Lêi nãi ®Çu
Träng t©m cña c«ng viÖc ®æi míi kinh tÕ do §¶ng ta ®Ò ra
vµ tæ chøc thùc hiÖn lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËo
trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸, héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ
trªn thÕ giíi th× DNNN tiÕp tôc ph¸t triÓn n©ng cao hiÖu qu¶,
cÇn ®iÒu chØnh c¬ chÊy ®Ó DNNN tËp trung vµo nh÷ng ngµnh,
lÜnh vùc then chèt, vµ ®Þa bµn quan träng, kh«ng nhÊt thiÕt
gi÷ tû träng lín trong c¸c ngµnh, qui m« thuéc lo¹i võa vµ lín c¸n
bé tiªn tiÕn.
Trong thêi buæi kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay DNNN cÇn ph¶i
thay ®æi lín ®Ó phï hîp víi sù thay ®æi trong bèi c¶nh héi nhËp
thÕ giíi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®i lªn c«ng nghÖ ho¸ - hiÖn
®¹i ho¸.
NÕu doanh nghiÖp Nhµ níc kh«ng cã biÖn ph¸p kh¾c phôc
thùc tr¹ng nh hiÖn nat th× s¶n phÈm lµm ra kh«ng thÓ c¹nh
tranh næi víi c¸c níc kh¸c do c«ng nghÖ l¹c hËu, qu¶n lý kÐm,
vèn hao hôt, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, lµm ¨n thua lç kÐo dµi,
kÐm hiÖu qu¶ nh vËy liÖu cã thÓ ®iÒu tiÕt ®îc nÒn kinh tÕ vÜ
m« hay kh«ng. Nªu vÊn ®Ò t×m gi¶i ph¸p ®Ó cho DNNN thùc
hiÖn vai trß chñ ®¹o, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµ
mét viÖc lµm cÊp thiÕt.
Néi dung bµi tiÓu luËn ®îc chia thµnh c¸c phÇn sau:
I. Kh¸i niÖm vÒ Doanh nghiÖp Nhµ níc
II. §Æc ®iÓm Doanh nghiÖp Nhµ níc
III. Thùc tr¹ng Doanh nghiÖp Nhµ níc
1
IV. Gi¶i ph¸p cho Doanh nghiÖp Nhµ níc
2
I. Kh¸i niÖm vÒ doanh nghiÖp Nhµ níc
Doanh nghiÖp Nhµ níc (DNNN) theo §iÒu 1 ngµy 20 th¸ng 4
n¨m 1995 th× DNNN lµ tæ chøc kinh doanh do Nhµ níc ®Çu t
vèn thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc
ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x·
héi do Nhµ níc giao.
DNNN cã t c¸ch ph¸p nh©m cã quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù,
tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh trong
ph¹m vi sè vèn do Nhµ níc qu¶n lý.
DNNN cã tªn gäi, cã con dÊu riªng, vµ cã trô së chÝnh trªn
l·nh thæ ViÖt Nam
LuËt DNNN ®Ò cËp ®Õn hai chñ thÓ ®Òu ®îc coi lµ doanh
nghiÖp. §ã lµ doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng kinh doanh vµ
doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng c«ng Ých Nhµ níc cã chøc n¨ng
kinh tÕ vµ x· héi víi t c¸ch lµ ®¹i diÖn chñ së høu ®èi víi tµi s¶n
thuéc së h÷u toµn d©n, Nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm duy tr× vµ ot
khèi tµi s¶n to lín cña Nhµ níc nh»m phôc vô c¸c lîi Ých chung cña
toµn x· héi. Doanh nghiÖp Nhµ níc do Nhµ níc ®Çu t vèn vµ
thµnh lËp, ®îc sö dông nh mét c«ng cô quan träng cña c«ng t¸c
qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh vÜ m« cña Nhµ níc. Do ®ã DNNN võa ph¶i
thùc hiÖn nhiÖm vô x· héi võa ph¶i ®ång thêi tæ chøc c¸c ho¹t
®éng kinh tÕ víi môc tiªu t×m kiÕm lîi nhuËn.
3
II. ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp Nhµ níc
- Thø nhÊt: DNNN lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc ®Çu t vµ
thµnh lËp.
Tríc hÕ, DNNN lµ mét tæ chøc kinh tÕ nªn ph¶i lÊy c¸c ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµm chñ yÕu. Ho¹t ®éng nµy cã tÝnh
chÊt liªn tôc trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña doanh nghiÖp theo
®óng lÜnh vùc, ngµnh nghÒ ®· ®¨ng ký tæ chøc kinh tÕ chÞu
tr¸ch nhiÖm d©n sù b»ng tµi s¶n cña m×nh víi t c¸ch lµ mét tæ
chøc kinh tÕ, DNNN lµ mét thùc thÓ ®éc lËp víi c¬ quan c«ng
quyÒn, tæ chøc x· héi.
