Tài liệu Tiểu luận cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xhcn ở nước ta

A. PhÇn më ®Çu ViÖc nghiªn cøu lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ cÇn thiÕt kh«ng chØ ®èi víi nh÷ng ngêi nghiªn cøu khoa häc kinh tÕ, ®èi víi c¸n bé qu¶n lý kinh doanh, víi nh÷ng ngêi cã nhiÖm vô ho¹ch ®Þnh ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc, mµ nã rÊt cÇn thiÕt ®èi víi mçi sinh viªn, mçi con ngêi mçi gia ®×nh trong x· héi. Lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin lµ mét néi dung hÕt søc to lín vµ rÊt quan träng trong häc thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c Lªnin. Cïng víi lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d, häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, th× lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét ph¸t kiÕn vÜ ®¹i cña M¸c mµ sau nµy ®· ®îc Lªnin ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn, nã lµ hßn ®¸ t¶ng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin, cho ®Õn c¶ ngµy h«m nay vµ mai sau. Trong bèi c¶nh ®Çy biÕn ®éng cña thÞ trêng thÕ giíi nãi chung còng nh thÞ trêng ViÖt Nam nãi riªng. §¶ng ta vÉn kiªn ®Þnh môc tiªu ®é lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi mµ §¶ng vµ B¸c Hå ®· lùa chän. §Ó cã c¬ së hiÓu h¬n lý thuyÕt cña M¸c-Lªnin, cã c¬ së cho thèng nhÊt cao h¬n ®êng lèi cña §¶ng ta, vÊn ®Ò nghiªn cøu, n¾m v÷ng lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Em chän ®Ò tµi: C¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Víi ®Ò tµi nµy, bíc ®Çu nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý thuyÕt nÒn kinh tÕ thÞ 1 trêng qua ®ã lµm râ h¬n x©y dùng thªm lßng tin vÒ ®êng lèi míi cña §¶ng ta. 2 B. PhÇn Néi Dung: I. C¬ chÕ thÞ trêng: 1. Kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ trêng : C¬ chÕ thÞ trêng lµ tæng thÓ h÷u c¬ cña c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ tiªu biÓu ë c¸c yÕu tè cung, cÇu vµ gi¸ c¶: chÞu sù chi phèi cña “bµn tay v« h×nh” hay c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña kinh tÕ thÞ trêng; ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã thÓ tù vËn ®éng, tù ®iÒu chØnh ®îc. Khi nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng lµ nãi tíi bé m¸y tù ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¬ chÕ thÞ trêng lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè, quan hÖ, m«i trêng, ®éng lùc vµ quy luËt ph©n phèi sù vËn ®éng cña thÞ trêng. Còng cã thÓ kh¸i qu¸t c¬ chÕ thÞ trêng chÝnh lµ “bé m¸y” kinh tÕ ®iÒu tiÕt toµn bé sù vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng, ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ th«ng qua sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Æc biÖt lµ quy luËt gi¸ trÞ-quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. Sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ cã biÓu hiÖn: gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng ho¸. NghÜa lµ sù h×nh thµnh gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng. Ngoµi gi¸ trÞ thÞ trêng, sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng cßn ph¶i chÞu