Lêi nãi ®Çu
TiÕn lªn x©y dùng CNXH lµ môc tiªu cña d©n téc ta.
Trong qu¸ tr×nh x©y dùng chóng ta gÆp rÊt nhiÒu khã
kh¨n vµ trë ng¹i. §Ó cã ®îc mét x· héi tèt ®Ñp cÇn ph¶i cã
thêi gian x©y dùng vµ ph¸t triÓn LLSX vµ QHSX. Do vËy,
cÇn ph¶i tr¶i qua thêi kú qu¸ ®é ®Ó chuÈn bÞ, thõa hëng
nh÷ng thµnh tùu cña x· héi tríc vµ ®Þnh híng theo quy luËt
cña x· héi míi, nªn cïng mét lóc xÏ tån t¹i nhiÒu h×nh thøc
®an xen. ViÖt Nam víi môc tiªu x©y dùng Nhµ níc héi cña
d©n do d©n vµ v× d©n. Mét x· héi kh«ng cã chÕ ®é ngêi
bãc lét, x· héi mµ mäi ngêi lµm chñ, tù gi¸c lao ®éng vµ hëng theo lao ®éng do vËy cÇn ph¶i cã thêi gian dµi. T¹i
Trung Quèc x¸c ®Þnh thêi gian nµy lµ hµng tr¨m n¨m.
Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam bÞ tµn ph¸ trong chiÕn
tranh, vµ sù gióp ®ì cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa kh«ng
cßn, cÇn ph¶i x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ph¸t huy
tÊt c¶ tiÒm n¨ng, søc m¹nh cña nã ®Ó cã ®îc LLSX ph¸t
triÓn. §Þnh híng cña ViÖt Nam lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
dùa trªn thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc lµm nÒn t¶ng cho c¸c
thµnh phÇn kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh híng cña nã.
Qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¶i theo
®Þnh híng x· héi chñ nghi· ViÖt Nam ®· dµnh ®îc nhiÒu
thµnh c«ng, bªn c¹nh ®ã vÉn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong
viÖc x©y dùng c¬ chÕ chÝnh s¸ch, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò
1
x¸c ®Þnh quyÒn së h÷u ë níc ta. Tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn
trªn cë së nhiÒu h×nh thøc së h÷u.
Së h÷u ë níc ta vÇn cßn lµ vÊn ®Ò g©y tranh c·i, vµ cã
nhiÒu nhµ khoa häc ®ang nghiªn cøu, vµ cã nhiÒu tranh
luËn trong vÊn ®Ò së h÷u t liÖu s¶n luËt së h÷u lµ vÊn
®Ò c¬ b¶n cña hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt, cña mét chÕ
®é kinh tÕ-x· héi. Mçi chÕ ®é së h÷u thèng trÞ vµ thÝch
øng nhÊt ®Þnh. §èi víi níc ta, thùc hiÖn nhÊt qu¸n nhiÒu
thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN, tÊt yÕu ph¶i x¸c ®Þnh
®îc chÕ ®é vÒ thÞ trêng liÖu s¶n xuÊt ph¶n ¸nh ®óng b¶n
chÊt kinh tÕ x· héi. Do ®ã, x©y dùng mét chÕ ®é së h÷u
vÒ t liÖu s¶n xuÊt ph¸t triÓn tõ thÊp lªn ®Õn cao theo híng
dÇn dÇn lµm cho së h÷u XHCN gi÷ vai trß chñ ®¹o trong
nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô then
chèt vµ ph¶i ®îc tiÕn hµnh thËt tèt trong suèt thêi kú qu¸
®é.
HiÖn nay, ®ang cã nh÷ng nhËn xÐt ®ang cã nh÷ng
nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ phª b×nh kh¸c nhau vÒ c¸c h×nh thøc
së h÷u. Trªn thùc tÕ níc ta cha x¸c ®Þnh mét c¸c chÝnh
x¸c, vµ cßn nhiÒu lóng tóng trong viÖc x©y dùng chÕ ®é
së h÷u míi. V× vËy, nghiªn cøu vÊn ®Ò së h÷u cã ý nghÜa
quan träng vµ cÊp b¸ch c¶ vÒ m¾t lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó
nhanh trãnh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi t¹o ®iÒu kiÖn kÕt
thóc thêi kú qu¸ ®é vµ cã x· héi chñ nghÜa mét c¸ch toµn
diÖn.