DNNN tríc hÕt ph¶i ®îc Nhµ níc ®Çu t vèn, nhng vÊn ®Ò ë
®©y lµ Nhµ níc ®Çu t vèn nh thÕ nµo? xÐt trªn khÝa c¹nh h×nh
thµnh th× doanh nghiÖp hay mét c«ng ty míi thµnh lËp, vÊn ®Ò
së h÷u ban ®Çu quyÕt ®Þnh lo¹i h×nh cña doanh nghiÖp hay
cña c«ng ty ®ã, nÕu vèn ban ®Çu cña mét c«ng ty lµ vèn cæ
phÇn th× râ rµng lµ c«ng ty cæ phÇn. NÕu vèn ban ®Çu lµ cña
nhãm ngêi kh«ng ph¶i ph¸t hµnh cæ phiÕu th× doanh nghiÖp
®ã lµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n.
V× Nhµ níc lµ ngêi ®Çu t toµn bé vèn ®iÒu lÖ vµ kh«ng
chia sÎ víi bÊt cø ai quyÒn ®Çu t vèn ban ®Çu ®Ó thµnh lËp
doanh nghiÖp, cho nªn Nhµ níc ®¬ng nhiªn lµ s¸ng lËp viªn duy
nhÊt vµ gi÷ quyÒn quyÕt ®Þnh, thµnh lËp DNNN kh¸c víi doanh
nghiÖp vµ tæ chøc kinh tÕ kh¸c lµ Nhµ níc cho phÐp thµnh lËp
theo s¸ng kiÕn cña c¸ nh©n, tæ chøc tu©n theo thñ tôc do ph¸p
luËt quy ®Þnh.
Thø hai: Doanh nghiÖp Nhµ níc do mnn tæ chøc qu¶n lý vµ
ho¹t ®éng theo c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ níc giao
doanh nghiÖp Nhµ níc kh«ng chØ lµ ®èi tîng qu¶n lý cña Nhµ níc
4
nh c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, mµ nã cßn lµ c«ng cô ®Ó
Nhµ níc thùc hiÖn ®iÒu tiÕt kinh tÕ theo ®Þnh híng v¹ch ra. Do
®ã, mét mÆt, Nhµ níc trao cho doanh nghiÖp quyÒn tù chñ s¶n
xuÊt kinh doanh ®Ó doanh nghiÖp ®ñ søc ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ
ph¸t triÓn ®îc trong c¬ chÕ thÞ trêng trong m«i trêng c¹nh tranh
b×nh ®¼ng víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kh¸c. MÆt
kh¸c, Nhµ níc ph¶i thiÕt lËp ®îc mèi quan hÖ ch¾c ch¾nm bÒn
v÷ng víi c¸c DNNN vÒ mÆt tæ chøc qu¶n lý doanh nghiÖp.
QuyÒn cña Nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn tæ chøc qu¶n lý ®èi víi
DNNN bao gåm nh÷ng néi dung chñ
yÕu sau:
- Nhµ níc quy ®Þnh m« h×nh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý cho
tõng lo¹i DNNN phï hîp víi qui m« cña nã.
- Nhµ níc quy ®Þnh chøc n¨ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña
c¸c c¬ cÊu, tæ chøc trong doanh nghiÖp nh Héi ®ång qu¶n trÞ,
Chñ tÞch H§QT, Gi¸m ®èc, Ban kiÓm so¸t, §¹i héi c«ng nh©n
viªn chøc, c¸c tæ chøc §¶ng vµ ®oµn thÓ x· héi vµ mèi quan hÖ
gi÷a c¸c c¬ cÊu tæ chøc nµy trong néi bé víi Nhµ níc.
- X¸c ®Þnh thÈm quyÒn, tr×nh tù thñ tôc, cña viÖc Nhµ níc
bæ nhiÖm, miÔm nhiÖm c¸c chøc vô quan träng cña doanh
nghiÖp nh Chñ tÞch H§QT, Gi¸m ®èc, Tæng gi¸m ®èc, c¸c
thµnh viªn H§QT, KÕ to¸n trëng, c¸c thµnh viªn ban kiÓm so¸t.
Ho¹t ®éng cña DNNN chÞu sù chi phèi cña Nhµ níc vÒ c¸c
môc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ níc giao. So víi qui ®Þnh t¹i
NghÞ ®Þnh 388/H§BT. "Doanh nghiÖp Nhµ níc ho¹t ®éng theo
®Þnh híng cña Nhµ níc th× qu¶n lý ho¹t ®éng cña DNNN theo
môc tiªu ®Æt ra, râ rµng lµ tho¸ng h¬n phï hîp tÝnh ®a d¹ng
cña lo¹i h×nh DNNN trong c¬ chÕ thÞ trêng. Qu¶n lý theo môc
tiªu cho phÐp doanh nghiÖp cã thÓ chñ ®éng nghiªn cøu chuyÓn
5
®æi híng kinh doanh, tÊt nhiªn ph¶i ®¨ng ký theo quy ®Þnh
chung. DNNN kh«ng ph¶i thùc hiÖn môc tiªu do Nhµ níc ®Ò ra
theo thiÕt kÕ ban ®Çu. Nhng còng kh«ng thÓ quy ®Þnh chØ cã
c¸c doanh nghiÖp c«ng Ých ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc c«ng céng,
®¶m b¶o an ninh, quèc phßng, míi b¾t buéc ph¶i theo thiÕt kÕ
ban ®Çu cña Nhµ níc cßn c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh
doanh cã thÓ tù thay ®æi híng kinh doanh miÔn lµ kinh doanh cã
l·i cã ®ãng gãp cho ng©n s¸ch, t¹o lµm viÖc, thu nhËp cho c«ng
nh©n theo chóng t«i DNNN cã thÓ thay ®æi môc tiªu nhng
kh«ng thÓ tù ý thay ®æi mµ kh«ng cã sù cho phÐp cña Nhµ níc.
