§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
Lêi giíi thiÖu.
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi x· héi loµi ngêi tr¶i qua
nhiÒu giai ®o¹n nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao. øng víi mçi
giai ®o¹n lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi phï hîp víi nã. Vµ
thùc tÕ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn
nay ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Trong ®ã
viÖc lµm râ vÞ trÝ cña nh©n c¸ch vµ sù ¶nh hëng cña c¬
chÕ thÞ trêng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh©n c¸ch vµ
ph¸t triÓn nh©n c¸ch con ngêi ®ßi hái cÊp thiÕt c¶ vÒ mÆt
lý luËn, thùc tiÔn qu¶n lý ®Êt níc còng nh c«ng cuéc c¶i
c¸ch nÒn hµnh chÝnh quèc gia.
VÒ b¶n chÊt, con ngêi muèn tån t¹i víi t c¸ch lµ thµnh
viªn cña x· héi nªn bao giê còng tu©n theo mét c¬ chÕ x·
héi mµ anh ta ®ang sèng. Nãi c¸ch kh¸c, chÝnh con ngêi
t¹o ra c¬ chÕ ho¹t ®éng x· héi nhng kh«ng ph¶i tuú tiÖn
theo ý muèn chñ quan mµ bÞ qui ®Þnh bëi nh÷ng qui ®Þnh
ph¸t triÓn kh¸ch quan cña x· héi. Vµ sù hiÓu biÕt vÒ tr¶i
®é, hµnh vi, phong th¸i, c¸ch sö sù… ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò
cña x· héi chÝnh lµ nh©n c¸ch cña con ngêi.
Vµ vÊn ®Ò nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng lµ vÊn ®Ò cÇn ®îc quan t©m ®Ó t×m ra nh÷ng biÖn
ph¸p thÝch hîp. ChÝnh v× lý do Êy nªn em chän ®Ò tµi nµy.
Em xin c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa triÕt häc d· gióp
em hiÓu thªm vÒ thÕ giíi quan còng nh trong qu¸ tr×nh
viÕt ®Ò tµi nµy.
1
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
Trong bµi viÕt bao gåm c¸c phÇn chÝnh nh sau:
PhÇn A: Më ®Çu.
PhÇn B: Néi dung nghiªn cøu.
I /
Lý luËn chung vÒ nh©n c¸ch con ngêi trong c¬
chÕ thÞ trêng.
II / Thùc tr¹ng vÊn ®Ò.
III /Gi¶i ph¸p.
PhÇn C: kÕt luËn.
PhÇn A: më ®Çu
Trong c¸c t¸c phÈm kinh ®iÓn cña m×nh, C.M¸c vµ
Anghen cho r»ng con ngêi ph¶i ®îc ®Æc biÖt chó träng v×
con ngêi lµ s¶n phÈm cao nhÊt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
l©u dµi cña tù nhiªn vµ x· héi. C¸c «ng ®· nghiªn cøu con
ngêi trong c¸c mèi quan hÖ thèng nhÊt gi÷a tù nhiªn vµ x·
héi.
Trong sù thèng nhÊt biÖn chøng Êy con ngêi võa lµ
®iÓm xuÊt ph¸t võa lµ kh©u trung gian, lµ tæng hoµ cña
c¸c mèi quan hÖ x· héi, nªn con ngêi lu«n lu«n ®ãng vai trß
cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña lÞch sö. Mçi bíc ngoÆt
lÞch sö, mçi bíc tiÕn cña nh©n lo¹i ®Òu t¹o ra cho x· héi
mét thÕ hÖ ngêi thÝch øng víi sù biÕn ®æi ®ã. §Æc biÖt ë
ViÖt Nam, khi nÒn kinh tÕ tõ tËp trung quan liªu bao cÊp
sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc th× mÉu
ngêi cò còng thay ®æi, h×nh thµnh nªn con ngêi míi n¨ng
®éng, s¸ng t¹o vµ tµi giái h¬n. Nhng nÕu nh÷ng con ngêi
nµy chØ cã “tµi” mµ kh«ng cã “®øc”, kh«ng cã v¨n ho¸ th×
còng kh«ng phôc vô ®îc cho x· héi. Tr¸i l¹i hä sÏ lµm cho x·
2
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
héi suy tho¸i , ®¹o ®øc bÞ tha ho¸. Do ®ã ®Ó x· héi chóng
ta ph¸t triÓn kÞp theo c¸c níc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi mµ
kh«ng bÞ mÊt ®i b¶n s¾c d©n téc cña con ngßi ViÖt Nam
lµ môc tiªu ý
nguyÖn thiªng liªng, cao ®Ñp mµ §¶ng vµ
Nhµ níc ta ®· v¹ch ra. Do vËy theo em nh©n c¸ch cña con
ngêi ®Æc biÖt lµ nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng lµ vÊn ®Ò cÇn ®îc nghiªn cøu ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p
hîp lý nh»m x©y dùng vµ t¹o nªn nh÷ng con ngêi cña c¬
chÕ míi cã ®Çy ®ñ c¶ ®øc c¶ tµi, cã nh©n c¸ch tèt.
