Tài liệu Luận văn thạc sĩ quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông đồng bành, tỉnh lạng sơn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC HOÀNG MẠNH HÙNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ĐỒNG BÀNH TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Hà Nội - 2013 i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC HOÀNG MẠNH HÙNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ĐỒNG BÀNH TỈNH LẠNG SƠN Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN TRỌNG HẬU Hà Nội - 2013 ii LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy giáo, cô giáo, cán bộ trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy, tạo điều kiện giúp đỡ tác giả hoàn thành chương trình học tập, nghiên cứu. Đặc biệt, với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Trọng Hậu, người đã chỉ bảo ân cần, giúp đỡ tác giả những kiến thức và kinh nghiệm quý báu trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả xin chân thành cám ơn Ban lãnh đạo, tập thể cán bộ, giáo viên trường THPT Đồng Bành, gia đình, bạn bè đã tạo điều kiện, cộng tác và ủng hộ trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song chắc chắn luận văn còn nhiều thiếu sót. Tác giả k ính mong nhận được những ý kiến đóng góp, chỉ dẫn của các thầy giáo, cô giáo, các bạn đồng nghiệp để luận văn tiếp tục được hoàn thiện. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2013 Tác giả Hoàng Mạnh Hùng i CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN CBQL Cán bộ quản lý CM Chuyên môn CNTT Công nghệ thông tin DH Dạy học GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh HSG Học sinh giỏi HT Hiệu trưởng KT - XH Kinh tế - xã hội PPDH Phương pháp dạy học QLGD Quản lý giáo dục TCM Tổ chuyên môn THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông UBND Ủy ban nhân dân ii MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn .................................................................................................... i Danh mục viết tắt .......................................................................................... ii Mục lục ......................................................................................................... iii Danh mục các bảng ....................................................................................... vi Danh mục các sơ đồ, biểu đồ ........................................................................ vii MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG........... 5 1.1. Sơ lược tổng quan vấn đề nghiên cứu..................................... ............ .....5 1.2. Các khái niệm công cụ................................................................... ..........6 1.2.1. Quản lý và chức năng quản lý ................................................. .......... ...6 1.2.2. Quản lí giáo dục .......................................................................... .........11 1.2.3. Quản lý nhà trường...................................................................... ..........12 1.2.4. Tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông........................... 15 1.2.5. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn............................................... 17 1.3. Một số vấn đề liên quan đến quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông..................................... ........................................18 1.3.1. Mục tiêu của giáo dục trung học phổ thông............................... 