Tài liệu Sản khoa hình minh họa phần 1

SAN KHOA H'lNH MINH HOA ■ NHA XUAT BAN Y HOC HA NOI - 2006 GS. DUONG TH( CUONG BS. DINH QUANG MINH BS. NGUYiN DANG THU MUC LUC ■ ■ Chiidng 1. Sinh ly sinh san 5 Chiidng 2. Sinh ly ngiidi me 24 Chiidng 3. Giai phau hoc san khoa 48 Chiidng 4. Chan doan hien tiidng co thai 61 Chiidng 5. San soc triidc khi sinh 69 Chiidng 6. Danh gia thai nhi trtfdc khi sinh 91 Chiidng 7. Cac benh toan than trong khi co thai 105 Chiidng 8. Cac benh khi mang thai 138 Chifdng 9. Chay mau am dao trong khi mang thai 164 Chiidng 10. Chxia da thai va cac bien chiing khac triicic khi sinh 205 Chiidng 11. Chuyen da de thiidng 234 Chifdng 12. Chuyen da de bat thifdng 263 Chiidng 13. Cac trang thai bat thiidng cua giai doan ba 303 ChifOng 14. Thu thuat - phau thuat san khoa va cac thifdng ton cua ngifdi me 314 Chifdng 15. Hau san binh thiidng va benh ly 355 Chiidng 16. Tre sd sinh 376 Chiidng 17. Tik vong me va thai nhi 418 Chiidng 18. Phong tranh thai 429 3 (Alitiotnj 1 SINH LY SINH SAN I. S1/ PHONG NOAN VA HIEN Tl/ONG KINH NGUYET 1. Cac thay doi theo chu ky cua buong trumg Hinh 1.1. Sir thay doi theo chu ky cua buong trilfng Trong vong kinh binh thiidng 28 ngay, nhiing thay doi ke tiep nhau xay ra 0 buong triing nhim tao ra mot noan triidng thanh, co the thu tinh diidc. S\1 ke tiep nay cung kiem soat ve mat khoi liidng va chat liidng cac steroid can thiet cho sil chuan bi tiep thu triing cua tiJ cung. 2. Sir kiem soat cua tuyen yen doi v6i buong trumg Nhiing thay doi d buong triing chu yeu do thuy triicic tuyen yen kiem soat, tuyen nay che tiet ra ba loai hormon: Hormon kich thich nang noan (FSH), co tac dung lam nang noan phat trien; hormon hoang the hoa (LH), kich thlch hien tiidng phong noan va tao nen hien tiidng hoang the hoa cac te bao hat sau khi thoat khoi noan, va prolactin ma tac dung cua hormon nay khong ro rang. 5 F S.H --TC ------ Prolactin L H .1 \ Ngay 1 :Q Ng^ y 12 Ngay 28 Hinh 1.2. Sir kiem soat cua tuyen yen doi vdi buong triing 3. Nhumg thay doi d noi mac tu cung Hinh 1.3. Si/ thay doi cua noi mac tC cung r 3.1. Cac hormon buong trung \ \ J ■ * \ ” " v \ Estrogen \N • Ngay 1 Progesteron^ — , Ngay 12 N Ngay 28 3.2. Nhung thay doi 6 mach mau 3.2.1. Giai do?n tang sinh nhd co estrogen kich thich, noi mac tit cung diidc tai thiet. Cac tuyen thang va khong che tiet. 3.2.2. Giai doan che tiet chu yeu do progesteron kich thich, tai noi mac cac mach mau phat trien manh me. Cac tuyen phinh to len va ngo^n ngoeo, che tiet va dii tru glycogen, mucin cung nhiing chat khac; cac chat nay co kha nang nuoi diidng noan da thu tinh. Cac mach mau xoan lai nhieu hdn. 6 A'& 2 J £2 Ngay 28 Hinh 1.4. Sir thay doi b mach mau 3.2.3. Giai doan tien kinh (thoai then) sit phat trien cua noi mac tit cung dtoig lai 5-6 ngay trUdc khi kinh nguyet xuat hien. Triidc khi thay kinh, 16p noi mac nay nhan nhum lai vi liiu liidng mau tuan hoan