Nhµ níc lµ chñ së høu ®îc DNNN, do ®ã quyÒn ®Æt ra môc tiªu
vµ thay ®æi môc tiªu lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp
lµ quyÒn cña Nhµ níc.
- Thø ba: DNNN cã t c¸ch ph¸p nh©n, cã quyÒn qu¶n lý
vèn vµ tµi s¶n do Nhµ níc giao, DNNN cã t c¸ch ph¸p nh©n tøc lµ
nã cã t c¸ch ®Ó trë thµnh mét chñ thÓ ®Çy ®ñ cña c¸c quan hÖ
ph¸p luËt d©n sù, cã kh¶ n¨ng hëng quyÒn d©n sù vµ n¨ng lùc
d©n sù, cã quyÒn d©n sù vµ chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù.
Nãi ®Õn tµi s¶n cña ph¸p nh©n lµ tæ chøc kinh tÕ tríc hÕt
lµ nãi ®Õn vèn cña nã, vèn cña ph¸p nh©n ph¶i phï hîp víi quy
®Þnh cña ph¸p luËt. Ph¸p nh©n ph¶i cã ®ñ sè vèn cÇn thiÕt
®Ó cã ®ñ t c¸ch ®éc lËp tham gia vµo c¸c quan hÖ d©n sù. ë
®©y, tµi s¶n cña doanh nghiÖp ph¶i héi tô hai ®iÒu kiÖn.
- Mét: Tµi s¶n cña ph¸p nh©n ph¶i ®éc lËp víi ngêi ®Çu t
vµ do ph¸p nh©n ®éc lËp chi phèi.
- Hai: Tµi s¶n cña ph¸p nh©n ph¶i ®¹t tíi møc tèi thiÓu do
ph¸p luËt qui ®Þnh (kh«ng thÊp h¬n møc vèn ph¸p ®Þnh).
6
DNNN còng ph¶i tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn trªn ®©y, nhng
®iÒu kiÖn 1 ®èi víi DNNN lµ rÊt ®Æc thï lµ vÊn ®Ò mÊu chè liªn
quan ®Õn hµng lo¹t vÊn ®Ò vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña
DNNN.
Mét nguyªn t¾c lu«n ®îc ®Ò cao ®ã lµ tµi s¶n trong DNNN
lµ tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ níc, doanh nghiÖp chØ cã quyÒn
qu¶n lý vµ sö dông. Nhng vÊn ®Ò lµ ë chç lµm thÕ nµo ®Ó mét
mÆt vÉn ®¶m b¶o vÒ nguyªn t¾c tµi s¶n cña Nhµ níc ®Çu t
vµo doanh nghiÖp vÉn thuéc së h÷u cña Nhµ níc. MÆt kh¸c, t¸ch
b¹ch ®îc gi÷a tµi s¶n cña Nhµ níc do Nhµ níc qu¶n lý víi khèi tµi
s¶n cßn l¹i thuéc së h÷u Nhµ níc t¹o tiÒn ®Ò vËt chÊt b¶o ®¶m
quyÒn tù chñ thùc sù cho doanh nghiÖp trong s¶n xuÊt kinh
doanh thÝch øng nhanh nh¹y víi nh÷ng biÕn ®éng ngµy cangf
t¨ng cña thÞ trêng më cöa hoµ nhËp víi thÞ trêng quèc tÕ.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng "C¸c xÝ nghiÖp
chØ tån t¹i
nhê sù ph©n chia quyÒn tµi s¶n thµnh quyÒn vËt dông vµ quyÒn
cam kÕt...." QuyÒn vËt dông hay quyÒn ®èi víi tµi s¶n thuéc vÒ
c«ng ty cßn quyÒn cam kÕt thuéc vÒ cæ ®«ng... Ngêi gãp vèn
chØ cã quyÒn cam kÕt nh÷ng g× liªn quan ®Õn c«ng ty. Do ®ã
®Ó dnnn cã thÓ tån t¹i vµ tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vèn cho DNNN.
B»ng viÖc lµm ®ã Nhµ níc ®· t¹o ra sù t¸ch b¹ch gi÷a tµi s¶n
®Çu t víi khèi tµi s¶n cßn l¹i cña Nhµ níc. Tuy nhiªn møc ®é t¸ch
b¹ch nµy cha thÓ s¸nh víi tù t¸ch b¹ch ë c¸c c«ng ty cæ phÇn.
Nh vËy t c¸ch ph¸p nh©n cña doanh nghiÖp Nhµ níc g¾n liÒn víi
nã lµ tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cña doanh nghiÖp, ngay c¶ ®èi víi
doanh nghiÖp 100% víi Nhµ níc.
