iÒu chØnh theo t duy míi.  Trung t©m v¨n minh cña loµi ngêi ®· vµ ®ang cã nh÷ng ®Êu hiÖu di chuyÓn vÒ ph¬ng §«ng, më ®Çu tõ NhËt B¶n. Khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng lµ khu vùc kinh tÕ n¨ng 6 ®éng do nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· vµ ®ang chuyÓn dÞch ®Õn khu vùc nµy.  BÇu kh«ng khÝ thÕ giíi vÉn ®i theo híng chung lµ chuyÓn tõ ®èi ®Çu chiÕn tranh sang ®èi tho¹i hoµ b×nh.  Sù tan r· cña chñ nghÜa x· héi ë c¸c níc §«ng ¢u vµ Liªn X« ¶nh hëng rÊt lín ®Õn c¸c níc x· héi chñ nghÜa cßn l¹i vµ sù thay ®æi vai trß cña hÖ thèng t b¶n chñ nghÜa thÕ giíi.  Xu híng toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi: EU, khu vùc MËu dÞch Tù do B¾c Mü - AFTA, HiÖp héi c¸c Quèc gia §«ng Nam ¸ -ASEAN... 3. Nh÷ng ®iÒu chØnh cña chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i: Nh÷ng nguyªn nh©n trªn ®· buéc chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh trong cÊu tróc cña lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ vµ trong chu kú s¶n xuÊt. a. §iÒu chØnh trong cÊu tróc cña lùc lîng s¶n xuÊt:  Con ngêi: §éi ngò ngêi lao ®éng lµm thuª - lùc lîng s¶n xuÊt c¬ b¶n còng ®· cã sù biÕn ®æi c¶ vÒ tr×nh ®é nghiÖp vô, c¬ cÊu vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng ®Ó phï hîp víi bíc nh¶y vät mang tÝnh c¸ch m¹ng cña t liÖu s¶n xuÊt. Cho ®Õn nay ®éi ngò lao ®éng cña c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn ®· ®¹t ®îc tr×nh ®é v¨n ho¸ chuyªn m«n nghiÖp vô cao. C¬ cÊu lao ®éng cã sù thay ®æi theo chiÒu híng tiÕn bé. Lao ®éng dÞch vô tËp trung 70-75%, ®ång thêi ®éi ngò chuyªn 7 gia cã tay nghÒ cao tËp trung chñ yÕu ë khu vùc nµy. Víi nÒn s¶n xu¸t dÇn tõng bíc chuyÓn sang nÒn “s¶n xuÊt trÝ thøc”, vai trß nguån nh©n lùc cµng trë nªn quan träng. §Ó n©ng cao tr×nh ®é khoa häc, ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng lµnh nghª, c¸c níc t b¶n ®· t¨ng cêng ®Çu t vµo viÖc nghien cøu vµ triÓn khai, thùc hiÖn hîp t¸c quèc tÕ trong nh÷ng ch¬ng tr×nh nghiªn cøu c¸c ®Ò tµi mang tÝnh chiÕn lîc, thùc hiÖn c¶i c¸ch gi¸o dôc... Nhê vËy chñ nghÜa t b¶n ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín trong lÜnh vùc nµy. Do sù ®Çu t vµo con ngêi ®Ó lµm t¨ng c¸c yÕu tè t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn nh»m kh¬i dËy sù s¸ng t¹o, phôc vô qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa trong ®iÒu kiÖn míi mét c¸ch tèt h¬n nªn tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ t¨ng, GDP b×nh qu©n trªn ®Çu ngêi cao, tuæi thä b×nh qu©n vµ tû lÖ ngêi biÕt ch÷ t¨ng biÓu hiÖn qua chØ sè HDI (chØ sè HDI cña NhËt B¶n: 0,98, Cana®a: 0,989). Cïng víi viÖc n©ng cao tr×nh ®é nghÒ nghiÖp cña ngêi lao ®éng c¸c níc t b¶n ®· quan t©m ®Õn c¸c yÕu tè cÊu thµnh gi¸ trÞ søc lao ®éng, thùc hiÖn n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng nh th«ng qua sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ, can thiÖp vµo c¸c ®iÒu kiÖn ¨n, ë, sinh ho¹t, ®i