t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu 3 hµng ho¸. TÝnh quy luËt cña quan hÖ gi÷a gi¸ c¶ thÞ trêng víi gi¸ trÞ trong t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu ®îc biÓu hiÖn. Cung cÇu trong c¬ chÕ thÞ trêng : NÕu cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ trêng sÏ nhá h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng cßn nÕu cung nhá h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ trêng sÏ lín h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng. Sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng còng cã t¸c ®éng tíi quan hÖ cung cÇu hµng ho¸. NÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã gi¶m xuèng, nã sÏ kÝch thÝch møc cÇu, lµm cho møc cÇu thÞ trêng cña lo¹i hµng ho¸ nµy t¨ng lªn. §ång thêi gi¸ c¶ gi¶m xuèng. Ngîc l¹i, nÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn, nã sÏ kÝch thÝch møc cung lµm cho møc cung gi¶m xuèng. Ngîc l¹i nÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn, ®ång thêi h¹n chÕ møc cÇu lµm cho møc cÇu gi¶m xuèng. Nh vËy cã thÓ nhËn biÕt ®îc quan hÖ cung cÇu qua gi¸ c¶ thÞ trêng. Quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ trªn thÞ trêng lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nh÷ng ngêi b¸n vµ nh÷ng ngêi mua còng nh quan hÖ gi· nh÷ng ngêi s¶n xuÊt vµ nh÷ng ngêi tiªu dïng. Trªn thÞ trêng ngêi b¸n lu«n b¸n hµng ho¸ cña m×nh víi gi¸ cao, cßn ngêi mua th× l¹i lu«n lu«n muèn mua hµng ho¸ víi gi¸ thÊp. Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng, gi¸ c¶ thÞ trêng lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua víi ngêi b¸n. Còng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng, quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. §iÒu tiÕt s¶n xuÊt hµng ho¸ ®îc hiÓu theo nghÜa lµ ®iÒu tiÕt t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng vµo tõng ngµnh kinh tÕ. NÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ trong mét ngµnh kinh tÕ nµo ®ã t¨ng lªn th× ngµnh ®ã sÏ thu hót lao ®éng x· héi, lµm cho quy 4 m« s¶n xuÊt cña ngµnh nµy t¨ng lªn. Ngîc l¹i, nÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ cã xu híng t¨ng lªn sÏ lµm cho nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. §iÒu nµy t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ khai th¸c nh÷ng kh¶ n¨ng tiÒm tµng, tranh thñ gi¸ c¶ cao, më réng quy m« s¶n xuÊt cã xu híng ngîc l¹i, nghÜa lµ gi¸ c¶ gi¶m xuèng sÏ lµm cho quy m« s¶n xuÊt thu hÑp l¹i. Nh vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. Gi¸ c¶ trong c¬ chÕ thÞ trêng Th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng, quy luËt gi¸ trÞ cßn cã t¸c dông ®iÒu tiÕt lu th«ng hµng ho¸, nghÜa lµ chi phèi luång vËn ®éng cña hµng ho¸. Hµng ho¸ sÏ ®îc vËn chuyÓn tõ nh÷ng thÞ trêng cã gi¸ thÊp ®Õn thÞ trêng cã gi¸ c¶ cao. Kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ cña gi¸ c¶ kh«ng ph¶i lµ nhîc ®iÓm cña quy luËt gi¸ trÞ mµ tr¸i l¹i nã lµ vÏ ®Ñp riªng biÖt cña quy luËt gi¸ trÞ: lµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ. NÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ lu«n ngang b»ng víi gi¸ trÞ cña nã th× kh«ng cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, nãi