Tài liệu Kc101 vốn và các giải pháp huy động vốn

Lêi nãi ®Çu Sau 10 n¨m thùc hiÖn ®-êng lèi §æi míi cña §¶ng, nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN; c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®-îc b×nh ®¼ng vµ tù do c¹nh tranh víi nhau trong khu«n khæ ph¸p luËt. C¬ chÕ kinh tÕ míi ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc. C¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®· t¨ng nhanh c¶ sè l-îng lÉn chÊt l-îng. Song do nÒn kinh tÕ n-íc ta cßn khã kh¨n, kh¶ n¨ng tÝch luü tõ néi bé cßn thÊp, trõ mét sè doanh nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu tn-íc ngoµi lµ cã qui m« lín, cßn l¹i c¸c doanh nghiÖp cã qui m« võa vµ nhá chiÕm tØ lÖ trªn 95% trong hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp trªn l·nh thæ ViÖt nam. Do qui m« nhá vµ c¸c khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ cho nªn c¸c doanh nghiÖp ë n-íc ta th-êng xuyªn bÞ thiÕu vèn ®Ó ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, ®Æc biÖt lµ n¨m 1996, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp n-íc ta ®Òu bÞ thiÕu vèn trÇm träng trong khi ®ã ®· x¶y ra mét nghÞch lÝ lµ vèn ø ®äng ë c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i tíi hµng ngµn tØ ®ång. Râ rµng doanh nghiÖp thiÕu vèn kh«ng ph¶i do Ng©n hµng thiÕu vèn mµ lµ do doanh nghiÖp ch-a cã c¸c gi¶i ph¸p khai th¸c c¸c nguån vµ huy ®éng vèn mét c¸ch hîp lÝ. ThiÕu vèn s¶n xuÊt kinh doanh ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, sù thiÖt h¹i vµ k×m h·m cµng trë nªn s©u s¾c h¬n khi toµn bé c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc bÞ thiÕu vèn v× r»ng doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, nã n¾m gi÷ c¸c ngµnh then chèt vµ phÇn lín c¸c nguån lùc cña x· héi. Do ®ã, viÖc t×m ra c¸c gi¶i ph¸p huy ®éng vèn cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ nãi chung vµ doanh nghiÖp Nhµ n-íc nãi riªng ®· trë nªn cÊp thiÕt ! Víi môc ®Ých vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· häc vµo gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vèn cho doanh nghiÖp Nhµ n-íc, em chän ®Ò tµi "Nh÷ng ho¹t ®éng huy ®éng vèn vµ c¸c gi¶i ph¸p huy ®éng vèn cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay". §Ò ¸n ®-îc chia thµnh ba phÇn: PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn c¬ së vÒ ho¹t ®éng huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. PhÇn II: Thùc tr¹ng viÖc huy ®éng vèn ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay. PhÇn III: Nh÷ng gi¶i ph¸p huy ®éng vèn cho doanh nghiÖp nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay. ViÖc t×m ra gi¶i ph¸p vÒ vèn cho doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n, phøc t¹p vµ ph¶i tiÕn hµnh th-êng xuyªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Do thêi gian vµ tr×nh ®é h¹n chÕ nªn em kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng v-íng m¾c vµ khiÕm khuyÕt. Em rÊt mong nhËn ®-îc ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ®· gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy Hµ néi th¸ng 9 n¨m 2001 PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ së vÒ ho¹t ®éng huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §Ó kinh doanh, tr-íc hÕt cÇn cã vèn, vèn ®Çu t- ban ®Çu vµ vèn bæ sung ®Ó më réng s¶n xuÊt, kinh doanh. Vèn kinh doanh ®-îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån vèn kh¸c nhau. C¨n cø vµo nguån h×nh thµnh vèn, ng-êi ta còng ph©n chia xÝ nghiÖp theo nhiÒu lo¹i kh¸c nhau. C¸c nguån h×nh thµnh vèn bao gåm: Vèn do nhµ n-íc cÊp (vèn NSNN) vèn do chñ kinh doanh bá ra, vèn liªn doanh vµ vèn huy ®éng. ViÖc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸c nguån doanh thu b¸n hµng hoÆc cung cÊp dÞch vô (khÊu hao vµ hoµn vèn l-u ®éng) vµ tõ c¸c nguån huy ®éng bæ sung kh¸c. Nãi chung, ë mçi xÝ nghiÖp, c¸c nguån vèn kh«ng ®ång nhÊt, mµ rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Do ®ã kh¸i niÖm c¸c lo¹i xÝ nghiÖp ®-îc h×nh thµnh c¨n cø vµo nguån vèn chØ cã ý nghÜa t-¬ng ®èi. Vèn NSNN ®-îc cÊp ph¸t cho c¸c xÝ nghiÖp cña nhµ n-íc. Tr-íc ®©y nguån vèn nµy rÊt lín vµ chiÕm phÇn quan träng trong tæng sè chi ng©n s¸ch cña chÝnh phñ. Víi chÝnh s¸ch më réng ho¹t ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi khu vùc kinh tÕ quèc d©n, nguån vèn cÊp ph¸t cña NSNN cho ®Çu t- XDCB sÏ ®-îc thu hÑp vÒ tû träng vµ khèi l-îng. Nguån vèn bæ sung hoÆc hoµn bï cña c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh còng ®-îc huy ®éng tõ nÒn kinh tÕ mµ cÊp ph¸t tõ NSNN nhtr-íc ®©y. Thùc tiÔn h¬n 11 n¨m ®æi míi võa qua cho thÊy, vÊn ®Ò bøc xóc cña doanh nghiÖp n-íc ta thiÕu vèn ®Ó trang bÞ vµ ®æi míi nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. MÆt kh¸c, hiÖu qu¶ sö dông ®ång vèn còng ch-a cao, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp. Trong nhiÒu n¨m tr-íc ®©y do c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp chi phèi, nªn qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn trong c«ng nghiÖp kh«ng ®-îc quan t©m ®Èy m¹nh. §iÒu ®ã do mét sè nguyªn nh©n: - Tû lÖ gi÷a tiªu dïng vµ ®Çu t- ë c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp ®· kh«ng d-¹ vµo yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, còng kh«ng dùa vµo hiÖu qu¶ kinh tÕ mµ chØ dùa vµo c¸c chØ thÞ kÕ ho¹ch kh« cøng, v× thÕ qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung vèn ®· kh«ng ®-îc ®Èy m¹nh. - ViÖc t¸i ®Çu t- ®«i khi ch-a ®-îc tÝnh to¸n kü vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ, qu¸ tr×nh tËp trung vèn nhiÒu khi mang nÆng tÝnh chÊt h×nh thøc. Tuy nhiªn ph¶i thõa nhËn r»ng c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp cho phÐp chóng ta tËp trung vèn mét c¸ch nhanh chãng vµ cã hiÖu qu¶ ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh träng ®iÓm quy m« lín. Thùc ra, ngay tõ xa x-a c¸c nhµ kinh tÕ ®· ®¸nh gi¸ cao vai trß cña vèn ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia. Ch¼ng h¹n, luËn ®iÓm: "Lao ®éng lµ cha, ®Êt ®ai lµ mÑ" cña mäi cña c¶i vËt chÊt ®· ®-îc nhµ kinh tÕ häc ng-êi Anh Uyliam Petty ®-a ra tõ thÕ kû XVI. §iÒu ®ã chøng tá r»ng, ngay tõ khi ®ã ng-êi ta ®· nhËn thøc râ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ®Ó t¹o ra mäi cña c¶i cho x· héi, ®ã lµ nguån lùc con ng-êi vµ ®Êt ®ai, tµi nguyªn thiªn nhiªn. KÕ thõa nh÷ng t- t-ëng cña c¸c nhµ kinh tÕ cæ ®iÓn, M¸c ®· tr×nh bµy quan ®iÓm cña m×nh vÒ vai trß cña vèn qua c¸c häc thuyÕt: TÝch lòy, tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn, t¸i s¶n xuÊt t- b¶n x· héi, häc thuyÕt ®Þa t«... §Æc biÖt lµ M¸c ®· chØ ra nguån gèc chñ yÕu cña vèn tÝch lòy lµ lao ®éng thÆng d- do nh÷ng ng-êi lao ®éng ®Æt ra, vµ nguån vèn ®ã khi ®em vµo viÖc më réng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt th× nã vËn ®éng nh- thÕ nµo. Khi nghiªn cøu nÒn s¶n xuÊt TBCN, M¸c ®· t×m thÊy qui luËt vËn ®éng cña t- b¶n (vèn) mµ qui luËt nµy nÕu ta trõu t-îng nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ vÒ mÆt x· héi th× sÏ thÊy mét ®iÒu bæ Ých b»ng c«ng thøc SL§ T-H TLSX ...SX...H' - T' C«ng thøc ®ã ®· chØ ra r»ng, bÊt kú mét nhµ doanh nghiÖp nµo muèn thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh còng ®Òu ph¶i tr¶i qua 3 giai ®o¹n: Mua - S¶n xuÊt - B¸n hµng. Vµ ®iÒu quan träng ®èi víi mçi ng-êi s¶n xuÊt, mçi doanh nghiÖp chÝnh lµ ph¶i biÕt ph©n bæ mét c¸ch hîp lý c¸c yÕu tè