18 1.3.2. Những yêu cầu đổi mới đối với trường trung học phổ thông trong giai đoạn hiện nay ............................................................... .......... ........19 1.3.3. Nhiệm vụ của tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông ...............20 1.3.4. Đặc điểm của tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông... ............21 .1.4. Nội dung quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong trường trung học phổ thông.............................................................................. ....................22 1.4.1. Quy hoạch và bổ nhiệm tổ trưởng chuyên môn.......................... ..........22 1.4.2. Quản lý việc xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động của tổ chuyên môn…………………………………………………… ......... ………23 1.4.3 Quản lý hoạt động dạy học ...................................... ..............................24 1.4.4. Quản lý hoạt động đổi mới phương pháp dạy học của tổ chuyên môn 26 1.4.5. Quản lý hoạt động sinh hoạt chuyên môn của tổ chuyên môn.... 27 1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tổ chuyên môn ............31 1.5.1. Yếu tố chủ quan............................................................................ 31 1.5.2. Yếu tố khách quan......................................................................... 32 Tiểu kết chương 1.................................................................................... 34 iii Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ĐỒNG BÀNH TỈNH LẠNG SƠN....................... ........................................35 2.1. Khái quát về đặc điểm lịch sử, địa lý, kinh tế-xã hội và giáo dục đối với trường Trung học phổ thông Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn ..... ........... ..35 2.1.1. Về đặc điểm địa lí, lịch sử, kinh tế và xã hội huyện Chi Lăng .............36 2.1.2. Định hướng phát triển giáo dục.................. ...........................................37 2.2. Quá trình phát triển trường Trung học phổ thông Đồng Bành... .............40 . 2.2.1. Quá trình hình thành trường Trung học phổ thông Đồng Bành ...........40 2.2.2. Cơ sở vật chất trường THPT Đồng Bành..................................... .........40 2.2.3. Các thành tích phát triển giáo dục của nhà trường……………... 42 2.3. Thực trạng tổ chức và hoạt động các tổ chuyên môn ở trường Trung học phổ thông Đồng Bành ........................................................... 45 2.3.1. Cơ cấu tổ chức............................................................ ............. ..............45 2.3.2. Đặc điểm hoạt động của tổ chuyên môn ở trường Trung học phổ thông Đồng Bành ................................................................................. ...........47 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường Trung học phổ thông Đồng Bành......................................................................... .............48 2.4.1. Thực trạng công tác bổ nhiệm và quy hoạch tổ trưởng chuyên môn 49 2.4.2. Thực trạng công tác quản lý việc xây dựng và thực hiện kế hoạch của tổ chuyên môn ....................................................................... 50 2.4.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học................ ..................................51 2.4.4. Thực trạng công tác quản lý đổi mới phương pháp dạy học đối với tổ chuyên môn ..................................................................... ........... ..........52 2.4.5. Thực trạng quản lý hoạt động sinh hoạt của tổ chuyên môn ...... .........53 . 2.5. Đánh giá chung.................................................................... .............. .......64 2.5.1. Điểm mạnh …………………………………………… .......................64 2.6.2. Điểm yếu ……………………………………………… .............. ……65 2.6.3. Thời cơ...................................................................................... ............66 2.6.4. Thách thức................................................................................. ............67 Tiểu kết chương 2.................................................................................... 67 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ĐỒNG BÀNH TỈNH LẠNG SƠN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY …………… 68 3.1. Các định hướng phát triển giáo dục trung học phổ thông từ nay đến năm 2015 và những năm tiếp theo ...................................................... .....68 iv 3.1.1. Chiến lược phát triển trung học phổ thông của tỉnh Lạng Sơn ............68 3.1.2. Chiến lược phát triển của trường Trung học phổ thông Đồng Bành. .............70 3.