l¹i, gi¶i trÝ, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi: viÖc lµm, b¶o hiÓm, trî cÊp thÊt nghiÖp, trî cÊp gia ®×nh ®«ng con, ch¨m sãc y tÕ,... Cã thÓ nãi trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i ®· t¨ng cêng ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i. V× vËy mÆc dï vÒ c¬ b¶n ngêi lao ®éng vÉn chØ nhËn ®îc phÇn V, cßn nhµ t b¶n hëng m, song do qu¸ tr×nh 8 ®iÒu tiÕt cña nhµ níc nªn mét phÇn nhá m còng thuéc vÒ ngêi lao ®éng díi h×nh thøc quü phóc lîi x· héi vµ hëng thô th«ng qua viÖc tiªu dïng c¸c gi¸ trÞ sö dông cña c«ng tr×nh do quü phóc lîi x· héi mang l¹i.  T liÖu s¶n xuÊt T liÖu s¶n xuÊt truyÒn thèng ®îc thay thÕ b»ng c¸c t liÖu s¶n xuÊt hiÖn ®¹i dùa trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ qua nh÷ng thiÕt bÞ siªu nhá, siªu nhÑ, siªu bÒn... t¸c ®éng nhanh, hiÖu qu¶ cao, tiªu tèn Ýt n¨ng lîng. C¸c t liÖu s¶n xuÊt nµy hÕt søc ®a d¹ng, phong phó c¶ vÒ ®èi tîng lao ®éng lÉn t liÖu lao ®éng. C¸c c«ng cô thiÕt bÞ tù ®éng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn thay thÕ cho c¸c c«ng cô, thiÕt bÞ c¬ khÝ ho¸. Cã thÓ nãi kh¸i qu¸t lµ cã ba lo¹i thiÕt bÞ biÓu hiÖn chøc n¨ng tù ®éng ho¸. §ã lµ: - M¸y tù ®éng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng - M¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn b»ng sè - Ngêi m¸y: thay thÕ cho c¸c c«ng viÖc nÆng nhäc, nh÷ng c«ng ®o¹n nguy hiÓm, ®éc h¹i... cho ngêi lao ®éng TÝnh c¸ch m¹ng cña t liÖu s¶n xuÊt tríc hÕt thÓ hiÖn ë c«ng cô lao ®éng ®· t¸c ®éng d©y chuyÒn ®Õn tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Do vËy, ph¬ng thøc s¶n xuÊt cña c¶i còng cã bíc nh¶y vät tõ kü thuËt c¬ khÝ sang b¸n tù ®éng vµ tù ®éng. C¬ së vËt chÊt kü thuËt míi vÒ chÊt ®· cã t¸c ®éng víi nh÷ng møc ®é vµ ph¬ng híng kh¸c nhau ®Õn nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa vµ thÕ giíi. Tríc hÕt víi t liÖu s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, 9 ph¬ng thøc s¶n xuÊt s¶n phÈm tiªn tiÕn, chñ nghÜa t b¶n ®· ®¹t ®îc n¨ng suÊt lao ®éng cao, t¨ng trëng kinh tÕ vµ t¹o ra khèi lîng cña c¶i khæng lå cã chÊt lîng cao. ChØ riªng trong hai thËp kØ 60 vµ 70 cña thÓ kû XX, loµi ngêi ®· s¶n xuÊt ®îc mét khèi lîng cña c¶i vËt chÊt c«ng nghiÖp b»ng 270 n¨m tríc ®ã. ChÝnh c¬ së vËt chÊt kü thuËt dùa trªn nh÷ng c¬ së cña kinh tÕ tri thøc lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn c¶ vÒ tr×nh ®é vµ tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt l¹i m©u thuÉn víi quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa t¹o nªn nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt cña x· héi míi. b. §iÒu chØnh trong quan hÖ s¶n xuÊt Tríc ®©y, t liÖu s¶n xuÊt thuéc vÒ nhµ t b¶n. ChuyÓn sang giai ®o¹n míi nµy, h×nh thøc së h÷u cña chñ nghÜa t b¶n ®· cã bíc biÕn ®æi hÕt søc to lín ®ã lµ h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng nghÜa lµ cã nhiÒu chñ thÓ cïng së h÷u t liÖu s¶n xuÊt trong mét doanh nghiÖp cæ phÇn víi nh÷ng