cña tiÒn vèn, ®Çu t- nh»m t¹o ra nhiÒu cña c¶i cho mçi c¸ nh©n, mçi doanh nghiÖp vµ c¶ x· héi. C«ng thøc ®ã còng chØ ra r»ng trong dßng ch¶y liªn tôc cña dßng vèn ®Çu t- nÕu nh- h×nh th¸i nµo trong ba h×nh th¸i trªn ch-a ®i vµo chu tr×nh vËn ®éng liªn tôc cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, trong tr-êng hîp nh- vËy th× ®ång vèn ®ã vÉn ë d¹ng tiÒm n¨ng chÝnh nã ch-a ®em l¹i nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc cho mçi c¸ nh©n, mçi doanh nghiÖp vµ toµn x· héi. TÝch lòy vèn (t- b¶n) theo M¸c lµ: "Sö dông gi¸ trÞ thÆng d- lµm tb¶n, hay chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ thÆng d- trë l¹i thµnh t- b¶n...". Tõ nh÷ng ph©n tÝch khoa häc chÆt chÏ víi nh÷ng luËn cø x¸c ®¸ng M¸c ®· chØ ra b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh tÝch lòy vèn trong c¸c doanh nghiÖp TBCN: "Mét khi kÕt hîp ®-îc víi søc lao ®éng vµ ®Êt ®ai tøc lµ hai nguån gèc ®Çu tiªn cña cña c¶i, th× t- b¶n cã mét søc bµnh tr-íng cho phÐp nã t¨ng nh÷ng yÕu tè tÝch lòy cña nã lªn qu¸ nh÷ng giíi h¹n mµ bÒ ngoµi h×nh nh- lµ do l-îng cña b¶n th©n t- b¶n quyÕt ®Þnh, nghÜa lµ do gi¸ trÞ vµ khèi l-îng cña nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt ®· ®-îc s¶n xuÊt ra quyÕt ®Þnh". Yªu cÇu kh¸ch quan cña tÝch lòy vèn ®· ®-îc M¸c kh¼ng ®Þnh do nh÷ng nguyªn nh©n sau "Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN th× qui m« tèi thiÓu mµ mét t- b¶n c¸ biÖt ph¶i cã ®Ó cã thÓ kinh doanh, trong ®iÒu kiÖn b×nh th-êng còng t¨ng lªn. V× vËy, nh÷ng t- b¶n nhá h¬n cø ®æ x« vµo nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ nÒn c«ng nghiÖp lín chØ míi n¾m mét c¸ch lÎ tÎ hay ch-a n¾m hoµn toµn. C¹nh tranh ë ®©y s«i sôc theo tû lÖ thuËn víi sè l-îng nh÷ng t- b¶n k×nh ®Þch víi nhau vµ theo tû lÖ nghÞch víi ®¹i l-îng cña c¸c t- b¶n ®ã...Ngoµi ®iÒu ®ã ra, mét lùc l-îng hoµn toµn míi ®· ph¸t triÓn lªn cïng víi nÒn s¶n xuÊt TBCN, ®ã lµ tÝn dông. Tõ ®ã, M¸c kh¼ng ®Þnh: "Sù c¹nh tranh b¾t buéc nhµ t- b¶n, nÕu muèn duy tr× t- b¶n cña m×nh th× ph¶i lµm cho t- b¶n ngµy cµng t¨ng thªm vµ h¾n kh«ng thÓ naß tiÕp tôc lµm cho t- b¶n ®ã ngµy mét t¨ng lªn ®-îc, nÕu kh«ng cã mét sù tÝch lòy ngµy cµng nhiÒu thªm". Mét sè nhµ kinh tÕ häc kh¸c còng bµn vÒ vèn vµ tÝch lòy vèn trong nÒn kinh tÕ, mµ tiªu biÓu lµ cuèn "Kinh tÕ häc" cña Paul A. Samuelson. ¤ng viÕt: "Hµng t- b¶n do b¶n th©n hÖ thèng kinh tÕ s¶n xuÊt ®Ó ®-îc sö dông lµm ®Çu vµo cña s¶n xuÊt ®Ó lµm ra hµng ho¸ dÞch vô. C¸c hµng t- b¶n l©u bÒn nµy, võa lµ ®Çu ra, võa lµ ®Çu vµo, cã thÓ tån t¹i mét thêi gian dµi hoÆc mét thêi gian ng¾n. Chóng cã thÓ ®-îc cho thuª trªn thÞ tr-êng cã tÝnh c¹nh tranh nh- cho thuª nh÷ng mÈu ®Êt hoÆc nh÷ng giê lao ®éng. TiÒn tr¶ cho viÖc sö dông t¹m thêi nh÷ng hµng t- b¶n gäi lµ tiÒn cho thuª". ¤ng cßn cho r»ng thùc chÊt cña tÝch lòy chÝnh lµ chóng ta th-êng chÞu bá tiªu dïng hiÖn nay ®Ó t¨ng tiªu dïng cho t-¬ng lai. Nh- vËy x· héi ®Çu t-, hay nhÞn tiªu dïng hiÖn t¹i, mµ chê ®Ó thu ®-îc lîi tøc do ®Çu t- ®ã t¹o ra. Mét nhµ nghiªn cøu kinh tÕ ng-êi Hµn Quèc tªn lµ Sang Sung Part tõ thùc tÕ kinh tÕ cña Hµn Quèc cïng mét sè tµi liÖu nghiªn cøu cña c¸c n-íc ®ang chËm ph¸t triÓn, «ng ®· so s¸nh víi nhiÒu n-íc ph¸t triÓn vµ ®i ®Õn kÕt luËn ®-îc nhiÒu ng-êi chÊp nhËn lµ "C¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã rÊt Ýt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt t- liÖu s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ m¸y mãc thiÕt bÞ, nhÊt lµ trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ tù cÊp, tù tóc. TiÕt kiÖm b»ng tiÒn cña ng-êi tiªu dïng sÏ lµ qu¸ Ýt ái ®Ó cã thÓ ®Çu t- ë nh÷ng n¬i cßn ch-a cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra t- liÖu s¶n xuÊt". Tõ nhËn ®Þnh trªn Sang Sung Part ®· ®Þnh nghÜa vÒ vèn vµ tæng sè vèn nhsau: "D-íi d¹ng tiÒn tÖ, vèn ®-îc ®Þnh nghÜa lµ kho¶n tÝch lòy, lµ phÇn thu nhËp th-êng cã ch-a ®-îc tiªu dïng. VÒ mÆt hiÖn vËt, vèn ®-îc chia thµnh hai phÇn: vèn cè ®Þnh vµ vèn tån kho, lµ c¸c t- liÖu s¶n xuÊt ®-îc s¶n xuÊt b»ng hiÖn vËt ®-îc s¶n xuÊt trong khu vùc s¶n xuÊt hay ®-îc nhËp khÈu". Vµ "Tæng sè vèn tÝch lòy cßn ®-îc gäi lµ tµi s¶n quèc gia, ®-îc tÝch lòy tõ l-îng s¶n phÈm vËt chÊt hiÖn cã vµ ®-îc trùc tiÕp sö dông vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hiÖn t¹i, kh«ng kÓ tµi nguyªn thiªn nhiªn nh- ®Êt ®ai vµ hÇm má v× nã kh«ng ®-îc t¹o ra c¸c ho¹t ®éng ®Çu t-. C¬ së h¹ tÇng ®-îc gäi lµ vèn s¶n xuÊt kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi viÖc n©ng cao tæng l-îng s¶n phÈm vËt chÊt". Qua ®ã chóng ta rót ra mét sè nhËn xÐt theo quan niÖm vÒ vèn cña Sang Sung Part: Mét lµ: Vèn kh«ng chØ biÓu hiÖn b»ng hiÖn vËt hoÆc d-íi d¹ng tiÒn tÖ. Hai lµ: Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, vèn kh«ng chØ lµ nh÷ng l-îng tiÒn mÆt nhÊt ®Þnh trùc tiÕp ®Çu t- sinh lîi nhuËn mµ cßn lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng tµi s¶n h÷u h×nh vµ v« h×nh tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ba lµ: TiÒn chØ lµ vèn nÕu nã ®-îc tÝch lòy cã môc ®Ých ®Çu t- sinh lîi vµ còng chØ trë thµnh vèn ®Çu t- ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nÕu nh- trong nÒn kinh tÕ ®ã cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó s¶n xuÊt ra t- liÖu s¶n xuÊt, cã ®ñ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi c¸c kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm thµnh nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt trªn thÞ tr-êng trong n-íc vµ quèc tÕ. Vèn biÓu hiÖn b»ng tiÒn lµ nguån vèn linh ho¹t nhÊt, nh-ng ph¶i lµ tiÒn vËn ®éng ®i vµo s¶n xuÊt c«ng nghiÖp mét c¸ch cã hiÖu qu¶. MÆc dï mçi tr-êng ph¸i, mçi nhµ kinh tÕ häc, ë mçi thêi kú lÞch sö cã nh÷ng quan niÖm, ph©n tÝch, kÕt luËn vÒ vèn riªng, song chóng ta cã thÓ rót ra kh¸i niÖm vÒ vèn trªn c¬ së kÕ thõa mét sè c¸c häc thuyÕt kinh tÕ cu¶ c¸c nhµ kinh tÕ häc tõ x-a ®Õn nay nh- sau: - Ph¹m trï vèn ph¶i ®-îc hiÓu theo nghÜa réng gåm toµn bé c¸c nguån lùc kinh tÕ khi ®-îc ®-a vµo chu chuyÓn. Nã kh«ng chØ bao gåm tiÒn vèn c¸c tµi s¶n hiÖn vËt nh- m¸y mãc, vËt t-, lao ®éng, tµi nguyªn, ®Êt ®ai... mµ cßn bao gåm gi¸ trÞ cña nh÷ng tµi s¶n cÊu h×nh nh- vÞ trÝ cña ®Êt ®ai, c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ... - Vèn hiÓu theo nghÜa trùc tiÕp lµ phÇn gi¸ trÞ tµi s¶n quèc gia ®-îc tÝch lòy d-íi d¹ng tiÒn vµ gi¸ trÞ cña tµi s¶n h÷u h×nh vµ v« h×nh nh»m môc ®Ých sinh lîi, ®-îc chuyÓn ®æi th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ®Çu t- thµnh nh÷ng tliÖu s¶n xuÊt vµ c¸c ph-¬ng tiÖn s¶n xuÊt cÇn thiÕt kh¸c ®Ó sö dông vµo qu¸ tr×nh ®Çu t- cho nÒn kinh tÕ. - Vèn trong n-íc lµ toµn bé nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó cÊu thµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®-îc h×nh thµnh nªn tõ nguån lùc kinh tÕ vµ s¶n phÈm thÆng dcña nh©n d©n lao ®éng trong mét quèc gia. Nh- vËy, cïng víi quan niÖm vÒ vèn cña kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c xÝt, c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i mµ tiªu biÓu lµ Paut A. Samuelson còng ®· nghiªn cøu vÒ vèn d-íi c¸c gãc ®é kh¸c nhau, nh-ng tÊt c¶ nh÷ng sù nghiªn cøu ®ã chØ lµm râ thªm bøc tranh toµn c¶nh vÒ vèn mµ M¸c ®· ph¸t triÓn tõ l©u. §Ó ®¹t ®-îc môc tiªu tÝch lòy vèn cao th× vÊn ®Ò tiÕp theo lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc møc tÝch lòy vèn trong GDP cÇn h-íng tíi trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña nÒn c«ng nghiÖp. øng víi mçi môc tiªu kh¸c nhau th× møc tÝch lòy vèn trong n-íc th-êng kh¸c nhau, vÊn ®Ò lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc møc tÝch lòy vèn chiÕm tû lÖ bao nhiªu trong GDP sÏ quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung cña c¸c doanh nghiÖp. Kinh nghiÖm cña nhiÒu quèc gia cho thÊy muèn ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ th× tû lÖ tÝch lòy vèn trong n-íc th-êng ph¶i chiÕm 3% trong GDP. PhÇn II: Thùc tr¹ng vèn cña doanh nghiÖp Nhµ n-ícYªu cÇu bøc thiÕt cña viÖc huy ®éng vèn cho doanh nghiÖp Nhµ n-íc hiÖn nay Theo kÕt qu¶ ®ît kiÓm trra ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n vµ vèn cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc tiÕn hµnh ngµy 1/1/1996 th× tæng sè vèn kinh doanh cña 5775 doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®¬n vÞ bµn giao lµ 68539 tû ®ång (kh«ng kÓ gi¸ trÞ diÖn tÝch ®Êt trong sö dông.). Trong ®ã, doanh nghiÖp T¦ 50761,8 tû, doanh nghiÖp ®Þa ph-¬ng 17778 tû ®ång. NÕu trõ ®I sè vèn kh«ng ho¹t ®éng, bao gåm gi¸ trÞ tµi s¶n chê thanh lÝ, kh«ng cÇn sö dông, nî khã ®ßi, nî ph¶i thu ®-îc khoanh l¹i th× sè vèn thùc sù ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ 60459 tû ®ång, b»ng 88,2% sè vèn hiÖn cã. NÕu lo¹i trõ gi¸ trÞ tµi s¶n bÞ mÊt m¸t, sè tiÒn lç cña doanh nghiÖp cßn treo trªn sæ s¸ch th× sè vèn thùc sù ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp cßn Ýt h¬n n÷a. - Trong sè vèn thùc sù ho¹t ®éng, vèn cè ®Þnh lµ 53186 tû ®ång, chiÕm 88%; vèn l-u ®éng lµ 7273 tû ®ång, chiÕm 12%. Ta thÊy c¬ cÊu vèn nhthÕ lµ kh«ng hîp lÝ. Vèn l-u ®éng chiÕm tØ lÖ qu¸ nhá so víi tæng sè vèn cña doanh nghiÖp. Vèn l-u ®éng do Nhµ n-íc cÊp chØ ®¸p øng ®-îc 20% nhu cÇu vèn cho doanh nghiÖp, trong ®ã, vèn l-u ®éng thøc sù ho¹t ®éng míi chØ ®¸p øng ®-îc 10%. Nh- vËy, t×nh tr¹ng thiÕu vèn trong doanh nghiÖp lµ phæ biÕn vµ rÊt nghiªm träng. NÕu xem xÐt kÜ h¬n vÒ tµi s¶n cè ®Þnh ta thÊy: trang thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc rÊt l¹c hËu, ch¾p v¸ tõ nhiÒu nguån, nhiÒu n-íc kh¸c nhau. Theo ®iÒu tra cña Tæng côc thèng kª th× t×nh tr¹ng kÜ thuËt cña ®a sè m¸y mãc thiÕt bÞ trong khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n-íc l¹c hËu kho¶ng 2-3 thÕ hÖ, cã lÜnh vùc nh- ®-êng s¾t, c¬ khÝ, c«ng nghiÖp ®ãng tµu... l¹c hËu 4- 5 thÕ hÖ. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®Þa ph-¬ng chiÕm tØ lÖ lín nh-ng cã tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu h¬n so víi doanh nghiÖp Nhµ n-íc T¦. Trong sè c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc T¦ cã 54,3% sè doanh nghiÖp ë tr×nh ®é thñ c«ng, 41% ë tr×nh ®é c¬ khÝ, chØ cã 3,7% ë tr×nh ®é tù ®éng ho¸. §èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®Þa ph-¬ng cã tíi 94% sè doanh nghiÖp ë tr×nh ®é thñ c«ng, 2,4% ë tr×nh ®é c¬ khÝ vµ chØ cã 2% ë tr×nh ®é tù ®éng ho¸. Tr×nh ®é trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ l¹c hËu vµ qu¸ yÕu kÐm dÉn tíi n¨ng suÊt lao ®éng cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc cßn thÊp, g©y ¶nh h-ëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c vµ c¸c doanh nghiÖp n-íc ngoµi. Do dã, ®Ó doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cÇn ph¶i cã vèn (trung vµ dµi h¹n) ®Ó ®æi míi c¸c d©y chuyÒn c«ng nghÖ - qui m« vèn cña mét doanh nghiÖp Nhµ n-íc cña n-íc ta cßn rÊt nhá. Vèn b×nh qu©n thùc sù ho¹t ®éng cña mét doanh nghiÖp lµ 10,468 tû ®ång(c¸c doanh nghiÖp cì nhá cña c¸c n-íc trong khu vùc ®Òu cã vèn trªn d-íi 1 triÖu USD). 68% Doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã vèn d-íi 1 tû ®ång trong ®ã cã 50% doanh nghiÖp Nhµ n-íc cã vèn d-íi 500 triÖu, thËm chÝ cã doanh nghiÖp chØ cã vèn vµi chôc triÖu ®ång. Mét sè ngµnh cã vèn kinh doanh t-¬ng ®èi lín (§iÖn lùc: 19298 tû, N«ng nghiÖp:7738 tû, Ng©n hµng tÝn dông 2783 tû ®ång...), tû träng vèn tõng ngµnh so víi tæng sè vèn th-êng kh«ng lín, ch¼ng h¹n, x©y dùng 4,6%; chÕ biÕn kho¸ng s¶n 3,6%; vËn t¶i bé 5,1%. Nh- vËy, ta thÊy r»ng, qui m« vèn cña tõng doanh nghiÖp vµ cña ngµnh rÊt nhá, nguyªn nh©n chÝnh lµ do doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay cßn qu¸ nhiÒu vÒ sè l-îng, vèn cña doanh nghiÖp khi thµnh lËp ®-¬c cÊp ph¸t tõ Ng©n s¸ch Nhµ n-íc nh-ng do Ng©n s¸ch Nhµ n-íc eo hÑp nªn vèn cÊp ph¸t khi thµnh lËp còng rÊt nhá. Tõ viÖc ph©n tÝch thùc tr¹ng vèn cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc, ta thÊy r»ng, nhu cÇu vèn hiÖn nay cho doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ rÊt lín c¶ vÒ vèn ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n, ®ßi hái ph¶i cã biÖn ph¸p huy ®éng vèn khÈn cÊp còng nh- ph¶i cã sù ®iÒu chØnh l¹i c¬ cÊu vèn cho phï hîp th× míi cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc. * Thùc tr¹ng huy ®éng vèn trong c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n-íc: 1. Huy ®éng vèn trong DN Nhµ n-íc thêi k× tr-íc khi ®æi míi: Trong thêi k× tr-íc ®æi míi, nÒn kinh tÕ n-¬cs ta mang nÆng tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp, do ®ã, viÖc huy ®éng vµ sö dông vèn mang ®Æc tr-ng lµ Nhµ n-íc bao cÊp vèn vµ bao cÊp tÝn dông. Nhµ n-íc cÊp ph¸t vèn trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cho doanh nghiÖp th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng trªn c¬ së tÝnh to¸n c¸c nhu cÇu vèn cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh mµ Nhµ n-íc giao cho doanh nghiÖp. Ho¹t ®éng huy ®éng vèn vµ l-u th«ng vèn qua ®¹i diÖn Ng©n hµng Nhµ n-íc ®¶m nhËn ®· dÉn tíi tiªu cùc, yÕu kÕm trong kinh doanh tiÒn tÖ, kh«ng t¹o lËp ®-îc c¸c thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng chøng kho¸n, thÞ tr-êng hèi ®o¸i... §iÒu ®ã ®· dÉn tíi kh«ng huy ®éng ®-îc vèn nhµn rçi trong nh©n d©n, kh«ng ®a d¹ng ho¸ ®-îc c¸c h×nh thøc l-u th«ng, cung øng vèn do ®ã, kh«ng ®¸p øng ®-îc kÞp thêi, linh ho¹t, thÝch hîp vµ cã hiÖu qu¶ c¸c nhu cÇu vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. 2. Huy ®éng vèn trong DNNN tõ khi tiÕn hµnh ®æi míi ®Õn nay: Trong thêi k× nµy, doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®-îc giao quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, Nhµ n-íc chØ giao vèn ban ®Çu cho doanh nghiÖp, doanh nghiÖp ph¶i tù x¸c ®Þnh nhu cÇu, kh¶ n¨ng ®¶m b¶o vµ tù tiÕn hµnh huy ®éng vèn cho doanh nghiÖp. §Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng huy ®éng vèn ë doanh nghiÖp Nhµ n-íc hiÖn nay ta xem xÐt c¸c vÊn ®Ò sau: a) C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®-îc: Sau khi tiÕn hµnh ®æi míi, vèn tõ c¸c nguån kh¸c nhau ®· ®-îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp víi qui m«, tèc ®é t¨ng nhanh qua c¸c n¨m.TÝnh ®Õn th¸ng1/1996, doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®· huy ®éng ®-îc 279 375 tû ®ång (doanh nghiÖp Nhµ n-íc T¦ huy ®éng ®-îc 254160 tû, doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®Þa phh-¬ng 25215 tû) gÊp h¬n 4,1 lÇn vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nh- vËy th× cø cã 1 ®ång vèn th× doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta vay ®-îc trªn 4,1 ®ång; trong khi ®ã ë NhËt, c¸c xÝ nghiÖp cã 1 ®ång th× vay ®-îc 10 ®ång. NhiÒu quan s¸t viªn ph-¬ng T©y cho r»ng tØ lÖ nµy chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè rñi ro kh«ng lµnh m¹nh so víi ph-¬ng T©y. Thùc tÕ cho thÊy hiÖn nay ë NhËt b¶n ®ang