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý ............................... ...............71 3.2.1. Đảm bảo tính đồng bộ................................................................... 71 3.2.2. Đảm bảo tính kế thừa.................................................................... 71 3.2.3. Đảm bảo tính khả thi..................................................................... 72 3.2.4. Đảm bảo tính hiệu quả.................................................................. 72 3.3. Biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường Trung học phổ thông Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn ....................................... ................ .....72 3.3.1. Quy hoạch tổ chuyên môn theo đặc trưng các môn học và đảm bảo hiệu quả trong hoạt động chuyên môn ........................................... 72 3.3.2. Đổi mới công tác xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động của tổ chuyên môn ......................................................................... ........74 3.3.3. Quản lý chỉ đạo hoạt động dạy học theo định hướng đổi mối nội dung, phương pháp dạy học của tổ chuyên môn .............................. 76 3.3.4. Tổ chức công tác bồi dưỡng và tự bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và năng lực quản lý cho tổ trưởng chuyên môn ……… ........ ……81 3.3.5. Đổi mới công tác quản lý hoạt động sinh hoạt của tổ chuyên môn ...............84 3.3.6. Tăng cường hoạt động giao lưu, học tập, trao đổi kinh nghiệm giữa các tổ chuyên môn trong trường và với các tổ chuyên môn trường trung học phổ thông tiên tiến trong tỉnh ………………………. ....................96 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp trong quản lý hoạt động TCM ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn …………………………. .............98 3.5. Thăm dò mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất … ........99 Tiểu kết chương 3.................... ........................................................................ 103 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ......................................... .......... ............ 105 1. Kết luận........................................................................................... ............ 105 2. Khuyến nghị..................................................................................... ........... 106 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................... ......... 107 110 PHỤ LỤC ....................................................................................................... v DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1: Kết quả xếp loại hai mặt GD từ năm học 2010-2011 đến năm học 2012-2013 ............................................................................ 42 Bảng 2.2: Thành tích thi HSG cấp tỉnh từ năm học 2010-2011 đến năm học 2012-2013 ………………………………………………….. 43 Bảng 2.3: Kết quả thi tốt nghiệp của trường và của tỉnh …………….. 44 Bảng 2.4: Kết quả thi tốt nghiệp của các môn qua các năm …………. 44 Bảng 2.5: Kết quả đỗ đại học, cao đẳng ……………………………... 45 Bảng 2.6: Các tổ chuyên môn và số lượng tổ viên từ năm học 20102011 đến năm học 2013-2014 ……………………………………….. 46 Bảng 2.7: Kết quả khảo sát công tác bổ nhiệm và quy hoạch tổ trưởng CM …………………………………………………………… 49 Bảng 2.8: Kết quả khảo sát công tác quản lý việc xây dựng và thực hiện kế hoạch của TCM ……………………………………………… 50 Bảng 2.9: Kết quả khảo sát quản lý hoạt động DH ………………….. 51 Bảng 2.10: Kết quả khảo sát công tác quản lý đổi mới PPDH đối với TCM ............... 52 Bảng 2.11: Kết quả khảo sát quản lý hoạt động sinh hoạt của TCM ............53 Bảng 2.12: Kết quả khảo sát công tác quản lý lao động của đội ngũ GV ............. 55 Bảng 2.13: Kết quả khảo sát về quản lý hồ sơ CM …………………. 