2
I, Lý luËn chung vÒ së h÷u
1. Ph¹m trï së h÷u
Së h÷u lµ h×nh thøc nhÊt ®Þnh ®îc h×nh thµnh trong
lÞch sö vÒ chiÕm h÷u cña c¶i vËt chÊt cña x· héi. §Ó sinh
sèng, tån t¹i vµ s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt
®¸p øng ngµy cµng t¨ng cña m×nh, con ngêi ph¶i chiÕm
h÷u tù nhiªn. Do vËy, chiÕm h÷u biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a
3
ngêi víi tù nhiªn, lµ hµnh vi g¾n liÒn ph¸t triÓn víi tån t¹i
cña con ngêi, lµ ph¹m trï vÜnh viÔn trong tÊt c¶ c¸c giai
®o¹n kh¸c nhau cña lÞch sö. Khi ®ã së h÷u lµ h×nh thøc
x· héi cña chiÕm h÷u trong mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
nhÊt ®Þnh, g¾n liÒn víi mét tæ chøc x· héi nhÊt ®Þnh. V×
vËy, së h÷u lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong sù chiÕm
h÷u tù nhiªn, lµ ph¹m trï lÞch sö, thay ®æi cïng víi sù thay
®æi c¸c h×nh th¸i x· héi trong lÞch sö.
Con ngêi chiÕm h÷u vËt tù nhiªn kh«ng chØ ®¬n thuÇn
tiªu dïng c¸ nh©n, mµ quan träng h¬n lµ tiªu dïng cho s¶n
xuÊt, t¸i s¶n xuÊt thªm nhiÒu cña c¶i ®Ó chiÕm h÷u. Nh
vËy, mét mÆt, quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong s¶n xuÊt
®Æt ra, tõ ®ã míi cã quan hÖ sinh ho¹t. MÆt kh¸c, quan
hÖ gi÷a ngêi víi ngêi bao giê còng ph¶i cã vËt lµm trung
gian, m«i giíi. VËt ®ã lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn hoÆc lµ
thµnh qu¶ cña lao ®éng. Së h÷u lµ quan hÖ kinh tÕ chø
kh«ng ph¶i lµ quan hÖ ý trÝ cña con ngêi trong x· héi. Mét
c¸ nh©n kh«ng thÓ lÊy ý trÝ cña m×nh ®Ó tù kh¼ng
®Þnh lµ ngêi së h÷u mµ kh«ng quan t©m tíi ngêi kh¸c
còng ®ang muèn së h÷u vËt ®ã. Së h÷u trë thµnh thùc tÕ
khi mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi, ®éc lËp víi quan hÖ ý
chÝ.
Ph¹m trï së h÷u khi ®îc luËt ho¸ thµnh quyÒn së h÷u
vµ ®îc thùc hiÖn th«ng qua mét c¬ chÕ nhÊt ®Þnh gäi lµ
chÕ ®é së h÷u.
4
ChÕ ®é së h÷u lµ chñ thÓ cña c¸c quan hÖ së h÷u
thµnh c¸c quyÒn së h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t thõa kÕ,
chuyÓn nhîng mua b¸n...
QuyÒn chiÕm h÷u lµ quyÒn cña chñ së h÷u tù m×nh
n¾m gi÷ tµi s¶n theo ý chÝ cña m×nh.
QuyÒn ®Þnh ®o¹t lµ quyÒn cña chñ së h÷u chuyÓn
giao quyÒn së h÷u cña m×nh cho ngêi kh¸c hoÆc lµ tõ bá
quyÒn së h÷u.
VËy së h÷u ®îc xem xÐt theo hai khÝa c¹nh:
Thø nhÊt, së h÷u ®îc coi lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, lµ
quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong viÖc chiÕm h÷u TLSX.
Thø hai, së h÷u víi tÝnh c¸ch lµ mét h×nh thøc ph¸p lý,
lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh quan hÖ së h÷u kh¸ch quan vµo
trong ph¸p luËt.
Tríc thêi kú ®æi míi, ViÖt Nam ph¸t triÓn chÕ ®é c«ng
h÷u TLSX, xo¸ bá chÕ ®é t h÷u TLSX ®Ó tiÕn lªn CNXH.
HiÖn nay §¶ng vµ Nhµ níc ta coi së h÷u lµ môc tiªu, võa lµ
ph¬ng tiÖn.
2, Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi së h÷u
vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
Së h÷u TLSX lµ h×nh thøc x· héi cña sù chiÕm h÷u vÒ
TLSX, mét néi dung chñ yÕu trong hÖ thèng s¶n xuÊt.