Do nh©n c¸ch vµ con ngêi lµ mét lÜnh vùc réng lín
®Æc biÖt lµ con ngêi trong c¬ chÕ thi trêng nªn trong bµi
viÕt cña em ®· sö dông c¸c ph¬ng ph¸p: phÐp duy vËt
biÖn chøng cña M¸c – Anghen, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng
hîp kÕt hîp víi yÕu tè lý luËn vµ vËn dông thùc tiÔn ®Ó
nghiªn cøu ®Ò tµi.
PhÇnB: néi dung nghiªn cøu.
I. lý luËn chung vÒ nh©n c¸ch con ngêi trong
c¬ chÕ thÞ trêng.
1. C¬ së lý luËn:
a/ Nh©n c¸ch con ngêi lµ g× ?
Nghiªn cøu vÒ nh©n c¸ch vµ tÝnh qui luËt cña sù
h×nh thµnh nh©n c¸ch chóng ta thÊy r»ng: Con ngêi khi míi
sinh ra cha ph¶i lµ mét nh©n c¸ch, ë ®ã nã chØ mang tiÒm
n¨ng cña mét con ngêi, cña mét c¸ nh©n ®Ó h×nh thµnh
nªn mét nh©n c¸ch. Cßn nh©n c¸ch chØ ®îc h×nh thµnh
3
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng x· héi, trong mèi
quan hÖ nhiÒu chiÒu gi÷a c¸ nh©n víi gia ®×nh x· héi. VËy
nh©n c¸ch lµ g× ?
Nh©n c¸ch ®îc hiÓu toµn diÖn lµ ®¹o ®øc vµ tµi
n¨ng, n¨ng lùc thÓ chÊt vµ n¨ng lùc tinh thÇn. §ã lµ sù
thèng nhÊt gi÷a mÆt c¸ nh©n víi mÆt x· héi ë trong mçi
con ngêi - c¸ nh©n- cô thÓ lµ phÈm chÊt, xu híng , kh¶
n¨ng, phong th¸i, hµnh vi … Bªn trong, riªng biÖt cña mçi
c¸ nh©n nãi lªn sù kh¸c nhau gi÷a c¸ nh©n nµy víi c¸
nh©n kh¸c “ kh«ng cã nh©n c¸ch nµo hoµn toµn gièng
nh©n c¸ch nµo”. nh©n c¸ch ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
phô thuéc vµo ba yÕu tè:
Thø nhÊt: Nh©n c¸ch ph¶i dùa trªn tiÒn ®Ò sinh häc
vµ t chÊt di truyÒn häc.
Thø hai: m«i trêng x· héi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch. §ã lµ m«i trêng gia
®×nh, trêng häc vµ x· héi , m«i trêng nµy cã thÓ t¸c ®éng
trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn nh©n c¸ch. Quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ m«i trêng x·
héi lµ quan hÖ biÖn chøng.
Thø ba: h¹t nh©n cña nh©n c¸ch lµ thÕ giíi quan c¸
nh©n bao gåm toµn bé quan ®iÓm, lý luËn, niÒm tin…
b/ C¬ chÕ thÞ trêng lµ g× ?
ThÞ trêng lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. VËy c¬
chÕ thÞ trêng lµ c¬ cÊu, chÕ ®é, h×nh thøc x· héi cña c¸c
4
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
tæ chøc vµ ho¹t ®éng kinh tÕ, trong ®ã c¸c mèi quan hÖ
gi÷a con ngêi víi con ngêi ®îc biÓu hiÖn th«ng qua viÖc
mua b¸n trao ®æi. Trong lÞch sö ph¸t triÓn s¶n xuÊt vËt
chÊt , thÞ trêng ( theo ®óng nghÜa cña tõ ®ã ) thùc sù
ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n.
