Tài liệu Nghiên cứu tình hình mắc một số bệnh sinh sản trên đàn lợn nái nuôi tại trại lợn Trần Văn Tuyên xã Đoàn Kết – Yên Thủy – Hòa Bình và sử dụng một số phác đồ điều trị bệnh.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ---------------------- HOÀNG THỊ GẤM Tên đề tài: NGHIÊN CƢ́U TÌNH HÌNH MẮC MỘT SỐ BỆNH SINH SẢN TRÊN ĐÀ N LỢN NÁI NUÔI TẠI TRẠI TRẦN VĂN TUYÊN XÃ ĐOÀ N KẾT – YÊN THỦ Y – HÒA BÌNH VÀ SƢ̉ DỤNG MỘT SỐ PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRI ̣BỆNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo: Chuyên ngành: Khoa: Khoá học: Chính quy Thú y Chăn nuôi Thú y 2011 – 2016 Thái Nguyên – 2015 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ---------------------- HOÀNG THỊ GẤM Tên đề tài: NGHIÊN CƢ́U TÌNH HÌ NH MẮC MỘT SỐ BỆNH SINH SẢN TRÊN ĐÀ N LỢN NÁI NUÔI TẠI TRẠI TRẦN VĂN TUYÊN XÃ ĐOÀ N KẾT – YÊN THỦ Y – HÒA BÌNH VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRI ̣ BỆNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo: Chính quy Chuyên ngành: Thú y Lớp: K43 - TY Khoa: Chăn nuôi Thú y Khoá học: 2011 – 2016 Giảng viên hƣớng dẫn: PGS. TS Nguyễn Duy Hoan Thái Nguyên – 2015 i LỜI CẢM ƠN Suốt bốn năm học tập trên giảng đường đại học, thời gian thực tập là khoảng thời gian mà mỗi sinh viên đều mong đợi. Đây là khoảng thời gian để cho chúng ta có cơ hội đem những kiến thức đã tiếp thu được trên ghế nhà trường ứng dụng vào thực tiễn sản xuất. Sau gần 6 tháng thực tập tốt nghiệp, tôi đã hoàn thành khóa luận tốt nghiệp của mình. Để có được kết quả này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ tận tình cuả nhà trường, các cơ quan, thầy cô, gia đình và bạn bè. Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới: Thầy giáo PGS. TS Nguyễn Duy Hoan đã tận tình giúp đỡ và trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực tập tốt nghiệp. Ban giám hiệu Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa Chăn nuôi Thú y cùng toàn thể các thầy cô giáo trong khoa Chăn nuôi Thú y – Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên đã tận tình dạy dỗ và dìu dắt tôi trong suốt thời gian học tập tại trường cũng như thời gian thực tập tốt nghiệp. Đồng thời cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới ban lãnh đạo trại lợn đã tiếp nhận và tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực tập tốt nghiệp. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè luôn động viên, giúp đỡ, tạo mọi thuận lợi để tôi hoàn thành tốt quá trình thực tập tốt nghiệp. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2015 Sinh viên Hoàng Thị Gấm ii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1. Sơ đồ bố trí thí nghiệm ................................................................... 30 Bảng 4.1. Lịch tiêm phòng của Trại lợn Trần Văn Tuyên .............................. 36 Bảng 4.2. Kết quả phục vụ sản xuất................................................................ 42 Bảng 4.3. Số lượng và cơ cấu đàn lợn nái của trại ......................................... 43 Bảng 4.4. Tình hình mắc các bệnh sinh sản ở đàn lợn nái nuôi tại trại .......... 44 Bảng 4.5. Tình hình mắc một số bệnh sinh sản ở lợn nái theo giống ............. 45 Bảng 4.6. Tình hình mắc một số bệnh sinh sản ở lợn nái theo lứa đẻ ............ 47 Bảng 4.7. Tình hình mắc một số bệnh sinh sản ở lợn nái theo tháng ............. 48 Bảng 4.8. Kết quả điều trị một số bệnh sinh sản bằng 2 phác đồ ................... 49 Bảng 4.9. Một số chỉ tiêu sinh lý sinh sản của lợn nái sau khi điều trị .......... 51 Bảng 4.10. Kết quả hạch toán chi phí sử dụng thuốc trong điều trị ............... 