56 Bảng 2.14: Kết quả khảo sát về quản lý việc thực hiện chương trình, kế hoạch GD của TCM ……………………………………………… 57 Bảng 2.15: Kết quả khảo sát về quản lý việc kèm cặp, bồi dưỡng các thành viên của TCM ………………………………………………… 58 Bảng 2.16: Kết quả khảo sát về quản lý hoạt động bồi dưỡng HSG phụ đạo HS yếu, kém của TCM ……………………………………... 59 Bảng 2.17: Kết quả khảo sát về quản lý việc kiểm tra đánh giá cho điểm của TCM ……………………………………………………….. 60 Bảng 2.18: Kết quả khảo sát về quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của GV và nghiên cứu khoa học kỹ thuật của HS ………………. 61 Bảng 2.19: Kết quả khảo sát về quản lý hoạt động dự giờ, thao giảng, hội giảng …………………………………………………………….. 62 Bảng 2.20: Kết quả khảo sát về quản lý việc học tập của TCM với các trường bạn ……………………………………… ........... ………………. 63 Bảng 3.1: Kết quả khảo sát về mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý hoạt động TCM ở trường THPT Đồng Bành ……… ........... ………. 100 Bảng 3.2: Kết quả khảo sát về mức độ khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động TCM ở trường THPT Đồng Bành ……………........... ……….. 102 vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1. Sự tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp................................................................................................. 102 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Các chức năng quản lý trong quá trình quản lý ………….. Sơ đồ 1.2. Mười thành tố cấu thành nhà trường ................................... Sơ đồ 3.1: Sơ đồ tổ hợp mối quan hệ giữa các biện pháp……………. vii Trang 10 14 99 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đất nước đang trên đường phát triển và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Nhu cầu đào tạo được nguồn nhân lực để phát triển kinh tế - xã hội đã đặt ra ngành giáo dục nhiều khó khăn và thách thức. Trước thực tế đó đòi hỏi ngành giáo dục cần phải có những đổi mới để đáp ứng được sự phát triển của đất nước. Chiến lược Phát triển giáo dục giai đoạn 2011 - 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt có nêu: Xây dựng nền giáo dục có tính nhân dân, tính dân tộc, tiên tiến, hiện đại, XHCN, lấy Chủ nghĩa Mác-Lê Nin và Tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng. Thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục, nâng cao chất lượng giáo dục vùng khó để đạt được mặt bằng chung, đồng thời tạo điều kiện cho các địa phương và các cơ sở giáo dục có điều kiện bứt phá nhanh, đi trước một bước đạt trình độ ngang bằng với các nước có nền giáo dục phát triển. Xây dựng xã hội học tập, tạo điều kiện để ai cũng được đi học, học tập suốt đời, đặc biệt đối với người dân tộc thiểu số, người nghèo, con em diện chính sách [7]. Kết luận số 51-KL/TW ngày 29/10/2012 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) chỉ rõ: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là một yêu cầu khách quan và cấp bách của sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo bao gồm: đổi mới tư duy; đổi mới mục tiêu đào tạo; hệ thống tổ chức, loại hình giáo dục và đào tạo; nội dung, phương pháp dạy và học; cơ chế quản lý; xây dựng đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý; cơ sở vật chất, nguồn lực, điều kiện bảo đảm…, trong toàn hệ thống (giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục đại học, đào tạo nghề)” Hội nghị đã đề ra phương hướng phát triển giáo dục và đào tạo đến năm 2020: “Quán triệt đầy đủ và thể hiện bằng kế hoạch, chương trình hành động cụ thể quan điểm giáo dục – đào tạo là quốc sách hàng đầu, phải đi trước và được đầu tư trước”. [4] 1 Trong những năm qua, ngành GD&ĐT luôn nhận được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và toàn thể xã hội. Ngành GD&ĐT đã có những chiến lược và các giải pháp để tăng cường hiệu quả công tác quản lý dạy - học; đội ngũ GV, cán bộ quản lý GD hoạt động có chất lượng và hiệu quả, đặc biệt quản lý hoạt động của TCM. Đối với nhà trường THPT thì TCM là đơn vị quản lý