kh¸c ®i ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ phñ ®Þnh cña quy luËt gi¸ trÞ. Trong giai ®o¹n tù do c¹nh tranh, v× gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt (gi¸ c¶ s¶n xuÊt = chi phÝ s¶n xuÊt + lîi nhuËn b×nh qu©n) cho nªn ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong giai ®o¹n nµy cã thÓ biÓu hiÖn: gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. Cßn ®èi víi giai ®o¹n ®éc quyÒn, sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ cã biÓu hiÖn míi gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xung quanh gi¸ c¶ ®éc quyÒn. 5 Giíi h¹n thÊp nhÊt cña gi¸ c¶ thÞ trêng lµ chi phÝ s¶n xuÊt (C+V) gi¸ c¶ ph¶i bï ®¾p ®îc chi phÝ s¶n xuÊt. Giíi h¹n trªn cña gi¸ c¶ tuú thuéc vµo hoµn c¶nh thÞ trêng. Ngêi b¸n ph¶i biÕt b¸n víi gi¸ cao, nhng gi¸ cao qu¸ sÏ cã lîi cho ®èi thñ c¹nh tranh v× ngêi mua lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp. Gi¸ b¸n cao qu¸ sÏ mÊt kh¸ch hµng, hµng ho¸ khã tiªu thô, bíc chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn kh«ng thùc hiÖn ®îc. V× vËy giíi h¹n trªn cña gi¸ c¶ chÝnh lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ngêi mua. Qua ®ã ta cã thÓ s¬ lîc vÒ chøc n¨ng cña gi¸ c¶ thÞ trêng nh sau: - Chøc n¨ng th«ng tin: gi¸ c¶ lµ ph¬ng tiÖn ph¸t tÝn hiÖu th«ng qua ®ã c¸c doanh nghiÖp biÕt ®îc m×nh cÇn ph¶i s¶n xuÊt nh÷ng lo¹i hµng ho¸ g× ®Ó thu ®îc lîi nhuËn cao, gi¸ c¶ thÊp sÏ kh«ng hÊp dÉn c¸c nhµ kinh doanh. - Gi¸ c¶ lµm c©n b»ng cung cÇu nÕu c¸c nguån lùc ®îc sö dông hîp lý. - Gi¸ c¶ lµm chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¸c tÊng líp d©n c trong x· héi - Gi¸ c¶ lµ ph¬ng tiÖn nèi liÒn hµng ho¸ víi tiÒn tÖ, ngêi s¶n xuÊt víi ngêi tiªu dïng. nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng lµ nãi tíi c¬ chÕ tù vËn ®éng cña thÞ trêng theo nh÷ng quy luËt néi t¹i cña nã: quy luËt néi t¹i, quy luËt cung cÇu, quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ. Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ x¸c ®Þnh khèi lîng tiÒn tÖ trong lu th«ng nh»m ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng nhÞp nhµng cña c¬ chÕ thÞ trêng. ViÖc thõa hoÆc thiÕu ®Òu dÉn tíi t¸c ®éng tiªu cùc. NÕu thiÕu tiÒn, hµng ho¸ kh«ng lu th«ng ®îc. NÕu thõa tiÒn sÏ g©y nªn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t, gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng vät, thÞ trêng bÊt æn ®Þnh. 6 VËy chóng ta cã thÓ nãi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ trêng lµ yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi nh÷ng x· héi cßn tån t¹i nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Coi nhÑ hay bá qua vai trß cña kinh tÕ thÞ trêng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa thÊt b¹i trªn lÜnh vùc kinh tÕ. ChÝnh v× vËy mµ c¬ chÕ thÞ trêng ®îc ph¸t hiÖn kh¸ sím. C¬ chÕ thÞ trêng ®îc coi lµ “ bµn tay v« h×nh” ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. 