53 iii DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT Cs: Cộng sự ĐVT: Đơn vị tính LMLM: Lở mồn long móng NLTĐ: Năng lượng trao đổi Nxb: Nhà xuất bản STT: Số thứ tự TT: Thể trọng TTHH : Trách nhiệm hữu hạn VTM: Vitamin iv MỤC LỤC Trang PHẦN 1. MỞ ĐẦU ..........................................................................................................1 1.1. Đặt vấn đề ..................................................................................................................1 1.2. Mục tiêu và yêu cầu của đề tài.................................................................................2 1.3. Ý nghĩa của đề tài .....................................................................................................2 1.3.1. Ý nghĩa trong khoa học.........................................................................................2 1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn .........................................................................................2 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ..............................................................................3 2.1. Cơ sở khoa học .............................................................................................................3 2.1.1. Đại cương về cơ quan sinh sản và sinh lý sinh sản của lợn nái ...........................3 2.1.2. Một số bệnh sinh sản thường gặp ở lợn..................................................................7 2.1.3. Một số hiểu biết về thuốc sử dụng trong đề tài.....................................................21 2.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước..............................................................22 2.2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ........................................................................22 2.2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ..........................................................................23 PHẦN 3. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..28 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................28 3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành ................................................................................28 3.3. Nội dung nghiên cứu..................................................................................................28 3.4. Phương pháp nghiên cứu và các chỉ tiêu theo dõi...................................................28 3.4.1. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................28 3.4.2. Các chỉ tiêu theo dõi................................................................................................31 3.4.3. Phương pháp tính toán các chỉ tiêu và xử lý số liệu ............................................32 PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.......................................33 4.1. Kết quả công tác phục vụ sản xuất ...........................................................................33 4.1.1. Công tác giống ........................................................................................................33 v 4.1.2. Công tác nuôi dưỡng, chăm sóc đàn lợn ..............................................................33 4.1.3. Công tác thú y ..........................................................................................................35 4.2. Kết quả nghiên cứu chuyên đề khoa học .................................................................43 4.2.1. Kết quả điều tra sự biến động về số lượng và cơ cấu đàn lợn nái của trại..43 4.2.2. Kết quả theo dõi tình hình mắc một số bệnh sinh sản ở đàn lợn nái nuôi