Tài liệu Tiếp tục đổi mới câu hỏi dạy học truyện ngắn thuốc của lỗ tấn cho học sinh lớp 12 luận văn ths. giáo dục học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ YÊN TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC BÀI TẬP HỘP ĐEN PHẦN DÒNG ĐIỆN KHÔNG ĐỔI THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ NHẰM NÂNG CAO TÍNH CHỦ ĐỘNG, TÍCH CỰC, SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÍ HÀ NỘI - 2014 i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ YÊN TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC BÀI TẬP HỘP ĐEN PHẦN DÒNG ĐIỆN KHÔNG ĐỔI THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ NHẰM NÂNG CAO TÍNH CHỦ ĐỘNG, TÍCH CỰC, SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÍ Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN VẬT LÍ) Mã số: 60.14.01.11 Người hướng dẫn khoa học: TS. DƯƠNG XUÂN QUÝ HÀ NỘI - 2014 1 LỜI CẢM ƠN Giáo dục là lĩnh vực vô cùng quan trọng nhằm cung ứng cho xã hội những nguồn lực đảm bảo về chất lượng và số lượng. Cùng với xu thế chung của nền giáo dục nước nhà, bộ môn vật lí cũng đã và đang được quan tâm điều chỉnh thông qua việc đổi mới nội dung, chương trình, đặc biệt là đổi mới phương pháp dạy học. Đề tài của chúng tôi hướng tới giải quyết vấn đề trên nhưng do thời gian nghiên cứu có hạn chúng tôi chỉ “bồi dưỡng phương pháp hộp đen cho học sinh” thông qua việc hướng dẫn học sinh thiết kế, chế tạo và giải các bài tập hộp đen điện một chiều. Trong điều kiện thời gian hạn chế nhưng được sự chỉ bảo sâu sắc, tận tình và hiệu quả của TS. Dương Xuân Qúy tôi đã hoàn thành được bản luận văn. Tôi xin gửi đến Thầy lòng biết ơn và trân trọng nhất. Xin cảm ơn các thầy, cô giáo trong bộ môn phương pháp giảng dạy vật lí trường Đại học giáo dục – ĐHQG Hà Nội đã giúp tôi hoàn thiện quá trình học tập của mình và cung cấp cho tôi nhiều kiến thức bổ ích. Xin cảm ơn trường THPT Tây Tiền Hải – Tiền Hải – Thái Bình đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Chân thành cảm ơn tới bạn bè và người thân đã ủng hộ và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập. Hà Nội, ngày 20 tháng 11 năm 2014 Tác giả Nguyễn Thị Yên i Viết tắt GV HS PPHĐ SGK THPT DANH MỤC VIẾT TẮT Viết đầy đủ Giáo viên Học sinh Phương pháp hộp đen Sách giáo khoa Trung học phổ thông ii MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn ................................................................................................ i Danh mục viết tắt .........................................................................................ii Mục lục ........................................................................................................iii Danh mục các bảng ......................................................................................vi Danh mục các biểu đồ ..................................................................................vii MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC NGOẠI KHÓA CÁC BÀI TẬP HỘP ĐEN PHẦN DÒNG ĐIỆN KHÔNG ĐỔI CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ 11 Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG ................................6 1.1. Hoạt động ngoại khóa Vật lí trong nhà trường phổ thông ......................6 1.1.1. Vị trí , vai trò của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông .....................................................6 1.1.2. Các đặc điểm và nội dung của hoạt động ngoại khóa Vật lí ................7 1.1.3. Các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa Vật lí.............................9 1.1.4. Phương pháp hướng dẫn hoạt động ngoại khóa Vật lí.........................9 1.1.6. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa Vật lí ................................ 