A. PhÇn më ®Çu
ViÖc nghiªn cøu lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ
nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ cÇn thiÕt kh«ng chØ ®èi víi nh÷ng
ngêi nghiªn cøu khoa häc kinh tÕ, ®èi víi c¸n bé qu¶n lý kinh
doanh, víi nh÷ng ngêi cã nhiÖm vô ho¹ch ®Þnh ®êng lèi ph¸t
triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc, mµ nã rÊt cÇn thiÕt ®èi víi mçi sinh
viªn, mçi con ngêi mçi gia ®×nh trong x· héi.
Lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña chñ nghÜa M¸c
Lªnin lµ mét néi dung hÕt søc to lín vµ rÊt quan träng trong häc
thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c Lªnin. Cïng víi lý luËn vÒ gi¸ trÞ
thÆng d, häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, th× lý thuyÕt vÒ
nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét ph¸t kiÕn vÜ ®¹i cña M¸c mµ sau
nµy ®· ®îc Lªnin ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn, nã lµ hßn ®¸ t¶ng
cña chñ nghÜa M¸c Lªnin, cho ®Õn c¶ ngµy h«m nay vµ mai
sau.
Trong bèi c¶nh ®Çy biÕn ®éng cña thÞ trêng thÕ giíi nãi
chung còng nh thÞ trêng ViÖt Nam nãi riªng. §¶ng ta vÉn kiªn
®Þnh môc tiªu ®é lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi mµ §¶ng
vµ B¸c Hå ®· lùa chän. §Ó cã c¬ së hiÓu h¬n lý thuyÕt cña
M¸c-Lªnin, cã c¬ së cho thèng nhÊt cao h¬n ®êng lèi cña §¶ng
ta, vÊn ®Ò nghiªn cøu, n¾m v÷ng lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ
thÞ trêng cña chñ nghÜa M¸c Lªnin lµ hÕt søc cÇn thiÕt.
Em chän ®Ò tµi: C¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña
Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Víi ®Ò tµi nµy,
1
bíc ®Çu nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò lý thuyÕt nÒn kinh tÕ thÞ
trêng qua ®ã lµm râ h¬n x©y dùng thªm lßng tin vÒ ®êng lèi
míi cña §¶ng ta.
2
B. PhÇn Néi Dung:
I.
C¬ chÕ thÞ trêng:
1. Kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ trêng :
C¬ chÕ thÞ trêng lµ tæng thÓ h÷u c¬ cña c¸c mèi quan hÖ
kinh tÕ tiªu biÓu ë c¸c yÕu tè cung, cÇu vµ gi¸ c¶: chÞu sù chi
phèi cña “bµn tay v« h×nh” hay c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã
cña kinh tÕ thÞ trêng; ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã thÓ
tù vËn ®éng, tù ®iÒu chØnh ®îc.
Khi nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng lµ nãi tíi bé m¸y tù ®iÒu tiÕt
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, ®iÒu tiÕt sù vËn
®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¬ chÕ thÞ trêng lµ tæng thÓ
c¸c nh©n tè, quan hÖ, m«i trêng, ®éng lùc vµ quy luËt ph©n
phèi sù vËn ®éng cña thÞ trêng. Còng cã thÓ kh¸i qu¸t c¬ chÕ
thÞ trêng chÝnh lµ “bé m¸y” kinh tÕ ®iÒu tiÕt toµn bé sù vËn
®éng cña kinh tÕ thÞ trêng, ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ
lu th«ng hµng ho¸ th«ng qua sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt
kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Æc biÖt lµ quy luËt gi¸
trÞ-quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng
ho¸.
Sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ cã biÓu hiÖn: gi¸ c¶ thÞ
trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ thÞ trêng cña hµng ho¸.
NghÜa lµ sù h×nh thµnh gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ph¶i dùa trªn c¬
së gi¸ trÞ thÞ trêng. Ngoµi gi¸ trÞ thÞ trêng, sù h×nh thµnh gi¸
c¶ thÞ trêng cßn ph¶i chÞu t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu
3
hµng ho¸. TÝnh quy luËt cña quan hÖ gi÷a gi¸ c¶ thÞ trêng víi
gi¸ trÞ trong t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu ®îc biÓu hiÖn.
