Tài liệu Luận văn thạc sĩ quản lý phát triển đội ngũ giáo viên trung học phổ thông huyện văn quan, tỉnh lạng sơn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC PHÙNG VĂN THỜI QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN VĂN QUAN, TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÍ GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2010 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC PHÙNG VĂN THỜI QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN VĂN QUAN, TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÍ GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÍ GIÁO DỤC Mã số: 60 14 05 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. LƯU XUÂN MỚI HÀ NỘI – 2010 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, đội ngũ cán bộ và giảng viên của Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội. đã hết lòng giảng dạy, tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tớí PGS.TS. Lưu Xuân Mới, người hướng dẫn khoa học đã tận tâm chỉ bảo, hướng dẫn tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn: UBND Tỉnh, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lạng Sơn, Ban Giám hiệu và các thầy giáo, cô giáo trường THPT Lương Văn Tri, Trường THPT Văn Quan, các bạn đồng nghiệp và những người thân đã tận tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân tôi đã rất cố gắng, nỗ lực, song luận văn chắc chắn khó tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các thày giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn ! Tác giả Phùng Văn Thời CHÚ THÍCH NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN 1 CBGV : Cán bộ, giáo viên 2 CBQL : Cán bộ quản lí 3 CNH-HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa 4 CSVC : Cơ sở vật chất 5 ĐNGV : Đội ngũ giáo viên 4 ĐTBD : Đào tạo, bồi dưỡng 5 GV : Giáo viên 6 GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo 7 HS : Học sinh 8 HĐGD : Hội đồng giáo dục 9 KHCN : Khoa học công nghệ 10 KTĐG : Kiểm tra, đánh giá 11 NL : Nhân lực 12 NNL : Nguồn nhân lực 13 QLGD : Quản lí giáo dục 14 UBND : Ủy ban nhân dân 15 TƯ : Trung ương 16 THCS : Trung học cơ sở 17 THPT : Trung học phổ thông 18 TĐ-KT : Thi đua, khen thưởng 19 TTGDTX : Trung tâm giáo dục thường xuyên 20 XHCN : Xã hội chủ nghĩa 21 PP : Phương pháp 22 PPDH : Phương pháp dạy học DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU STT Tên các bảng Trang Bảng 2.1. Quy mô, mạng lưới trường lớp ............................................................. 43 Bảng 2.2. Tổng hợp xếp loại 2 mặt giáo dục năm 2009 – 2010 ............................ 44 Bảng 2.3. Quy mô phát triển giáo dục trong 3 năm (2007 – 2010)........................ 46 Bảng 2.4. Kết quả xếp loại học lực ....................................................................... 48 Bảng 2.5. Kết quả xếp loại hạnh kiểm .................................................................. 48 Bảng 2.6. Số lượng đội ngũ giáo viên ................................................................... 49 Bảng 2.7. Cơ cấu đội ngũ giáo viên ...................................................................... 51 Bảng 2.8. Trình độ đào tạo đội ngũ giáo viên ....................................................... 53 Bảng 2.9. Trình độ ngoại ngữ, tin học đội ngũ giáo viên ...................................... 54 Bảng 2.10. Xếp loại phẩm chất chính trị, đạo đức lối sống ĐNGV ......................... 55 Bảng 2.11. Tổng hợp ý kiến đánh giá của chuyên gia về phẩm chất ĐNGV .................................................................................................. 56 Bảng 2.12. Xếp loại chuyên môn - nghiệp vụ đội ngũ giáo viên chuyên môn - nghiệp vụ của ĐNGV ..................................................... 57 Bảng 2.13. Tổng hợp ý kiến đánh giá của chuyên gia về kiến thức, năng lực chuyên môn - nghiệp vụ của ĐNGV ...................................... 58 Bảng 2.14. Danh hiệu thi đua đạt được của đội ngũ giáo viên ................................ 59 Bảng 3.1. Tổng hợp kết quả trưng cầu ý kiến về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý phát triển đội ngũ giáo viên ....................................................................................................... 