10 1.2. Bồi dưỡng phương pháp hộp đen cho học sinh trong dạy học Vật lí 11 ở trường phổ thông ...............................................................................12 1.2.1. Khái niệm “Phương pháp hộp đen” ....................................................12 1.2.2. Sự cần thiết phải bồi dưỡng phương pháp hộp đen cho học sinh trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông 13 1.2.3. Bồi dưỡng phương pháp hộp đen cho học sinh trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông. ............................................................................14 1.3. Thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm đơn giản trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông.......................................................15 1.3.1. Các đặc điểm cơ bản của dụng cụ thí nghiệm đơn giản ......................15 1.3.2. Sự cần thiết của việc sử dụng các dụng cụ thí nghiệm đơn giản trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông.......................................................16 1.4. Tính tích cực và năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập ..............16 iii 1.4.1. Tính tích cực trong học tập ................................................................16 1.4.2. Năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập. ................................ 18 1.5. Thực tiễn về tổ chức dạy học ngoại khóa các bài tập hộp đen cho học sinh việc hướng dẫn học sinh sử dụng phương pháp hộp đen của giáo viên ở trường THPT .............................................................................19 1.5.1. Mục đích của việc điều tra ................................................................ 19 1.5.2. Đối tượng điều tra ..............................................................................19 1.5.3. Phương pháp điều tra..........................................................................20 1.5.4. Kết quả của việc điều tra ................................................................ 20 Chương 2: TIẾN TRÌNH DẠY HỌC NGOẠI KHÓA CÁC BÀI TẬP HỘP ĐEN PHẦN DÒNG ĐIỆN KHÔNG ĐỔI VẬT LÍ 11 28 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ............................................................................... 2.1. Những mục tiêu học sinh cần đạt được khi học phần “Dòng điện không đổi” ................................................................................................ 27 2.1.1. Kiến thức............................................................................................27 2.1.2. Kỹ năng ..............................................................................................28 2.1.3. Mục tiêu phát triển tư duy ................................................................28 2.1.4. Các thí nghiệm cần tiến hành trong quá trình dạy học ngoại khóa bài tập hộp đen dòng điện không đổi ...................................................29 2.2. Kế hoạch của việc tổ chức dạy học ngoại khóa các bài toán hộp đen dòng điện không đổi cho học sinh lớp 11 THPT ................................ 29 2.2.1. Mục tiêu của hoạt động ngoại khóa ....................................................29 2.2.2. Nội dung của hoạt động ngoại khóa các bài toán hộp đen dòng điện không đổi cho học sinh lớp 11 THPT ...................................................32 2.2.3.Phương pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa ........................................50 2.2.4. Hình thức tổ chức của hoạt động ngoại khóa các bài toán hộp đen điện không đổi cho học sinh THPT .......................................................51 2.2.5. Dự kiến các bước tiến hành và thời gian dạy học ngoại khóa các bài toán hộp đen điện không đổi cho học sinh THPT. ................................ 