Cung cÇu trong c¬ chÕ thÞ trêng :
NÕu cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ trêng sÏ nhá h¬n gi¸
trÞ thÞ trêng cßn nÕu cung nhá h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ trêng
sÏ lín h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng. Sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng
còng cã t¸c ®éng tíi quan hÖ cung cÇu hµng ho¸. NÕu gi¸ c¶
cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã gi¶m xuèng, nã sÏ kÝch thÝch
møc cÇu, lµm cho møc cÇu thÞ trêng cña lo¹i hµng ho¸ nµy
t¨ng lªn. §ång thêi gi¸ c¶ gi¶m xuèng. Ngîc l¹i, nÕu gi¸ c¶ cña
mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn, nã sÏ kÝch thÝch møc cung
lµm cho møc cung gi¶m xuèng. Ngîc l¹i nÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i
hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn, ®ång thêi h¹n chÕ møc cÇu lµm
cho møc cÇu gi¶m xuèng. Nh vËy cã thÓ nhËn biÕt ®îc quan
hÖ cung cÇu qua gi¸ c¶ thÞ trêng. Quan hÖ cung cÇu hµng ho¸
trªn thÞ trêng lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nh÷ng ngêi b¸n vµ
nh÷ng ngêi mua còng nh quan hÖ gi· nh÷ng ngêi s¶n xuÊt vµ
nh÷ng ngêi tiªu dïng. Trªn thÞ trêng ngêi b¸n lu«n b¸n hµng
ho¸ cña m×nh víi gi¸ cao, cßn ngêi mua th× l¹i lu«n lu«n muèn
mua hµng ho¸ víi gi¸ thÊp. Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ trêng, gi¸ c¶
thÞ trêng lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua víi ngêi
b¸n.
Còng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng, quy
luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng
ho¸. §iÒu tiÕt s¶n xuÊt hµng ho¸ ®îc hiÓu theo nghÜa lµ ®iÒu
tiÕt t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng vµo tõng ngµnh kinh tÕ.
NÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ trong mét ngµnh kinh tÕ nµo ®ã
t¨ng lªn th× ngµnh ®ã sÏ thu hót lao ®éng x· héi, lµm cho quy
4
m« s¶n xuÊt cña ngµnh nµy t¨ng lªn. Ngîc l¹i, nÕu gi¸ c¶ cña
hµng ho¸ cã xu híng t¨ng lªn sÏ lµm cho nh÷ng ngêi s¶n xuÊt
hµng ho¸ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. §iÒu nµy t¹o ra ®éng
lùc thóc ®Èy nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ khai th¸c nh÷ng
kh¶ n¨ng tiÒm tµng, tranh thñ gi¸ c¶ cao, më réng quy m« s¶n
xuÊt cã xu híng ngîc l¹i, nghÜa lµ gi¸ c¶ gi¶m xuèng sÏ lµm cho
quy m« s¶n xuÊt thu hÑp l¹i. Nh vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc
thóc ®Èy ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng.
Gi¸ c¶ trong c¬ chÕ thÞ trêng
Th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng, quy luËt gi¸
trÞ cßn cã t¸c dông ®iÒu tiÕt lu th«ng hµng ho¸, nghÜa lµ chi
phèi luång vËn ®éng cña hµng ho¸. Hµng ho¸ sÏ ®îc vËn
chuyÓn tõ nh÷ng thÞ trêng cã gi¸ thÊp ®Õn thÞ trêng cã gi¸
c¶ cao. Kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ cña gi¸ c¶ kh«ng ph¶i lµ nhîc
®iÓm cña quy luËt gi¸ trÞ mµ tr¸i l¹i nã lµ vÏ ®Ñp riªng biÖt
cña quy luËt gi¸ trÞ: lµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ.
NÕu gi¸ c¶ cña hµng ho¸ lu«n ngang b»ng víi gi¸ trÞ cña nã
th× kh«ng cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, nãi kh¸c ®i
®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ phñ ®Þnh cña quy luËt gi¸ trÞ.
Trong giai ®o¹n tù do c¹nh tranh, v× gi¸ trÞ hµng ho¸
chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt (gi¸ c¶ s¶n xuÊt = chi phÝ
s¶n xuÊt + lîi nhuËn b×nh qu©n) cho nªn ho¹t ®éng cña quy
luËt gi¸ trÞ trong giai ®o¹n nµy cã thÓ biÓu hiÖn: gi¸ c¶ thÞ
trêng lªn xuèng xoay quanh gi¸ c¶ s¶n xuÊt.
Cßn ®èi víi giai ®o¹n ®éc quyÒn, sù ho¹t ®éng cña quy
luËt gi¸ trÞ cã biÓu hiÖn míi gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng xung
quanh gi¸ c¶ ®éc quyÒn.