Tõ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp, vËt trao ®æi vËt, sang
s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét bíc tiÕn cña nÒn v¨n minh nh©n
lo¹i – bíc tiÕn cña thÞ trêng. ChÝnh sù ®æi míi nÒn kinh tÕ
tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng ®·
lµm thay ®æi m«i trêng x· héi lµ nguyªn nh©n h×nh thµnh
nªn nh©n c¸ch cña con ngêi ®îc biÓu hiÖn theo hai híng tèt
vµ kh«ng tèt. V× vËy trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay
chóng ta cÇn kÕt hîp hai yÕu tè “®øc” vµ “tµi” ®Ó h×nh
thµnh mét nh©n c¸ch thÝch hîp nh B¸c Hå ®· nãi: “cã ®øc
mµ kh«ng cã tµi th× lµm viÖc g× còng khã, cã tµi mµ kh«ng
cã ®øc lµ kÎ v« dông”
ThÊy ®¬c sù ¶nh hëng cña nÒn kinh tÕ ®Õn nh©n
c¸ch cña mçi c¸ nh©n, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· cã nh÷ng
nhËn ®Þnh vµ chñ tr¬ng kÞp thêi, nh v¨n kiÖn Héi nhgÞ lÇn
thø V Ban ChÊp hµnh TW kho¸ VIII cña §¶ng ®· nhÊn
m¹nh: “ Tõ nay ®Õn n¨m 2000 chóng ta ®Æt träng t©m
vµo nhiÖm vô x©y dùng t tëng, ®¹o ®øc lèi sèng lµnh
m¹nh trong x· héi tríc hÕt trong c¸c tæ chøc §¶ng vµ bé
m¸y Nhµ níc, trong c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng vµ trong tõng
gia ®×nh. Ph¶i t¹o cho ®îc mét sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ
vÒ t tëng ®¹o ®øc lèi sèng – mét lÜnh vùc then chèt trong
®êi sèng v¨n ho¸ d©n téc”. §ång chÝ §ç Mêi ®· tõng
kh¼ng ®Þnh: “ trong khi ch¨m lo ph¸t triÓn kinh tÕ, coi ®ã
lµ nhiÖm vô trung t©m, chóng ta nhËn thøc s©u s¾c vÊn
5
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
®Ò nµy: ®éng lùc t¹o ra sù phån vinh vµ ph¸t triÓn l©u dµi
cña mét quèc gia kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ vÊn ®Ò ®Çu t
c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn giµu cã mÆc
dï ®iÒu ®ã lµ quan träng mµ chñ yÕu lµ chÝ tuÖ con ngêi
do kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña toµn d©n téc ®îc h×nh thµnh tõ
truyÒn thèng v¨n ho¸ ViÖt Nam. §ã lµ kho tµng chÝ thøc
t©m hån, ®¹o lý, tÝnh c¸ch, lèi sèng, tr×nh ®é thÈm mü
cña tõng ngêi vµ céng ®ång d©n téc”.
2/ C¬ së thùc tiÔn:
a / ViÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch con ngêi trong c¬
chÕ thÞ trêng:
Sù chuyÓn biÕn nÒn kinh tÕ rõ tËp trung quan liªu
bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng sÏ dÉn ®Õn nh÷ng t¸c
®éng lín trong mäi lÜnh vùc trong ®êi sèng x· héi trong ®ã
cã lÜnh vùc ®¹o ®øc, nh©n c¸ch con ngêi. Cã nhiÒu ý kiÕn
kh¸c nhau vÒ sù ¶nh hëng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Õn
nh©n c¸ch con ngêi, vµ cã thÓ ®îc chia lµm hai lo¹i ý kiÕn:
lo¹i thø nhÊt cho r»ng, quan niÖm ®¹o ®øc cña x· héi ta ®·
bÞ mÊt ®Þnh híng hoÆc lµ ®ang khñng ho¶ng. Lo¹i thø hai
cho r»ng, cã biÕn ®éng th¸i qu¸, cã suy tho¸i , cã tha ho¸,
cã bi kÞch.