95 DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ STT Tên các biểu đồ, sơ đồ Trang Biểu đồ 2.1. Số lượng đội ngũ giáo viên ................................................................... 49 Biểu đồ 2.2. Tỉ lệ nam nữ………………………………………….…. 51 Biểu đồ 2.3. Độ tuổi…………………………………………………. 52 Biểu đồ 2.4. Trình độ đào tạo ................................................................................... 53 Biểu đồ 2.5. Xếp loại phẩm chất chính trị, đạo đức lối sống ..................................... 55 Biểu đồ 2.6. Xếp loại chuyên môn – nghiệp vụ ........................................................ 57 Biểu đồ 2.7. Danh hiệu thi đua đạt được ................................................................... 59 Biểu đồ 3.1. Mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lí 96 phát triển đội ngũ giáo viên ......................................................................... Sơ đồ 1.1. Chức năng quản lí................................................................................. 12 Sơ đồ 1.2. Cấu trúc hệ thống của hoạt động quản lí ............................................... 13 Sơ đồ 1.3. Quản lí phát triển nguồn nhân lực ......................................................... 21 Sơ đồ 1.4. Quản lí phát triển đội ngũ giáo viên ...................................................... 32 Sơ đồ 3.1. Nội dung bồi dưỡng đội ngũ giáo viên.................................................. 82 MỤC LỤC MỞ ĐẦU Trang 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................ 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 3 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ...................................................... 3 5. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 3 6. Giả thuyết khoa học .............................................................................. 4 7. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 4 8. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài .................................................. 4 9. Cấu trúc luận văn.................................................................................. 5 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐỘI GIÁO VIÊN TRƢỜNG PHỔ THÔNG ................................................. 6 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ....................................................... 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản có liên quan đến đề tài ............................... 9 1.2.1. Quản lí ............................................................................................ 9 1.2.2. Quản lí giáo dục ............................................................................. 14 1.2.3. Quản lí nhà trường .......................................................................... 16 1.2.4. Quản lí nguồn nhân lực................................................................... 19 1.2.5. Quản lí phát triển nguồn nhân lực ................................................... 21 1.2.6. Phát triển đội ngũ giáo viên ............................................................ 22 1.2.7. Quản lí phát triển đội ngũ giáo viên ................................................ 28 Tiểu kết chương 1 .................................................................................... 39 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN VĂN QUAN, TỈNH LẠNG SƠN .................................................................................. 41 2.1. Đặc điểm tình hình giáo dục Trung học phổ thông huyện Văn Quan . 41 2.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn ................................................................................ 41 2.1.2. Đặc điểm tình hình phát triển giáo dục của huyện Văn Quan .......... 42 2.2. Thực trạng đội ngũ giáo viên Trung học phổ thông huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn ................................................................................ 49 2.2.1. Về số lượng cơ cấu ......................................................................... 49 2.2.2. Về chất lượng đội ngũ giáo viên ..................................................... 