5
Giíi h¹n thÊp nhÊt cña gi¸ c¶ thÞ trêng lµ chi phÝ s¶n xuÊt
(C+V) gi¸ c¶ ph¶i bï ®¾p ®îc chi phÝ s¶n xuÊt. Giíi h¹n trªn
cña gi¸ c¶ tuú thuéc vµo hoµn c¶nh thÞ trêng. Ngêi b¸n ph¶i
biÕt b¸n víi gi¸ cao, nhng gi¸ cao qu¸ sÏ cã lîi cho ®èi thñ c¹nh
tranh v× ngêi mua lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp. Gi¸ b¸n cao
qu¸ sÏ mÊt kh¸ch hµng, hµng ho¸ khã tiªu thô, bíc chuyÓn ho¸
thµnh tiÒn kh«ng thùc hiÖn ®îc. V× vËy giíi h¹n trªn cña gi¸
c¶ chÝnh lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ngêi mua.
Qua ®ã ta cã thÓ s¬ lîc vÒ chøc n¨ng cña gi¸ c¶ thÞ trêng
nh sau:
- Chøc n¨ng th«ng tin: gi¸ c¶ lµ ph¬ng tiÖn ph¸t tÝn hiÖu
th«ng qua ®ã c¸c doanh nghiÖp biÕt ®îc m×nh cÇn ph¶i s¶n
xuÊt nh÷ng lo¹i hµng ho¸ g× ®Ó thu ®îc lîi nhuËn cao, gi¸ c¶
thÊp sÏ kh«ng hÊp dÉn c¸c nhµ kinh doanh.
- Gi¸ c¶ lµm c©n b»ng cung cÇu nÕu c¸c nguån lùc ®îc sö
dông hîp lý.
- Gi¸ c¶ lµm chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¸c
tÊng líp d©n c trong x· héi
- Gi¸ c¶ lµ ph¬ng tiÖn nèi liÒn hµng ho¸ víi tiÒn tÖ, ngêi
s¶n xuÊt víi ngêi tiªu dïng. nãi tíi c¬ chÕ thÞ trêng lµ nãi tíi c¬
chÕ tù vËn ®éng cña thÞ trêng theo nh÷ng quy luËt néi t¹i cña
nã: quy luËt néi t¹i, quy luËt cung cÇu, quy luËt lu th«ng tiÒn
tÖ. Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ x¸c ®Þnh khèi lîng tiÒn tÖ trong
lu th«ng nh»m ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng nhÞp nhµng cña c¬ chÕ
thÞ trêng. ViÖc thõa hoÆc thiÕu ®Òu dÉn tíi t¸c ®éng tiªu
cùc. NÕu thiÕu tiÒn, hµng ho¸ kh«ng lu th«ng ®îc. NÕu thõa
tiÒn sÏ g©y nªn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t, gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng
vät, thÞ trêng bÊt æn ®Þnh.
6
VËy chóng ta cã thÓ nãi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¬ chÕ
thÞ trêng lµ yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi nh÷ng x· héi cßn tån
t¹i nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Coi nhÑ hay bá qua vai trß cña kinh
tÕ thÞ trêng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa thÊt b¹i
trªn lÜnh vùc kinh tÕ. ChÝnh v× vËy mµ c¬ chÕ thÞ trêng ®îc
ph¸t hiÖn kh¸ sím. C¬ chÕ thÞ trêng ®îc coi lµ “ bµn tay v«
h×nh” ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸.
2. Nh÷ng u ®iÓm vµ khuyÕt ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng
¦u ®iÓm:
- Khi c¬ chÕ thÞ trêng ph¸t triÓn th× kÝch thÝch m¹nh
viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao
®éng, n©ng cao tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt.
Kinh tÕ thÞ trêng lÊy lîi nhuËn siªu ng¹ch lµm ®éng lùc
ho¹t ®éng. §éng lùc nµy ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp thêng
xuyªn h¹ thÊp chi phÝ lao ®éng c¸ biÖt xuèng thÊp h¬n chi
phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng trªn c¬ së ¸p dông nh÷ng thµnh tùu míi
cña khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ.