Lo¹i ý kiÕn thø nhÊt xuÊt ph¸t tõ mét thùc tÕ kh¸ch
quan lµ c¸c hiÖn tîng tiªu cùc nh: Tham nhòng, hèi lé, l·ng
phÝ cña c«ng vµ c¸c tÖ n¹n x· héi ph¸t triÓn. NhiÒu gi¸ trÞ
truyÒn thèng tèt ®Ñp bÞ sãi mßn, nhiÒu gi¸ trÞ míi cha ®îc
kiÓm nghiÖm ®· ®îc ®Ò cao qu¸ ®¸ng, nh “ tÝnh n¨ng
®éng”, sù kh«n ngoan”, “tÝnh s¸ng t¹o c¸ nh©n”… Bªn
c¹nh ®ã nhiÒu gi¸ trÞ cò ®· tá ra l¹c hËu vÉn ®îc duy tr×
6
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
nh thíc ®o “phÈm chÊt” cña con ngêi. Trong cuéc sèng ®êi
thêng ngêi ta vÉn ®ßi hái mét sù hi sinh v« ®iÒu kiÖn, mét
sù tËn tuþ quªn m×nh nh trong thêi gian chiÕn tranh tríc
®©y. tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè Êy t¹o nªn mét thùc tr¹ng phøc
t¹p cña ®¹o ®øc, dÉn ®Õn mét c¸i nh×n rÊt tiªu cùc ë mét
bé phËn c¸n bé vµ nh©n d©n ta.
Lo¹i ý kiÕn thø hai chØ ra xu híng biÕn ®éng th¸i
qu¸ cña gi¸ trÞ ®¹o ®øc hiÖn nay. Tõ chç trong c¸c gi¸ trÞ
chÝnh trÞ, x· héi song coi träng c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt kinh tÕ.
Tõ chç lÊy con ngêi tËp thÓ, con ngêi x· héi lµm mÉu mùc
song coi träng con ngêi c¸ nh©n, thËm trÝ lµ c¸ nh©n Ých
kØ, c¸ nh©n chñ nghÜa. Tõ chç lÊy lý tëng nh©n ®¹o, ®¹o
®øc lµm mÉu chuyÓn sang coi träng phÈm gi¸, coi träng gi¸
trÞ thùc dông, t«n sïng ®ång tiÒn, coi ®ång tiÒn lµ trªn
hÕt, lÊy ®ång tiÒn lµm thíc ®o gi¸ trÞ cña con ngêi thay
cho gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng. TiÒn th©m nhËp vµo
nhiÒu mèi quan hÖ cña ®¹o ®øc x· héi, thËm trÝ trë thµnh
nguyªn t¾c sö thÕ vµ tiªu chuÈn hµh vi cña kh«ng Ýt ngêi.
Nh vËy, vÊn ®Ò ®¹o ®øc cña x· héi ®ang diÔn ra
phøc t¹p cã sù ®Êu tranh gi÷a c¸i tiÕn bé vµ c¸i l¹c hËu,
gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c, gi÷a hai lèi sèng: Sèng cã ý tëng
lµnh m¹nh, trung thùc, thuû trung víi lèi sèng thùc dông, dèi
tr¸, Ýc kØ, ¨n b¸m ch¹y theo ®ång tiÒn. Nh÷ng khÝa c¹nh
tiªu cùc cã c¸i ®ang ph¸t huy t¸c dông, cã c¸i ®ang ë d¹ng
kh¶ n¨ng. §¹o ®øc míi ph¶i ®Êu tranh víi c¸c hÖ thèng ®¹o
®øc kh¸c, võa ph¶i ®Êu tranh tù ®æi míi, tù kh¼ng ®Þnh
m×nh trong ®iÒu kiÖn ®æi míi. §ã lµ t×nh huèng ®Æt ra
®èi víi nh©n c¸ch ®¹o ®øc hiÖn nay.
7
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
b / Sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a lîi Ýc c¸ nh©n víi
lîi Ých x· héi trong c¬ chÕ thÞ trêng XHCN:
Sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých c¸ nh©n víi lîi Ých x·
héi lµ nh©n tè qui ®Þnh nh©n c¸ch ®¹o ®øc s©u nhÊt, lµ
®Æc ®iÓm næi bËt cña mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x·
héi trong XHCN.