2. Nh÷ng u ®iÓm vµ khuyÕt ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng  ¦u ®iÓm: - Khi c¬ chÕ thÞ trêng ph¸t triÓn th× kÝch thÝch m¹nh viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Kinh tÕ thÞ trêng lÊy lîi nhuËn siªu ng¹ch lµm ®éng lùc ho¹t ®éng. §éng lùc nµy ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp thêng xuyªn h¹ thÊp chi phÝ lao ®éng c¸ biÖt xuèng thÊp h¬n chi phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trªn c¬ së ¸p dông nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ. C¬ chÕ thÞ trêng cã tÝnh n¨ng ®éng vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi nhanh chãng. Së dÜ nh vËy lµ v×: trong kinh tÕ thÞ trêng tån t¹i mét nguyªn t¾c ai ®a ra thÞ trêng mét lo¹i hµng ho¸ míi vµ ®a ta sím nhÊt sÏ thu ®îc lîi nhuËn nhiÒu nhÊt. §iÒu ®ã tÊt yÕu ®ßi ho¶i ph¶i n¨ng ®éng thêng xuyªn. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hµng ho¸ rÊt phong phó ®a d¹ng. Do vËy, nã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc tho¶ m·n ngµy cµng tèt h¬n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt, v¨n ho¸ vµ sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña mäi thµnh viªn x· héi. 7  Nh÷ng nhîc ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng. Ngoµi nh÷ng u ®iÓm th× nã còng kh«ng Ýt nh÷ng nhîc ®iÓm h¹n chÕ nh sau. Tríc hÕt ph¶i nãi tíi nh÷ng bÖnh g¾n liÒn víi sù ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®ã lµ: khñng ho¶ng kinh tÕ, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t, ph©n ho¸ giÇu nghÌo vµ g©y « nhiÔm m«i trêng sèng nghiªm träng. Khñng ho¶ng s¶n xuÊt “thõa” lµ c¨n bÖnh cè h÷u cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, ë ®©y do møc cung hµng ho¸ vît møc cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cho nªn dÉu ®Õn t×nh tr¹ng d thõa hµng ho¸. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng ®ã lµ do m©u thuÉn c¬ b¶n cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. M©u thuÈn nµy ®îc thÓ hiÖn ë tÝnh cao ®é trong tõng doanh nghiÖp víi tÝnh v« chÝnh phñ trªn toµn bé nÒn s¶n xuÊt x· héi. Xu híng më réng s¶n xuÊt v« h¹n m©u thuÉn víi søc mua cã h¹n cña quÇn chóng. M©u thuÈn ®èi kh¸ng gi÷a giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. G¾n liÒn víi khñng ho¶ng kinh tÕ lµ n¹n thÊt nghiÖp cña ngêi lao ®äng, ®©y lµ mét c¨n bÖnh nan gi¶i cña kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra sù ph©n ho¸ giai cÊp, do ®ã nã còng lµm t¨ng thªm m©u thuÈn giai cÊp. T¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mét sè ngêi ph¸t tµi giÇu cã, cßn mét sè ngêi kh¸c bÞ ph¸ s¶n trë thµnh nh÷ng ngêi lµm thuª. Sù ®èi kh¸ng vÒ kinh tÕ lµ c¬ së cña ®Êu tranh giai cÊp. Mét khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng cÇn thiÕt ph¶i kÓ ®Õn lµ g©y « nhiÓm m«i trêng sinh t¸i, tµn ph¸ ®Êt ®ai, 8 rõng ®Çu nguån, khÝ th¶i c«ng nghiªp lµm cho nhiÖt ®é cña tr¸i ®Êt ngµy cµng nãng lªn. ChØ do ch¹y theo lîi nhuËn tríc m¾t mµ kh«ng tÝnh to¸n ®Õn hiÓm ho¹ ®ang ®e do¹ toµn nh©n lo¹i. Tãm l¹i, c¬ chÕ thÞ trêng t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸. Chi phèi sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. Nh÷ng sù ®iÒu tiÕt ®ã mang tÝnh chÊt mï qu¸ng. H¬n n÷a sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng tÊt yÕu dÉn tíi nh÷ng m©u thuÈn vµ xung ®ét cã ngêi giÇu lªn l¹i cã ngêi ngÌo ®i. C¹nh tranh khã tr¸nh kkhái sù lõa g¹t, ph¸ s¶n vµ thÊt nghiÖp ... thÞ trêng tÊt c¶ ®· g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng b×nh thêng trong quan hÖ kinh tÕ vµ dÉn tíi sù mÊt æn ®Þnh x· héi. V× vËy, x· héi ®ßi hái ph¶i cã sù kiÓm tra, ®iÒu tiÕt, ®Þnh híng mét c¸ch cã ý thøc ®èi víi sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. §ã lµ lý do cÇn thiÕt lËp vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc ë tÊt c¶ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ë níc ta sù qu¶n lý cña Nhµ níc nh»m híng tíi sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ x· héi, sù c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ còng nh lµm cho nÒn kinh tÕ ngµy cµng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao. II. c¸c lý thuyÕt vÒ c¬ chÕ thÞ trêng vµ sù qu¶n lý cña nhµ níc: 1. C¬ chÕ thÞ trêng trong nÒn KTTT c¹nh tranh tù do (Häc thuyÕt cña A.Smith & D.Ricardo) Nghiªn cøu c¬ chÕ thÞ trêng tù do c¹nh tranh cã hai nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng: A. Smith vµ D. Ricardo. Häc thuyÕt cña hai «ng ®· ®a KTCT t s¶n cæ ®iÓn ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh cao nhÊt ë Anh. 9 a. A Smith (1723-1790) xuÊt th©n trong mét gia ®×nh viªn chøc thuÕ quan, lµ gi¶ng viªn mét sè trêng §¹i häc ë Anh, tõng d¹y nhiÒu khoa nh: thÇn häc, lý luËn häc, luËt häc... tríc khi nghiªn cøu chÝnh trÞ häc. Víi thuyÕt “bµn tay v« h×nh”, cho r»ng lu«n cã sù ®iÒu hoµ tù nhiªn gi÷a lîi Ých chung cña mçi c¸ nh©n víi lîi Ých chung cña x· héi. Trong toµn bé nÒn kinh tÕ, “bµn tayv« h×nh” còng ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng lµm cho nÒn kinh tÕ cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh, t¹o ra sù c©n b»ng. A. Smith cho r»ng chÝnh quyÒn cÇn cã chÝnh s¸ch hoµn toµn tù do. VÒ s¸ng kiÕn c¸ nh©n, tù nã cã kh¶ n¨ng ®Ó thùc hiÖn mét trËt tù tèi u: khi mét nhµ s¶n xuÊt cè g¾ng lµm cho s¶n phÈm cña m×nh tèt lªn th× hä chØ nghÜ tíi lîi Ých cña m×nh th«i nhng chÝnh viÖc ®ã l¹i cã lîi Ých cho x· héi. MÆc dï coi träng “bµn tay v« h×nh” song A. Smith còng nhËn thÊy ®«i khi nhµ níc còng cã nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ nhÊt ®Þnh, ®ã lµ c¸c trêng hîp c¸c nhiÖm vô kinh tÕ vît qu¸ kh¶ n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp nh lµm ®êng, x©y dùng... b. D .Ricardo (1772-1823) ho¹t ®éng trong lÜnh vc giao dÞch chøng kho¸n, «ng nghiªn cøu nhiÒu khoa käc (to¸n, vËt lý, ®Þa chÊt häc...) nghiªn cøu kinh tÕ chÝnh trÞ häc tõ 1807. T tëng kinh tÕ Ricardo bbiØu hiÖn ë luËn ®iÓm chñ yÕu nh lý luËn vÒ chÝnh trÞ, lý luËn vÒ tiÒn l¬ng, vÒ lîi nhuËn, vÒ ®Þa t« vµ ®Æc biÖt lµ lý luËn vÒ mËu dÞch quèc tÕ: cÇn huû bá mäi hµng rµo htuÕ quan vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do mËu dÞch cã lîi cho mäi quèc gia. VËy Ricardo cho r»ng: Nhµ níc cÇn cã sù tù do nhÊt ®Þnh, nh÷ng mÆt tho¸ng ®èi víi c¬ chÕ thÞ trêng. 