52 2.2.6. Soạn thảo tiến trình dạy học ngoại khóa các bài toán hộp đen điện không đổi cho học sinh THPT ..............................................................53 iv Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................................63 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................63 3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm. ....................................................63 3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ...........................................................63 3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.......................................................63 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm ...............................................................64 3.5.1. Phân tích diễn biến quá trình thực nghiệm sư phạm............................64 3.5.2. Kiểm tra, đánh giá chất lượng nắm vững kiến thức của học sinh ........67 3.5.2.Phương pháp sử lý kết quả TNSP ........................................................74 3.5.3.Kết quả thực nghiệm sư phạm .............................................................75 3.5.4. Đánh giá chung đợt thực nghiệm sư phạm ................................................... 77 79 KẾT LUẬN CHUNG ............................................................................................ TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................80 v DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Nhận thức của giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của việc tổ chức dạy học ngoại khoá vật lí..........................................................20 Bảng 3.1. Kết quả bài kiểm tra 45 phút ........................................................73 Bảng 3.2: Giá trị các tham số trung bình cộng ( X ), phương sai (S2), độ lệch chuẩn (S), hệ số biến thiên (V).........................................................73 Bảng 3.3: Bảng phân phối tần suất (Wi) .......................................................74 Bảng 3.6: Bảng phân phối tần số tích lũy (  i ) ..............................................74 vi DANH MỤC CÁC ẢNH, SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ Trang Ảnh 2.1: Chụp hộp và nắp hộp ................................................................ 37 Ảnh 2.2: Chụp hộp đen chứa một phần tử ....................................................38 Ảnh 2.3: Chụp cấu trúc và hộp đen chứa hai phần tử ................................ 39 Sơ đồ 1.1: Phương pháp hộp đen .........................................................13 Sơ đồ 2.1: Đường đặc trưng V-A của đoạn mạch .........................................45 Sơ đồ 2.2: Đường đặc trưng V-A của đoạn mạch .........................................47 Đồ thị 3.1: Đường phân bổ tần suất W% ......................................................76 Đồ thị 3.2: Đường phân bố tần suất tích lũy  i % .........................................77 vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế giới đang trong giai đoạn phát triển về tất cả các lĩnh vực: Kinh tế Xã Hội – Chính trị… Sự bùng nổ công nghệ thông tin đưa cuộc sống của con người bước sang giai đoạn mới: Hiện đại và văn minh hơn. Có ai đó đã từng nói: “Một quốc gia muốn phát triển thì nền giáo dục của quốc gia đó phải đi trước thời đại”. Điều đó đồng nghĩa với việc phải luôn cập nhật và đổi mới giáo dục. Việt Nam vẫn chưa được xếp vào nhóm các nước phát triển, vẫn là một quốc gia nghèo và lạc hậu. Chính vì vậy, càng cần thiết hơn trong việc đổi mới đất nước từng ngày mà đổi mới giáo dục phải được đặt lên hàng đầu. Để có thể vươn lên được, đòi hỏi chúng ta phải đào tạo nguồn nhân lực không những phải có kiến thức, mà còn phải có năng lực hoạt động thực nghiệm. Chính vì vậy mà Hội nghị ban chấp hành Trung ương khóa VIII cũng khẳng định: “Đổi mới phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp học, bậc học, áp dụng những phương pháp giáo dục hiện đại, bồi dưỡng học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”. Do vậy, việc đổi mới phương pháp dạy và học trong nhà trường phổ thông trong đó yêu cầu đổi mới phương pháp dạy và học đối với môn Vật lí là điều tất yếu.[2],[3]. Vật lí học là một môn khoa học thực nghiệm, học sinh vừa được trang bị kiến thức, vừa được trang bị phương pháp làm việc và năng lực hoạt động thực nghiệm[14].