tại trại Trần Văn Tuyên .........................................................................................................43 4.2.3. Kết quả thử nghiệm một số phác đồ điều trị.........................................................49 4.2.3.3. Chi phí sử dụng thuốc trong điều trị ..................................................................52 PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................54 5.1. Kết luận .......................................................................................................................54 5.2. Đề nghi........................................................................................................................ 55 ̣ TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................56 1 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Việt Nam là một nước nông nghiệp, cuộc sống của người nông dân gắn liền với trồng trọt và chăn nuôi. Trong sự phát triển của nền kinh tế quốc dân thì chăn nuôi chiếm một vị trí quan trọng, đặc biệt là ngành chăn nuôi lợn. Đây là ngành đã có truyền thống từ lâu đời, nhiều kinh nghiệm quý báu đã được tích lũy, lưu truyền và luôn được khuyến khích phát triển ở nước ta. Những năm gần đây, do áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thật ngành chăn nuôi gia súc nói chung và ngành chăn nuôi lợn nói riêng ngày càng phát triển. Đàn lợn nước ta đã và đang ngày càng tăng nhanh cả về số lượng lẫn chất lượng, không những cung cấp một lượng lớn thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao cho tiêu dùng trong nước và ngoài nước, ngoài ra chăn nuôi lợn còn cung cấp một lượng lớn phân bón cho ngành trồng trọt. Bên cạnh những tiến bộ mới về cải tạo giống, nâng cao chất lượng thức ăn, việc mở rộng quy mô sản xuất tập trung với cường độ ngày càng cao thì đồng thời cũng làm tăng nguy cơ bệnh tật, ảnh hưởng đến tăng trọng và có thể tăng tỷ lệ chết trong chăn nuôi lợn, gây thiệt hại lớn về kinh tế và ảnh hưởng sức khỏe của người tiêu dùng. Trong chăn nuôi lợn, đàn lợn nái có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc làm tăng số lượng cũng như nâng cao chất lượng đàn lợn. Tuy nhiên lợn nái thường hay mắc một số bệnh về sinh sản làm giảm năng suất sinh sản và chất lượng đàn con. Các bệnh sinh sản trên đàn lợn nái rất hay xảy ra và để lại hậu quả lâu dài, trường hợp nặng có thể gây mất khả năng sinh sản. Để góp phần giúp người chăn nuôi tìm ra hướng giải quyết phù hợp trong vấn đề phòng và trị một số bệnh sinh sản cho đàn lợn nái một cách có hiệu quả chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu tình hình mắc một số bệnh sinh sản trên đàn lợn nái nuôi tại trại lợn Trần Văn Tuyên xã Đoàn Kết – Yên Thủy – Hòa Bình và sử dụng một số phác đồ điều trị bệnh”. 2 1.2. Mục tiêu và yêu cầu của đề tài - Đánh giá tỷ lệ mắc một số bệnh sinh sản ở lợn nái. - Xác định được hiệu quả một số phác đồ điều trị bệnh sinh sản, từ đó chọn ra được phác đồ điều trị hiệu quả nhất. 1.3. Ý nghĩa của đề tài 1.3.1. Ý nghĩa trong khoa học Các kết quả nghiên cứu một số bệnh sinh sản là những tư liệu khoa học phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo ở các trại gia công của Công ty CP nói chung và trại Trần Văn Tuyên nói riêng. 