bÞ khñng ho¶ng tµi chÝnh v× hµng lo¹t c¸c c«ng ty tµi chÝnh, Ng©n hµng lín bÞ sôp ®æ do kh«ng thu håi ®-îc c¸c kho¶n nî. ë c¸c n-íc ph-¬ng T©y, ng©n hµng chØ cho vay: 1 ®ång vèn riªng chØ vay ®-îc tõ 2 ®Ðn 5 ®ång. ë sµi gßn thêi k× 1970- 1975 c¸c xÝ nghiÖp t- nh©n cã 1 ®«ng fvèn chØ vay ®-îc kho¶ng 3 ®ång ë Ng©n hµng ®Çu t- vµ 2 ®ång ë Ng©n hµng th-¬ng m¹i. Nh- vËy, tØ lÖ vèn riªng/vèn vay thÊp nhÊt lµ 1,5. Nh- vËy, nÕu so s¸nh víi c¸c chØ tiªu nµy th× hiÖn nay, hiÖu qu¶ huy ®éng vèn ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ kh¸ cao. §Ó huy ®éng ®-îc l-îng vèn nµy, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®· thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p chñ yÕu sau: - Huy ®éng tõ c¸c nguån tÝn dông: ®©y lµ nguån vèn huy ®éng quan träng nhÊt cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc. TÝn dông cung cÊp cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc lu«n chiÕm tØ träng lín nhÊt so víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. HiÖn nay, doanh nghiÖp Nhµ n-íc huy ®éng ®-îc trªn 50% tÝn dông néi bé vµ trªn 70% tÝn dông ngo¹i tÖ tõ c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i. - Huy ®éng tõ nguån Ng©n s¸ch Nhµ n-íc: Ng©n s¸ch Nhµ n-íc lµ nguån vèn quan träng thø hai ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Ng©n s¸ch Nhµ n-íc cÊp vèn cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc d-íi d¹ng ®Çu tXDCB, cÊp vèn l-u ®éng, bï lç, trî gi¸... MÆc dï ®ang cã sè l-îng gi¶m nh-ng l-îng vèn hµng n¨m cho doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ rÊt lín. N¨m 1994 b»ng 0,5% GDP. §Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu vèn cho doanh nghiÖp Nhµ n-íc, võa qua Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t-, Ng©n hµng Nhµ n-íc, Bé Tµi chÝnh ®· tr×nh ChÝnh phñ duyÖt cÊp them vèn l-u ®éng cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cña mét sè T«ngr c«ng ty. - §Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu vèn trong thêi gian qua c¸c doanh nghiÖp ®· vay nî n-íc ngoµi d-íi h×nh thøc nhËp khÈu hµng ho¸ tr¶ chËm (L/C tr¶ chËm) tõ 2 th¸ng ®Õn 2 n¨m. Trong n¨m 1996, l-îng vèn huy ®éng tõ ngußn nµy kho¶ng trªn 1 tû USD t-¬ng ®-¬ng 11000 tû ®ång. Ngoµi ra, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc cßn ¸p dông mét sè biÖn ph¸p kh¸c nh- mua tr¶ gãp, t¹m øng, kiªn doanh, kiªn kÕt... qui m« nguån nµy kh«ng ®¸ng kÓ so víi c¸c nguån trªn. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp huy ®éng vèn, nghÞ ®Þnh 59/Cp ngµy 03/10/1996 cho phÐp doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®-îc quyªn fhuy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, vay vèn tõ c¸c tæ chøc TÝn dông, c¸c doanh nghiÖp kh¸c, c¸c c¸ nh©n (kÓ c¶ CBCNV trong doanh nghiÖp), nhËn gãp vèn liªn kÕt víi c¸c h×h thøc kh¸c nh-ng kh«ng lµm thay ®æi h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Nh- vËy, ta thÊy tõ khi tiÕn hµnh ®æi míi ®Õn nay, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng huy ®éng vèn cao h¬n so víi thêi k× tr-íc; thÓ hiÖn ë chç: l-îng vèn huy ®éng ®-îc nhiÒu h¬n vµ c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn phong phó h¬n. Thµnh tùu ®ã do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau: +ViÖc chuyÓn tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr-êng, doanh nghiÖp ®-îc tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh do ®ã t¹o ra sù n¨ng ®éng s¸ng t¹o cho ho¹t ®éng huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh. + ViÖc thµnh c«ng trong c¶i c¸ch cµ æn ®Þnh kinh tÕ ®· t¹o ra tèc ®é t¨ng tr-ëng nhanh vµ v÷ng ch¾c, tÝch luü néi bé cña ®Êt n-íc t¨ng nhanh. Do ®ã, c¸c nguån vèn huy ®éng ®-îc