C¬ chÕ thÞ trêng cã tÝnh n¨ng ®éng vµ kh¶ n¨ng thÝch
nghi nhanh chãng. Së dÜ nh vËy lµ v×: trong kinh tÕ thÞ trêng
tån t¹i mét nguyªn t¾c ai ®a ra thÞ trêng mét lo¹i hµng ho¸
míi vµ ®a ta sím nhÊt sÏ thu ®îc lîi nhuËn nhiÒu nhÊt. §iÒu ®ã
tÊt yÕu ®ßi ho¶i ph¶i n¨ng ®éng thêng xuyªn.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hµng ho¸ rÊt phong phó ®a
d¹ng. Do vËy, nã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc tho¶ m·n
ngµy cµng tèt h¬n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt, v¨n ho¸ vµ sù
ph¸t triÓn toµn diÖn cña mäi thµnh viªn x· héi.
7
Nh÷ng nhîc ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng.
Ngoµi nh÷ng u ®iÓm th× nã còng kh«ng Ýt nh÷ng nhîc
®iÓm h¹n chÕ nh sau.
Tríc hÕt ph¶i nãi tíi nh÷ng bÖnh g¾n liÒn víi sù ho¹t ®éng
cña c¬ chÕ thÞ trêng ®ã lµ: khñng ho¶ng kinh tÕ, thÊt
nghiÖp, l¹m ph¸t, ph©n ho¸ giÇu nghÌo vµ g©y « nhiÔm m«i
trêng sèng nghiªm träng.
Khñng ho¶ng s¶n xuÊt “thõa” lµ c¨n bÖnh cè h÷u cña c¸c
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, ë ®©y do møc cung hµng
ho¸ vît møc cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cho nªn dÉu ®Õn
t×nh tr¹ng d thõa hµng ho¸. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng ®ã
lµ do m©u thuÉn c¬ b¶n cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ
nghÜa. M©u thuÈn nµy ®îc thÓ hiÖn ë tÝnh cao ®é trong tõng
doanh nghiÖp víi tÝnh v« chÝnh phñ trªn toµn bé nÒn s¶n xuÊt
x· héi.
Xu híng më réng s¶n xuÊt v« h¹n m©u thuÉn víi søc mua
cã h¹n cña quÇn chóng. M©u thuÈn ®èi kh¸ng gi÷a giai cÊp t
s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. G¾n liÒn víi khñng ho¶ng kinh tÕ lµ
n¹n thÊt nghiÖp cña ngêi lao ®äng, ®©y lµ mét c¨n bÖnh nan
gi¶i cña kinh tÕ thÞ trêng.
Kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra sù ph©n ho¸ giai cÊp, do ®ã nã
còng lµm t¨ng thªm m©u thuÈn giai cÊp. T¸c ®éng cña kinh
tÕ thÞ trêng ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mét sè ngêi ph¸t tµi giÇu
cã, cßn mét sè ngêi kh¸c bÞ ph¸ s¶n trë thµnh nh÷ng ngêi lµm
thuª. Sù ®èi kh¸ng vÒ kinh tÕ lµ c¬ së cña ®Êu tranh giai
cÊp.
Mét khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng cÇn thiÕt ph¶i kÓ
®Õn lµ g©y « nhiÓm m«i trêng sinh t¸i, tµn ph¸ ®Êt ®ai,
8
rõng ®Çu nguån, khÝ th¶i c«ng nghiªp lµm cho nhiÖt ®é cña
tr¸i ®Êt ngµy cµng nãng lªn. ChØ do ch¹y theo lîi nhuËn tríc
m¾t mµ kh«ng tÝnh to¸n ®Õn hiÓm ho¹ ®ang ®e do¹ toµn
nh©n lo¹i.
Tãm l¹i, c¬ chÕ thÞ trêng t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ
lu th«ng hµng ho¸. Chi phèi sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. Nh÷ng sù ®iÒu tiÕt ®ã mang tÝnh chÊt mï qu¸ng. H¬n
n÷a sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng tÊt yÕu dÉn tíi nh÷ng
m©u thuÈn vµ xung ®ét cã ngêi giÇu lªn l¹i cã ngêi ngÌo ®i.
C¹nh tranh khã tr¸nh kkhái sù lõa g¹t, ph¸ s¶n vµ thÊt
nghiÖp ... thÞ trêng tÊt c¶ ®· g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng b×nh
thêng trong quan hÖ kinh tÕ vµ dÉn tíi sù mÊt æn ®Þnh x· héi.
V× vËy, x· héi ®ßi hái ph¶i cã sù kiÓm tra, ®iÒu tiÕt, ®Þnh híng mét c¸ch cã ý thøc ®èi víi sù vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng. §ã lµ lý do cÇn thiÕt lËp vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc ë tÊt
c¶ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ë níc ta sù qu¶n lý cña Nhµ
níc nh»m híng tíi sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ x· héi, sù c«ng b»ng
vµ hiÖu qu¶ còng nh lµm cho nÒn kinh tÕ ngµy cµng t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao.