trực tiếp triển khai các hoạt động CM. Hoạt động TCM luôn có một vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ, chất lượng DH trong nhà trường. Đối với GV, TCM là nơi mà họ có thể thực hiện học tập, trao đổi CM một cách gần gũi và thiết thực nhất. Hoạt động của tổ chuyên môn hiệu quả thì chất lượng dạy và học trong nhà trường được nâng cao. Tuy nhiên, trong quá trình quản lý hoạt động TCM của trường THPT còn bộc lộ nhiều khó khăn, bất cập. Nhiều nhà trường chưa nhận thức được hết vai trò, vị trí hoạt động của TCM trong hoạt động chung của nhà trường. Các TCM chưa phát huy được hiệu quả hoạt động để có thể đáp ứng xu thế phát triển GD hiện nay. Vấn đề quản lý hoạt động của TCM như thế nào vừa đảm bảo hoạt động quản lý của hiệu trưởng vừa không làm rào cản hoạt động TCM, vừa phát huy được vai trò, khả năng hoạt động sáng tạo, hiệu quả của TCM trong hoạt động giảng dạy và thực hiện mục tiêu GD. Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn trên đây, tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường Trung học phổ thông Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn” 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực tiễn hoạt động của tổ chuyên môn ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn trong giai đoạn hiện nay. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Hoạt động tổ chuyên môn ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn. 2 - Đối tượng nghiên cứu: Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn. 4. Giả thuyết khoa học Nếu như nghiên cứu và thực hiện các biện pháp quản lý hoạt động TCM một cách đồng bộ, có hệ thống và áp dụng phương pháp quản lý khoa học thì có thể nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THPT. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng công tác quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn. 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn trong giai đoạn hiện nay. 6. Phạm vi nghiên cứu Điều tra, khảo sát hoạt động của các tổ chuyên môn và quản lý hoạt động tổ chuyên môn từ năm học 2010 - 2011 đến năm học 2012 - 2013 của trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu các quan điểm, đường lối, chính sách, chiến lược phát giáo dục của Đảng và Nhà nước về phát triển giáo dục. - Phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá các quan điểm, đường lối giáo dục của Đảng và Nhà nước; các phạm trù; khái niệm. - Nghiên cứu một số các luận văn về khoa học quản lý giáo dục liên quan. 7.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến quản lý hoạt động TCM ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn: Kế hoạch thực hiện nhiệm vụ năm học, các báo cáo tổng kết năm học. 3 - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm quản lý giáo dục trong các năm học. - Phương pháp quan sát, phỏng vấn, làm phiếu điều tra, trưng cầu ý kiến của hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên về thực trạng hoạt động TCM. 7.3. Phương pháp nghiên cứu bổ trợ Phương pháp thống kê toán học. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị và tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được cấu trúc gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông Chương 2. Thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường Trung học phổ thông Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn. Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường Trung học phổ thông Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn trong giai đoạn hiện nay. 4 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Sơ lƣợc tổng quan vấn đề nghiên cứu Hoạt động TCM là hoạt động quan trọng trong các hoạt động của nhà trường. Nâng cao chất lượng hoạt động TCM góp phần nâng cao chất lượng GD của các nhà trường. Trong các công trình nghiên cứu về quản lý GD đã có một số công trình nghiên cứu về quản lý hoạt động của các TCM trong nhà trường trong có thể kể đến là các công trình của các tác giả : Nguyễn Ngọc