NÕu doanh nghiÖp kh«ng cã tµi s¶n riªng cÇn thiÕt th×
kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó trë thµnh ph¸p nh©n. Doanh nghiÖp
7
kh«ng cã quyÒn ®éc lËp, chi phèi ®èi víi tµi s¶n cña nã th×
kh«ng cã kh¶ n¨ng g¹nh chÞu ph¸p luËt d©n sù vµ do ®ã kh«ng
thÓ trë thµnh chñ thÓ cña quan hÖ ph¸p luËt d©n sù kh¸c. C¸c
quyÒn tµi s¶n nµy do ph¸p luËt quy ®Þnh. Thùc chÊt quyÒn tµi
s¶n DNNN víi t c¸ch lµ mét ph¸p nh©n lµ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô
cña doanh nghiÖp ®èi víi tµi s¶n cña nã, kh¸c víi c¸c quyÒn vµ
nghÜa vô cña c¸c chñ thÓ d©n sù kh¸c ®èi víi tµi s¶n cña hä.
§ã lµ c¸c quyÒn lîi vÒ tµi s¶n theo nghÜa réng gåm cã quyÓn sö
dông ®èi víi vèn vµ tµi s¶n ®îc Nhµ níc giao quyÒn cña chñ nî,
quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, quyÒn hëng dông, quyÒn thu l·i do ®Çu
t níc ngoµi doanh nghiÖp.
Ngoµi t c¸ch lµ chñ thÓ ®éc lËp cña c¸c quan hÖ ph¸p luËt
d©n sù DNNN cßn lµ mét chñ thÓ c¹nh tranh trªn thÞ trêng cã
quyÒn tù chñ s¶n xuÊt, kinh doanh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi
kÕt qu¶ kinh doanh, tù ph¸t triÓn tù rµng buéc, DNNN cã quyÒn
tù s¶n xuÊt kinh doanh vµ cèt lâi vËt chÊt cña quyÒn nµy quyÒn
tù chñ vÒ vèn, cña DNNN ®îc më réng. §Ó ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh chiÕm lÜnh thÞ trêng, giµnh u thÕ trong c¹nh tr¹nh,
ph¸p luËt cho phÐp DNNN ®îc quyÒn sö dông tµi s¶n, thÕ chÊp
tµi s¶n (nh÷ng thiÕt bÞ, nhµ xëng, quan träng ph¶i ®îc c¬ quan
cã thÈm quyÒn cho phÐp) trªn c¬ së b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn,
cã quyÒn dïng tµi s¶n cña doanh nghiÖp ®Ó ®Çu t, liªn doanh
gãp vèn cæ phÇn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ®îc gi÷ l¹i víi
khÊu hao c¬ b¶n ®Ó tÝch luü, sö dông lîi nhuËn ®Ó t¸i
®Çu t.
III. Thùc tr¹ng DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam
ë níc ta còng nh c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi, sù ra ®êi vµ tån
t¹i cña kinh tÕ quèc doanh ®Òu cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch
8
quan chi phèi. Trong suèt thêi kú dµi, chóng ta thùc hiÖn m«
h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, lÊy viÖc më r«nghj ph¸t
triÓn khu vùc kinh tÕ Nhµ níc bao trïm toµn bé nÒn kinh tÕ quèc
d©n lµm môc tiªu cho viÖc c¶i t¹o vµ x©y dùng chñ nghÜa x·
héi. ChÝnh v× vËy mµ khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®· ph¸t triÓn
réng kh¾p trªn mäi lÜnh vùc vµ chiÓm tû träng tuyÖt ®èi trong
nÒn kinh tÕ quèc d©n.
BiÓu 1: C¬ cÊu c¸c khu vùc kinh tÕ - nh÷ng chØ tiªu
chñ yÕu
§¬n vÞ tÝnh: %
35,2
Kinh tÕ t
nh©n c¸ thÓ
T b¶n
Tæn
t
g sè
nh©n
29,1
Kinh tÕ x· héi chñ nghÜa
ChØ tiªu
1. C¬ cÊu tæng s¶n phÈm
70,9
Quèc doanh vµ
c«ng ty hîp
danh
35,7
x· héi
2. C¬ cÊu thu nhËp quèc
67,3
24,4
42,9
32,7
d©n
3. C¬ cÊu lao ®éng x· héi
86,2
17,7
71,5
13,8
Tæn
g sè
TËp
thÓ
0,04
Víi c¬ chÕ bao cÊp s¶n xuÊt kinh doanh thua lç ®îc ng©n
s¸ch Nhµ níc cÊp bï, c¸c DNNN ®· hoµn toµn thô ®éng trong s¶n
xuÊt kinh doanh theo kÕ ho¹ch tËp trung cña Nhµ níc tõ kh©u
thua mua s¶n xuÊt tiªu thô ®Þnh ®o¹t gi¸ kh«ng ph¸t huy ®îc
tÝnh n¨ng ®éng, chñ ®éng s¸ng t¹o cña doanh nghiÖp, hËu qu¶
lµ c¸cung cÊp doanh nghiÖp thua lç kÐo dµi, trë thµnh g¸nh
nÆng nÒ cho ng©n s¸ch Nhµ níc th©m hôt vµ béi chi triÒn miªn.