1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn - Đánh giá hiệu quả điều trị bệnh của một số phác đồ từ đó đưa ra nhưng liệu trình điều trị hiệu quả, kinh tế để áp dụng rộng rãi trên thực tiễn chăn nuôi. - Làm quen với phương pháp nghiên cứu khoa học. - Nâng cao kiến thức thực tiễn, tăng khả năng tiếp xúc với thực tế chăn nuôi, điều trị bệnh cho lợn từ đó củng cố và nâng cao kiến thức của bản thân. 3 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học 2.1.1. Đại cương về cơ quan sinh sản và sinh lý sinh sản của lợn nái * Đặc điểm cấu tạo cơ quan sinh dục của lợn nái Cơ qua sinh dục của lợn nái bao gồm: - Buồng trứng Buồng trứng nằm trong xoang chậu, gồm một cặp, thực hiện cả hai chức năng: Ngoại tiết (bài noãn) và nội tiết (sản sinh ra hormon sinh dục cái). Buồng trứng được hình thành trong giai đoạn phôi thai hoặc vào lúc con vật mới sinh ra. Hình dáng và kích thước của buồng trứng biến đổi theo giai đoạn của chu kỳ sinh dục và chịu ảnh hưởng của tuổi, đặc điểm cá thể, chế độ dinh dưỡng… Buồng trứng được bao bọc từ phía ngoài bởi một lớp màng liên kết sợi. Phía trong buồng trứng được chia thành hai miền là miền vỏ và miền tuỷ. Miền vỏ đảm bảo quá trình phát triển của trứng đến khi trứng chín và rụng. Miền vỏ bao gồm ba phần: Tế bào trứng nguyên thuỷ, thể vàng và tế bào hình hạt. Tế bào trứng nguyên thuỷ hay còn gọi là trứng non (fullicullooophoriprimari) nằm dưới lớp màng của buồng trứng. Khi noãn nang chín, các tế bào nang bao quanh tế bào trứng phân chia thành nhiều tế bào có hình hạt (strarum glannulosum). Noãn bao ngày càng phát triển thì các tế bào nang tiêu tan tạo thành xoang chứa dịch. Các tầng tế bào còn lại phát triển lồi lên trên tạo thành một lớp màng bao bọc, ở ngoài có chỗ dầy lên để chứa trứng (ovum). - Ống dẫn trứng Ông dẫn trứng được treo bởi màng treo ống dẫn trứng, được chia thành bốn đoạn: Tua diềm, phễu, phòng ống dẫn trứng và eo. 4 - Tử cung (dạ con) Tử cung gồm có hai sừng tử cung, một thân và một cổ tử cung. Ở lợn, tử cung thuộc loại hai sừng, các sừng gấp nếp hoặc quăn lại và có độ dài đến hơn 1m trong khi thân tử cung lại ngắn. Độ dài này phù hợp cho việc mang nhiều thai. Cả hai mặt của tử cung được dính vào khung chậu và thành bụng bằng dây chằng rộng. Các tuyến nội mạc tử cung có cấu trúc hình nhánh, cuộn hoặc hình ống chúng tiết ra dịch và đổ vào bề mặt nội mạc tử cung. Cổ tử cung là tổ chức sợi mà mô liên kết chiếm ưu thế kết hợp với sự có mặt của một ít cơ trơn. - Âm đạo Âm đạo có cấu tạo như một ống cơ. Âm đạo lợn dài 10-12 cm Ở lợn, biểu mô âm đạo tăng lên về độ cao tối đa vào lúc động dục và thấp nhất ở các ngày 12 - 16, các lớp bề mặt của biểu mô âm đạo bong ra ở các ngày 4 và 14. Khả năng co rút ở âm đạo đóng vai trò chính trong việc đáp ứng tính dục và cho sự vận chuyển của tinh trùng. Sự co rút của âm đạo, dạ con và ống dẫn trứng được kích thích bởi dịch thể bài tiết vào trong âm đạo trong quá trình kích thích trước lúc giao phối. Dịch âm đạo gồm chủ yếu là chất thấm qua thành âm đạo, hỗn hợp với các chất tiết của âm hộ từ các tuyến bã nhờn và các tuyến mồ hôi, lẫn với dịch nhầy của cổ tử cung, các dịch nội mạc tử cung, ống dẫn trứng và các tế bào bong ra từ biểu mô âm đạo. - Bộ phận sinh dục ngoài Bộ phận sinh dục bên ngoài bao gồm: Âm môn, âm vật, tiền đình. + Âm môn: hay còn gọi là âm hộ (vulvae) nằm dưới hậu môn. Phía ngoài âm môn có hai môi (labia pudenda). Hai môi được nối với nhau bằng hai mép (rima vulae). Trên hai môi của mỗi âm môn có sắc tố màu đen và có nhiều tuyến tiết (như tuyến tiết chất nhờn trắng và tuyến mồ hôi) 5 + Âm vật (clitoris): Âm vật nằm ở phía dưới hai mép của âm môn, giống như dương vật của con đực được thu nhỏ lại. Về cấu tạo, âm vật cũng có các thể hổng như con đực. + Tiền đình (vestibulum): Tiền đình là giới hạn giữa âm môn và âm đạo. Trong tiền đình có dấu vết màng trinh, phía trong là âm đạo, phía ngoài có lỗ niệu đạo. Màng trinh có các sợi cơ đàn hồi và do hai lá niêm mạc gấp thành một nếp. Tiền đình có một số tuyến xếp theo hàng chéo, hướng quay về âm vật, chúng có chức