II. c¸c lý thuyÕt vÒ c¬ chÕ thÞ trêng vµ sù qu¶n lý cña nhµ
níc:
1. C¬ chÕ thÞ trêng trong nÒn KTTT c¹nh tranh tù do
(Häc thuyÕt cña A.Smith & D.Ricardo)
Nghiªn cøu c¬ chÕ thÞ trêng tù do c¹nh tranh cã hai nhµ
kinh tÕ häc næi tiÕng: A. Smith vµ D. Ricardo. Häc thuyÕt cña
hai «ng ®· ®a KTCT t s¶n cæ ®iÓn ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh cao
nhÊt ë Anh.
9
a. A Smith (1723-1790) xuÊt th©n trong mét gia ®×nh
viªn chøc thuÕ quan, lµ gi¶ng viªn mét sè trêng §¹i häc ë Anh,
tõng d¹y nhiÒu khoa nh: thÇn häc, lý luËn häc, luËt häc... tríc
khi nghiªn cøu chÝnh trÞ häc.
Víi thuyÕt “bµn tay v« h×nh”, cho r»ng lu«n cã sù ®iÒu
hoµ tù nhiªn gi÷a lîi Ých chung cña mçi c¸ nh©n víi lîi Ých
chung cña x· héi. Trong toµn bé nÒn kinh tÕ, “bµn tayv« h×nh”
còng ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng lµm cho nÒn kinh tÕ cã kh¶
n¨ng ®iÒu chØnh, t¹o ra sù c©n b»ng. A. Smith cho r»ng
chÝnh quyÒn cÇn cã chÝnh s¸ch hoµn toµn tù do. VÒ s¸ng
kiÕn c¸ nh©n, tù nã cã kh¶ n¨ng ®Ó thùc hiÖn mét trËt tù tèi
u: khi mét nhµ s¶n xuÊt cè g¾ng lµm cho s¶n phÈm cña m×nh
tèt lªn th× hä chØ nghÜ tíi lîi Ých cña m×nh th«i nhng chÝnh
viÖc ®ã l¹i cã lîi Ých cho x· héi.
MÆc dï coi träng “bµn tay v« h×nh” song A. Smith còng
nhËn thÊy ®«i khi nhµ níc còng cã nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ
nhÊt ®Þnh, ®ã lµ c¸c trêng hîp c¸c nhiÖm vô kinh tÕ vît qu¸
kh¶ n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp nh lµm ®êng, x©y dùng...
b. D .Ricardo (1772-1823) ho¹t ®éng trong lÜnh vc giao
dÞch chøng kho¸n, «ng nghiªn cøu nhiÒu khoa käc (to¸n, vËt
lý, ®Þa chÊt häc...) nghiªn cøu kinh tÕ chÝnh trÞ häc tõ 1807.
T tëng kinh tÕ Ricardo bbiØu hiÖn ë luËn ®iÓm chñ yÕu nh lý
luËn vÒ chÝnh trÞ, lý luËn vÒ tiÒn l¬ng, vÒ lîi nhuËn, vÒ ®Þa
t« vµ ®Æc biÖt lµ lý luËn vÒ mËu dÞch quèc tÕ: cÇn huû bá
mäi hµng rµo htuÕ quan vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do mËu
dÞch cã lîi cho mäi quèc gia. VËy Ricardo cho r»ng: Nhµ níc cÇn
cã sù tù do nhÊt ®Þnh, nh÷ng mÆt tho¸ng ®èi víi c¬ chÕ thÞ
trêng.
10
Thùc tÕ chØ ra lµ nÒn kinh tÕ muèn ph¸t triÓn nhanh ®ßi
hái ®Êt níc ph¶i cã c¬ së h¹ tÇng (phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi
sèng) hiÖn ®¹i: lµm cho c¸c nhµ kinh tÕ häc thêi kú nµy thÊy
r»ng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cµng cao x· héi ho¸ cµng më réng,
thÞ trêng cµng ph¸t triÓn cµng cÇn cã sù qu¶n lý kinh tÕ cña
nhµ níc song hä vÉn coi tù do kinh tÕ lµ søc m¹nh cña nÒn
KTTT, quy luËt kinh tÕ lµ v« ®Þch mÆc dï chÝnh s¸ch kinh tÕ
cã thÓ lµm k×m h·m hay thóc ®Èy ë møc ®é nhÊt ®Þnh ho¹t
®éng cña nã.