Đặc biệt trong dạy học kiến thức phần Dòng điện không đổi, lượng kiến thức rất phong phú, trong khi thời lượng dành cho dạy học nội khóa rất ít. Mặt khác, phần dòng điện không đổi có nhiều cơ hội cho học sinh tham gia vào các hoạt động thực nghiệm. Đồng thời với việc luyện tập, củng cố kiến thức vừa phát triển các kỹ năng hoạt động thực nghiệm, vừa có thể được trang bị thêm phương pháp hộp đen nếu cho học sinh thực hiện và giải quyết các bài tập hộp đen đơn giản. 1 Trong nhiều năm gần đây, đã có một số đề tài luận văn nghiên cứu việc tổ chức hoạt động dạy học ngoại khóa với tư cách là một trong những phương pháp nhận thức cơ bản và phổ biến. Tuy nhiên chưa có đề tài nào nghiên cứu lí luận và thực nghiệm việc tổ chức dạy học ngoại khóa các bài tập hộp đen phần dòng điện không đổi. Vì vậy, để khắc phục các khó khăn về mặt thời gian trong dạy học nội khóa mà vẫn tận dụng được các ưu thế trên của phần kiến thức về dòng điện không đổi chúng tôi lựa chọn đề tài: “Tổ chức dạy học các bài tập hộp đen phần dòng điện không đổi thông qua hoạt động ngoại khóa nhằm nâng cao tính chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh lớp 11 THPT”. 2. Mục đích nghiên cứu Tổ chức dạy học ngoại khóa hướng dẫn học sinh chế tạo các hộp đen phần dòng điện không đổi và giải các bài toán với các hộp đen đó nhằm bồi dưỡng cho học sinh phương pháp hộp đen và qua đó phát triển tính tích cực, năng lực hoạt động thực nghiệm, năng lực sáng tạo. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về dạy học ngoại khóa ở trường THPT. 2. Nghiên cứu cơ sở lý luận về phương pháp hộp đen. 3. Chế tạo thử các hộp đen điện và tiến hành các thí nghiệm với chúng. 4. Nghiên cứu tính tích cực và năng lực sáng tạo của HS. 5. Điều tra, khảo sát thực trạng của việc sử dụng PPHĐ trong hoạt động nhận thức của học sinh THPT. 6. Soạn thảo nội dung và tiến trình dạy học cụ thể một số bài toán hộp đen phần “Dòng điện không đổi” Vật lí 11 ứng với các hộp đen đã chế tạo để bồi dưỡng PPHĐ cho học sinh. 7. Thực nghiệm sư phạm tiến trình tổ chức dạy học ngoại khóa một số bài tập hộp đen ở lớp 11 để đánh giá tính khả thi của việc tổ chức hoạt động 2 ngoại khóa bồi dưỡng phương pháp hộp đen nói chung và của tiến trình dạy học ngoại khóa một số bài tập hộp đen điện nói riêng. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Học sinh lớp 11 trường THPT, hoạt động ngoại khóa trong dạy học vật lí ở trường THPT. 4.2.Khách thể nghiên cứu Tổ chức dạy học ngoại khóa các bài tập hộp đen phần “Dòng điện không đổi”_Vật lí 11 THPT. 5.Vấn đề nghiên cứu Đề tài tập trung vào nghiên cứu các vấn đề cơ bản sau: • Hướng dẫn học sinh chế tạo một số thiết bị thí nghiệm hộp đen phần dòng điện không đổi • Soạn thảo tiến trình hướng dẫn các kiến thức về hộp đen phần dòng điện không đổi. 6. Gỉa thuyết khoa học Nếu soạn thảo được tài liệu và tổ chức tốt việc hoạt động ngọai khóa để hướng dẫn học sinh chế tạo được các hộp đen điện học đơn giản và vận dụng được phương pháp hộp đen để giải bài toán với các hộp đen đã chế tạo thì sẽ trang bị được cho học sinh phương pháp hộp đen và phát triển được tính tích cực và năng lực hoạt động thực nghiệm, năng lực sáng tạo ở học sinh. 7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Luận văn này chỉ xây dựng và sử dụng một số thiết bị thí nghiệm là hộp đen điện được chế tạo từ các vật liệu đơn giản để dùng trong dạy học các kiến thức về hộp đen phần dòng điện không đổi Vật lý 11 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 8.1 Ý nghĩa khoa học 3 Đưa ra phương án xây dựng các thiết bị thí nghiệm là các hộp đen để sử dụng trong dạy học kiến thức phần dòng điện không đổi. 8.2. Ý nghĩa lí luận Vận dụng lí luận về hoạt động ngoại khóa, xây dựng được hệ thống bài tập hộp đen nhằm đưa người học tìm tòi khám phá, phát huy tốt khả năng suy luận, tư duy logic của học sinh. 9. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu trên, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau 9.1. Nghiên cứu lí thuyết Các tài liệu lí luận dạy học, các luận văn, khóa luận tốt nghiệp, các bài toán, chương trình và SGK Vật lí, nhất là các tài liệu về tổ chức dạy học ngoại khóa và bồi dưỡng phương pháp hộp đen cho học sinh để xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài. 9.2. Phương pháp điều tra quan sát Trao đổi với GV và HS về thực trạng dạy và học về hoạt động dạy học ngoại khóa nói chung và hoạt động ngoại khóa các bài tập hộp đen nói riêng ở lớp 11. 9.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm sư phạm ở lớp 11 về tiến trình dạy học ngoại khóa các bài tập hộp đen điện đã soạn thảo để đánh giá tính khả thi của việc tổ chức dạy học ngoại khóa các bài tập hộp đen điện cho học sinh lớp 11 nói chung và của tiến trình dạy học ngoại khóa các bài tập hộp đen điện đã soạn thảo nói riêng. So sánh những hiệu quả của chúng đối với việc phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo của học sinh. 9.4. Phương pháp thống kê Thống kê kết quả. 4 10. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức dạy học ngoại khóa các bài tập hộp đen phần dòng điện không đổi cho học sinh trong dạy học Vật lí 11 ở trường phổ thông. Chương 2. Tiến trình dạy học ngoại khóa các bài tập hộp đen phần dòng điện không đổi Vật lí 11 trung học phổ thông. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm. 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC NGOẠI KHÓA CÁC BÀI TẬP HỘP ĐEN PHẦN DÒNG ĐIỆN KHÔNG ĐỔI CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ 11 Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG 1.1. Hoạt động ngoại khóa Vật lí trong nhà trường phổ thông 1.1.1. Vị trí , vai trò của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông 1.1.1.1. Vị trí của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông Nhà trường phổ thông có ba hình thức tổ chức đào tạo là: Dạy học trên lớp, giáo dục lao động kĩ thuật tổng hợp và hướng nghiệp dạy nghề và công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp. Công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm các hoạt động rộng rãi trong các lĩnh vực: Xã hội – chính trị, văn hóa – khoa học, nghệ thuật, thể dục thể thao, quốc phòng. Công tác ngoại khóa nói chung và công tác ngoại khóa vật lí nói riêng thuộc lĩnh vực thứ hai của toàn bộ công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường phổ thông. [10] 1.1.1.2. Vai trò của hoạt động ngoại khóa vật lí Hoạt động ngoại khóa vật lí nói riêng và hoạt động ngoại khóa nói chung có vai trò rất quan trọng trong công tác giáo dục ở nhà trường phổ thông, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trên tất cả các mặt, cụ thể là: + Về mặt nhận thức: Hoạt động ngoại khóa giúp học sinh củng cố, đào sâu, mở rộng những tri thức đã học trong nội khóa; giúp cho học sinh vận dụng được những kiến thức đó vào giải quyết những vấn đề thực tiễn trong cuộc sống, gắn lí thuyết với thực tiễn, thấy được những ứng dụng của kiến thức đã được học trong đời sống và kĩ thuật. 6 + Về mặt rèn luyện kĩ năng: Hoạt động ngoại khóa giúp cho học sinh được rèn luyện chế tạo dụng cụ thí nghiệm, kĩ năng tiến hành thí nghiệm, kĩ năng giải quyết vấn đề; rèn luyện kĩ năng làm việc theo nhóm, kĩ năng tự tổ chức, kĩ năng tự quản lí, kĩ năng điều khiển hoạt động nhóm. Ngoài ra, hoạt động ngoại khóa còn giúp học sinh phát triển kĩ năng giao tiếp, rèn luyện ngôn ngữ và kĩ năng phát biểu trước đám đông. + Về mặt giáo dục tinh thần, thái độ làm việc: Hoạt động ngoại khóa kích thích sự hứng thú học tập, khơi dậy lòng ham hiểu biết, lôi cuốn học sinh tự giác tham gia một cách nhiệt tình vào các hoạt động, phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh. Ngoài ra, hoạt động ngoại khóa còn góp phần phát triển năng lực tư duy như tư duy lôgic, tư duy trừu tượng và đặc biệt là năng lực tư duy sáng tạo cho học sinh. [10] Tóm lại, hoạt động ngoại khóa có mục đích bao trùm là hỗ trợ cho dạy học nội khóa, giúp phát triển và hoàn thiện nhân cách người học. Đặc biệt, hoạt động ngoại khóa góp phần quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực có tính tích cực, tự lực cao và có khả năng sáng tạo tốt trong công việc, đáp ứng được yêu cầu của nền giáo dục nước ta trong giai đoạn hiện nay 1.1.2. Các đặc điểm và nội dung của hoạt động ngoại khóa Vật lí 1.1.2.1. Đặc điểm Hoạt động ngoại khóa về vật lí nói riêng và hoạt động ngoại khóa nói chung có những đặc điểm cơ bản như sau: + Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa phải được lập kế hoạch cụ thể về cả mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, lịch hoạt động cụ thể và thời gian thực hiện. + Tổ chức các hoạt động ngoại khóa dựa trên tinh thần tự nguyện tham gia và sự hứng thú của học sinh, dưới sự hướng dẫn của giáo viên. 7 + Số lượng học sinh tham gia không hạn chế, có thể tổ chức hoạt động ngoại khóa theo nhóm hoặc theo tập thể đông người. + Nội dung và hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa phải đa dạng, phong phú, mềm dẻo, hấp dẫn để lôi cuốn được nhiều học sinh tham gia. + Việc đánh giá kết quả các hoạt động ngoại khóa của học sinh không phải bằng điểm số thông qua các bài kiểm tra như trong các giờ học nội khóa, mà được đánh giá công khai thông qua tính tích cực, sáng tạo của học sinh và sản phẩm của quá trình hoạt động.[11] 1.1.2.2. Nội dung của hoạt động ngoại khóa Vật lí Nội dung của ngoại khóa vật lí phải bổ sung và hỗ trợ cho nội khóa. Nội dung của ngoại khóa giúp cho học sinh củng cố, đào sâu, mở rộng kiến thức vật lí đã được học trong nội khóa; bổ sung những kiến thức lí thuyết hoặc khắc phục những sai lầm mà học sinh thường mắc phải khi học nội khóa; giúp cho học sinh hiểu rõ, biết liên kết và khái quát hóa những kiến thức đã được hình thành một cách rời rạc. Ngoài ra, nội dung của ngoại khóa cần phải giúp cho học sinh nâng cao lòng ham thích, ham hiểu biết về vật lí – kĩ thuật, vật lí – đời sống, vật lí – thiên văn, …phát triển tính độc lập, óc sáng tạo của học sinh, tạo điều kiện cho học sinh được rèn luyện một số kĩ năng và kĩ xảo. Có thể kể đến một số nội dung hoạt động ngoại khóa mà học sinh có thể thực hiện được như: - Tìm hiểu thêm các kiến thức về vật lí và kĩ thuật. - Nghiên cứu các lĩnh vực riêng biệt của vật lí học, tìm hiểu những ứng dụng của vật lí trong đời sống, kĩ thuật như: kĩ thuật điện, kĩ thuật vô tuyến điện, kĩ thuật chụp ảnh, các ứng dụng của sóng siêu âm … - Thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm vật lí và kĩ thuật. Để lựa chọn nội dung tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí phù hợp thì giáo viên cần phải căn cứ vào nội dung kiến thức mà học sinh được học trong nội khóa và tầm quan trọng của kiến thức này trong đời 8 sống, kĩ thuật cũng như mục tiêu dạy học về phần kiến thức đó mà học sinh cần phải đạt được. [13] 1.1.3. Các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa Vật lí Sau khi nghiên cứu các tài liệu, chúng tôi nhận thấy các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí thông thường nhất là: hoạt động ngoại khóa mang tính chất cá nhân, hoạt động ngoại khóa theo các nhóm và hoạt động ngoại khóa có tính quần chúng rộng rãi. Cụ thể: - Tổ chức các hoạt động ngoại khóa ở lớp và ở nhà (học sinh đọc sách báo về vật lí và kĩ thuật; tổ chức các buổi báo cáo và dạ hội về các vấn đề vật lí – kĩ thuật; học sinh ra báo tường hoặc tập san về vật lí – kĩ thuật; học sinh biểu diễn thí nghiệm hoặc giới thiệu sản phẩm là thí nghiệm vật lí chế tạo được…) - Học sinh tổ chức triển lãm giới thiệu những thành tích hoạt động ngoại khóa về vật lí. - Tổ chức cho học sinh thăm quan ngoại khóa về vật lí, kĩ thuật. - Tổ chức, hướng dẫn học sinh thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm vật lí hoặc máy móc đơn giản. - Tổ chức ôn luyện cho học sinh tham dự thi học sinh giỏi hoặc các cuộc thi khác dành cho môn vật lí ở trường phổ thông. Với các hình thức tổ chức ngoại khóa về vật lí như trên, học sinh có thể tham gia vào các hoạt động với tư cách cá nhân, nhóm hoặc tập thể. [10] 1.1.4. Phương pháp