H×nh thøc møc ®é, quy m«, ph¹m vi vµ tÝnh ®a d¹ng cña
së h÷u kh«ng ph¶i do ý muèn chñ quan cña con ngêi quyÕt
5
®Þnh mµ lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. §iÒu ®ã cã
nghÜa sù xuÊt hiÖn, tån t¹i, ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ c¸c
h×nh thøc së h÷u vÒ TLSX lµ do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
ph¸t triÓn cña mét lùc lîng s¶n xuÊt t¬ng øng quyÕt ®Þnh.
Nãi c¸ch kh¸c, sù biÕn ®æi c¸c h×nh thøc së h÷u quyÕt
®Þnh bëi quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt
vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt.
H×nh thøc së h÷u tr¶i qua c¸c thêi kú tõ së h÷u bé l¹c
ph¸t triÓn tuÇn tù theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã qua
c¸c thêi kú, ®ã lµ: së h÷u c«ng x·, së h÷u phong kiÕn. Khi
phong kiÕn tan r·, xuÊt hiÖn c«ng trêng thñ c«ng t¬ng øng
víi nã lµ së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa. §èi vãi c«ng
truêng thñ c«ng vµ ®èi víi giai ®o¹n ph¸t triÓn c«ng
nghiÖp kh«ng chã chÕ ®é nµo kh¸c ngoµi ngoµi chÕ ®éc
x©y dông trªn c¬ së t h÷u. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn
cßn ë møc thÊp, t¬ng øng víi nã lµ sù tån t¹i nhiÒu h×nh
thøc së h÷u nhá ph©n t¸n.
Lùc lîng s¶n xuÊt tõng bíc ph¸t triÓn tû lÖ thuËn víi tiÕn
tr×nh tËp trung hãa vµ x· héi ho¸ quan hÖ së h÷u mµ
®Ønh cao cña nã lµ së h÷u toµn d©n. Sù h×nh thµnh c¸c
tËp ®oµn kinh tÕ, c¸c c«ng ty cæ phÇn, c¸c c«ng ty ®a
quèc gia, xuyªn quèc gia hoÆc c¸c n«ng tr¹i lín ë n«ng
th«n ®îc coi lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh x· héi ho¸
quan hÖ së h÷u ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh.
Víi bíc ph¸t triÓn cña x· héi, vµ LLSX th× chÕ ®é c«ng
h÷u XHCN xÏ ®îc x¸c lËp nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan bëi sù
6
phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
LLSX.
-ChiÕm h÷u t nh©n vÒ c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau,
bëi lÏ ngêi 6a kh«ng thÓ trao ®æi nÕu kh«ng lµ ngêi lµm
chñ nã vµ chØ trao ®æi mét s¶n phÈm nµy lÊy s¶n phÈm
kh¸c.
-Sù trao ®æi cÇn cã sù trao ®æi t¬ng ®¬ng, bëi lÏ ngêi
ta xÏ kh«ng trao ®æi, cung cÊp s¶n phÈm cña m×nh cho
ngêi kh¸c, nÕu häc kh«ng ®æi l¹i cho anh ta mét lîng t¬ng
®¬ng vÒ gi¸ trÞ c¸c hµng hã cÇn thiÕt. Nh vËy, nÕu nh
ph©n c«ng lao ®éng x· héi trong khi chia x· héi thµnh
nh÷ng ngêi s¶n xuÊt kh¸c nhau dÉn tíi cã nhu cÇu trao
®æi, th× sù ph©n chia x· héi vÒ së h÷u trong khi x· héi
thµnh ngêi së h÷u kh¸c nhau ®· thùc hiÖn ho¸ sù trao
®æi vµ chuyÓn nã thµnh trao ®æi t¬ng ®¬ng. ë ®©y,
c¸i chÊt lîng x· héi ®· thÊm vµo c¸c vËt tù nhiªn chuyÓn
chóng thµnh c¸c vËt kinh tÕ, chuyÓn chiÕm h÷u thµnh së
h÷u, chuyÓn lao ®éng c¸ nh©n thµnh lao ®éng x· héi.
VËy lµ quan hÖ kinh tÕ, nãi ®óng h¬n, c¸c quan hÖ cña
chØnh thÓ kinh tÕ x· héi, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö
nhÊt ®Þnh, ®· b¾t buéc sù chiÕm h÷u riªng rÏ cña nh÷ng
ngêi kh¸c nhau vÒ c¸c ®iÒu kiÖn vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt
kh¸c nhau, nãi c¸ch kh¸c, b¾t buéc xuÊt hiÖn h×nh th¸i
®èi kh¸ng cña sù thèn nhÊt x· héi, xuÊt hiÖn m©u thuÉn
kinh tÕ gi÷a nh÷ng ®¹i diÖn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt tøc c¸c
quan hÖ s¶n xuÊt.