BiÓu 2: Tû träng DNNN trong nÒn kinh tÕ quèc d©n
ChØ tiªu
§¬n vÞ
9
1985
198
1987
1. Trong tæng s¶n phÈm x·
tÝnh
%
héi
2. Trong thu nhËp quèc
d©n
3. Trong c«ng nghiÖp
4. Sè bï lç tõ ng©n s¸ch
37,1
6
35,7
34,4
%
27,0
30,4
28,1
%
Tû ®ång
56,3
56,3
5,01
56,3
47,38
N¨m 1987, cïng víi viÖc thõa nhËn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh
phÇn §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· chñ tr¬ng ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý
nÒn kinh tÕ, xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp chuyÓn
sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp, chuyÓn
sang c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh më réng quyÒn tù chñ vÒ tµi
chÝnh cho doanh nghiÖp. B»ng mét lo¹t hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p
qui, tõ quyÕt ®Þnh 217/H§BT ngµy 14 th¸ng 11 n¨m 1987 cña
Héi ®ång Bé trëng x¸c lËp quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh cña
DNNN, tiÕp ®ã lµ NghÞ ®Þnh sè 500/H§BT ngµy 23 th¸ng 3 n¨m
1998 cña Héi ®ång Bé trëng ban hµnh ®iÒu lÖ xÝ nghiÖp quèc
doanh. NghÞ ®Þnh sè 98/H§BT ngµy 20 th¸ng 6 n¨m 1988 ban
hµnh quy ®Þnh vÒ quyÒn lµm chñ tËp thÓ lao ®éng t¹i xÝ
nghiÖp quèc doanh...
Do ¸p dông c¸c biÖn ph¸p s¸t nhËp, gi¶i thÓ nh÷ng doanh
nghiÖp nhá lµm ¨n thua lç, ®Õn nay cßn kho¶ng 5280 DNNN,
gi¶m ®îc h¬n 7.000 doanh nghiÖp. KÕt qu¶ n©ng qui m« vèn
b×nh qu©n cña doanh nghiÖp lµ 3,3, tû ®ång (1990) ®Õn 11 tû
®ång (1996) h¬n 18 tû ®ång (1998) vµ h¬n 20 tû ®ång
(1999). DNNN vÉn gi÷ ®îc vai trß chñ ®¹o trong nhiÒu ngµnh
kinh tÕ kh¸c nhau ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµnh quan träng, s¶n
xuÊt vµ cung øng s¶n phÈm, dÞch vô quan träng cña nÒn kinh tÕ
10
nh ®iÖn, níc, than, xi m¨ng, vËn t¶i, hµng kh«ng, bu chÝnh viÔn
th«ng, c«ng nghÖ th«ng tin... DNNN chiÕm tû träng lín trong
GDP: 1992 lµ 40,12%, n¨m 1996 lµ 39,9%, n¨m 1997 lµ 40,5%,
n¨m 1998 lµ 40,2%, n¨m 1999 lµ 40,12%. Trong 5 n¨m tõ 1991
- 1995 tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m cña doanh
nghiÖp lµ 11,7% gÇn gÊp rìi tèc ®é t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ
vµ gÇn gÊp ®«i kinh tÕ ngoµi quèc doanh. Trong giai ®o¹n 1996
®Õn 1999 tèc ®é t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ còng nh cña DNNN
gi¶m do nhiÒu nguyªn nh©n. Tuy nhiªn tèc ®é t¨ng trëng cña
DNNN vÉn cao h¬n tèc ®é t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ nãi chung
tû träng tæng s¶n phÈm cña DNNN trong c¬ cÊu tæng s¶n phÈm.
Trong níc t¨ng tõ 40,7% (1995) lªn ®Õn 41,23% (1998) DNNN
®ãng gãp nguån thu lín cho ng©n s¸ch Nhµ níc. Tèc ®é t¨ng
kim ng¹ch xuÊt khÈu b×nh qu©n hµng n¨m 20%. DNNN lµ ®Çu
mèi xuÊt khÈu hÇu hÕt c¸c mÆt hµng quan träng nh dÇu th«,
than, g¹o, hµng may mÆc. Trong lóc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c cha v¬n lªn ®îc th× DNNN lµ ®èi t¸c chÝnh trong liªn
doanh, liªn kÕt víi bªn ngoµi (chiÕm 98% dù ¸n) gãp phÇn t¹o ra
nguån thu ®¸ng kÓ tõ khu vùc nµy.
Trong thêi gian qua, phÇn lín doanh nghiÖp Nhµ níc ®· gÇn
thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ trêng, ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu quan
träng, gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc æn ®Þnh nÒn kinh tÕ - x·
héi, ®a nÒn kinh tÕ ra khái khñng ho¶ng. §øng v÷ng tríc nh÷ng
t¸c ®éng tiªu cùc cña cuéc cñng khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ
ë khu vùc vµ thÕ giíi. Do ®ã l¹i cµng chøng tá vai trß søc m¹nh
vËt chÊt cña DNNN trong viÖc gióp Nhµ níc ®iÒu tiÕt vµ híng dÉn
nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, còng
nh hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c còng ph¸t triÓn.