53 2.3. Thực trạng quản lí phát triển đội ngũ giáo viên Trung học phổ thông huyện Văn Quan ............................................................................. 60 2.3.1. Tuyển chọn đội ngũ giáo viên ......................................................... 60 2.3.2. Sắp sếp, bố trí đội ngũ giáo viên ..................................................... 61 2.3.3. Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên ............................................. 63 2.3.4. Thực hiện chế độ chính sách đãi ngộ .............................................. 65 2.3.5. Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực ......................... 66 2.3.6. Ổn định việc làm ............................................................................ 66 2.3.7. Khen thưởng, kỉ luật ....................................................................... 67 2.4. Đánh giá chung về thực trạng quản lí phát triển đội ngũ giáo viên Trung học phổ thông huyện Văn Quan ..................................................... 67 2.4.1. Thuận lợi, khó khăn ........................................................................ 67 2.4.2. Nguyên nhân .................................................................................. 70 Tiểu kết chương 2 .................................................................................... 71 Chƣơng 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN VĂN QUAN, TỈNH LẠNG SƠN .................................................................... 72 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp ...................................................... 72 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính pháp chế ................................................. 72 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................. 72 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khách quan ............................................. 72 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .................................................... 72 3.2. Các biện pháp quản lí phát triển đội ngũ giáo viên Trung học phổ thông huyện Văn quan.............................................................................. 73 3.2.1. Xây dựng quy hoạch phát triển đội ngũ giáo viên ........................... 73 3.2.2. Tuyển chọn và sử dụng đội ngũ giáo viên ....................................... 76 3.2.3. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên .......................... 81 3.2.4. Tổ chức nghiên cứu khoa học cho đội ngũ giáo viên ...................... 86 3.2.5. Tăng cường kiểm tra, đánh giá đội ngũ giáo viên ........................... 88 3.2.6. Tạo động lực cho đội ngũ giáo viên phát triển ................................ 92 3.3. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ................................................................................................................. 95 Tiểu kết chương 3 .................................................................................... 96 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 98 1. Kết luận........................................................................................................ 98 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................... 101 PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại ngày nay, một đất nước muốn phát triển hưng thịnh, bền vững không chỉ nhờ vào nguồn tài chính dồi dào, nguồn tài nguyên phong phú, khoa học và công nghệ tiến tiến mà yếu tố quyết định cho sự phát triển chính là yếu tố con người. Con người được xem như là nguồn tài nguyên vô giá cho sự phát triển kinh tế - xã hội, trong đó giáo dục và đào tạo đóng vai trò quan trọng tạo ra nguồn tài nguyên đó. Đại lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: Con người và nguồn nhân lực là yếu tố quyết định sự phát triển của đất nước trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cần tạo chuyển biến cơ bản, toàn diện về giáo dục và đào tạo, phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng, trong đó việc phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội và kinh tế, giữ vững an ninh quốc phòng. Đại hội thứ X của Đảng tiếp tục khẳng định: “Giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực thúc đẩy công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước” [26, tr. 