năng tiết dịch nhầy (Nguyễn Mạnh Hà và cs, 2003) [7] * Sinh lý sinh sản của lợn - Sinh lý sinh dục của lợn nái Sinh lý sinh dục của lợn nái được biểu hiện ở các chỉ tiêu: Tuổi động dục lần đầu, chu kỳ động dục, thời gian động dục, tuổi phối giống lần đầu, tuổi đẻ lứa đầu, thời gian động dục trở lại… + Tuổi động dục lần đầu: Là tuổi khi lợn nái hậu bị lần đầu tiên động dục. Các giống lợn khác nhau có tuổi động dục lần đầu khác nhau. Theo Phạm Hữu Doanh và cs (2003) [5]: Tuổi động dục đầu tiên ở lợn nội (Ỉ, Móng Cái) rất sớm từ 4 - 5 tháng, khi khối lượng đạt từ 20 - 25 kg; ở lợn nái lai F1 lúc 6 tháng tuổi, đạt 50 - 55 kg. Lợn ngoại động dục muộn hơn (6 - 7 tháng) khi đạt 65 - 80 kg. Trần Văn Phùng và cs (2004) [20] cho biết: Tuỳ theo giống, điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng và quản lý mà có tuổi động dục lần đầu khác nhau. Lợn Ỉ, Móng Cái có tuổi động dục lần đầu vào 4 - 5 tháng tuổi (121 158 ngày tuổi), các giống lợn ngoại (Yorkshire, Landrace) muộn hơn từ 7 8 tháng tuổi. Theo Nguyễn Văn Trí (2008) [30]: Tuổi động dục đầu tiên ở lợn nái ngoại Yorkshire, Landrace là 6 - 7 tháng tuổi tương ứng với trọng lượng 65 70kg và lợn nái lai F1 là 6 tháng tuổi tương ứng với trọng lượng 50 - 55 kg. 6 Tuổi động dục lần đầu phụ thuộc vào mùa vụ. Lợn cái hậu bị được sinh vào mùa thu sẽ động dục sớm hơn so với sinh vào mùa xuân (Nguyễn Tấn Anh, Nguyễn Duy Hoan, 1998) [1]. Theo Lê Xuân Thọ và cs (1979) [28], đối với lợn nái hậu bị và lợn nái sau cai sữa chậm động dục, tiêm HTNC có thể gây động dục. + Tuổi phối giống lần đầu Phạm Hữu Doanh và cs (2003) [5] cho rằng: Không nên phối giống ở lần động dục đầu tiên vì ở thời kỳ này cơ thể lợn chưa phát triển đầy đủ, chưa tích tụ được chất dinh dưỡng nuôi thai, trứng chưa chín một cách hoàn chỉnh. Để đạt được hiệu quả sinh sản tốt và duy trì con nái lâu bền cần bỏ qua 1 - 2 chu kỳ động dục rồi mới cho phối giống. Lợn nội thường phối giống lần đầu lúc 6 - 7 tháng tuổi, khi khối lượng đạt 40 - 50kg, lợn lai lúc 8 tháng tuổi với khối lượng không dưới 65 - 70 kg, nái ngoại vào lúc 9 tháng tuổi. Nếu phối giống quá sớm sẽ ảnh hưởng đến tầm vóc và sức khoẻ của lợn mẹ. Nhưng nếu phối giống quá muộn sẽ lãng phí về kinh tế, ảnh hưởng đến sinh sản của lợn. + Tuổi đẻ lứa đầu: Theo Lê Hồng Mận và cs (2004) [16], Lợn Ỉ, Móng Cái cho đẻ lứa đầu vào 11 - 12 tháng tuổi, lợn nái lai, ngoại vào 12 tháng tuổi. + Chu kỳ động dục của lợn nái và động dục trở lại sau khi đẻ Chu kỳ tính dục của lợn nái thường khoảng 19 - 21 ngày. Thời gian động dục thường kéo dài 3 - 4 ngày (lợn nội) hoặc 4 - 5 ngày (lợn lai, lợn ngoại) (Nguyễn Thiện và cs, 1993) [26]. Lê Hồng Mận và cs (2004) [16] cho biết: Thường sau khi cai sữa lợn con 3 - 5 ngày, lợn mẹ động dục trở lại. + Đặc điểm động dục của lợn nái: Ở lợn nái, thời gian động dục chia làm 3 giai đoạn: Trước chịu đực, chịu đực và sau chịu đực. 7 Trước chịu đực: Lợn nái kêu rít, âm hộ xung huyết, không cho con khác nhảy lên lưng. Sự rụng trứng xảy ra sau 35 - 40 giờ ở lợn ngoại và lợn lai, 25 – 30 giờ ở lợn nội. Chịu đực: Lợn kém ăn, mê ì, đứng yên khi ấn tay lên lưng mông, âm hộ giảm sưng, nước nhờn chảy ra, dính, đục, đứng yên khi có đực đến gần và cho đực nhảy. Giai đoạn này kéo dài 2 ngày ở lợn ngoại, 28 - 30 giờ ở lợn nội. Nếu được phối giống lợn sẽ thụ thai. Sau chịu đực: Lợn nái trở lại bình thường, âm hộ giảm sưng, đuôi cụp, không cho con đực đến gần và nhảy lên lưng. + Thời điểm phối giống thích hợp: Đối với lợn nái ngoại và lợn nái lai cho phối vào chiều ngày thứ 3 và sáng ngày thứ 4, tính từ lúc bắt đầu động dục. Đối với lợn nái nội, sớm hơn một ngày vào cuối ngày thứ 2 và