2. Lý thuyÕt vÒ sù can thiÖp, ®iÒu tiÕt cña nhµ níc
(Häc thuyÕt Keynes)
Quan ®iÓm cña Keynes: t tëng c¬ b¶n b¸c bá c¸ch lý gi¶i
cæ ®iÓn vÒ sù tù ®iÒu chØnh dùa vµo c¬ chÕ gi¸ c¶ vµ tiÒn
c«ng linh ho¹t. C¬ chÕ thÞ trêng kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o
tËn dông tèi u c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh ph¸i cæ ®iÓn quan
niÖm bµn tay v« h×nh kh«ng cÇn kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt nÒn
kinh tÕ thùc hiÖn.
Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n (19291933) ®· lµm nÒn s¶n xuÊt suy sôp, thÊt nghiÖp phæ biÕn,
kÐo dµi lµ b»ng chøng hiÓn nhiªn lµm ph¸ s¶n häc thuyÕt cæ
®iÓn vµ tù ®iÒu tiÕt kinh tÕ. Keynes cho r»ng khñng ho¶ng,
thÊt nghiÖp lµ do chÝnh s¸ch kinh tÕ lçi thêi, b¶o thñ do sù
thiÕu can thiÖp cña nhµ níc vµo kinh tÕ. Tõ ®ã «ng cho r»ng
muèn c©n b»ng kinh tÕ, ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« b»ng c¸c
chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó kÝch thich vµ duy tr× tèc ®é gia
t¨ng æn ®Þnh tæng cÇu, dïng l·i suÊt, chÝnh s¸ch ®Çu t, dïng
l¹m ph¸t ®Ó ®iÒu tiÕt kinh tÕ.
11
3. C¬ chÕ thÞ trêng vµ sù can thiÖp cña nhµ níc (Lý
thuyÕt nÒn kinh tÕ hçn hîp cña Samuelsin)
Sù phèi hîp “bµn tay v« h×nh” vµ “bµn tay h÷u h×nh”. P.
Samuel: nhµ kinh tÕ häc ngêi Mü thuéc trêng ph¸i hiÖn ®¹i.
¤ng cã t tëng kÕt hîp “bµn tay v« h×nh” víi chøc n¨ng qu¶n lý
kinh tÕ nhµ níc ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cho r»ng
®Ó h×nh thµnh mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã c¶ chÝnh phñ lÉn
thÞ trêng th× nh ngêi ta ®Þnh vç tay b»ng mét bµn tay. C¬
chÕ thÞ trêng cã tÇm quan träng nh nhau. VËy nÒn kinh tÕ
hiÖn ®¹i theo trêng ph¸i kinh tÕ thÞ
trêng x· héi trë thµnh
Kinh tÕ thÞ trêng vÉn mang tÝnh chÊt chÞu sù chi phèi “bµn
tay v« h×nh” vµ “bµn tay h÷u h×nh”, tuy nhiªn t tëng can
thiÖp cña nhµ níc rÊt ®a d¹ng.
Vai trß nhµ níc t¹o ra m«i trêng c¹nh tranh tù do, c¹nh
tranh x©y dùng c¸c ®¹o luËt chèng ®éc quyÒn, kiÓm so¸t c¸c
ho¹t ®äng kinh tÕ b»nh c¸c c«ng cô tµi chÝnh, tiÒn tÖ, tæ
chøc ng©n hµng, th¬ng m¹i, trong ®ã ng©n hµng trung ¬ng
cÇn cè g¾ng dù tr÷, võa lµm chøc n¨ng ®iÒu khiÓn kiÓm so¸t
chi tiªu tù ®éng cung øng th«ng qua ng©n hµng th¬ng m¹i,
x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng cña nÒn kinh tÕ.
III. Sù qu¶n lý cña nhµ níc trong nÒn KTTT, ®Þnh híng Xhcn
ë ViÖt nam :
1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan:
Trong b¸o c¸o chÝnh trÞ cña BCHTW kho¸ VIII tr×nh §¹i
héi IX cña §¶ng ta ®Ò cËp: Nhµ níc ta “qu¶n lý kinh tÕ b»ng
ph¸p luËt, chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, sö dông
c¬ chÕ thÞ trêng, ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph¬ng
ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ trêng ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt,
12
ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc
cña c¬ chÕ thÞ trêng, b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng,
cña toµn thÓ nh©n d©n”.