giam sut, va chat che tiet diidc day ra ngoai. Tinh trang nay lam gia tang hien tiidng ngoan ngheo cua cac tuyen va cac mach mau. Sit che tiet cac kich due to" tuyen yen chiu sit kiem soat kep cua buong triing va mot trung tarn tai vung diidi doi thi. ___ Tien yen Cac te bao tao ra yeu to phong thich hormon Kich thich tien yen Kich thich Oinh tang vot cua LH va FSH Estrogen tiep tuc tang / Chi cac nang noan to mOi co the Ion len o Ngay 12 Hoang the Hinh 1.5. S i/che tiet cac kich due to cua tuyen yen dudi s iik ie m soat cua buong triing va vung dudi doi Vao cuo'i vong kinh thi estrogen trong huyet tiidng thap, lam cho FSH diidc che tiet de kich thich sit triidng thanh cua nang noan. Estrogen trong mau tiep tuc tang len va cuoi cung kich thich vung diidi doi thi che tiet ra cac yeu to phong thich LH (feedback diidng), gay nen sit tang vot cua FSH va LH. dan den hien tiidng phong noan. Nhiing bien doi trong mau ve ham liidng cac hormon chu chot diidc gidi thieu trong bieu do kem theo. 7 Hinh 1.6. S i/thay doi ham li/dng hormon chu cho't. II. S If THU TINH VA SU LAM TO CUA TRLfNG 1. Phong noan vao ngay thii 12 2. Thu tinh Hinh 1.7. Phong noan va si/th u tinh 8 Sau khi thu tinh trong voi Fallope thi hdp txt (noan da thu tinh) phan chia lien tiep de tao nen mot cau dac cac te bao goi la thai dau. No tiep c^n buong til cung vao ngay thii 7 sau khi thu tinh va lam to hoan chinh vao ngay thi! 14 sau i phong noan. III. MOI LIEN QUAN VE NOI TIET KHI MCJI MANG THAI Phong noan va thu tinh Ngay 1 Di qua voi Fallope Ngay 2 va 3 Hdp tu nam til do trong tii cung Ngay 4 Hien tiidng lam to b^t dau Ngay 7 Hien tiidng lam hoan thanh Ngay 14 Banh rau tiet ra kich due to" rau thai Tien yen l/c che O z 3 O o < Hinh 1.8. Sd do moi lien quan ve noi tiet khi mdi mang thai Trong 14 ngay dau co thai, thi sil tang trildng cua til cung va mang rung (noi mac til cung hoai thai) diidc duy tri nhd hoang the dil6i anh hildng cua hormon hoang the hoa cua tuyen yen. Sau 14 ngay mang nuoi nguyen thuy tiet ra hormon hoang the hoa (kich due to' rau thai), dam nhiem vai tro kiem soat hoang the va lie che hoat dong cua kich due to" tuyen yen. 9 Hinh 1.9. Sd do moi lien quan dinh li/dng Duf6i anh hilcfng cua hormon hoang the hoa cua rau thai, hoang the tiep tuc tang trildng va tiet ra cac steroid de duy tri sil tang trildng cua mang rung tii cung. Liidng kich due to" rau thai tiet ra hang ngay dat t6i dinh cao nhat chung quanh 1012 tu&n, roi sau do giam di tdi mot ngildng on dinh cho tdi du thang. Vdi sU giam sut nay, hoat dong cua hoang the mat di, song svf san xuat steroid cua rau thai bat dau thay the no, khien cho liidng estrogen va progesteron che tiet ra hang ngay tang len deu dan. 1. Li/dng steroid tiet ra hang ngay cua buong trumg va rau thai Progesteron/24 gid Estrogen nieu/24 gid Dinh cua giai doan hoang the 30mg 30mg Giai doan rau thai 20 tuan 75mg 4-5mg 40 tuan 250 - 300mg Nhieu hdn 50mg 2. Kich due to (KDT) rau thai tang len Tuan mang thai Hinh 1.10. Cac steroid tiet ra khi m6i mang thai 10 IV. SL/ PHAT TRIEN CUA PHOI Khi con dang d trong voi Fallope thi noan da thu tinh phan chia lien tiep de tao nen mot khoi hinh tron cac te bao goi la thai dau. Hinh 1.11. Sy phat trien cua phoi Tiep vdi chang nay, khi thai dau vao tdi buong tii cung thi xuat hien mot khoang lech tam, dan den viec hinh thanh mot khoi cau rong hay nang mam vdi mot gd cac te bao d mot phla cua mat trong la khoi te bao phla trong. Vo ngoai cua nang mam trd nen mang nuoi chiu trach nhiem dinh dildng cho phoi. Cho tdi tan thdi diem nay, cac chat tiet trong voi triing va tut cung van du cho sU tang trildng ban dau cua hdp tii. Sil phat trien tiep tuc doi hoi nguon thiic an va oxy gia tang, va hdp tii phai tiep xuc vdi nguon cap huyet tuf me bang cach lam to trong 16p mang rung. Khoi te bao phla trong biet hoa va tao nen hai khoi rieng biet, khoi ngoai hay con goi la la ngoai bi va khoi trong hay la noi bi. Mot sil biet hoa tiep tao ra la thii ba. la la trung bi, d giiia hai la vila neu. La nay phat trien ra phla ngoai va lot boc nang mam. Su ket hdp cua ldp nguyen bao nuoi va trung bi nguyen thuy diidc goi la la nuoi. Co hai buong xuat hien, mot trong ldp ngoai bi tao thanh buong oi, tui kia trong ldp noi bi - la tui noan hoang. 11 Ngoai bi __ Trung bi Noi bi Mang nuoi Buong oi Tui noan hoang Hinh 1.12. Si/ biet hoa khoi te bao thanh 2 khoi rieng biet Hai khoi hinh cau nho nay diidc 16p trung bi bao phu, di chuyen vao giiia khoang nang mam, 16p trung bi tao ra cuong lien ket. Cac nhu cua^ nguyen bao la nuoi tang sinh (cac long rau nguyen thuy) xam nhap cac mach mau cua mang rung La nuoi Vung phoi La nuoi Trung bi Hinh 1.13. S i/ta o ra cuong lien ket N j Hai la ngoai bi va trung bi doi chieu vdi nhau cung to chCtc trung bi xen vao giiia diidc xep dat de hinh thanh phoi thiic sii. Sii phinh rong cua buong oi dien ra. Buong ox tiep tuc nd rong ra cho tdi khi noi san mac gap thanh cua nang mam. Cung luc, no boc lay ca tui noan hoang. Mot phan cua tui noan hoang chui vao trong phoi, trong khi do thi phan con lai tao nen ong con sot lai, diidc ap vao cuong trung bi nguyen thuy. Cac mach mau phat trien trong 16p trung bi cua phoi va trong 16p trung bi cua 16p nguyen bao nuoi. Sii keo dai cua cac mach mau nay theo doc cuong lien ket, d in den sii hinh thanh cac dong mach ron va tinh mach. 12 Hinh 1.14. Su hinh thanh cac dong mach ron va tinh mach ron Cac mach mau tai cUc dau cua phoi biet hoa de hinh thanh tim. Sti hinh thanh mau dien ra trong cac mach mau nguyen thuy cua lcfp nguyen bao nuoi va thai nhi. Su trao doi giiia ngUdi me va thai nhi dUdc tao thuan ldi nhd sU hinh thanh he tuan hoan rau thai nay. Su hinh thanh va stf biet hoa cua he thong tao huyet mach xay ra vao giQa tuan le mang thai thii ba va thii tii. Tii luc nay, dien ra