94-95]. Trong sự phát triển giáo dục và đào tạo, đội ngũ giáo viên cùng với các nhà quản lý giáo dục là lực lượng quyết định chất lượng giáo dục và đào tạo. Nghị quyết Trung ương 2, khóa VIII khẳng định: “Giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng của giáo dục và được xã hội tôn vinh” [23, tr.10]. Chỉ thị 40/CT-TW ngày 15/6/2004 của của Ban Bí thư Trung ương Đảng về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục nêu rõ: “Mục tiêu là xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục được chuẩn hoá, đảm bảo chất lượng, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, đặc biệt chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất, lối sống, lương tâm, tay nghề của nhà giáo; thông qua việc quản lý, phát triển đúng định hướng và có 1 hiệu quả sự nghiệp giáo dục để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, đáp ứng những đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước” [1, tr.1-2]. Thực tế chất lượng và hiệu quả của giáo dục nước ta trong những năm gần đây đã có những bước khởi sắc nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu mới của sự phát triển giáo dục trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và xu thế hội nhập quốc tế, đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý còn bộc lộ những hạn chế, bất cập: số lượng giáo viên còn thiếu; cơ cấu giáo viên đang mất cân đối giữa các môn học, bậc học, các vùng, miền; chất lượng chuyên môn - nghiệp vụ của đội ngũ nhà giáo có mặt chưa đáp ứng yêu cầu của đổi mới giáo dục và phát triển kinh tế - xã hội; nhiều giáo viên chưa thực sự đổi mới phương pháp dạy học, còn nặng về truyền thụ kiến thức, ít chú ý đến phát triển tư duy, năng lực sáng tạo và kỹ năng thực hành của học sinh. Nguyên nhân của những tồn tại, yếu kém đó là công tác quy hoạch phát triển đội ngũ, tuyển chọn và sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá, xếp loại, thực hiện chế độ đãi ngộ… còn nhiều bất cập. Từ thực tế trên đã đặt ra cho cho giáo dục và đào tạo nhiệm vụ vô cùng quan trọng đó là xây dựng và phát triển đội ngũ giáo viên có đủ phẩm chất, trình độ và năng lực chuyên môn nhằm thực hiện tốt mục tiêu giáo dục đào tạo hiện nay. Các trường THPT huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn trong những năm qua đã có những cố gắng về nhiều mặt, nhất là công tác xây dựng phát triển đội ngũ giáo viên. Số lượng cơ bản đã đáp ứng được yêu cầu, chất lượng đã có những bước phát triển, cơ cấu ngày càng hợp lý. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về chất lượng giáo dục và đào tạo, đội ngũ giáo viên còn hạn chế, bất cập về nhiều mặt. Với tư cách là nhà quản lý giáo dục, chúng tôi thấy việc nghiên cứu để tìm ra những biện pháp quản lý phát triển đội ngũ giáo viên nhằm nâng chất 2 lượng đội ngũ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo là vấn đề thời sự cấp thiết. Vì vậy, chúng tôi quyết định chọn đề tài: “Quản lý phát triển đội ngũ giáo viên trung học phổ thông huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn” làm đề tài luận văn Thạc sỹ của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng và đề xuất một số biện pháp quản lý phát triển đội ngũ giáo viên THPT huyện Văn Quan nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông. 3.2. Phân tích và đánh giá thực trạng về đội ngũ giáo viên, quản lý phát triển đội ngũ giáo viên của Hiệu trưởng trường trung học phổ thông của huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn. 3.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Đội ngũ giáo viên ở trường trung học phổ thông. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý phát triển đội ngũ giáo viên ở trường trung học phổ thông. 5. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ nghiên cứu những biện pháp quản lý phát triển đội ngũ giáo viên ở trường trung học phổ thông của huyện Văn Quan (Trường THPT Lương Văn Tri và trường THPT Văn Quan), tỉnh Lạng Sơn trong 3 năm học từ 2007 đến 2010. 3 6. Giả thuyết khoa học Công tác quản lí phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT trong những năm gần đây có những tiến bộ, tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Nếu áp dụng hợp lí những biện pháp quản lí phát triển đội ngũ giáo viên ở trường THPT do tác giả đề xuất thì chất lượng đội ngũ giáo viên sẽ được nâng lên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong trường THPT. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm nghiên cứu lý luận Phân tích tổng hợp hệ thống hoá các tài liệu khoa học, các văn bản có liên quan đến đề tài để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiện cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát. - Phương pháp điều tra (điều tra qua phỏng vấn, bằng phiếu điều tra, bằng trắc nghiệm test). - Phương pháp chuyên gia (hỏi ý kiến chuyên gia, các đồng nghiệp, các nhà quản lý). - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm (kinh nghiệm bản thân, kinh nghiệm người khác, kinh nghiệm đơn vị khác). - Phương pháp dự báo. - Phương pháp khảo nghiệm. 7.3. Nhóm phương pháp bổ trợ: thống kê toán học để xử lý số liệu, cụ thể hóa bằng các sơ đồ, bảng biểu. 8. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 8.1. Ý nghĩa về lý luận Đề tài làm sáng tỏ cơ sở lý luận về quản lý phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông. 8.2. Ý nghĩa thực tiễn Các biện pháp do tác giả đề xuất có giá trị thực tiễn phổ biến, giúp các nhà quản lí trường trung học phổ thông trong việc quản lý phát triển đội ngũ giáo viên có hiệu quả. 4 9. Cấu trúc luận văn gồm Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận về quản lý phát triển đội ngũ giáo viên trường phổ thông Chương 2: Thực trạng quản lý phát triển đội ngũ giáo viên Trung học phổ thông huyện Văn Quan (Trường THPT Lương Tri và trường THPT Văn Quan), tỉnh Lạng Sơn Chương 3: Một số biện pháp quản lý phát triển đội ngũ giáo viên Trung học phổ thông huyện Văn Quan 5 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRƢỜNG PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Thế giới đang bước vào thế kỷ XXI - thế kỷ của khoa học, công nghệ. Kinh tế tri thức có vai trò ngày càng nổi bật trong quá trình phát triển kinh tế xã hội. Khoa học, công nghệ phát triển như vũ bão, thúc đẩy mạnh mẽ quá trình toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế. Giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ được xem là nhân tố quyết định cho sự phát triển nhanh và bền vững của mỗi đất nước, trong đó con người được xem như nguồn tài nguyên vô giá cho sự phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia, dân tộc. Nhận thức rõ điều đó, Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng phát triển giáo dục và đào tạo và coi đó là quốc sách hàng đầu, xem đây là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nước, là điều kiện để tạo ra và phát huy nguồn lực con người trong cạnh tranh quốc tế. Đây là trách nhiệm của toàn Đảng, của cả hệ thống chính trị và của toàn dân, trong đó đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục là những người trực tiếp thực hiện. Do đó đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục giữ vai trò quyết định chất lượng giáo dục và phát triển sự nghiệp giáo dục. Tổ chức khoa học, giáo dục và văn hoá của liên hợp quốc (Unesco) cũng đã khuyến cáo: mọi cuộc cải cách giáo dục đều bắt đầu từ người giáo viên. Văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX khẳng định: “Phát triển giáo dục đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người, yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững” [24, tr.108-109]. Nghị quyết IV của Ban chấp hành Trung ương Đảng, khoá VII chỉ rõ: “Phải coi đầu tư cho giáo dục là một trong những hướng chính của đầu tư phát triển, tạo điều kiện cho giáo dục đi trước và phục vụ đắc lực sự phát triển 6 kinh tế - xã hội”; “Để đảm bảo chất lượng của giáo dục và đào tạo, phải giải quyết tốt vấn đề thầy giáo”, chăm lo xây dựng đội ngũ giáo viên, đổi mới công tác đào tạo và bồi dưỡng; muốn nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên phải tạo ra sự chuyển biến về chất lượng các trường sư phạm; muốn huy động hết tiềm lực của cả đội ngũ giáo viên vào sự nghiệp giáo dục cho thế hệ trẻ phải có chính sách đãi ngộ nhà giáo và chế độ sử dụng giáo viên hợp lí, “thực hiện chính sách khuyến khích vật chất và tinh thần đối với giáo viên, khuyến khích người giỏi làm nghề dạy học”… “Kết hợp đào tạo giáo viên mới với bồi dưỡng thường xuyên những giáo viên đang