11
BiÓu 3: Khu vùc kinh tÕ quèc doanh trong nÒn kinh tÕ
quèc d©n
ChØ tiªu
1995
1. Tæng s¶n phÈm trong níc GDP (tû 228.89
1996
1997
272.035 313.62
®ång)
3
Trong ®ã khu vùc kinh tÕ quèc 91.977
4
108.634 116.92
doanh
2. Tû träng GDP cña DNNN trong 40,2
39,9
4
40,5
tæng s¶n phÈm trong níc
3. Tèc ®é t¨ng trëng GDP (%)
Trong ®ã khu vùc kinh tÕ quèc d©n
9,34
11,3
8,15
9,7
9,5
9,4
Bªn c¹nh nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t ®îc DNNN ®ang béc lé
nhiÒu yÕu kÐm. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y tèc ®é t¨ng trëng b×nh
qu©n cña DNNN sau thêi gian ®¹t liªn tôc 13%, ®Õn n¨m 1998
vµ ®Çu n¨m 1999 gi¶m xuèng cßn 8 - 9%. HiÖu qu¶ sö dông
vèn gi¶m. N¨m 1995 mét ®ång vèn Nhµ níc t¹o ra ®îc 3,46
®ång doanh thu vµ 0,19 ®ång lîi nhuËn. Tû lÖ t¬ng øng cña
n¨m 1998 chØ cßn 2,9 vµ 0,024 ®ång lîi nhuËn. Sè doanh
nghiÖp lç trong ngµnh th¬ng m¹i, dÞch vô, kh¸ch s¹n chiÕm tíi
41%. Tû lÖ DNNN thùc sù cã hiÖu qu¶ gi¶m dÇn tõ kho¶ng 50%
®Çu nh÷ng n¨m 90. N¨m 1999, theo ®¸nh gi¸ chung sè doanh
nghiÖp cã l·i thùc sù cßn kho¶ng 20%, sè doanh nghiÖp bÞ lç
chiÕm 25%. NÕu tÝnh ®ñ khÊu hau gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh th×
doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç cßn lín h¬n sè doanh nghiÖp cßn
l¹i n»m trong t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh, khi lç khi l·i vµ l·i còng
kh«ng lín.
12
BiÓu 4: HiÖu qu¶ kinh doanh cña Doanh nghiÖp Nhµ
níc
ChØ tiªu
Vèn Nhµ níc (tû ®ång)
Lîi nhuËn thùc hiÖn
(tû
1995
76.770
10.913
1996
93.816
13.466
1997
107.343
14.072
14,2
14,3
13,0
®ång)
Tû suÊt lîi nhuËn/ vèn (%)
C«ng nî trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc hiÖn nay lµ qu¸ lín.
Nî ph¶i thu chiÕm tíi trªn 60%. Nî ph¶i tr¶ b»ng 124% vèn Nhµ
níc trong doanh nghiÖp. MÆc dï ng©n s¸ch Nhµ níc lu«n th©m
hôt nhng Nhµ níc vÉn giµnh mét tû lÖ nhÊt ®Þnh ®Ó hç trî cho
mét sè doanh nghiÖp Nhµ níc. Trong 3 n¨m 1994 - 1997 ng©n
s¸ch Nhµ níc ®· ®Çu t trùc tiÕp cho doanh nghiÖp 8.000 tû
®ång, trong ®ã 6.428 tû ®ång cÊp bæ sung vèn cho doanh
nghiÖp, 1.464,4 tû ®ång lµ bï lç, hç trî cho c¸c doanh nghiÖp
®Ó gi¶m bít khã kh¨n vÒ tµi chÝnh.
Ngoµi ra, Nhµ níc cßn miÔn gi¶m thuÕ 3.392 tû ®ång, gi¶m
nî 540 tû ®ång, cho vay vèn tÝn dông u ®·i 8.685 tû ®ång. Tuy
nhiªn viÖc hç trî nµy ë mét sè doanh nghiÖp kh«ng mang l¹i hiÖu
qu¶ t¬ng øng, sè nép vµo ng©n s¸ch Nhµ níc Ýt h¬n phÇn mµ
Nhµ níc ®· hç trî cho doanh nghiÖp lo¹i nµy.
DNNN nhiÒu vÒ sè lîng nhng nhá vÒ qui m«, vÒ quy m« vèn
cho ®Õn n¨m nay vÉn cßn 2,21% sè doanh nghiÖp cã vèn díi 1
tû ®ång, 31,7% doanh nghiÖp vèn tõ 1 -> 5 tû ®ång, 29,49%
doanh nghiÖp vèn tõ 5 -> 10 tû ®ång. §Õn 31 th¸ng 12 n¨m
1999 tæng sè nî cña c¸c doanh nghiÖp lµ 10.130 tû ®ång. Tæng
sè vèn huy ®éng vµo Nhµ níc kinh doanh 70,93 tû ®ång. Kh¶
n¨ng mÊt vèn ë vËt t hµng ho¸ kÐm phÈm chÊt, nî khã ®ßi, nî
lòy kÕ... lµ gÇn 568 tû ®ång.
13
Tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ hÇu hÕt c¸c DNNN ®Òu l¹c
hËu. B¸o c¸o ®iÒu ra ë Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh cho
biÕt, ë Hµ Néi 33% m¸y mãc thiÕt bÞ trªn 20 n¨m, cßn ë thµnh
phè Hå ChÝ Minh con sè 31%. Trong ®ã con sè t¬ng øng cña
doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ 21% vµ 22,5%.