10 Thùc tÕ chØ ra lµ nÒn kinh tÕ muèn ph¸t triÓn nhanh ®ßi hái ®Êt níc ph¶i cã c¬ së h¹ tÇng (phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng) hiÖn ®¹i: lµm cho c¸c nhµ kinh tÕ häc thêi kú nµy thÊy r»ng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cµng cao x· héi ho¸ cµng më réng, thÞ trêng cµng ph¸t triÓn cµng cÇn cã sù qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc song hä vÉn coi tù do kinh tÕ lµ søc m¹nh cña nÒn KTTT, quy luËt kinh tÕ lµ v« ®Þch mÆc dï chÝnh s¸ch kinh tÕ cã thÓ lµm k×m h·m hay thóc ®Èy ë møc ®é nhÊt ®Þnh ho¹t ®éng cña nã. 2. Lý thuyÕt vÒ sù can thiÖp, ®iÒu tiÕt cña nhµ níc (Häc thuyÕt Keynes) Quan ®iÓm cña Keynes: t tëng c¬ b¶n b¸c bá c¸ch lý gi¶i cæ ®iÓn vÒ sù tù ®iÒu chØnh dùa vµo c¬ chÕ gi¸ c¶ vµ tiÒn c«ng linh ho¹t. C¬ chÕ thÞ trêng kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o tËn dông tèi u c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh ph¸i cæ ®iÓn quan niÖm bµn tay v« h×nh kh«ng cÇn kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thùc hiÖn. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n (19291933) ®· lµm nÒn s¶n xuÊt suy sôp, thÊt nghiÖp phæ biÕn, kÐo dµi lµ b»ng chøng hiÓn nhiªn lµm ph¸ s¶n häc thuyÕt cæ ®iÓn vµ tù ®iÒu tiÕt kinh tÕ. Keynes cho r»ng khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp lµ do chÝnh s¸ch kinh tÕ lçi thêi, b¶o thñ do sù thiÕu can thiÖp cña nhµ níc vµo kinh tÕ. Tõ ®ã «ng cho r»ng muèn c©n b»ng kinh tÕ, ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« b»ng c¸c chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó kÝch thich vµ duy tr× tèc ®é gia t¨ng æn ®Þnh tæng cÇu, dïng l·i suÊt, chÝnh s¸ch ®Çu t, dïng l¹m ph¸t ®Ó ®iÒu tiÕt kinh tÕ. 11 3. C¬ chÕ thÞ trêng vµ sù can thiÖp cña nhµ níc (Lý thuyÕt nÒn kinh tÕ hçn hîp cña Samuelsin) Sù phèi hîp “bµn tay v« h×nh” vµ “bµn tay h÷u h×nh”. P. Samuel: nhµ kinh tÕ häc ngêi Mü thuéc trêng ph¸i hiÖn ®¹i. ¤ng cã t tëng kÕt hîp “bµn tay v« h×nh” víi chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ nhµ níc ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cho r»ng ®Ó h×nh thµnh mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã c¶ chÝnh phñ lÉn thÞ trêng th× nh ngêi ta ®Þnh vç tay b»ng mét bµn tay. C¬ chÕ thÞ trêng cã tÇm quan träng nh nhau. VËy nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i theo trêng ph¸i kinh tÕ thÞ trêng x· héi trë thµnh Kinh tÕ thÞ trêng vÉn mang tÝnh chÊt chÞu sù chi phèi “bµn tay v« h×nh” vµ “bµn tay h÷u h×nh”, tuy nhiªn t tëng can thiÖp cña nhµ níc rÊt ®a d¹ng. Vai trß nhµ níc t¹o ra m«i trêng c¹nh tranh tù do, c¹nh tranh x©y dùng c¸c ®¹o luËt chèng ®éc quyÒn, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®äng kinh tÕ b»nh c¸c c«ng cô tµi chÝnh, tiÒn tÖ, tæ chøc ng©n hµng, th¬ng m¹i, trong ®ã ng©n hµng trung ¬ng cÇn cè g¾ng dù tr÷, võa lµm chøc n¨ng ®iÒu khiÓn kiÓm so¸t chi tiªu tù ®éng cung øng th«ng qua ng©n hµng th¬ng m¹i, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng cña nÒn kinh tÕ. III. Sù qu¶n lý cña nhµ níc trong nÒn KTTT, ®Þnh híng Xhcn ë ViÖt nam : 1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan: Trong b¸o c¸o chÝnh trÞ cña BCHTW kho¸ VIII tr×nh §¹i héi IX cña §¶ng ta ®Ò cËp: Nhµ níc ta “qu¶n lý kinh tÕ b»ng ph¸p luËt, chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, sö dông c¬ chÕ thÞ trêng, ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ trêng ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, 12 ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng, b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng, cña toµn thÓ nh©n d©n”. C¬ chÕ thÞ trêng chÞu sù chi phèi cña “bµn tay v« h×nh” hay chÞu sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña thÞ trêng. C¬ chÕ qu¶n lý cña nhµ níc g¾n víi “bµn tay h÷u h×nh”. Râ rµng kh«ng thÓ ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ hay nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay, khi chØ cã c¬ chÕ thÞ trêng hoÆc chØ cã nhµ níc. Trong trêng hîp nµy còng gièng nh ngêi ta ®Þnh “vç tay b»ng mét bµn tay”. §èi víi níc ta, gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a thÞ trêng vµ Nhµ níc trong ®iÒu tiÕt, qu¶n lý nÒn kinh tÕ còng cßn nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ph¶i nghiªn cøu nh: Thø nhÊt, sö dông c¬ chÕ thÞ trêng (CTTT) ®Õn ®©u vµ nh thÕ nµo ®Ó ph¸t huy ®îc mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña nã. Thø hai, víi chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc th× kÕ ho¹ch ho¸ ®îc sö dông nh mét trong nh÷ng c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« nh thÕ nµo ®Ó ®¹t ®îc t¨ng trëng l©u bÒn vµ ®¶m b¶o ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa. KÕ ho¹ch ho¸ trong nÒn Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa ph¶i bao hµm tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ nhÊn m¹nh ®Õn vÊn ®Ò quy ho¹ch, chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi v.v. Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hiÖn nay lÖ thuéc rÊt nhiÒu vµo yÕu tè m«i trêng, chø kh«ng ph¶i chØ phô thuéc vµo sù ®iÒu hµnh vµ mong muèn cña ChÝnh phñ nh yÕu tè m«i trêng khu vùc, m«i trêng quèc tÕ, m«i trêng ®Þa kinh tÕ, m«i trêng thiªn 13 nhiªn v.v. V× thÕ, c¸c kÕ ho¹ch chØ mang tÝnh dù b¸o, tinh ®Þnh híng vµ kÕ ho¹ch kh«ng bao gåm kÕ ho¹ch s¶n xuÊtkinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. §èi víi kÕ ho¹ch ho¸ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®inh híng X· héi chñ nghÜa ë níc ta: c¬ chÕ vËn hµnh lµ c¬ chÕ thÞ trßng cã sù qu¶n lý cña Nh¶ níc díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. C¬ chÕ ®ã ®¶m b¶o tÝnh híng dÉn, ®iÒu khiÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn híng tíi ®Ých XHCN theo ph¬ng ch©m: Nhµ níc ®iÒu tiªt vÜ m«, thÞ trêng híng dÉn doanh nghiÖp. C¬ chÕ ®ã thÓ hiÖn ë hai mÆt c¬ b¶n: mét lµ, Nhµ níc XHCN lµ nh©n tè ®ãng vai trß “nh©n tè trung t©m” vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m«. Hai lµ, C¬ chÕ thÞ trêng lµ nh©n tè ®ãng vai trß “trung gian” gi÷a Nhµ níc vµ doanh nghiÖp 2. N©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý cña nhµ níc & c¸c c«ng cô chñ yÕu cña nhµ níc ®Ó qu¶n lý vÜ m« cã hiÖu qu¶: Trong nÒn Kinh tÕ thÞ trêng vËn ®éng theo c¬ chÕ thi trêng vã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc ph¶i thÝch hîp víi yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ thÞ trêng. Nhµ níc ph¶i sö dông chñ yÕu c¸c c«ng cô, biÖn ph¸p kinh tÕ, luËt ph¸p, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ®Þnh