7
Së h÷u lµ h×nh th¸i x· héi cña sù thèng nhÊt c¸c cùc
kinh tÕ ®èi lËp, lµ ph¬ng thøc tæ chøc vÒ mÆt x· héi c¸c
yÕu tè riªng rÏ cña nÒn s¶n xuÊt. Nh÷ng quan hÖ kinh tÕx· héi nµy cña së h÷u h×nh thµnh mét c¸ch lÞch sö kh¸ch
quan, bªn ngoµi ý chÝ cña con ngêi, tèn t¹i díi c¸c h×nh
thøc x· héi cña sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ phï hîp víi
tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é c¸c lùc lîng s¶n xuÊt, chóng quy
®Þnh b¶n chÊt sù chiÕm h÷u vµ c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt,
cÊu thµnh tæng thÓ quan hÖ s¶n xuÊt- c¬ së kinh tÕ cña
x· héi nhÊt ®Þnh.
Ngoµi ra, së h÷u lu«n gi¶ ®Þnh c¸c c¬ së t nh©n cña
m×nh. Trong khi b¶o ®¶m sù trao ®æi t¬ng ®¬ng, së
h÷u t nh©n ®¶m b¶o sù quan t©m kinh tÕ cña ngêi s¶n
xuÊt hµng ho¸ lµ ®éng lùc thùc sù cña ngêi s¶n xuÊt, ®¶m
b¶o ho¹t ®éng b×nh thêng vµ hiÖu qña cña ph©n c«ng lao
®éng x· héi, do ®ã sù ph©n phèi vµ sö dông hîp lý c¸c
nguån tµi nguyªn cña thiªn nhiªn vµ con ngêi.
Së h÷u t nh©n chØ lµ h×nh th¸i lÞch sö chung, lµ ®iÒu
kiÖn x· héi chung cña s¶n xuÊt lu«ng lu«n tån t¹i díi h×nh
th¸i cô thÓ, ®Æc thï cña së h÷u. H×nh th¸i phæ biÕn vµ
®Çu tiªn cña nã lµ së h÷u t nh©n ®¬n gi¶n, ®· tån t¹i tõ
hµng ngµn n¨m trong mäi thêi ®¹i (trõ c«ng x· nguyªn
thuû). Cã sù ph©n chia x· héi cña së h÷u vÒ kÕt qu¶ s¶n
xuÊt vµ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi gi÷a c¸c ngµnh c¸c
lÜnh vùc kh¸c nhau, do ®ã cã sù ®èi kh¸ng vÒ lîi Ých cña
nh÷ng ngêi s¶n xuÊt lµ ®éng lùc thêng xuyªn cho sù ph¸t
triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Së h÷u t nh©n tån t¹i trong c¸c
8
thêi ®¹i ( chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa)
vµ mang ®Æc trng kh¸c nhau. H×nh thµnh c¸c ®Æc trng
cña së h÷u h×nh thµnh dùa trªn sù ph©n chia x· héi vÒ
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt- tøc mèi quan hÖ gi÷a ngêi chñ t liÖu
s¶n xuÊt víi ngêi lao ®éng trùc tiÕp, do ®ã ®èi kh¸ng lîi
Ých gi÷a c¸c giai cÊp. Nhng sù ph¸t triÓn vµ thay thÕ tuÇn
tù thêng xuyªn, tËp trung dÇn dÇn t liÖu s¶n xuÊt vµo tay
ngêi së h÷u h÷u t¹o ®iÒu kiÖn lÞch sö cÇn thiÕt ®Ó ph¸t
triÓn lùc lîng s¶n xuÊt.