Quang, Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Hà Sỹ Hồ ... Các tác giả đề cập đến các vấn đề chung về quản lý GD, lý luận quản lý GD, các nội dung về quản lý TCM và các nội dung khác về quản lý GD. Các tác giả đã đề cập về vấn đề đội công tác trong một tổ chức. TCM là tổ chức nằm trong nhà trường vì vậy nghiên cứu về hoạt động TCM là nghiên cứu về vấn đề đội công tác trong tổ chức. Đây là nội dung liên quan đến vấn đề sát với hoạt động TCM trong nhà trường THPT. Trong những năm gần đây, đã có nhiều đề tài luận văn thạc sĩ, nhiều tác giả nghiên cứu về quản lý nâng cao chất lượng hoạt động TCM. - “Các biện pháp quản lý nhằm phát huy hiệu quả hoạt động của tổ chuyên môn tại Trường THPT chuyên Bắc Giang” của Ngô Văn Bình (2006). - “Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng các trường THPT huyện Yên Khánh - Ninh Bình trong bối cảnh hiện nay” của Đỗ Văn Thông (2008). - “Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường Trung học cơ sơ trên địa bàn huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ trong giai đoạn hiện nay” của Đỗ Trọng Khanh (2010). Các nghiên cứu trên nhìn chung đã bàn một số các biện pháp quản lý trên cơ sở quản lý hoạt động DH, TCM trong nhà trường. Tuy nhiên, các tác giả chưa đề cập đến nhiều các các biện pháp để phát huy được vai trò, khả 5 năng, năng lực tự chủ của TCM, các giải pháp xây dựng TCM. Vấn đề quản lý hoạt động TCM là một vấn đề khó khăn, phức tạp nhưng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc nâng cao chất lượng DH và chất GD trong nhà trường. Tuy nhiên, việc nghiên cứu quản lý hoạt động TCM trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn chưa có tác giả hay đề tài nào nghiên cứu. Để góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động TCM trên cơ sở nghiên cứu sơ lược cơ sở lý luận và thực trạng quản lý hoạt động TCM ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn, đề tài đề xuất những biện pháp quản lý hoạt động TCM ở trường THPT Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn góp phần nâng cao chất lượng GD của nhà trường và của tỉnh Lạng Sơn. 1.2. Các khái niệm công cụ 1.2.1. Quản lý và chức năng quản lý 1.2.1.1. Quản lý Hoạt động quản lý xuất hiện rất sớm từ khi con người biết hợp sức lại với nhau để thực hiện một mục đích nào đó. Từ thời thượng cổ, trung cổ đến thời hiện đại, trải qua hàng nghìn năm lịch sử phát triển hoạt động quản lý đã có những phát triển và trở thành bộ môn khoa học quản lý. Có nhiều khái niệm khác nhau về quản lý. Về khái niệm quản lý còn có rất nhiều định nghĩa khác nhau: C.Mac đã viết: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều đều cần đến một sự chỉ đạo điều hành những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể, khác với sự vận động của các khí quan độc lập với nó. Một người độc tấu vĩ cầm thì tự điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng”. [9, tr.180] Tác giả F. W. Taylor cho rằng quản lý là biết chính xác điều bạn muốn người khác làm và sau đó thấy rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất. 6 Còn H. Koontz thì lại khẳng định: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực hoạt động cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm (tổ chức). Mục tiêu của quản lý là hình thành một môi trường mà trong đó con người có thể đạt được các mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn cá nhân ít nhất”. [16. tr. 327] Theo các tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc, khái niệm về quản lý được định nghĩa như sau: “Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng vận dụng các hoạt động (chức năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra”. [10, tr. 9] Tác giả Nguyễn Ngọc Quang quan niệm: “Quản lý là hoạt động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động nói chung là khách thể quản lý nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến”. [29, tr. 25] Từ những quan niệm của các học giả đã nêu, chúng ta có thể rút ra nhận xét