sáng ngày thứ 3. Theo Nguyễn Hữu Ninh và cs (2002) [19], thời điểm phối giống ảnh hưởng đến tỷ lệ đậu thai và sai con. Phối sớm hoặc phối muộn đều cho kết quả kém, nên cho nhảy kép hoặc thụ tinh nhân tạo kép vào thời điểm tối ưu. + Mang thai: Thời gian mang thai của lợn trung bình là 114 ngày (113 115 ngày). Thời gian chửa của lợn nái được chia làm hai thời kỳ: Chửa kỳ I: Là thời gian lợn có chửa 84 ngày đầu tiên. Chửa kỳ II: Là thời gian lợn chửa từ ngày chửa thứ 85 đến khi đẻ. - Năng suất sinh sản của lợn Một lợn nái một năm trung bình có thể đẻ từ 1,8 - 2,2 lứa/năm. Tuy nhiên, điều kiện nuôi dưỡng, chăm sóc và quản lý ảnh hưởng đến năng suất sinh sản của lợn. Đánh giá năng suất sinh sản của lợn nái thông qua các chỉ tiêu: Số con sơ sinh, số con cai sữa, khối lượng lợn con sơ sinh và cai sữa, tỷ lệ nuôi sống, số lứa đẻ/năm… 2.1.2. Một số bệnh sinh sản thường gặp ở lợn Theo Nguyễn Hữu Phước (1982) [21], bệnh sản khoa xuất hiện trên các giống lợn nội, ngoại khác nhau. Tỷ lệ mắc còn phụ thuộc vào điều kiện vệ 8 sinh môi trường. Khi con cái sinh sản là lúc lối vào các bộ phận nằm sâu trong đường sinh dục mở, máu, sản dịch ra nhiều điều đó tạo nhiều khả năng cho vi khuẩn xâm nhập. Kỹ thuật đỡ đẻ cũng ảnh hưởng lớn đến khả năng mắc bệnh. Bệnh mắc ở lợn nái có nhiều nguyên nhân khác nhau. - Từ bản thân + Lợn là loài động vật đa thai, năng suất sinh sản ngày càng cao, cơ quan sinh dục hoạt động nhiều, thời gian đẻ kéo dài. + Cơ quan sinh dục phát triển không bình thường gây khó đẻ hoặc do lợn nái tơ được phối giống quá sớm, nái già mang nhiều thai, khi đẻ tử cung co bóp yếu hoặc do viêm tử cung ở lần đẻ trước làm niêm mạc tử cung biến dạng nên nhau thai không tróc hoàn toàn gây sót nhau, thối rữa. - Lợn nái nhập nội cũng dễ bị mắc bệnh, do chưa thích nghi với điều kiện môi trường. - Yếu tố ngoại cảnh như: Chuồng trại vệ sinh kém, vệ sinh bộ phận sinh dục nái trước và sau khi đẻ kém, kỹ thuật đỡ đẻ không đúng, khu vực chuồng trại có mầm bệnh… Bệnh còn xảy ra khi điều kiện nuôi dưỡng, chăm sóc, quản lý kém, lợn nái chửa ít vận động, thời tiết thay đổi đột ngột. Theo Nguyễn Quang Tính (2004) [29], sức đề kháng của cơ thể phụ thuộc trước hết vào chế độ dinh dưỡng. Dinh dưỡng cần đảm bảo đủ cả về lượng và về chất.  Bệnh viêm tử cung Bệnh viêm tử cung thường xảy ra ở lợn nái sau khi đẻ, có thể xảy ra ở lợn nái sau khi giao phối. Đây là một trong những tổn thương ở đường sinh dục ở lợn nái sau khi sinh,ảnh hưởng lớn đến khả năng sinh sản,làm mất sữa, lợn con không có sữa sẽ còi cọc, suy dinh dưỡng và chậm phát triển. Lợn nái chậm động dục trở lại, không thụ thai, có thể dẫn đến vô sinh mất khả năng sinh sản. (http://www.Irc.ctu.edu.vn) [36]. 9 Nguyễn Hữu Phước (1982) [21], cho biết lợn xảy ra trên cả đàn lợn nội và ngoại. Tỷ lệ mắc bệnh phụ thuộc vào điều kiện vệ sinh môi trường, đặc biệt là công tác vệ sinh thú y. - Nguyên nhân gây bệnh: Theo Nguyễn Xuân Bình (1996) [2], bệnh thường xảy ra vào thời gian 1-10 ngày sau khi đẻ. Các nguyên nhân bao gồm: Dụng cụ truyền tinh gây xây xát âm đạo, tử cung, tinh dịch bị nhiễm khuẩn, dụng cụ thụ tinh không được vô trùng hoặc do lợn đực bị viêm niệu quản và dương vật (Phạm Sỹ Lăng và cs, 2003) [11]. Đoàn Thị Kim Dung và cs (2002) [6] cho biết: Nguyên nhân gây ra bệnh viêm tử cung chủ yếu do vi khuẩn tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus), liên cầu dung huyết (Streptococcus hemolitica) và các loại Proteus vuglgais, Klebriella, dung huyết E.coli, còn có thể do trùng roi (Trichomonas fortus) và do nấm Candda albicans. Kết quả phân lập của Nguyễn Hữu Phước (1982) [21] cho thấy tỷ lệ gây viêm tử cung ở lợn nái như