híng, chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi vµ kh¶ n·ng, søc m¹nh kinh tÕ Nhµ níc ®Ó t¸c ®éng tíi thÞ trêng, ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cho phï hîp. V× c¬ chÕ thÞ trêng cã c¶ mÆt tÝch cùc vµ mÆt tiªu cùc do ®ã ®Æt cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ph¶i kÕt hîp hµi hoµ ba vÊn ®Ò : thø nhÊt, kÕt hîp vÊn ®Ò lîi nhuËn víi vÊn ®Ò x· héi, ®¶m b¶o cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ thÞ trêng cã ®îc lîi nhuËn cao, võa t¹o ®îc ®iÒu kiÖn 14 chÝnh trÞ-x· héi b×nh thêng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Hai lµ, kÕt hîp chÆt chÏ nh÷ng nguyªn t¾c ph©n phèi cña CNXH vµ nguyªn t¾c cña kinh tÕ thÞ trêng nh: ph©n phèi theo lao ®éng, theo vèn, theo tµi n¨ng... Trong ®ã nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng lµ chÝnh. Thø ba, ®iÒu tiÕt ph©n phèi thu nhËp, mét mÆt, ®åi hái Nhµ níc ph¶i cã chÝnh s¸ch sao cho gi¶m bít kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a ngêi giµu, ngêi nghÌo vµ cña toµn x· héi. Néi dung cña kÕ ho¹ch kh«ng ®îc phÐp chØ giíi h¹n trong ph¹m vi khu vùc kinh tÕ nhµ níc mµ ph¶i mang tÝnh tæng thÓ toµn nÒn kinh tÕ. Nh÷ng c«ng cô thêng ®îc ¸p dông trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tríc kia ph¶i ®îc thay thÕ b»ng c«ng cô, chÝnh s¸ch phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa. Nhµ níc sö dông nhãm yÕu tè g¾n víi “bµn tay h÷u h×nh” thÓ hiÖn qua c¸c c«ng cô sau:  Ph¸p luËt, nhÊt lµ luËt kinh tÕ víi tÝnh ®ång bé vµ hiÖu lùc ®Ó thùc hiÖn nã. Th«ng qua c«ng cô nµy Nhµ níc t¹o hµnh lang ®ñ ®Ó lËp vµ duy tr× kû c¬ng trËt tù híng dÉn c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo ph¸p luËt.  KÕ ho¹ch, c«ng cô gióp Nhµ níc ho¹ch ®Þnh c¸c ch¬ng tr×nh ®Þnh híng môc tiªu tõng thêi kú.  ChÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi, c«ng cô gãp phÇn t¹o ra m«i trêng kinh tÕ-x· héi æn ®Þnh cã lîi cho sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. Trong c¸c chÝnh s¸ch ®ã quan träng nhÊt lµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ... Trong thêi gian tíi, chÝnh s¸ch tµi chÝnh ph¶i nh»m môc tiªu thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc, t¨ng 15 tÝch luü vèn ®Ó t¹o vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn, ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu chi thËt sù cÊp b¸ch, cÇn thiÕt ®¶m b¶o qu¶n lý thèng nhÊt nÒn tµi chÝnh quèc gia, gãp phÇn khèng chÕ l¹m ph¸t, xö lý ®óng ®¾n mèi quan hÖ tÝch luü vµ tiªu dïng; tµi chÝnh nhµ níc, tµi chÝnh doanh nghiÖp vµ tµi chÝnh d©n c; ng©n s¸ch trung ¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng. 16 Trong bµi cã sö dông mét sè tµi liÖu tham kh¶o: 1. S¸ch Gi¸o khoa Kinh tÕ chÝnh trÞ Mac–Lª Nin. 2. Bµi gi¶ng Kinh tÕ chÝnh trÞ Mac–Lª Nin líp K46XD2. 3. Bµn thªm vÒ KTTT theo ®Þnh híng XHCN (Nghiªn cøu kinh tÕ Th¸ng 4/1999). 4. ThÕ nµo lµ KTTT ®Þnh híng XHCN (T¹p chÝ céng s¶n Th¸ng 7/1996). 5. KTTT vµ ®Þnh híng XHCN cã ®èi lËp nhau kh«ng (T¹p chÝ céng s¶n sè 4/1996). 6. VÒ thÞ trêng theo ®inh híng XHCN (T¹p chÝ céng s¶n Th¸ng 10/1999). 7. KTTT vµ ®Þnh híng XHCN (T¹p chÝ céng s¶n Th¸ng 9/1996 vµ Th¸ng 8/1999). 17