XHCN t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña
c¸ nh©n. Anghen viÕt: “viÖc chuyÓn t liÖu s¶n xuÊt thµnh
së h÷u x· héi” vµ “Nhê sù s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt x· héi, kh¶
n¨ng ®¶m b¶o cho mäi thµnh viªn cña x· héi mét ®êi sèng
kh«ng nh÷ng lµ hoµn toµn ®Çy ®ñ vÒ ph¬ng diÖn vËt chÊt
vµ ngµy cµng dåi dµo thªm lªn, mµ cßn ®¶m b¶o cho hä sù
ph¸t triÓn tù do, ®Çy ®ñ vµ vËn dông ®îc tù do, ®Çy ®ñ
c¸c n¨ng khiÕu vÒ thÓ lùc vµ trÝ tuÖ cña hä”. ®ång thêi x·
héi l¹i cã nh÷ng yªu cÇu nhÊt ®Þnh ®èi víi c¸ nh©n, giao
tr¸ch nhiÖm cho mçi c¸ nh©n. c¸ nh©n thùc hiÖn tèt nghÜa
vô cña m×nh th× CNXH cµng ®îc cñng cè, ph¸t triÓn vµ
b¶o vÖ v÷ng ch¾c. Ngîc l¹i CNXH cµng ®îc cñng cè vµ ph¸t
triÓn th× quyÒn tù do, n¨ng khiÕu vÒ thÓ lùc vµ trÝ lùc cña
mçi c¸ nh©n ®îc ®¶m b¶o. §ã lµ mèi quan hÖ thèng nhÊt
lîi Ých c¸ nh©n víi lîi Ých x· héi trong XHCN cã mÆt kh¸ch
quan vµ mÆt chñ quan.
MÆt kh¸ch quan ®îc biÓu hiÖn ë tr×nh ®é ®¹t ®îc
cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ë møc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng
x· héi cho phÐp tho¶ m·n nhu cÇu hîp lý ngµy cµng t¨ng lªn
cña mäi thµnh viªn trong x· héi.
MÆt chñ quan ®îc biÓu hiÖn ë mÆt nhËn thøc vµ
vËn dông quy luËt vÒ sù kÕt hîp lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x·
héi- mét ®éng lùc ph¸t triÓn cña XHCN.
8
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
KÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých c¸ nh©n víi lîi Ých x· héi
kh«ng cã nghÜa lµ lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi kh«ng
cßn m©u thuÉn nhÊt ®Þnh. Trong khi lùa chän mét vÊn ®Ò
g× cã liªn quan ®Õn lîi Ých c¸ nh©n th× ph¶i ®Æt nã vµo
trong bèi c¶nh thùc tÕ cña x· héi cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸.
ii. thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò.
1. Nh÷ng t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®Õn nh©n
c¸ch con ngêi.
a / Theo híng tÝch cùc.
Kinh tÕ thÞ trêng ®Ò cao tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n,
nhÊt lµ tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt vËt chÊt cña ngêi c¸n bé qu¶n
lý. Nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm cña ngêi c¸n bé qu¶n lý tríc tiªn
ph¶i nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm cña b¶n th©n hä. §iÒu ®ã ®îc
biÓu hiÖn ë tr¸ch nhiÖm ®èi víi c«ng viÖc ®îc giao phã. Tõ
®ã mét mÆt kh¾c phôc ®îc c¸ch xem xÐt, ®¸nh gi¸ tinh
thÇn tr¸ch nhiÖm cña ngêi c¸n bé qu¶n lý mét c¸ch chung
chung trõu tîng, mÆt kh¸c lµm cho “®øc”vµ “tµi” g¾n bã víi
nhau, hoµ quyÖn vµo nhau, ®ßi hái cã nhau. Nãi ®Õn tiªu
chuÈn cña ngêi c¸n bé qu¶n lý trong x· héi ta lµ nãi ®Õn
“®øc” vµ “tµi”, trong ®ã
“®øc”lµ gèc. Nhng cã “®øc”mµ
kh«ng cã “tµi”, kh«ng cã ®ñ n¨ng lùc ®iÒu hµnh c«ng viÖc,
hoÆc kh«ng phÊn ®Êu n©ng cao n¨ng lùc ®Ó ®¸p øng nhu
cÇu cña c«ng viÖc th× sím muén còng bÞ kinh tÕ thÞ trêng
®µo th¶i. Kinh tÕ thÞ trêng lµm cho ®éng c¬ vµ hiÖu qu¶
qu¶n lý g¾n liÒn víi nhau, thèng nhÊt víi nhau.