sau: Tuy cách diễn đạt khác nhau nhưng những định nghĩa trên đều thể hiện được bản chất của hoạt động quản lý đó là hoạt động quản lý nhằm cho hệ thống vận động theo mục tiêu đã đặt ra, tiến đến trạng thái có chất lượng mới. Quản lý là hoạt động có chủ đích, được tiến hành bởi một chủ thể quản lý nhằm tác động lên khách thể quản lý để thực hiện các mục tiêu xác định của công tác quản lý. Chủ thể tiến hành những hoạt động theo các chức năng quản lý như xác định mục tiêu, các chủ trương, chính sách; hoạch định kế hoạch, tổ chức và chỉ đạo thực hiện, kiểm tra để thực hiện các mục tiêu quản lý. Trong quản lý có hai bộ phận khăng khít, đó là chủ thể quản lý và khách thể quản lý. Chủ thể quản lý có thể là cá nhân hay một nhóm người có chức năng quản lý hay điều khiển tổ chức, làm cho tổ chức vận hành và đạt tới mục tiêu. Khách thể quản lý bao gồm những người thừa hành nhiệm vụ trong tổ chức, chịu sự tác động, chỉ đạo của chủ thể quản lý nhằm đạt mục 7 tiêu chung. Chủ thể quản lý làm nảy sinh các tác động quản lý, còn khách thể quản lý sản sinh ra vật chất và tinh thần có giá trị sử dụng, trực tiếp đáp ứng nhu cầu con người, đáp ứng mục đích của chủ thể quản lý. Những định nghĩa trên đây tuy khác nhau về cách diễn đạt, nhưng đều gặp nhau ở những nội dung cơ bản, quản lý phải bao gồm các yếu tố (các điều kiện) sau : + Có (ít nhất một) chủ thể quản lý và đối tượng quản lý tiếp nhận các tác động của chủ thể quản lý và các khách hể có quan hệ gián tiếp với chủ thể quản lý. + Phải có một mục tiêu và một quỹ đạo đặt ra cho cả đối tượng quản lý và chủ thể quản lý. + Chủ thể phải thực hành việc tác động và phải biết tác động. Vì thế đòi hỏi chủ thể phải biết tác động và điều khiển đối tượng một cách có hiệu quả. + Chủ thể quản lý có thể là một cá nhân, hoặc một cơ quan quản lý, còn đối tượng quản lý có thể là con người, giới vô sinh hoặc sinh vật. + Khách thể là các yếu tố tạo nên môi trường của hệ thống. - Mục tiêu của quản lý là tăng giá trị cho tổ chức. Như vậy, có thể khái quát: quản lý là sự tác động chỉ huy, điều khiển, hướng dẫn các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người nhằm đạt tới mục đích đã đề ra. Sự tác động của quản lý phải bằng cách nào đó để người bị quản lý luôn luôn hồ hởi, phấn khởi đem hết năng lực và trí tuệ để sáng tạo ra lợi ích cho bản thân, cho tổ chức và cho cả xã hội. Quản lý vừa là một khoa học vừa là nghệ thuật, quản lý được xem là một nghề nhằm dẫn dắt trong một hoàn cảnh nhất định, một nhóm người, để đạt được các mục tiêu phù hợp với mục đích của tổ chức do vậy mà người quản lý cần phải hội tụ đầy đủ các yếu tố về kiến thức quản lý, về kỹ năng, nghiệp vụ quản lý, vừa như một nhà quân sự, vừa như một nhà tâm lý, một nhà sư phạm mẫu mực, một nghệ sĩ sân khấu, vừa phải có một trái tim “nóng”, vừa phải có một cái đầu “lạnh”. 8 1.2.1.2. Chức năng quản lý Chức năng của quản lý là hình thức biểu hiện sự tác động có chủ định của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý. Đó là tập hợp những nhiệm vụ khác nhau mà chủ thể quản lý phải tiến hành trong quá trình quản lý. Ta có thể hiểu chức năng quản lý là một nội dung cơ bản của quá trình quản lý, là nhiệm vụ không thể thiếu được của chủ thể quản lý. Về số lượng các chức năng quản lý nói chung, những tác giả nghiên cứu về quản lý có ý kiến không giống nhau. Tuy nhiên, hầu hết các tác giả đều đề cập tới bốn chức năng chủ yếu đó là: Kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và trong đó thông tin vừa là phương tiện, vừa là điều kiện để thực hiện chức năng quản lý. - Chức năng kế hoạch hoá: Để thực hiện chủ chương, chương trình, dự án kế hoạch hoá là hành động đầu tiên, chức năng cơ bản để hoàn thành các chức năng khác. Đây được coi là chức năng chỉ lối làm cho tổ chức phát triển theo kế hoạch. Trong quản lý đây là căn cứ mang tính pháp lý quy định hành động của cả tổ chức. - Chức năng tổ chức: Người quản lý phải hình thành bộ máy tổ chức là cơ cấu các bộ phận (tuỳ theo tính