C¬ chÕ thÞ trêng chÞu sù chi phèi cña “bµn tay v« h×nh”
hay chÞu sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña thÞ trêng. C¬
chÕ qu¶n lý cña nhµ níc g¾n víi “bµn tay h÷u h×nh”. Râ rµng
kh«ng thÓ ®iÒu tiÕt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸
hay nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay, khi chØ cã c¬ chÕ thÞ trêng hoÆc chØ cã nhµ níc. Trong trêng hîp nµy còng gièng nh
ngêi ta ®Þnh “vç tay b»ng mét bµn tay”.
§èi víi níc ta, gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a thÞ trêng vµ
Nhµ níc trong ®iÒu tiÕt, qu¶n lý nÒn kinh tÕ còng cßn nhiÒu
vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ph¶i nghiªn cøu nh:
Thø nhÊt, sö dông c¬ chÕ thÞ trêng (CTTT) ®Õn ®©u vµ
nh thÕ nµo ®Ó ph¸t huy ®îc mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt
tiªu cùc cña nã.
Thø hai, víi chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc th× kÕ
ho¹ch ho¸ ®îc sö dông nh mét trong nh÷ng c«ng cô qu¶n lý
kinh tÕ vÜ m« nh thÕ nµo ®Ó ®¹t ®îc t¨ng trëng l©u bÒn vµ
®¶m b¶o ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa. KÕ ho¹ch ho¸ trong
nÒn Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa ph¶i bao
hµm tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n víi nhiÒu thµnh phÇn
kinh tÕ vµ nhÊn m¹nh ®Õn vÊn ®Ò quy ho¹ch, chiÕn lîc ph¸t
triÓn kinh tÕ-x· héi v.v.
Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hiÖn nay lÖ thuéc rÊt nhiÒu vµo
yÕu tè m«i trêng, chø kh«ng ph¶i chØ phô thuéc vµo sù ®iÒu
hµnh vµ mong muèn cña ChÝnh phñ nh yÕu tè m«i trêng khu
vùc, m«i trêng quèc tÕ, m«i trêng ®Þa kinh tÕ, m«i trêng thiªn
13
nhiªn v.v. V× thÕ, c¸c kÕ ho¹ch chØ mang tÝnh dù b¸o, tinh
®Þnh híng vµ kÕ ho¹ch kh«ng bao gåm kÕ ho¹ch s¶n xuÊtkinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp.
§èi víi kÕ ho¹ch ho¸ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®inh híng
X· héi chñ nghÜa ë níc ta: c¬ chÕ vËn hµnh lµ c¬ chÕ thÞ trßng cã sù qu¶n lý cña Nh¶ níc díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng
s¶n ViÖt Nam. C¬ chÕ ®ã ®¶m b¶o tÝnh híng dÉn, ®iÒu
khiÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn híng tíi ®Ých XHCN theo
ph¬ng ch©m: Nhµ níc ®iÒu tiªt vÜ m«, thÞ trêng híng dÉn
doanh nghiÖp. C¬ chÕ ®ã thÓ hiÖn ë hai mÆt c¬ b¶n: mét lµ,
Nhµ níc XHCN lµ nh©n tè ®ãng vai trß “nh©n tè trung t©m”
vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m«. Hai lµ, C¬ chÕ thÞ trêng lµ
nh©n tè ®ãng vai trß “trung gian” gi÷a Nhµ níc vµ doanh
nghiÖp
2. N©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý cña nhµ níc & c¸c c«ng cô
chñ yÕu cña nhµ níc ®Ó qu¶n lý vÜ m« cã hiÖu qu¶:
Trong nÒn Kinh tÕ thÞ trêng vËn ®éng theo c¬ chÕ thi trêng vã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc
ph¶i thÝch hîp víi yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ thÞ trêng.