Së h÷u TBCN lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao, së h÷u t
nh©n ph¸t triÓn cao, dùa trªn sù ph©n cùc kinh tÕ triÖt
®Ó gi÷a c¸c yÕu tè kh¸c nhau cña s¶n xuÊt vµ sù ®èi
kh¸ng s©u s¾c gi÷a lîi Ých giai cÊp ( giai cÊp v« s¶n vµ
g¸i cÊp t s¶n). Nh÷ng m©u thuÉn vµ ®èi kh¸ng nµy trë
thµnh h×nh th¸i bao trïm, chi phèi toµn bé c¸c quan hÖ
kinh tÕ- x· héi thêi ®¹i TBCN. Mèi quan hÖ nµy kh«ng
nh÷ng kh«ng triÖt tiªu lÉn nhau mµ cßn lµm m©u thuÉn
mèi quan hÖ cña së h÷u t nh©n vµ ®èi kh¸ng lîi Ých cña
nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸. Cung do ®ã lµ cho sù kÕt
hîp vµ thèng nhÊt vÒ mÆt x· héi cña c¸c cùc kinh tÕ ®èi
lËp vµ ®èi kh¸ng x· héi trë nªn cÇn thiÕt , cã quan hÖ h÷u
c¬ h¬n. ë ®©y chñ nghÜa t b¶n cã c¬ héi lÞch sö ®Æc
biÖt thuËn lîi so víi c¸c thêi ®¹i tríc nã, trong viÖc n©ng
cao c¸c kÝch thÝch vµ quan t©m kinh tÕ cña ngêi lao
®éng, tËp trung vµ tÝch tô t b¶n, chuyªn m«n ho¸ vµ c¶i
tiÕn c«ng nghÖ-kü thuËt, ph¸t triÓn c¸c lùc lîng s¶n xuÊt
x· héi. Cïng víi ®µ ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c lùc lîng s¶n
9
xuÊt, së h÷u kh«ng ngõng tiªn ho¸, lµm ®iÒu kiÖn cho lùc
lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
Tãm l¹i, sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi së h÷u
vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Sù biÕn
®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u ®îc quyÕt ®Þnh bëi quy
luËt quan hÖ s¶n xuÊt pahØ phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt.
ë níc ta ®Êt níc giµnh ®îc ®éc lËp, víi nÒn kinh tÕ l¹c
hËu, lùc lîng s¶n xuÊt l¹c hËu, ®Ó tiÕn lªn chñ nghÜa x·
héi, ®· n«n nãng chuyÓn trùc tiÕp sang chÕ ®é c«ng h÷u
díi hai h×nh thøc: sö h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ, c¸c h×nh
thøc nµy phÊt huy ®îc søc m¹nh trong t×nh tr¹ng ®Êt níc
cã chiÕn tranh. Sau khi giµnh ®îc ®éc lËp chóng ta vÉn
duy tr×nh quan hÖ nµy trong ®iÒu kiªn lùc lîng s¶n xuÊt
lac hËu, nã tr¸i víi quy luËt cña quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi
tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. §Ó gi¶i quyÕt
nh÷ng tr× trÖ l¹c h©u vµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ®Ó
tiªn lªn chñ nghÜa x· héi. T¹i ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn
thø VI ®· tiÕn hµnh ®æi míi c¬ chÕ cho phï hîp víi t×nh
h×nh míi cho phï hîp.
II. C¸c h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ Níc theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa ë ViÖt Nam.
1.C¬ cÊu së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo
®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam.
10
Thêi kú qu¸ ®é ®îc §¶ng vµ Nhµ Níc ta x¸c ®Þnh lµ
thêi kú quan träng t¹o tiÒn ®Ò tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi.
ViÖt Nam cha cã ®ñ ®iÒu kiÖn nµy cÇn ph¶i cã thêi gian
®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Sau khi dµnh ®îc ®éc lËp
§¶ng ta, cha cã quan t©m thÝch ®¸ng trong viÖc ®Çu t
ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Mét thêi gian dµi duy tr× nÒn
kinh tÕ quan liªu bao cÊp, dÉn têi tr× trÖ trong s¶n xuÊt.
Môc tiªu ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt cÇn cã sù tham gia
cña mäi ngêi, mäi ®èi tîng trong níc vµ sù trî gióp cña c¸c
níc bªn ngoµi. Víi quan ®iÓm ®ã, t¹i ®¹i héi lµ thø VI cña
§¶ng, vµ hiÖn nay lµ dù th¶o v¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng IX x¸c
®Þnh vµ c«ng nhËn c¸c h×nh thøc së h÷u sau ®©y:
-Së h÷u Nhµ Níc
-Së h÷u tËp thÓ
-Së h÷u t nh©n
-Së h÷u hçn hîp
a, Së h÷u Nhµ Níc
Së h÷u Nhµ Níc lµ së h÷u toµn d©n v× Nhµ Níc lµ ®¹i
biÓu cña nh©n d©n, lµm chñ tµi s¶n, ®Êt ®ai, rõng nói,
s«ng hå, nguån níc, tµi nguyªn trong lßng ®Êt, vïng biÓn
vïng trêi, tµi s¶n do Nhµ Níc ®Çu t vµo c¸c c«ng ty, c¸c xÝ
nghiÖp, c¸c c«ng tr×nh thuéc c¸c nghµnh, c¸c lÞnh vùc
kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc x· héi, ngo¹i giao, an
ninh quèc phßng…
11
Nhµ Níc lµ ngêi ®¹i diÖn chñ së h÷u ®èi víi tµi s¶n
thuéc së h÷u toµn d©n, chÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý vµ
b¶o ®¶m sö dông ®óng môc ®Ých, tiÕt kiªm vµ hiÖu qu¶.