hướng dẫn hoạt động ngoại khóa Vật lí Phương pháp dạy học hoạt động ngoại khóa vật lí thường có tính mềm dẻo, không cứng nhắc, phụ thuộc vào nội dung của hoạt động ngoại khóa và trình độ của giáo viên cũng như học sinh. Cũng như trong dạy học nội khóa,trong dạy học ngoại khóa việc hướng dẫn của giáo viên cũng theo các kiểu định hướng: định hướng tìm tòi, định hướng khái quát chương trình hóa, định hướng tái tạo. Theo chúng tôi, vận dụng các phương pháp này vào dạy 9 học hoạt động ngoại khóa có thể tuân theo các bước như sau: Ban đầu giáo viên định hướng học sinh tìm tòi, tự tìm ra các kiến thức hoặc cách thức cần áp dụng để giải quyết vấn đề. Nếu học sinh không đáp ứng được yêu cầu đó thì giáo viên tổ chức định hướng khái quát chương trình hoá, gợi ý thêm cho học sinh. Nếu như học sinh vẫn không thực hiện được nhiệm vụ thì giáo viên chuyển dần sang kiểu định hướng tái tạo angôrít. Với mục đích và nội dung của đề tài, Tôi chọn kiểu định hướng cho học sinh không phải chỉ là định hướng tái tạo hay chỉ là định hướng tìm tòi mà là kiểu định hướng khái quát chương trình hoá. Đó là kiểu hướng dẫn trong đó người dạy gợi ý cho học sinh tự tìm tòi như kiểu định hướng tìm tòi nói trên, nhưng giúp cho học sinh ý thức được lối khái quát của việc tìm tòi giải quyết vấn đề và sự định hướng được chương trình hóa theo các bước dự định hợp lí, theo các yêu cầu từ cao đến thấp đối với học sinh: từ tổng quát, tổng thể, toàn bộ đến riêng biệt, chi tiết, bộ phận sao cho thực hiện được một cách có hiệu quả các yêu cầu. [13] Người dạy phải thực hiện từng bước việc hướng dẫn học sinh tự lực giải quyết nhiệm vụ mà họ đảm nhận. Chúng tôi sẽ giao nhiệm vụ cho học sinh dưới dạng những nhiệm vụ học tập, sau đó yêu cầu học sinh thảo luận theo nhóm để tìm cách giải quyết nhiệm vụ được giao. Nếu học sinh gặp khó khăn thì giáo viên gợi ý thêm, cụ thể hoá nhiệm vụ hơn để thu hẹp phạm vi tìm tòi, nghiên cứu và vừa sức hơn với học sinh. 1.1.6. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa Vật lí Kết quả của hoạt động ngoại khoá vật lí phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức và lập kế hoạch hoạt động mà giáo viên vật lí là người quyết định.Về cơ bản, việc tổ chức hoạt động ngoại khoá về vật lí cho học sinh có thể thực hiện theo các bước sau: + Bước 1: Lựa chọn chủ đề ngoại khoá 10 Căn cứ vào nội dung chương trình, mục tiêu dạy học và tình hình thực tế của dạy học nội khoá bộ môn, đặc điểm của học sinh và điều kiện của giáo viên cũng như của nhà trường để lựa chọn chủ đề của hoạt động ngoại khoá cần tổ chức. Việc lựa chọn này phải rõ ràng để có tác dụng định hướng tâm lí và kích thích sự tích cực, tự lực của học sinh ngay từ đầu. + Bước 2: Lập kế hoạch ngoại khoá Khi lập kế hoạch hoạt động ngoại khoá thì giáo viên cần phải xây dựng các nội dung sau: - Xác định mục tiêu giáo dục của hoạt động, gồm có: mục tiêu về kiến thức; mục tiêu về kĩ năng và yêu cầu về phát triển năng lực, trí tuệ; mục tiêu về thái độ, tình cảm. - Xây dựng nội dung cho hoạt động ngoại khoá dưới dạng những nhiệm vụ học tập cụ thể. - Dự kiến hình thức tổ chức, phương pháp dạy học. - Dự kiến các tình huống có thể xảy ra và cách giải quyết. - Dự kiến những công việc có thể nhờ đến sự giúp đỡ của các lực lượng giáo dục khác. - Dự kiến thời gian và địa điểm tổ chức. + Bước 3: Tiến hành hoạt động ngoại khoá theo kế hoạch Khi tổ chức hoạt động ngoại khoá theo kế hoạch giáo viên cần phải chú ý những nội dung sau: - Luôn theo dõi quá trình học sinh thực hiện các nhiệm vụ để có thể giúp đỡ kịp thời, đặc biệt là những tình huống phát sinh ngoài dự kiến, kịp thời điều chỉnh những nội dung diễn ra không đúng kế hoạch. - Đối với những hoạt động diễn ra ở quy mô lớn như lớp, khối thì giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, điều khiển các hoạt động. Đồng thời giáo viên cũng phải là trọng tài để tổ chức cho học sinh có thể tham gia tranh luận hay bảo vệ ý kiến của mình về những nội dung hoạt động ngoại khoá. 11