sau: E.coli chiếm: 26,7% Streptococcus chiếm: 34,5% Staphylococcus chiếm: 11,2% Prosus vulgaris chiếm: 16% Klebsielle chiếm: 10,2% Các loại khác chiếm: 2-7% Khi gia súc đẻ, nhất là trường hợp đẻ khó phải can thiệp, niêm mạc tử cung bị xây xát và tạo các ổ viêm, mặt khác các bệnh truyền nhiễm như sảy thai truyền nhiễm, phó thương hàn, lao… thường gây viêm tử cung, âm đạo. Lợn nái luôn mang vi khuẩn trong âm đạo nhưng không gây bệnh. Chỉ khi đẻ cổ tử cung mở, chất dịch tiết đọng lại, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập, phát triển và gây bệnh (Nguyễn Hữu Phước, 1982) [21]. 10 - Triệu chứng: Theo Nguyễn Văn Thanh (2007) [23], khi lợn nái bị viêm tử cung, các chỉ tiêu lâm sàng như: thân nhiệt, tần số hô hấp đều tăng. Lợn bị sốt theo quy luật: Sáng sốt nhẹ 39-39,50C, chiều 40-410C. Con vật kém ăn, sản lượng sữa giảm, có khi con vật cong lưng rặn như rặn đái. Từ cơ quan sinh dụng chảy ra niêm dịch lẫn nhiều lợn cợn, mùi hôi tanh, có màu trắng đục, hồng hay nâu đỏ. Khi nằm lượng niêm dịch chảy ra nhiều hơn, Trong trường hợp thai chết lưu âm đạo sưng tấy, đỏ, có chứa dịch tiết màu vàng sẫm, nâu và có mùi hôi thối. Xung quanh âm hộ và mép đuôi dính bết niêm dịch, có khi niêm dịch khô đóng thành vẩy trắng, lợn nái mệt mỏi đi lại khó khăn. Viêm tử cung ở lợn có các thể sau: + Thể nhẹ (+) gọi là viêm tử cung nhờn: Thân nhiệt bình thường, có khi hơi cao 39-39,50C. Lợn kém ăn, có dịch tiết ra từ âm hộ 12-72 giờ sau đẻ, dịch lỏng có màu trắng đục hoặc xanh dạng sơi mùi hôi tanh. Thể viêm này ít ảnh hưởng đến sản lượng sữa của lợn mẹ. + Thể vừa (++) thuộc dạng viêm tử cung mủ: Thân nhiệt cao 39,5-400C. Lợn ăn ít hoặc bỏ ăn, hay nằm lỳ. Khi nằm có dịch từ âm hộ chảy ra màu vàng xen lẫn mủ trắng đục, hơi sệt, mùi tanh thối. Khi soi đường sinh dục, vùng âm đạo có dính váng mủ, niêm mạc có vùng nhạt đỏ không đều, niêm dịch chảy từ cổ tử cung ra có mùi thối. + Thể nặng (+++) thuộc dạng viêm tử cung mủ: Thân nhiệt tăng cao 39,5-400C. Lợn ủ rũ, hay nằm, bỏ ăn. Dịch tiết từ âm hộ ra dạng mủ xanh vàng sệt, có khi lẫn máu, mùi tanh thối. Niêm mạc âm đạo nhợt nhạt, nhiều mủ đặc dính lại, cổ tử cung hơi mở, có mủ trắng đục chảy ra, mùi thối khắm. Trạng thái này xuất hiện chậm 7-8 ngày sau khi lợn đẻ. Bệnh làm ảnh hưởng đến sản lượng sữa. 11 - Hậu quả: Bệnh viêm tử cung ở lợn nái là một trong những tổn thương đường sinh dục ảnh hưởng rất lớn đến khả năng sinh sản, làm mất sữa. Lợn con không có sữa sẽ còi cọc, suy dinh dưỡng, chậm phát triển. Lợn nái chậm động dục trở lại, không thụ thai, có thể dẫn đến vô sinh, mất khả năng sinh sản (http://www.pkh-vcn.org) [37]. Lê Thị Tài và cs (2006) [22] cho rằng: Đây là một bệnh khá phổ biến ở gia súc cái. Nếu không được chữa trị kịp thời hì sẽ ảnh hưởng đến khả năng thụ thai và sinh sản. Viêm tử cung là một trong những yếu tố gây vô sinh, rối loạn chức năng của cơ quan sinh dục vì các quá trình viêm ở dạ con cản trở sự di chuyển của tinh trùng tạo độc tố spermiolysin có hại cho tinh trùng. Các loại độc tố của vi khuẩn, vi trùng và các dạng đại thực bào tích tụ gây bất lợi với tinh trùng, nếu có thụ thai được thì phôi ở trong môi trường bất lợi cũng dễ bị chết non (Lê Văn Năm và cs 1999) [17]. Quá trình viêm xảy ra trong giai đoạn có chửa là do biến đổi bệnh lý trong cấu trúc của niêm mạc (teo niêm mạc, sẹo trên niêm mạc, thoái hóa niêm mạc…) dẫn đến phá vỡ hàng rào bảo vệ giữa bào thai và dạ con nên qua các chỗ tổn thương vi khuẩn cũng như các độc tố do chúng tiết ra làm cho bào thai phát triển không bình thường. - Chẩn đoán: Dựa vào các triệu chứng lâm sàng như: Lợn nái luôn ở tư thế như rặn đái. Kiểm tra đường sinh duc lợn nái bằng mỏ vịt, thấy cổ tử cung mở, từ tử cung, âm đạo chảy ra nhiều dịch nhầy lẫn mủ màu trắng đục, mùi hôi khắm… Trong trường hợp lợn nái mắc bệnh ở thể ẩn khó phát hiện có thể chẩn đoán lúc động hớn qua số lượng niêm dịch chảy ra nhiêu đôi khi có những đám mủ từ khe sinh dục ngoài chảy ra. Ngoài ra, lợn nái mắc bệnh thường khó thụ thai (A.V. Trekaxova và cs, 1983) [33]. 