sii phat trien toan dien cua thai nhi. Hinh 1.15. Su hinh thanh biet hoa 6 tuan thu1ba, tuan thCr tu" 13 Cac cau true hinh thanh tti cac ldp nguyen thuy Ngoai bi: da va cac to chufc phu thuoc, he than kinh ke ca ph&n tuy cua thUdng than, cac tuyen chang han nhu tien yen va tuyen ntfdc bot. Noi bi: ong da day - ruot, gan tui mat, dtfdng mat, tuyen tuy, dUdng thd va cac te bao mam cua tuyen sinh due. Trung bi: xifdng, cd, sun, mo lien ket, cac thanh mac, he tim mach, than va phan ldn difdng sinh due. V. SU PHAT TRIEN c Ga THAI NHI - HE TUAN HOAN Mau da dvfdc oxy hoa tii rau thai trd ve thai nhi qua dUdng tinh mach ron. Mach mau nay xuyen qua gan va phan nhieu nhanh nho cho tang nay. Dai bo phan mau dUdc don qua ong tinh mach de do vao tinh mach chu dudi, mach nay lai dan mau khong dUdc oxy hoa trd ve tijf cac chi dufdi, than, gan... Chi co mot phan cua hai dong mau hoa vao nhau va dai bo phan mau da oxy hoa dUdc don thang vao dau tren cua tinh mach chu dudi qua lo bau due do vao tam nhi trai, roi sau do xuong tam that va dong mach chu. Luong mau dUdc oxy hoa tufdng doi tot nay nuoi dUdng cho dau va cac chi tren. Phan con lai cua mau tii tinh mach chu tren hoa vdi mau cua tinh mach chu dudi, di tdi tam that phai roi sau do tdi dong mach phoi. Chi co mot lUdng mau rat nho di tdi hai phoi. Dai bo phan mau qua dUdng ong dong mach de vao dong mach chu d phia ngoai cac mach mau nuoi diidng dau va cac chi tren. Sau do, mau di theo dong mach chu xuong cung cap cho cac tang va cac chi dudi. Ong dong mach S.V.C Canh tay Lo bau Ong tinh TTnh mach ron Cac dong mach ron C§ng chan c in g chan Hinh 1.16. Thilc sU co it mau di den cac chi dildi. Dai bo phan mau d vi tri nay di vao cac dong mach ron; nhiing dong mach nay xuat phat tif cac dong mach chau trong. 14 Khi mdi sinh ra thi cac mach mau ron co lai. Hien tiidng thd p u p t^o ra ap am trong long ngufc, nhu vay hut them mau tif dong mach phoi vao p 01 , am ec hudng khoi ong dong mach; ong nay dan dan diidc bit lai. Lo bau due la mot o van, bdm tif phla phai sang trai. Ap liic tam nhi trai tang len lam cho van bi bit lai. VI. SU PHAT TRIEN CUA CAC TANG - THCJI BI^U lan g Biet hoa Cau tao hoan chinh Tuy song 3-4 tuan 20 tuan Nao 3 28 Mat 3 20-24 Cd quan khiiu giac 4-5 8 Cd quan thinh giac 4-5 24-28 He ho hap 5 24-28 Tim 3 6 Da day-ruot 3 24 Gan 3-4 12 Than 4-5 12 5 7 Mat 3-4 8 Cac chi 4-5 8 Cd quan sinh due CAC TRUNG TAM COT HOA Dau Ham dudi XUdng cha’ m Tuan le 7 8-10 Chi tren Canh tay 8 Xudng quay 8 8 Ham tren 8 Xiidng tru XUdng thai dUdng 9 Xudng ngon tay Xiidng budm 9-10 Tuan le Xudng ban tay 9-16 9-12 XUdng mui 10 XUdng tran 9-10 Xudng dui 9 Me dao xUdng 17-20 Xudng chay 9 Rang 17-28 Xudng mac 9 XUdng mong 28-32 Dau xUdng quanh khdp goi Than Chi dudi Xudng got 35-40 21-29 15 7 Xildng sen 24-32 Xutdng ba vai 8-9 Xildng hop 40 Cac xildng sildn 5,6,7 8-9 Cac xildng ban chan 9-12 Xildng dot song 9-12 