Nhµ níc ph¶i sö dông chñ yÕu c¸c c«ng cô, biÖn ph¸p kinh tÕ,
luËt ph¸p, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ®Þnh híng, chÝnh s¸ch kinh
tÕ-x· héi vµ kh¶ n·ng, søc m¹nh kinh tÕ Nhµ níc ®Ó t¸c ®éng
tíi thÞ trêng, ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cho
phï hîp. V× c¬ chÕ thÞ trêng cã c¶ mÆt tÝch cùc vµ mÆt tiªu
cùc do ®ã ®Æt cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa ph¶i kÕt hîp hµi hoµ ba vÊn ®Ò : thø nhÊt, kÕt hîp
vÊn ®Ò lîi nhuËn víi vÊn ®Ò x· héi, ®¶m b¶o cho c¸c chñ thÓ
kinh tÕ thÞ trêng cã ®îc lîi nhuËn cao, võa t¹o ®îc ®iÒu kiÖn
14
chÝnh trÞ-x· héi b×nh thêng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Hai lµ,
kÕt hîp chÆt chÏ nh÷ng nguyªn t¾c ph©n phèi cña CNXH vµ
nguyªn t¾c cña kinh tÕ thÞ trêng nh: ph©n phèi theo lao
®éng, theo vèn, theo tµi n¨ng... Trong ®ã nguyªn t¾c ph©n
phèi theo lao ®éng lµ chÝnh. Thø ba, ®iÒu tiÕt ph©n phèi thu
nhËp, mét mÆt, ®åi hái Nhµ níc ph¶i cã chÝnh s¸ch sao cho
gi¶m bít kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a ngêi giµu, ngêi nghÌo vµ
cña toµn x· héi.
Néi dung cña kÕ ho¹ch kh«ng ®îc phÐp chØ giíi h¹n trong
ph¹m vi khu vùc kinh tÕ nhµ níc mµ ph¶i mang tÝnh tæng thÓ
toµn nÒn kinh tÕ. Nh÷ng c«ng cô thêng ®îc ¸p dông
trong
nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tríc kia ph¶i ®îc thay thÕ b»ng c«ng
cô, chÝnh s¸ch phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng X·
héi chñ nghÜa.
Nhµ níc sö dông nhãm yÕu tè g¾n víi “bµn tay h÷u h×nh”
thÓ hiÖn qua c¸c c«ng cô sau:
Ph¸p luËt, nhÊt lµ luËt kinh tÕ víi tÝnh ®ång bé vµ hiÖu
lùc ®Ó thùc hiÖn nã. Th«ng qua c«ng cô nµy Nhµ níc t¹o hµnh
lang ®ñ ®Ó lËp vµ duy tr× kû c¬ng trËt tù híng dÉn c¸c ho¹t
®éng cña c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo ph¸p luËt.
KÕ ho¹ch, c«ng cô gióp Nhµ níc ho¹ch ®Þnh c¸c ch¬ng
tr×nh ®Þnh híng môc tiªu tõng thêi kú.
ChÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi, c«ng cô gãp phÇn t¹o ra m«i
trêng kinh tÕ-x· héi æn ®Þnh cã lîi cho sù t¨ng trëng vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ-x· héi. Trong c¸c chÝnh s¸ch ®ã quan träng nhÊt
lµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ... Trong thêi gian tíi, chÝnh
s¸ch tµi chÝnh ph¶i nh»m môc tiªu thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t
triÓn, huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc, t¨ng
15
tÝch luü vèn ®Ó t¹o vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn, ®¸p øng nh÷ng
nhu cÇu chi thËt sù cÊp b¸ch, cÇn thiÕt ®¶m b¶o qu¶n lý
thèng nhÊt nÒn tµi chÝnh quèc gia, gãp phÇn khèng chÕ l¹m
ph¸t, xö lý ®óng ®¾n mèi quan hÖ tÝch luü vµ tiªu dïng; tµi
chÝnh nhµ níc, tµi chÝnh doanh nghiÖp vµ tµi chÝnh d©n c;
ng©n s¸ch trung ¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng.
16
Trong bµi cã sö dông mét sè tµi liÖu tham kh¶o:
1. S¸ch Gi¸o khoa Kinh tÕ chÝnh trÞ Mac–Lª Nin.
2. Bµi gi¶ng Kinh tÕ chÝnh trÞ Mac–Lª Nin líp K46XD2.
3. Bµn thªm vÒ KTTT theo ®Þnh híng XHCN
(Nghiªn cøu kinh tÕ Th¸ng 4/1999).
4. ThÕ nµo lµ KTTT ®Þnh híng XHCN
(T¹p chÝ céng s¶n Th¸ng
7/1996).
5. KTTT vµ ®Þnh híng XHCN cã ®èi lËp nhau kh«ng
(T¹p chÝ céng s¶n sè 4/1996).
6. VÒ thÞ trêng theo ®inh híng XHCN
(T¹p chÝ céng s¶n Th¸ng 10/1999).
7. KTTT vµ ®Þnh híng XHCN
(T¹p chÝ céng s¶n Th¸ng 9/1996 vµ Th¸ng 8/1999).
17
- Xem thêm -