Sù ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc së h÷u, së h÷u Nhµ Níc
gi÷ vai trß chñ ®¹o lµ c¬ së kinh tÕ cho x· héi míi. Trong
lÜnh vùc kinh tÕ t¬ng øng víi së h÷u Nhµ Níc lµ thµnh
phÇn kinh tÕ Nhµ Níc.
Së h÷u Nhµ Níc cã thÓ tån t¹i díi c¸c h×nh thøc doanh
nghiÖp tr¨m phÇn tr¨m vèn cña Nhµ Níc, díi c¸c h×nh thøc
doanh nghiÖp mµ vèn cña Nhµ Níc n¨m phÇn khçng chÕ,
phÇn hay tû träng cæ phÇn chi phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt,
hoÆc cã cæ phÇn trong c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp kh¸c
víi tû träng cha nhiÒu.
b. Së h÷u tËp thÓ:
Së h÷u tËp thÓ lµ h×nh thøc së h÷u cña hîp t¸c x·
hoÆc c¸c h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ æn ®Þnh kh¸c do c¸
nh©n, hé gia ®×nh cïng gãp vèn, gãp søc hîp t¸c s¶n xuÊt
kinh doanh nh»m thùc hiÖn môc ®Ých chung ®îc quy
®Þnh trong ®iÒu lÖ h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng cña hîp t¸c
x·.
ViÖc chiÕm h÷u, sö dông , ®Þnh ®o¹t thuéc së h÷u tËp
thÓ ph¶i tu©n theo luËt ph¸p vµ phï hîp víi ®iÒu lÖ cña hîp
t¸c x·.
Tríc khi ®æi míi, hîp t¸c x· chñ yÕu lµ hîp t¸c x· n«ng
nghiÖp vµ hîp t¸c x· mua b¸n, hiÖn nay hîp t¸c x· cã nhiÒu
h×nh thøc h¬n tån t¹i nh hîp t¸c x· tÝn dông, c¬ khÝ thuû
12
lîi,…®ãng vai trß quan trong trong viÖc t¹o ra cña c¶i vËt
chÊt c«ng ¨n viÖc lµm, ph¸t triÓn s¶n xuÊt nhá, thñ c«ng
mü nghÖ..
c. Së h÷u t nh©n.
Së h÷u t nh©n lµ së h÷u cña c¸ nh©n ®èi víi tµi s¶n
hîp ph¸p cña m×nh, trong viÖc chiÕm h÷u ®Þnh ®o¹t vµ
sö dông. Së h÷u t nh©n bao gåm: së h÷u c¸ thÓ, së h÷u
tiÓu chñ, së h÷u t b¶n t nh©n.
C¸ nh©n cã quyÒn chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi
s¶n thuéc së h÷u cña m×nh nh»m phôc vô nhu cÇu tiªu
dïng hoÆc s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp víi quy ®Þnh cña
luËt ph¸p.
H×nh thøc së h÷u nµy tríc khi ®æi míi bÞ xo¸ bá, ®Æc
biÖt khi sö dông tham gia vµo kinh doanh, võa ®îc kh«i
phôc vµ ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay, së h÷u t nh©n vµ do
®ã kinh tÕ t nh©n cã bíc ph¸t triÓn s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh,
®ãng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Thµnh phÇn kinh tÕ nµy trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®·
nhanh chãng thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ trßng, nhng vÉn gÆp
khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn víi khoa häc c«ng nghÖ, vµ cã
søc m¹nh trªn thÞ tr¬ng. MÆt kh¸c cha ®îc chó träng,
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn.
d. Së h÷u hçn hîp
H×nh thøc nµy ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng trªn thÕ giíi. Së h÷u hçn hîp ®ang lµ
h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng vµ tån t¹i díi h×nh thøc liªn
13
doanh gi÷a nhµ níc vµ t nh©n, c¸ nh©n ®èi tîng së h÷u
do vèn cña nhµ níc vµ vèn cña t nh©n ®ãng gãp t¹o nªn.