Xildng don 1, 3, 4, 8, 9, 10, 11 9 1 va 12 10 Xildng lie 21-24 VII. SU PHAT TRIEN CUA RAU THAI Ldp nguyen bao nuoi nguyen thuy cua noi san mac nhan nhum gam mon mang rung, pha huy cac tuyen va ldp dem, nhiing chifa lai cac tieu dong mach va cac tieu tinh mach cua me. Cac mach mau nay gian ra de tao nen nhiing xoang mach. Cac long rau, hien nam trong ho huyet cua me, phan chia lien tiep de tao nen nhiing cau true giong nhil hinh cay phtfc tap, trong do cac nhanh cua cac mach mau ron tao ra cac thac mach lien quan mat thiet vdi ldp bieu mo nguyen bao nuoi be mat. Hinh 1.17. Hinh cay phifc tap do sir phan chia cua cac long rau Cac nhanh cua cac long rau nguyen thuy gid day diidc goi la cac long rau, thuoc hai loai: dai bo phan cac long rau nay bdi til do trong mau me, diidc goi la cac long rau tan. Mot so" long rau bam vao to chiic thuoc ngildi me, day la cac long rau moc. Bieu do nguyen bao nuoi che phu toan bo khoang chila mau me, trong do treo Id liing cac long rau tan. Ldp noi bao la nuoi co mot so dac thu cua noi mac mach mau, trong so" cac thuoc tinh khac, co kha nang ngan ngtfa diidc huyet khoi. 16 Ldp hoi bao L 'i ’^ ® ® 0 Long rau moc _ e * ? /ee • 'T > ' ' © 1 y ’. ^ Cac te bao cCia ' * ldp nguyen bao nuoi Ldp te bao mang rung con lai Hinh 1.18. Ldp noi bao la nuoi Cac long rau hien dien tren toan bo mat ngoai cua nang mam. Trong khi nang mam ldn len thi no ap ldp mang rung nong (mang rung bao) va khoi thai loi vao trong buong tii cung. Hinh 1.19. Khoi thai loi vao trong buong tifcung Tinh trang bi ep cua mang rung bao d&n dan lam tuan hoan di qua no bi mat di. Dieu nay dan den hien tiidng teo va bien mat cua cac long rau cua no. Be mat cua nang mam trd nen nhan nhui, nen phan nay cua trung san mac diidc goi la trung san mac nhan. C) ciic doi dien cua nang mam, cac long rau tang sinh va day len, diidc goi la noi san mac nhan nhum. Cuong lien ket cua phoi diidc dinh vao thanh cua nang mam d diem nay. Cuoi cung, cung vdi sii phinh rong cua nang mam thi mang rung bao tiep xuc vdi mang rung thanh, va buong tii cung bi tkc lai. 17 Mang rung day Noi san mac nhan nhum , (banh rau thi/c thu) Hinh 1.20. Sir phat trien cua rau thai VIII. RAU THAI - SU PHAT TRIEN CUA DAY RON Banh rau da diidc cau tao hoan chinh la mot dia co be day khoang 1 inch, mong dan ve phla bia. Can nang chifng 500g, co mau do tham la do mau cua me trong cac khoang d giiia cac long rau tao nen. Day ron co hai dong mach ron va mot tinh mach, n im trong thach Wharton, la mot mo nhay co nguon goc trung bi. Thach nay co tac dung la mot dem thiic the nh&m ngan ngifa day ron bi that nut, tuan hoan bi can trc). Hinh 1.21. Su phat trien cua day ron Cac mach mau ron thiidng dinh vao gan vi tri trung tam banh rau. Cac mach nay phan chia lien tiep ngay, hinh thanh cac nhanh tren khap be mat banh rau. Cach phan nhanh nay diidc goi la banh rau kieu "mach phan tan". Doi khi, cac 18