làm việc” [21, tr.1,2]. Trong những năm gần đây, nhiều đề án, công trình nghiên cứu khoa học và nhiều giải pháp xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo ở các cấp học, bậc học đã được nghiên cứu và áp dụng rộng rãi, cụ thể như: - Đề án xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục giai đoạn 2005 - 2010 (QĐ số 09/2005/QĐ-TTg ngày 11/1/2005 của Thủ tướng chính phủ). - Đề án đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục Đại học Việt Nam giai đoạn 2006 – 2020 (Nghị quyết số 14/2004/NQ-CP ngày 2/11/2005 của Thủ tướng chính phủ). - Bồi dưỡng và đào tạo lại đội ngũ nhân lực trong điều kiện mới (Đề tài khoa học cấp nhà nước, mã số KX07-14, năm 1996). - Tăng cường các khoá bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên...để đáp ứng được nhiệm vụ nhà giáo trong tình hình mới. (Dự thảo Chiến lược giáo dục 2009 – 2010) Trong nhiều đề tài nghiên cứu về xây dựng, quản lí, phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT có nhiều công trình, đề tài nghiên cứu như: - Những biện pháp quản lí đội ngũ giáo viên trường THPT huyện Đan Phượng – Hà Tây (Luận văn Thạc sĩ QLGD của tác giả Trần Thị Thu Hương, Đại học QG Hà Nội). 7 - Phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên tỉnh Vĩnh Phúc trong giai đoạn hiện nay (Luận văn Thạc sĩ QLGD của tác giả Nguyễn Thị Lệ Chung Đại học Quốc gia Hà Nội). - Các biện pháp quản lí đội ngũ giáo viên các trường THPT thành phố Yên Bái trong giai đoạn hiện nay (Luận văn Thạc sĩ QLGD, Đại học Quốc gia Hà Nội). - Các biện pháp quản lí đội ngũ giáo viên của hiệu trưởng trường THPT Tân Sơn, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang (Luận văn Thạc sĩ QLGD, Đại học Quốc gia Hà Nội). - Quản lí phát triển đội ngũ giảng viên Khoa Ngôn ngữ và Văn hoá Trung Quốc (Trường ĐH Ngoại Ngữ - ĐHQG Hà Nội) trong giai đoạn hiện nay (Luận văn Thạc sĩ QLGD của tác giả Nguyễn Thanh Phương) và rất nhiều công trình nghiên cứu khác. Các công trình nghiên cứu này thực sự là những kiến thức khoa học quý báu, làm sáng tỏ thêm lí luận về quản lí giáo dục, góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lí nguồn nhân lực nói chung và quản lí đội ngũ giáo viên ở các trường THPT nói riêng. Như vậy, vấn đề xây dựng, quản lí phát triển đội ngũ giáo của mỗi cơ sở giáo dục có tầm quan trọng đặc biệt vì nó quyết định đến sự tồn tại và phát triển của mỗi nhà trường. Đó cũng là biện pháp để nâng cao nhận thức của những người làm công tác giáo dục cũng như toàn xã hội đối với giáo dục, đồng thời cũng là biện pháp để huy động mọi nguồn lực của toàn xã hội cho sự phát triển giáo dục và đào tạo. Đây cũng là biện pháp để xây dựng một nền giáo dục có chất lượng, có khả năng để đào tạo những người có tài, có tâm và có tầm nhìn chiến lược toàn cầu, có khả năng biến tri thức thành sản phẩm mang lợi ích kinh tế và năng lực sáng tạo cái mới đủ sức cạnh tranh quốc tế. Quản lí phát triển đội ngũ giáo viên phải có chiến lược lâu dài, trên cơ sở nguồn lực của từng đơn vị nhà trường phù hợp với mục tiêu giáo dục và điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi địa phương. 8 1.2. Một số khái niệm cơ bản có liên quan đến đề tài 1.2.1. Quản lí Từ khi hình thành xã hội loài người đã có sự phân công lao động, cùng với đó là xuất hiện một dạng lao động có tính đặc thù, điều khiển các hoạt động theo yêu cầu nhất định và mục tiêu nhất định, dạng lao động đặc thù ấy gọi là quản lí. Như vậy, quản lí là một chức năng lao động - xã hội bắt nguồn từ tính chất xã hội của lao động. Nói đến hoạt động quản lí, ta thường nhắc đến quan điểm của Các Mác: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến sự chỉ đạo để điều hành những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung, phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể khác với sự vận động của những khí quan độc lập của nó. Một người độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì phải có nhạc trưởng” [16, tr.180]. Quan điểm của Mác cho thấy quản lí được xem như một quá trình liên kết thống nhất giữa chủ quan và khách quan để đạt được mục tiêu nào đó. Mác đã lột tả được bản chất của quản lí là một hoạt động lao động để điều khiển lao động, một hoạt động tất yếu của xã hội loài người. Quản lí trở thành một hoạt động