Së h÷u hçn hîp hiÖn nay dîc thÓ hiÖn ë c¸c h×nh thøc
c«ng ty cæ phÇn, nÕu c«ng ty tham gia thÞ trêng chøng
kho¸n th× c«ng ty ®îc së h÷u bëi nhiÒu thµnh phÇn.
§Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN
cÇn ph¶i tiÕp tôc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u trong
®ã së h÷u nhµ níc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o.
Tãm l¹i: ViÖt nam ®ang x©y dùng x· héi chñ nghÜa,
trong thêi gian tíi x©y dùng h×nh thøc së h÷u, kh«ng ph¶i
xo¸ bá ngay chè ®é së h÷u t nh©n, ®Ó thiÕt lËp së h÷u
toµn d©n
Mµ ph¶i khuyÕn khÝch c¸c h×nh thøc së h÷u
ph¸t triÓn. TËp trung vµo khuyÕn khÝch h×nh thøc së h÷u
Nhµ níc bëi v× chØ cã së h÷u Nhµ níc míi t¹o ra ®îc x¬ng
sèng cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, vµ t¹o ®îc søc m¹nh
tham gia thÞ trêng trªn thÕ giíi. Víi h×nh thøc së h÷u t
nh©n, tËp thÓ vµ hçn hîp ®îc thÓ hiÖn sù tån t¹i cña nã
trong nÒn kinh tÕ ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh: c«ng ty
TNHH, t nh©n, hîp t¸c x·, c¸ thÓ, liªn doanh liªn kÕt, c«ng
ty cæ phÇn...®· ®ãng gãp rÊt lín vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ
x· héi vµ n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n.
2, Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ së h÷u
trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng ë ViÖt
nam.
ë ViÖt Nam tån t¹i bèn h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau,
mçi h×nh thøc së h÷u, nhng nã ®îc thÓ hiÖn ®an xen
14
trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Së h÷u Nhµ Níc thÓ hiÖn c¸c c«ng ty nhµ níc, c«ng ty liªn
doanh, c«ng ty cæ phÇn. Së h÷u t nh©n ®îc thÓ hiÖn
trong c¸c h×nh thøc nh c«ng ty TNHH, c«ng ty t nh©n,
c«ng ty cæ phÇn. . .
Trong nÒn kinh tÕ c¸c h×nh thøc kh¸c nhau vÒ së h÷u
®îc h×nh thµnh vµ tån t¹i díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau.
Trong n¨m 1998 tû träng cña c¸c thµnh phÇn nµy ®ãng vai
trß quan träng.
Khu vùc
Ngµnh
C«ng nghiÖp chÕ
Doanh
Doanh
Doanh
nghiÖp
nghiÖp
nghiÖp
Nhµ Níc
ngoµi quèc
vèn ®Çu
(%)
doanh
t níc ngoµi
(%)
(%)
47.6
27.1
25.3
56.4
41.6
2
biÕn
Khu vùc dÞch vô
Qua biÓu ta thÊy vai trß cña c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ
dùa trªn c¸c h×nh thøc së h÷u. §èi víi doanh nghiÖp quèc
doanh, ®©y lµ doanh nghiÖp dùa trªn së h÷u Nhµ Níc,
®ãng vai trß chñ ®¹o, chiÕm tíi 47,6% gi¸ trÞ trong c«ng
nghiÖp chÕ biÕn vµ 56,4% trong lÜnh vùc dÞch vô. Trong
khi ®ã doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh dùa trªn së h÷u t
nh©n, c¸ nh©n chiÕm tíi 27,1% gi¸ trÞ trong c«ng nghiÖp
chÕ biÕn vµ 41,6% trong lÜnh vùc dÞch vô.
15
Qua ®©y ta thÊy ®îc vai trß cña c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ dùa trªn c¸c h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ quèc
d©n.
Mét sè biÖn ph¸p ®a d¹ng ho¸ së h÷u b¨ng h×nh
thøc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc t¹i ViÖt
Nam.
TÝnh ®Õn th¸ng 12/1999 c¶ níc cã 287 DNNN ®îc cæ
phÇn ho¸ (CPH). Tèc ®é cæ phÇn hãa gia t¨ng nhng rÊt
chËm so víi kÕ ho¹ch. Trong sè nguyªn nh©n khiÕn cho
tiÕn ®é CPH chËm lµ do nhËn thøc, quan ®iÓm chñ tr¬ng
cha nhÊt qu¸n, lo ng¹i viÖc CPH lµm suy yÕu nÒn kinh tÕ
Nhµ Níc, chÖch ®i ®Þnh huíng x· héi chñ nghÜa, c¸c chÝnh
s¸ch vÒ CPH cha hÊp dÉn, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp
®Ó CPH gÆp nhiÒu khã kh¨n, mét sè doanh nghiÖp kÐo nî
kÐo dµi….