tû lÖ kh¸c nhau trong ®ã cã c¶ c¸c nhµ t b¶n lín, nhá vµ kÓ c¶ ngêi lao ®éng. VÝ dô, ë Thuþ §iÓn 21% d©n c cã cæ phÇn trong c¸c doanh nghiÖp, ë Mü kho¶ng 35-40 triÖu ngêi lµ cæ ®«ng. Tuy nhiªn cÇn nhÊn m¹nh r»ng së h÷u cña c¸c nhµ t b¶n vÉn gi÷ vÞ trÝ träng yÕu, cßn së h÷u cæ phiÕu cña ngêi lao ®éng chØ chiÕm mét tû lÖ nhá kh«ng ®¸ng kÓ vµ ®îc chñ nghÜa t b¶n sö dông nh mét c«ng cô trong qu¶n lý ®Ó thu hót sù quan t©m cña ngêi lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ngoµi h×nh thøc cæ ®«ng ho¸ mét c¸ch réng r·i trong tÇng líp d©n c, hiÖn nay ®· bíc ®Çu xuÊt hiÖn lo¹i h×nh xÝ 10 nghiÖp do c«ng nh©n tù qu¶n. Song ®iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ c¸c nhµ t b¶n tù nguyÖn chuyÓn quyÒn së h÷u cho ngêi lao ®éng vµ cµng kh«ng cã nghÜa lµ “cuéc c¸ch m¹ng trong së h÷u t liÖu s¶n xuÊt” ë thêi ®¹i ngµy nay sÏ diÔn ra theo c¸ch tiÕn ho¸ nh mét sè ngêi ®· cè t×nh nhÇm lÉn. Trong chñ nghÜa t b¶n ngµy nay, së h÷u kh«ng chØ giíi h¹n trong viÖc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt (tøc lµ së h÷u hiÖn vËt) mµ chñ yÕu lµ së h÷u vÒ mÆt gi¸ trÞ (vèn) díi nhiÒu h×nh thøc nh vèn tù cã, vèn cæ phÇn, vèn cho vay. NÕu nh thêi kú ®Çu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n, quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông qu¶n lý g¾n lµm mét trong mét chñ së h÷u vµ khi xuÊt hiÖn t b¶n cho vay ®· lµm hai quyÒn ®ã t¸ch rêi th× trong chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i sù t¸ch rêi ®ã cµng ®îc ®Èy m¹nh vµ lao ®éng qu¶n lý ®· trë thµnh mét nghÒ. Ngoµi ra cßn xuÊt hiÖn h×nh thøc së h÷u kh¸c nh së h÷u trÝ tue, së h÷u c¸c c«ng tr×nh khoa häc, b»ng ph¸t minh s¸ng chÕ, kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp, th«ng tin. Sù biÕn ®æi cña h×nh thøc së h÷u trong quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ mét ®Æc trng rÊt c¬ b¶n cña chñ nghÜa t b¶n ngµy nay, bëi v× së h÷u lµ quan hÖ x· héi cña nÒn s¶n xuÊt, lµ tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ vµ theo ®ã lµ tæng thÓ c¸c quyÒn sö dông, chi phèi, qu¶nlý, ®Þnh ®o¹t g¾n liÒn víi nã trong mét x· héi nhÊt ®Þnh. Nã còng chÝnh lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a ®iÒu kiÖn cÇn ph¶i cã cña c¶i s¶n xuÊt víi mÆt kÕ qu¶ thùc tÕ trong qu¸ t×nh t¸i s¶n xuÊt. ViÖc biÕn ®æi vÒ h×nh thøc quan hÖ së h÷u nªu trªn lµ sù 11 biÕn ®æi díi t¸c ®éng cña quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa t b¶n, sù hç hîp ho¸ vµ quèc tÕ ho¸ theo kiÓu t b¶n lµ mét sù ®¸p øng ®ßi hái Êy. §ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ mang tÝnh kh¸ch quan ngoµi ý muèn chñ quan cña nhµ t b¶n. c. §iÒu chØnh trong c¬ cÊu kinh tÕ Sù biÕn ®æi vµ dÞch chuyÓn vÒ c¬ cÊu kinh tÕ cã thÎ ®îc xem xÐt díi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Song vÒ c¬ b¶n, ®ã lµ sù biÕn ®æi vµ chuyÓn dÞch vÒ c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu s¶n phÈm, c¬ cÊu lao ®éng còng nh biÕn ®æi vÒ qu¶n lý vµ tæ chøc ®¬n vÞ s¶n xuÊt.  