phổ biến ở mọi lúc, mọi nơi, mọi lĩnh vực và cấp độ liên quan đến mọi người. Do vậy, khái niệm quản lí là khái niệm có tính chất bao trùm. Khi đưa ra các định nghĩa về quản lí, các tác giả thường gắn vào các loại loại hình quản lí cụ thể nào đó. Khái niệm quản lí có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Quản lí được hiểu: quản là chăm sóc, giữ gìn; lí là sửa sang, sắp xếp làm cho ổn định và phát triển; quản lý là cai quản, chỉ huy, lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra theo góc độ tổ chức; quản lí là lái, là điều khiển, điều chỉnh - theo góc độ điều khiển; quản lí là sự tác động của chủ thể quản lí lên khách thể quản lí nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức - theo cách tiếp cận hệ thống. 9 Theo từ điển Tiếng Việt: “Quản lí là tổ chức và điều hành các hoạt động theo những yêu cầu nhất định [56, tr.789]. Harol Koontz định nghĩa: “Quản lí là một hoạt động thiết yếu đảm bảo sự hoạt động nỗ lực của các cá nhân nhằm đạt được các mục tiêu của tổ chức [34, tr.31]. F.W Taylor cho rằng: “Quản lí là biết được chính xác điều bạn muốn người khác làm và sau đó hiểu được rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất [17, tr.1]. Theo Thomas.j.Robins, Wayned Morryn: “Quản lí là một nghề nhưng cũng là một nghệ thuật, một khoa học” [54, tr.19]. Tác giả M.Follet lại cho rằng, quản lí là một nghệ thuật khiến cho công việc của mình được thực hiện thông qua người khác. Các nhà nghiên cứu Việt Nam cũng có những quan niệm khác nhau về quản lí: Tác giả Đặng Vũ Hoạt và Hà Thế Ngữ cùng thống nhất quan điểm: “Quản lí là một quá trình có định hướng, quá trình có mục tiêu, quản lí là một hệ thống là quá trình tác động đến hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định [48, tr.17]. Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Quản lí là hoạt động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lí (người quản lí), đến khách thể quản lí (người bị quản lí) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức [17, tr.2]. Tác giả Đỗ Hoàng Toàn định nghĩa: “Quản lí là sự tác động của tổ chức, có định hướng của chủ thể lên đối tượng quản lí nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội của hệ thống để đạt được mục tiêu đề ra trong điều kiện biến chuyển của môi trường [53, tr.43]. Tác giả Đặng Quốc Bảo cho rằng: “Quản lí là quá trình tác động gây ảnh hưởng của chủ thể quản lí đến khách thể quản lí nhằm đạt được mục tiêu chung [4, tr.17]. 10 Những định nghĩa trên đây tuy khác nhau về cách diễn đạt nhưng đều gặp nhau ở những nội dung cơ bản, quản lí phải bao gồm các yếu tố sau: - Phải có ít nhất một chủ thể quản lí là tác nhân tạo ra các tác động và ít nhất là một đối tượng bị quản lí tiếp nhận trực tiếp các tác động của chủ thể quản lí. Tác động có thể chỉ là một lần mà cũng có thể là liên tục nhiều lần. - Phải có một một mục tiêu và một quỹ đạo đặt ra cho cả đối tượng và chủ thể, mục tiêu này là căn cứ để chủ thể tạo ra các tác động. - Chủ thể phải thực hành việc tác động. - Chủ thể có thể là một người hoặc nhiều người, có đối tượng cũng có thể là một người hay nhiều nhiều người (trong một tổ chức xã hội). Bất luận một tổ chức có mục đích thì cơ cấu và quy mô ra sao đều cần phải có sự quản lí và có người quản lí để tổ chức hoạt động và đạt được mục đích của mình. Có thể thấy: quản lí là sự tác động chỉ huy, điều khiển, hướng dẫn các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người nhằm đạt tới mục đích đã đề ra. Sự tác động của quản lí phải bằng cách nào đó để người bị quản lí luôn hồ hởi, phấn khởi đem hết năng lực và trí tuệ để sáng tạo ra lợi ích cho bản thân, cho tổ chức và cho cả xã hội. Quản lí là một môn khoa học sử dụng tri thức của nhiều môn khoa học tự nhiên và xã hội nhân văn khác như: Toán học, thống kê, kinh tế, tâm lí và xã hội học... Nó còn là một “nghệ thuật” đòi hỏi sự khôn khéo, tinh tế và óc sáng tạo để đạt tới mục đích. Quản lí có những đặc điểm sau: (1) Quản lí bao giờ cũng chia thành chủ thể quản lí và đối tượng bị quản lí; (2) Quản lí bao giờ cũng liên quan đến việc trao đổi thông tin và đều có mối liên hệ ngược; (3) Quản lí bao giờ cũng có khả năng thích nghi (luôn biến đổi); (4) Quản lí vừa là khoa học, vừa là một nghề, vừa là nghệ thuật; 11