C¬ chÕ thÞ trêng t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho con
ngêi v¬n lªn, ®ßi hái mçi ngêi ph¶i häc tËp, rÌn luyÖn b¶n
th©n, rÌn luyÖn tay nghÒ ®Ó ®øng v÷ng trong nÒn kinh
9
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
tÕ thÞ trêng. Ngîc l¹i, nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng rÊt nghiªm
kh¾c ®µo th¶i nh÷ng sù tr× trÖ, b¶o thñ, sù l¹c hËu, lçi
thêi cña nh÷ng con ngêi vµ nh÷ng s¶n phÈm kinh tÕ kÐm
mang tÝnh chÊt cæ hñ c¶ vÒ néi dung còng nh h×nh thøc.
b/ Theo híng tiªu cùc:
Khi nãi ®Õn mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng
C.M¸c ®· chØ ra r»ng: “ §ã lµ mét thø tù do mËu dÞch
kh«ng cã l¬ng t©m”, nã lµm cho quan hÖ gi÷a con ngêi
“ch×m ngËp trong b¨ng gi¸ cña sù tÝnh to¸n lîi kû” bëi v×
“Ngoµi quan hÖ lîi h¹i, trÇn truång, ngoµi sù giao dÞch tiÒn
mÆt l¹nh lïng v« t×nh th× sÏ ch¼ng cßn mèi quan hÖ nµo
kh¸c”.
C¬ chÕ thÞ trêng lµm cho con ngêi sïng b¸i ®ång
tiÒn qu¸ møc. LÊy ®ång tiÒn lµm thíc ®o quan hÖ ®¹o ®øc
gi÷a ngêi víi ngêi, lµm tha ho¸ phong c¸ch, lèi sèng cña ngêi
c¸n bé, n« lÖ cña ®ång tiÒn, ®Æt ®ång tiÒn lªn trªn hÕt,
sèng tha ho¸ ®åi b¹i, coi ®ång tiÒn lµ gi¸ trÞ thùc duy nhÊt
®Ó ®o gi¸ trÞ cña b¶n th©n vµ cña ngêi kh¸c.
Nh vËy, kinh tÕ thÞ trêng cïng víi nh÷ng t¸c ®éng
tÝch cùc cßn cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc víi sù ph¸t triÓn
cña nh©n c¸ch, c¸ tÝnh con ngêi. Nã sÏ t¹o ra sù ph¸t triÓn
nh©n c¸ch, c¸ tÝnh con ngêi mét c¸ch phiÕn diÖn v× ho¹t
®éng cña con ngêi bÞ ®Þnh híng vµo môc tiªu lµm giµu bÊt
chÝnh. TÝnh thùc dông sÏ c¶n trë thËm trÝ lo¹i trõ nh÷ng
gi¸ trÞ v¨n ho¸, nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña d©n téc nãi
riªng bÞ ph¹t, bÞ ph¸ huû.
2/ Vai trß cña chñ thÓ x· héi- c¸ nh©n trong viÖc
®Þnh híng nh©n c¸ch.
10
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
Sù chuyÓn ®æi hÖ t tëng dÉn ®Õn sù chuyÓn ®æi
hÖ gi¸ trÞ x· héi vµ gi¸ trÞ con ngêi: Con ngêi tõ phôc tïng
chuyÓn sang tù chñ, s¸ng t¹o, tõ dùa trªn
t×nh nghÜa
chuyÓn sang dùa trªn lý trÝ vµ d©n chñ, t×m tõ c¸ch hoµ
®ång chuyÓn sang t«n träng c¶ c¸ tÝnh vµ b¶n lÜnh riªng…
C¸c chuÈn mùc con ngêi míi ®ßi hái kh«ng chØ ph¸t triÓn
tõng mÆt riªng lÎ mµ ph¶i lµ c¸ nh©n ph¸t triÓn hµi hµo
thÓ chÊt, tinh thÇn, trÝ tuÖ, thÈm mü… kh¾c phôc lèi sèng
thô ®éng, h¹n hÑp lµm c¬ së h×nh thµnh lèi sèng tÝch cùc,
ph¸t triÓn ý thøc, lu«n v¬n lªn lµm chñ vµ x©y dùng cuéc
sèng míi, xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n c¸ch míi.
iii. gi¶i ph¸p.