Theo th«ng b¸o sè 63/T B¶N/TU vÒ viÖc tiÕp tôc triÓn
khai tÝch cùc v÷ng ch¾c CPH DNNN cã nhÊn m¹nh “ CPH
ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp
nh»m huy ®éng
vèn c¶ bªn trong lÉn bªn ngoµi doanh
nghiÖp ®Ó ®Çu t më réng nghµnh nghÒ, hiÖn ®¹i ho¸
c«ng nghÖ; t¹o them viÖc lµm, ph©n c«ng l¹i lao ®éng.
CPH
lµm cho tiÒmlùc kinh tÕ Nhµ Níc ngµy cµng m¹nh,
gãp phÇn thóc ®Èy CNH,HDH ®Êt níc ”. Nh»m thóc ®Èy
thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ vÒ së h÷u b¨ng viÖc cæ phÇn ho¸
DNNN, t«i xin nªu mét sè gi¶i ph¸p sau:
16
*CÇn t¹o sù thèng nhÊt vÒ nhËn thøc, quan ®iÓm vÒ
chñ tr¬ng CPH mét bé phËn DNNN tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa
ph¬ng. Ph¶i cã sù quan t©m l·h ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ Níc
míi ®Èy nhanh ®îc CPH.
*T¹o m«i trêng ph¸p lý ®Çy ®ñ, ®ång bé vÒ cæ phÇn
ho¸ DNNN v× cæ phÇn h¸o DNNN lµ b¸n ®i mét phÇn tµi
s¶n Nhµ Níc cã gi¸ trÞ lín, hµng chôc ngµn tû ®ång, lµ chñ
tr¬ng lín cña Nhµ Níc. Nh vËy ban chØ ®¹o CPH tËp trung
chØ ®¹o c¸c tØnh thµnh phè theo dâi s¸t, n¾m ch¾c t×nh
h×nh gióp c¸c doanh nghiÖp tiÕn hµnh CPH ho¹t ®éng
thuËn lîi. Rµ so¸t l¹i ®Ó bæ xung, söa ®æi kÞp thêi c¸c
quy ®Þnh vÒ CPH, hoµn chØnh dÇn c¸c chÝnh s¸ch nh»m
b¶o ®¶m cæ phÇn ho¸ DNNN mét c¸ch v÷ng ch¾c, ®¹t
môc tiªu ®· ®Ò ra, kh«ng ®Ó x¶y ra tiªu cùc vµ thÊt tho¸t
tµi s¶n Nhµ Níc.
*X¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ Doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn
hãa.
*X¸c ®Þnh quyÒn ®¹i diÖn chñ së h÷u vèn cña Nhµ Níc
t¹i doanh nghiÖp ®îc cæ phÇn. Nh»m ®¶m b¶o sau khi
CPH thùc thi c¬ chÕ qu¶n lý Nhµ Níc theo ®óng luËt c«ng
ty, ngo¹i trõ c¸c doanh nghiÖp Nhµ Níc n¾m cæ phÇn chi
phèi hoÆc cæ phÇn ®Æc biÖt, Nhµ Níc chØ gi÷ hai cæ
®«ng ®¹i diÖn lµ côc qu¶n lý vèn vµ ®¹i diÖn c¬ quan chñ
qu¶n.
*Ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i, c«ng ty tµi
chÝnh, c«ng ty b¶o hiÓm, ®a nhanh thÞ trêng chøng kho¸n
17
vµo ho¹t ®éng… lµ c«ng cô ®¾c lùc gióp thóc ®Èy nhanh
tiÕn ®é cæ phÇn ho¸ DNNN…
ViÖc CPH mét bé phËn doanh nghiÖp Nhµ Níc chuyÓn tõ
së h÷u Nhµ Níc sang së h÷u hçn hîp cÇn ®îc thùc hiÖn mét
c¸ch c«ng khai, thùc hiÖn trªn c¬ së ph¸p luËt, cung cÊp
th«ng tin réng r·i nh»m kh¬i sù ham muèn ®Çu t cña
CBCNV vµ c¸c doanh nh©n. §ång thêi ph¶i gi¶i quyÕt tho¶
d¸ng lîi Ých c¸c bªn tham gia.
18
- Xem thêm -