Hµng ho¸ do c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc s¶n xuÊt ra kÐm
chÊt lîng, gi¸ thµnh cao, do vËy yÕu vÒ søc c¹nh tranh trªn thÞ
trêng trong níc vµ ngoµi níc.
T×nh h×nh trªn lµ do nhiÒu nguyªn nh©n. cã thÓ chØ ra
mét sè nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn c¸c DNNN kinh doanh
kÐm hiÖu qu¶.
- Thø nhÊt: trong nhiÒu n¨m doanh nghiÖp Nhµ níc lu«n
®îc b¶o vÖ tµi trî vµ n©ng ®ì cña Nhµ níc, kh«ng cã søc Ðp kinh
tÕ nµo buéc doanh nghiÖp Nhµ níc ®Çu t n©ng cao hiÖu qu¶.
chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng sù bao cÊp cña Nhµ níc gi¶m
®¸ng kÓ nhng t tëng bao cÊp vÉn cßn nÆng nÒ, cha quen víi
m«i trêng c¹nh tranh cha nhanh nh¹y trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
kinh doanh mÆt kh¸c do DNNN c«ng nghÖ l¹c hËu, c¸c doanh
nghiÖp kh«ng chñ ®éng ®Çu t ®æi míi, do ®ã n¨ng suÊt lao
®éng thÊp chÊt lîng s¶n phÈm kÐm, kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh.
- Thø hai: Tæ chøc bé m¸y DNNN kh«ng phï hîp, c¬ cÊu
l·nh ®¹o chñ chèt trong DNNN thêng do cÊp trªn s¾p xÕp, bæ
nhiÖm thiÕu c¨n cø khoa häc. Do vËy thêng thiÕu c¸n bé qu¶n lý
®iÒu hµnh s¶n xuÊt kinh doanh giái.
- Thø ba: T×nh tr¹ng ®Çu t vèn dµn tr¶i, qu¶n lý vèn láng
lÎo dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c DNNN thiÕu vèn
nghiªm träng,
chiÕm dông vèn vßng vo, trong khi ®ã thiÕu c¸c ph¬ng thøc t¹o
vèn thÝch hîp trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng, nã thÓ hiÖn
14
trong sù mÊt c©n ®èi gi÷a ng©n s¸ch Nhµ níc co hÑp víi nhu
cÇu vèn cho ®Çu t rÊt lín cña DNNN vµ mÊt c©n ®èi gi÷a nhu
cÇu vay víi sù ®¬n diÖn vÒ ph¬ng thøc thu hót vèn cña DNNN.
IV. biÖn ph¸p kh¾c phôc thùc tr¹ng trªn.
Tõ thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n kinh doanh kÐm hiÖu qu¶
cña c¸c DNNN ®ßi hái chóng ta ph¶i s¾p xÕp l¹i, ®æi míi DNNN,
chØ gi÷ l¹i nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ níc cã tÝnh chÊt mòi nhän,
phôc vô nh÷ng chøc n¨ng cña Nhµ níc, tËp trung ®Çu t ®æi míi
c«ng nghÖ, ®æi míi ph¬ng thøc qu¶n lý ®Ó c¸c doanh nghiÖp
nµy ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng. C¸c DNNN cßn l¹i ph¶i ®îc
chuyÓn h×nh thøc së h÷u nh t nh©n ho¸ vµ cæ phÇn ho¸ ®Ó
mét mÆt gi¶m g¸nh nÆng cho Nhµ níc, mÆt kh¸c ®Ó t¹o ra m«
h×nh kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n. mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p
kh¾c phôc h¹n chÕ DNNN ®ang ®îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ lµ cæ
phÇn ho¸ doanh nghiÖp lîi Ých cña biÖn ph¸p nµy lµm cho Nhµ
nícgi¶m g¸nh nÆng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, ®ång thêi Nhµ níc
cã mét kho¶n thu kh¸ lín ®Ó cã thÓ tËp trung ®Çu t vèn, ®æi
míi c«ng nghÖ, ®æi míi qu¶n lý.
C¸c doanh nghiÖp Nhµ níc cßn l¹i ®Ó chóng cã thÓ ®ñ søc
®øng v÷ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn Nhµ
níc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña m×nh.
T¹o ra mét lo¹t c¸c doanh nghiÖp míi ®ã lµ c«ng ty cæ
phÇn lµ mét m« h×nh qu¶n lý kinh doanh cã hiÖu qu¶ nhÊt. Mét
mÆt huy ®éng ®îc nguån vèn kinh doanh trong x· héi, khai th¸c
tèi ®a cã hiÖu qu¶ néi lùc kinh tÕ x· héi. MÆt kh¸c lµ h×nh thøc
liªn doanh tèt víi sù tham gia ®Çu t cña níc ngoµi, t¹o mäi ®iÒu
kiÖn ®Ó thµnh viªn trong c«ng ty ®îc trë thµnh chñ thùc sù,
15
ph¸t huy ®Çy ®ñ tèi ®a tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña hä, häc
tËp nhiÒu kinh nghiÖm qu¶n lý quý b¸u cña níc ngoµi, gãp phÇn
n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ còng lµ con ®êng
®Ó ®a níc ta t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn mét c¸ch æn ®Þnh vµ
v÷ng ch¾c.