§Ó kh¾c phôc nh÷ng m©u thuÉn cña sù h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch trong c¬ chÒ thÞ trêng
chóng ta cÇn ph¶i ¸p dông mét sã biÖn ph¸p quan träng.
Thèng nhÊt gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi ph¸t triÓn x·
héi, chó träng ®Çu t ph¸t triÓn con ngêi nhÊt lµ ®Çu t cho
gi¸o dôc, n©ng cao d©n trÝ, ph¶i lµm tèt viÖc qu¶n lý lÜnh
vùc t tëng. Cô thÓ lµ ph¶i x©y dùng cho ®îc ë mçi ngêi mét
thÕ giíi quan khoa häc, mét ý thøc ®¹o ®øc míi. Sù h×nh
thµnh nh©n c¸ch bÞ qui ®Þnh bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh
11
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
tÕ-x· héi vµ bëi mét hÖ thèng gi¸o dôc do chÝnh nh÷ng
®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi ®ã qui ®Þnh. Tuy vËy ®Ó x©y
dùng nh©n c¸ch ®¹o ®øc, tríc hÕt ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng
nh©n tè c¬ b¶n qui ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
nh©n c¸ch ®¹o ®øc ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¶
thi:
Nh©n c¸ch khi h×nh thµnh mét c¸ch tù nhiªn th×
bao giê còng cha hoµn thiÖn. V× vËy gi¸o dôc vµ gi¸o dôc
®¹o ®øc lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc gi¶i ph¸p quan
träng nhÊt, trùc tiÕp quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn
nh©n c¸ch ®¹o ®øc.
Thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ trêng lµ thõa nhËn tÝnh hîp
lý cña viÖc theo ®uæi lîi Ých c¸ nh©n. V× con ngêi võa lµ
môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.
Víi t c¸ch lµ môc tiªu, sù ph¸t triÓn cña con ngêi ph¶i lµ thíc
®o cña nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ x· héi theo ®Þnh híng
“TÊt c¶ v× mäi ngêi”. Tuy nhiªn , c¬ chÕ thÞ trêng víi sù
khuyÕn khÝch lîi Ých c¸ nh©n, tù nã bao chøa kh¶ n¨ng vµ
trªn thùc tÕ ®· dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch râ rÖt
nhÊt. Bëi vËy ®Ó kh¾c phôc nghÞch lý cña sù ph¸t triÓn
nh©n c¸ch, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n c¸ch ®¹o ®øc ph¸t
triÓn, viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt
theo ®Þnh híng XHCN lµ tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt. Cã nh vËy
chóng ta míi ph¸t huy ®îc nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ
ng¨n chÆn, h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc cña
thÞ trêng .
12
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
PhÇn C: kÕt luËn
Kinh tÕ thÞ trêng lµ m«i truêng thuËn lîi cho viÖc
x¸c lËp ®Þa vÞ chñ thÓ cña c¸ nh©n, h×nh thµnh tÝnh tÝch
cùc tù gi¸c cña c¸ nh©n ngêi lao ®éng, gi¶i phãng c¸ nh©n
ho¹t ®éng kinh tÕ khái phô thuéc vµo kÕ ho¹ch ®éc ®o¸n,
l«i cuèn hä vµo thÞ trêng trao ®æi vµ trë thµnh chñ thÓ cña
sù vËn hµnh kinh tÕ. Chóng ta chñ ®éng chuyÓn sang nÒn
kinh tÕ më cöa , giao lu víi níc ngoµi vµ ®ã lµ mét trong
nh÷ng ®Þnh híng c¬ b¶n ®Ó ®a ®Êt níc tho¸t khái nghÌo
nµn, l¹c hËu. Muèn thÕ th× chóng ta ph¶i chñ ®éng tiÕp
thu c¸i g× cã lîi cho ®Êt níc vµ lo¹i bá nh÷ng g× kh«ng phï
hîp víi truyÒn thèng d©n téc. §iÒu c¬ b¶n lµ trong qu¸
tr×nh tiÕp thu c¸i míi, chóng ta ®õng véi quay lng víi céi rÔ
cña m×nh, ®õng tõ bá nh÷ng g× mµ cha «ng ta ®· t¹o
dùng nªn. Bëi v×: “ ®i vµo kinh tÕ thÞ trêng, hiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc mµ xa rêi gi¸ trÞ truyÒn thèng sÏ mÊt b¶n s¾c d©n
téc, ®¸nh mÊt b¶n th©n m×nh, trë thµnh c¸i bãng mê cña
ngêi kh¸c, cña d©n t«c kh¸c”. Nh vËy con ngêi muèn tån t¹i
trong c¬ chÕ thÞ trêng ph¶i tËp trung ®Çy ®ñ c¶ “®øc” vµ
“tµi”.