VÒ c¬ cÊu ngµnh: c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng nh khai th¸c nguyªn nhiªn vËt liÖu, s¬ chÕ... gi¶m dÇn ý nghÜa. Cßn c¸c ngµnh míi tiÕn tiÕn tiªu biÓu cho sù tiÕn bé c«ng nghÖ, cã hµmlîng khoa häc c«ng nghÖ cao vµ c¸c ngµnh dÞch vô cho s¶n xuÊt ngµy cµng cã ý nghÜa vµ chiÕm vÞ trÝ quan träng.  C¬ cÊu s¶n phÈm còng cã sù thay ®æi t¬ng øng. Nh÷ng s¶n phÈm cã hµm lîng khoa häc c«ng nghÖ cao ngµy cµng chiÕm gi÷ nh÷ng vÞ trÝ quan träng trong thÞ trêng s¶n phÈm, víi gi¸ c¶ æn ®Þnh hoÆc t¨ng lªn. Tr¸i l¹i, c¸c s¶n phÈm cã hµm lîng lao ®éng cao ngµy cµng gi¶m ý nghÜa. Trong ®ã nh÷ng s¶n phÈm thiÕt yÕu mang tÝnh quyÕt ®Þnh tíi nhu cÇu c¬ b¶n cña con ngêi tuy vÉn cßn gi÷ vÞ trÝ xøng ®¸ng trªn thÞ trêng cña 12 nhiÒu quèc gia, song vai trß vÉn bÞ suy gi¶m ë mét sè níc ph¸t triÓn.  C¬ cÊu lao ®éng: sù biÕn ®æi c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu s¶n phÈm ®· t¸c ®éng lµm biÕn ®æi c¬ cÊu lao ®éng. HiÖn nay xu híng lao ®éng khoa häc kü thuËt (lao ®éng trÝ tuÖ nãi chung) ngµy cµng t¨ng, lao ®éng gi¶n ®¬n vµ lao ®éng cã kü n¨ng thÊp gi¶m nhanh, suy cho cïng lµ do t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ. Trong thËp kû 90 cña thÓ kû XX, lao ®éng dÞch vô ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn chiÕm 75% tæng sè lao ®éng ®ang lµm viÖc vµ ®ãng gop 60-70% GNP. ChÝnh sù biÕn ®æi nµy khiÕn ®éi ngò lao ®éng cã xu híng tõng bíc ®îc trÝ thøc ho¸ trë thµnh ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é khoa häc kü thuËt, tay nghÒ vµ thu nhËp cao dÇn. §iÒu nµy khiÕn lao ®éng ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn trë nªn ®¾t ®á h¬n, yÕu tè cÊu thµnh gi¸ thµnh s¶n phÈm cao h¬n. Nghiªn cøu sù biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ buéc chóng ta ph¶i suy nghÜ vÒ chiÕn lîc c¬ cÊu theo t duy n¨ng ®éng. Mét c¬ cÊu kinh tÕ thÝch hîp ph¶i ®¸p øng nhiÒu yªu cÇu, trong ®ã yªu cÇu khai th¸c ®îc tiÒm n¨ng trong níc vµ quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ lµ môc tiªu bao qu¸t nhÊt. d. §iÒu chØnh trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ: Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay, th¬ng m¹i quèc tÕ cã mét sè ®Æc ®iÓm sau: 13 - Tù do ho¸ th¬ng m¹i trë thµnh mét xu híng c¬ b¶n nhÊt lµ trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y. - Th¬ng m¹i quèc tÕ ph¸t triÓn c¶ bÒ réng vµ bÒ s©u biÓu hiÖn ë chç tèc ®é th¬ng m¹i quèc tÕ t¨ng nhanh h¬n tèc ®é ph¸t triÓn s¶n xuÊt. N¨m 2000 tèc ®é th¬ng m¹i toµn cÇu t¨ng 10%, trong ®ã xuÊt khÈu t¨ng 8,8-10,1%, nhËp khÈu t¨ng 10-12%. - Ph¬ng thøc trao ®æi ngµy cµng hiÖn ®¹i ho¸. Th¬ng m¹i ®iÖn tö t¨ng nhanh vµ cã vai trß ngµy cµng lín. - Vai trß cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ngµy cµng lín, chiÕm 60% bu«n b¸n quèc tÕ (trong ®ã giao dÞch néi bé chiÕm 40% trao ®æi cña c«ng ty) - ChiÕn tranh kinh tÕ gi÷a c¸c trung t©m Mü, NhËt, T©y ¢u vµ ®Æc biÖt lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c khu vùc thuéc nhãm níc ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng t¨ng v× c¸c níc nµy ®Òu t¨ng cêng më cöa, tû lÖ xuÊt khÈu trong tæng s¶n phÈm x· héi cña quèc gia vµ khu vùc ®Òu t¨ng. 4. Xu híng vËn ®éng cña chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i Khi ph©n tÝch sù vËn ®éng cña chñ nghÜa t b¶n, Lªnin ®· chØ ra r»ng chñ nghÜa t b¶n ®Õn giai ®o¹n ®éc quyÒn, nÒn kinh tÕ cña nã vËn ®éng theo hai xu híng: sù ph¸t triÓn nhanh chãng song song víi tr× trÖ thèi n¸t. Ngµy nay, hai xu híng ®ã vÉn t¸c ®éng trong nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa. Xu thÕ ph¸t triÓn nhanh chãng cña chñ nghÜa t b¶n biÓu hiÖn râ rÖt trong giai ®o¹n tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay, ®Æc biÖt lµ vµo nh÷ng n¨m 1950 vµ 1960 cña thÕ kû XX 14 víi tèc ®é t¨ng trëng cao cña nÒn kinh tÕ, n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶ t¨ng râ rÖt. Sù ph¸t triÓn ®ã chÝnh lµ do t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, sù ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc, sù bµnh tríng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia vµ sù kÝch thÝch do cuéc ch¹y ®ua gi÷a hai hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi. Xu thÕ tr× trÖ biÓu hiÖn ë chç nÒn kinh tÕ chñ nghÜa t b¶n t¨ng trëng chËm so víi tiÒm n¨ng to lín cña khoa häc c«ng nghÖ cho phÐp (vÝ dô hiÖu suÊt sö dông thiÕt bÞ m¸y mãc chØ ®¹t møc 60-70%), thÊt nghiÖp cao g©y nªn sù l·ng phÝ vÒ nguån lùc, qu©n sù ho¸ nÒn kinh tÕ. Sù tån t¹i song song cña hai xu thÕ trong chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i mét mÆt nãi lªn r»ng chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i vÉn cßn søc sèng, quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa cßn cã thÓ tù ®iÒu chØnh vµ trong giíi h¹n nhÊt ®Þnh nã cßn cã thÓ thÝch øng víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ thóc ®Èy x· héi t b¶n ph¸t triÓn. Song mÆt kh¸c còng nãi lªn r»ng chñ nghÜa t b¶n ®ang vÊp ph¶i nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh, m©u thuÉn c¬ b¶n cña chñ nghÜa t b¶n vÉn tån t¹i vµ vËn ®éng. §ã lµ m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa quyÕt ®Þnh sù thay thÕ ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa b»ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt cao h¬n, tiÕn bé h¬n. §ã lµ xu híng vËn ®éng cña lÞch sö mang tÝnh tÊt yÕu. Chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i ®ang thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®æi míi, c¶i c¸ch ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn lÞch sö míi do 15 sù t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ. Tuy vËy chñ nghÜa t b¶n vÉn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng giíi h¹n vµ m©u thuÉn. Chñ nghÜa t b¶n thÓ hiÖn tÝnh tiÕn bé h¬n so víi ph¬ng thøc s¶n xuÊt tríc ®ã song l¹i trë thµnh lçi thêi, do ®ã cÇn ®îc thay thÕ b»ng x· héi tiÕn bé h¬n. 16