16
KÕt luËn
§æi míi
doanh nghiÖp Nhµ níc lµ chñ tr¬ng lín cña §¶ng vµ
Nhµ níc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa tõng bíc héi nhËp nÒn kinh tÕ khu vùc vµ
toµn cÇu. Nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ®Ò tµi ®i ®Õn kÕt luËn sau:
1. Doanh nghiÖp Nhµ níc ®ãng vai trß quan träng trong nÒn
kinh tÕ quèc d©n, DNNN lµ doanh nghiÖp lu«n ®i ®Çu vÒ n¨ng
suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶ ®Ó c¸c doanh nghiÖp kh¸c noi theo,
DNNN cßn lµ c«ng cô ®Ó Nhµ níc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chøc
n¨ng vµ nhiÖm vô cña m×nh.
2. §æi míi c¸c DNNN lµ tÊt yÕu ®Ó hµng ho¸ cña ViÖt Nam
n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong níc vµ khu
vùc. Tuy nhiªn ®Ó lµm ®îc ®iÒu nµy cßn nhiÒu khã kh¨n trong
®iÒu kiÖn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn thÞ trêng cha ®ång bé, hÖ
thèng khu«n khæ ph¸p lý cßn láng lÎo, c«ng t¸c chØ ®¹o vµ thùc
hiÖn cßn nhiÒu thiÕu sãt, t tëng cha thèng nhÊt. V× vËy DNNN
vÉn cßn ph¸t triÓn chËm trÔ.
3. Doanh nghiÖp Nhµ níc cÇn ®Èy nhanh tiÕn ®é ®æi míi
®ã lµ nhiÖm vô bøc xóc, ®ßi hái ph¶i tiªn quyÕt thùc hiÖn
nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé nhng phøc t¹p. tuy nhiªn kh«ng cßn
c¸ch nµo kh¸c ®Ó thµnh c«ng tiÕn tr×nh héi nhËp nÒn kinh tÕ
níc ta víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc.
17
Mét sè ý kiÕn c¸ nh©n ®èi víi Doanh nghiÖp Nhµ níc
- Doanh nghiÖp Nhµ níc nªn tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ chØ
nªn gi÷ l¹i nh÷ng doanh nghiÖp chñ chèt trong viÖc ®iÒu hµnh
kinh tÕ x· héi ë tÇm vÜ m«.
- C¶i c¸ch c¬ chÕ qu¶n lý DNNN ®ång bé h¬n tr¸nh bé
phËn hµnh chÝnh kång kÒnh.
- N©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm trong thêi kú héi nhËp kinh
tÕ khu vùc vµ thÕ giíi hiÖn nay mét sè m«i trêng kinh doanh
c¹nh tranh gay g¾t.
- VÒ söa ®æi bæ sung c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch.
* §èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh
+ Doanh nghiÖp tù chñ quyÕt ®Þnh kinh doanh theo quan
hÖ cung cÇu
+ Thùc hiÖn chÝnh s¸ch u ®·i víi c¸c ngµnh vïng s¶n phÈm
vµ dÞch vô cÇn u tiªn hoÆc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, kh«ng
ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ
- Ban hµnh luËt c¹nh tranh, tæ chøc mét sè DNNN c¹nh
tranh b×nh ®¼ng.
- Cã qui ®Þnh kiÓm so¸t gi¸ vµ ®iÒu tiÕt lîi nhuËn
- Ban tiªu chÝ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶
- Ban hµnh c¬ chÕ gi¸m s¸t DNNN
18
- §æi míi chÕ ®é kÕ to¸n, kiÓm tra, chÕ ®é b¸o c¸o, thùc
hiÖn c«ng khai ho¹t ®éng kinh doanh vµ tµi chÝnh doanh
nghiÖp.
* §Æc biÖt vèn:
- Doanh nghiÖp ®îc tiÕp cËn vµ thu hót c¸c nguån vèn trªn
thÞ trêng, ®îc chñ ®éng xö lý tµi s¶n d thõa, vËt t hµng ho¸ ø
®äng.
- Doanh nghiÖp tù chñ trong kinh doanh.
- ChuyÓn h×nh thøc cÊp vèn sang ®Çu t vèn.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. LuËt kinh tÕ ViÖt Nam
2. NghÞ quyÕt Trung ¬ng 3 - Kho¸ IX
3. Sè liÖu thèng kª lÊy trong t liÖu b¸o c¸o.
19
Môc lôc
Lêi nãi ®Çu
I. Kh¸i niÖm vÒ Doanh nghiÖp Nhµ níc
II. §Æc ®iÓm Doanh nghiÖp Nhµ níc
III. Thùc tr¹ng Doanh nghiÖp Nhµ níc
IV. BiÖn ph¸p kh¾c phôc thùc tr¹ng trªn
KÕt luËn
Mét sè ý kiÕn c¸ nh©n ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ níc
Tµi liÖu tham kh¶o
20
Trang
1
2
3
6
11
12
13
14
- Xem thêm -