Song c¬ chÕ thÞ trêng lu«n cã hai mÆt tÝch cùc vµ
tiªu cùc t¸c ®éng ®Õn nh©n c¸ch con ngêi. Nã lµm cho con
ngêi tho¸t khái sù rµng buéc chËm ch¹p cña c¬ chÕ tËp
trung quan liªu bao cÊp, nhng nã còng lµm suy tho¸i nh©n
c¸ch cña kh«ng Ýt nh÷ng ngêi bÞ vßng xo¸y cña lîi Ých, ma
lùc cña ®ång tiÒn cuèn ®i mµ quªn ®i tÊt c¶, chµ ®¹p lªn
tÊt c¶.
13
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
ViÖt Nam lµ níc ®ang trong qóa tr×nh chuyÓn sang
kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN nªn cã thÓ rót ra
cho m×nh tõ kinh nghiÖm thùc tÕ cña nh÷ng níc kh¸c vÒ
gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ ®¹o ®øc
nh©n c¸ch , gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, gi÷a ph¸t
triÓn kinh tÕ vµ x©y dùng c¸c mèi quan hÖ x· héi lµnh
m¹nh … VÒ mÆt nµy , cã thÓ nãi r»ng chóng ta vÉn cßn
cha muén, muèn cã ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p ®óng ®¾n,
®¶m b¶o nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Èy m¹nh CNH- H§H theo
®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay.
TµI liÖutham kh¶o.
1. S¸ch thùc hµnh triÕt häc
2. Sù biÕn ®æi thang gi¸ trÞ ®¹o ®øc trong nÒn kinh tÕ
thÞ trêng víi viÖc x©y dùng ®¹o ®øc- NguyÔn ThÕ
KiÖt – NguyÔn ChÝ Mü.
3. Gi¸o dôc ®¹o ®øc víi viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
nh©n c¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay- TrÇn Sü Ph¸nGi¸o dôc lý luËn sè 1/1999.
4. VÒ mét sè gi¶i ph¸p x©y dùng nh©n c¸ch ®¹o ®øc
hiÖn nay- NguyÔn V¨n Phóc- T¹p chÝ triÕt häc sè
4/1999.
5. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam- V¨n kiÖn héi nghÞ lÇn thø V
Ban ChÊp hµnhTrung ¬ng, kho¸ VIII.
6. C.M¸c- Anghen- Toµn tËp.
14
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
Môc lôc.
Lêi giíi thiÖu ………………………………………………………………..1
PhÇn A: Më ®Çu…………………………………………………………...…2
PhÇn B: Néi dung ®Ò tµi …..……………………………………………...…
3
I/ Lý luËn chung vÒ nh©n c¸ch con ngêi trong c¬
chÕ thÞ trêng ..….3
1. C¬ së lý luËn…………………………………………………….…3
2. C¬ së thùc tiÔn………………………………………………….….5
II/ Thùc tr¹ng vÊn ®Ò…………………………………………………
7
15
§Ò tµi : Nh©n c¸ch con ngêi trong c¬ chÕ thÞ trêng
1. Nh÷ng t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®Õn nh©n
c¸ch con ngêi …7
2.Vai trß cña chñ thÓ x· héi- c¸ nh©n trong viÖc ®Þnh
híng …….….8
III/ Gi¶i ph¸p…………………………………………………………9
PhÇn C: KÕt luËn……………………………………………………………10
Tµi liÖu tham kh¶o…………………………………………………….……11
16
- Xem thêm -