chất công việc, có thể tiến hành phân công, phân nhiệm cho các cá nhân), quy định chức năng nhiệm vụ từng bộ phận, mối quan hệ giữa chúng. Như vậy thực chất của tổ chức là thiết lập mối quan hệ, liên hệ giữa con người với con người, giữa các bộ phận riêng rẽ thành một hệ thống hoạt động nhịp nhàng của một cơ thể thống nhất. Một tổ chức được thiết kế phù hợp sẽ phát huy được năng lực nội sinh và có ý nghĩa quyết định đến việc chuyển hoá kế hoạch thành hiện thực, tổ chức tốt sẽ khơi nguồn cho các tiềm năng. - Chức năng chỉ đạo: Chức năng này đòi hỏi người quản lý phải vận dụng khéo léo các phương pháp và nghệ thuật quản lý. Đây là quá trình tác động qua lại giũa chủ thể quản lý và mọi thành viên trong tổ chức nhằm gúp phần thực hiện hoá các mục tiêu đề ra. Bản chất của chức năng chỉ đạo xét 9 cho cùng là sự tác động lên con người, khơi dậy những tiềm năng của con người trong hệ thống quản lý, thực hiện tốt mối liên hệ giữa con người với con người và quá trình đó giải quyết những mối quan hệ đó để họ tự nguyện, tự giác và hăng hái phấn đấu trong công việc. - Chức năng kiểm tra: Chức năng kiểm tra nhằm đánh giá việc thực hiện các mục tiêu đề ra, điều cần lưu ý là khi kiểm tra phải theo chuẩn. Chuẩn phải xuất phát từ mục tiêu, là đòi hỏi bắt buộc đối với mọi thành viên của tổ chức. Cuối cùng, tất cả các chức năng trên đều cần đến yếu tố thông tin. Thông tin đầy đủ, kịp thời, cập nhật, chính xác là một căn cứ để hoạch định kế hoạch ; thông tin cũng cần cho các bộ phận trong cơ cấu tổ chức, là chất liệu tạo quan hệ giữa các bộ phận trong tổ chức, thông tin truyền tải mệnh lệnh chỉ đạo (thông tin xuôi) và phản hồi (thông tin ngược) diễn tiến hoạt động của tổ chức và thông tin từ kết quả hoạt động của tổ chức giúp cho người quản lý xem xét mức độ đạt mục tiêu của toàn tổ chức. Các chức năng quản lý có sự đan xen kết hợp hỗ trợ và thúc đẩy nhau để cùng thực hiện mục tiêu của quá trình quản lý. Có thể mô tả vị trí của các chức năng trong một quá trình quản lý như sau: Kế hoạch hóa Kiểm tra Thông tin quản lý Tổ chức Chỉ đạo Sơ đồ 1.1. Các chức năng quản lý trong quá trình quản lý 10 1.2.2. Quản lý giáo dục QLGD là một môn khoa học quản lý chuyên ngành, người ta nghiên cứu nó trên nên tảng của khoa học quản lý nói chung, cũng giống như khái niệm quản lý, khái niệm QLGD cũng có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Ở đây chúng tôi chỉ đề cập tới khái niệm QLGD trong phạm vi quản lý một hệ thống GD nói chung mà hạt nhân của hệ thống QLGD. Ở Việt Nam, QLGD cũng là lĩnh vực được nhiều nhà quan tâm nghiên cứu. Theo các tác giả Bùi Minh Hiền - Vũ Ngọc Hải - Đặng Quốc Bảo thì: “Quản lý nhà nước về giáo dục là sự tác động của chủ thể quản lý mang quyền lực nhà nước (các cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục), chủ yếu bằng pháp luật tới các đối tượng quản lý nhằm thực hiện mục tiêu đề ra”. [19. tr. 114-115] Theo Đặng Xuân Hải, Nguyễn Sỹ Thư: Quản lí nhà nước về giáo dục là: “Sự tác động có tổ chức và điều chỉnh bằng quyền lực nhà nước đối với các hoạt động giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) do các cơ quan có trách nhiệm về quản lí giáo dục của Nhà nước từ Trung ương đến cơ sở tiến hành để thực hiện chức năng nhiệm vụ theo quy định của nhà nước nhằm phát triển sự nghiệp GD&ĐT, duy trì kỉ cương, thỏa mãn nhu cầu được GD&ĐT của nhân dân, thực hiện mục tiêu GD&ĐT của nhà nước”. [18. tr. 6] Những khái niệm trên về QLGD tuy có những cách diễn đạt khác nhau nhưng tựu chung lại có thể hiểu là sự tác động có tổ chức, có định hướng phù hợp với quy luật khách quan của chủ thể quản lý ở các cấp lên đối tượng quản lý nhằm đưa hoạt động GD của từng cơ sở và toàn bộ hệ thống GD đạt tới mục tiêu. Trong QLGD, chủ thể quản lý ở các cấp chính là bộ máy QLGD từ trung ương đến cơ sở. Còn đối tượng quản lý chính là nguồn nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật và hoạt động thực hiện chức năng của giáo dục đào tạo. Hiểu một cách cụ thể: 11