12 Có thể tìm muxin trong dịch nhầy từ âm hộ chảy ra rồi cho vào 1ml dung dịch axit axetic 1%, nếu phản ứng dương tính, muxin kết tủa là mắc bệnh và ngược lại (Lê Văn Năm và cs, 1999) [17]. - Phòng bệnh: Theo các tác giả Trần Văn Phùng và cs (2004) [20], Trương Lăng và cs (2006) [15], thì công tác phòng bệnh càn phải tiến hành: Vệ sinh chuồng nái đẻ sạch sẽ một tuần trước khi đẻ, rắc vôi bột hoặc nước vôi 20% sau đó rửa sạch bằng nước thường. Tắm cho lợn nái trước khi đẻ, vệ sinh sạch sẽ bộ phận sinh dục và bầu vú. Trong khi đỡ đẻ bằng tay phải sát trùng kỹ bằng cồn hoặc rượu và được bôi trơn bằng Vazoline hoặc dầu lạc. Trong trường hợp đẻ khó hải can thiệp bằng dụng cụ trợ sản thì dụng cụ phải sạch sẽ và phải được vô trùng. Can thiệp đẻ khó, thao tác phải nhẹ nhàng và đúng kỹ thuật. Khi lợn đẻ xong nên dùng dung dịch thuốc tím 1% hay nước muối sinh lý 0,9% để rửa sạch bộ phận sinh dục của lợn. Sau đó bơm hoặc đặt thuốc kháng sinh như: Penicillin 2-3 triệu UI, Tetramycin hay Sulfanilamid 2-5g, hoặc Clorazol 4-6 viên (2-3g) vào tử cung để chống viêm. Nên tiêm một mũi Oxytocin liều 2-4 ml/con sau khi đẻ xong để kích thích tử cung co bóp đẩy hết nhau thai và sản dịch ra ngoài tử cung, âm đạo. Đồng thời tiêm cho lợn nái một liều kháng sinh loại không ảnh hưởng đến sữa như: Tetramycin. Trong thời gian dùng kháng sinh nên tiêm kèm theo thuốc bổ trợ như: Vitamin B1, B-complex, Vitamin B12, Gluconatcanxi để trợ sức, kích thích lợn nái ăn khỏe để có sữa cho con bú. Dụng cụ thụ tinh nhân tạo phải đúng quy định, được tiệt trùng trước và sau khi sử dụng. Không sử dụng lợn đực bị bệnh ở đường sinh dục để thụ tinh trực tiếp hoặc khai thác tinh nhân tạo. 13 Phòng các bệnh truyền nhiễm cho lợn nái thông qua công tác tiêm phòng vaccine theo định kỳ và thực hiện tốt công tác vệ sinh thú y. Trịnh Đình Thâu và cs (2010) [25] cho biết có thể phòng bệnh viêm tử cung cho đàn lợn nái bằng quy trình phòng bệnh tổng hợp có bổ sung chế phẩm Biomin-pHD vào thức ăn. - Điều trị: Việc điều trị bệnh cần đạt được hai mục đích: phục hồi nguyên vẹn niêm mạc tử cung và phục hồi chức năng co bóp của tử cung. Tử cung có liên quan mật thiết với các cơ quan khác, trong đó có hệ thần kinh- thể dịch. Bởi vậy, điều trị bệnh viêm tử cung bao gồm điều trị cục bộ và điều trị toàn thân (Lê Văn Năm và cs, 1999) [17]. Điều trị cục bộ: Thụt rửa tử cung bằng các loại dung dịch nước muối 0,9%, KMnO4 0,01% hoặc rivanol 0,1%, sau đó thụt 1 trong các loại kháng sinh sau: penicillin, streptomycin, tetramycin… Điều trị toàn thân: Có thể dùng một số loại kháng sinh tổng hợp như: ampisep, genorfcoli, gentamycin, lincomycin, hanoxylin 10%, ampicillin…kết hợp với thuốc trợ lực: vitamin C, B-complex.  Bệnh viêm vú - Nguyên nhân: Trần Minh Châu (1996) [3] cho biết: Khi lợn nái đẻ, nếu nuôi không đúng cách, chuồng bẩn, thì các vi khuẩn, mycoplasma, các cầu khuẩn, vi khuẩn đường ruột xâm nhập gây ra viêm vú. Một trong những nguyên nhân chính gây ra bệnh viêm vú ở lợn nái là thức ăn không phù hợp, không giảm khẩu phần ăn trước khi đẻ một tuần làm cho lượng sữa tiết ra quá nhiều gây tắc sữa. Sau vài ngày đẻ, lợn con không bú hết, sữa lưu là môi trường tốt cho vi khuẩn xâm nhập gây viêm như: E.coli, Streptococcus, Staphylococcus, Klebsiella spp.