cña doanh nghiÖp ®· t¨ng nhanh vÒ sè l-îng vµ qui m«, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp. + MÆc dï c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®-îc kh¼ng ®Þnh lµ b×nh ®¼ng víi nhau nh-ng thùc tÕ th× doanh nghiÖp Nhµ n-íc cßn ®-îc h-ëng mét sè lîi thÕ so víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nh-: ®-îc vay nh¾n h¹n víi tØ lÖ l·i suÊt thÊp, ®-îc h-ëng tµi trî tõ ng©n s¸ch, vay kh«ng cÇn ph¶i thÕ chÊp... b) Nh÷ng tån t¹i trong ho¹t ®éng huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp: MÆc dï sau 10 n¨m ®æi míi ho¹t ®éng huy ®éng vèn ë doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®· ®¹t ®-îc mét sè thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ, ho¹t ®éng huy ®éng vèn trong doanh nghiÖp Nhµ n-íc cßn mét sè vÊn ®Ò tån t¹i sau: Thø nhÊt, h×nh thøc huy ®éng vèn chñ yÕu lµ ®i vay ®· dÉn tíi c¸c hËu qu¶ sau: + C«ng nî cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®· v-ît xa møc b×nh th-êng cña ho¹t ®éng kinh doanh vµ cã nguy c¬ mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n. §èi víi nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ n-íc, theo b¸o c¸o cña Tæng côc doanh nghiÖp th× tæng sè nî ph¶i thu cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc tÝnh ®Õn 31/12/1995 gÊp 7 lÇn vèn l-u ®éng cña doanh nghiÖp vµ b»ng 38,4% tæng doanh thu n¨m 1995; nî khã ®ßi vµ nî khoanh l¹i (thùc chÊt lµ nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi) chiÕm 46,1% vèn l-u ®éng hiÖn cã cña doanh nghiÖp. Táng sè nî ph¶i tr¶ cña doanh nghiÖp lµ 279376 tû ®ång gÊp 3 lÇn sè nî ph¶i thu vµ b»ng 4,1 lÇn sè vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp - sè nî nµy lín h¬n GDP n¨m 1996 (n¨m 1996, GDP cña n-íc ta lµ 251000 tû ®ång). Tæng sè nî cña doanh nghiÖp T¦ lµ 259160 tû ®ång, b»ng 3,2 lÇn nî ph¶i thu vµ b»ng 5 lÇn vèn kinh doanh. Doanh nghiÖp ®Þa ph-¬ng cã sè nî lµ 25215 tû ®ång, b»ng 2,2 lÇn nî ¬h¶i thu vµ 1,4 lÇn vèn kinh doanh. Do c«ng nî qu¸ lín, hµng n¨m, doanh nghiÖp Nhµ n-íc ph¶i dµnh mét tØ lÖ doanh thu kh¸ lín tr¶ l·i vµ nî cho Ng©n hµng, do ®ã, lµm hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp rÊt thÊp. N¨m 1995, tû lÖ lîi nhuËn/vèn lµ 19,3% trong khi ®ã l·i suÊt tÝn phiÕu kho b¹c Nhµ n-íc lµ 21%. + Do chñ yÕu vay vèn ë ng©n hµng dÉn ®Õn viÖc cung cÊp vèn cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë doanh nghiÖp bÞ phô thuéc vµo ng©n hµng. BiÓu hiÖn ë chç ng©n hµng cã lo¹i vèn nµo th× vay ®-îc lo¹i vèn ®ã; cã vèn ng¾n h¹n th× vay ®-îc vèn ng¾n h¹n, cã vèn dµi h¹n th× vay ®-îc vèn dµi h¹n. Khi nµo mµ c¸c ®iÒu kiÖn cho vay dÔ dµng th× vay ®-îc nhiÒu, khi nµo ®iÒu kiÖn cho vay khã kh¨n th× doanh nghiÖp thiÕu vèn trÇm träng v× kh«ng vay ®-îc vèn. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n chñ yÕu lÝ gi¶i cho t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc trong n¨m 1996. Do phô thuéc vµo ng©n hµng nªn doanh nghiÖp kh«ng x©y dùng ®-îc mét c¬ cÊu vèn tèi -u víi chi phÝ vèn rÎ nhÊt mµ ph¶i chÊp nhËn møc l·i suÊt do ng©n hµng ®-a ra. Møc l·i suÊt nµy th-êng kh¸ cao. Thø hai: Tèc ®é gia t¨ng vèn huy ®éng cho doanh nghiÖp Nhµ n-íc gi¶m dÇn do tèc ®é gia t¨ng cña hai nguån vèn chñ yÕu lµ vèn tÝn dông vµ vèn Ng©n s¸ch Nhµ n-íc bÞ gi¶m m¹nh. + Tèc ®é gia t¨ng cña tÝn dông néi tÖ gi¶m tõ 36,48% n¨m 1992 xuèng cßn 18,2% n¨m 1994. + Tèc ®é gia t¨ng cña vèn tÝn dông néi tÖ gi¶m tõ 116,12% n¨m 1992 xuèng cßn 34,07% n¨m 1994. §èi víi ngußn vèn tõ Ng©n s¸ch Nhµ n-íc cÊp cho doanh nghiÖp Nhµ n-íc bÞ gi¶m tõ 8,5% GDP n¨m 1988 ®Õn n¨m 1994 lµ 0,5% GDP. Ta thÊy mét vÊn ®Ò rÊt m©u thuÉn lµ trong khi tèc ®é t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ n-íc ta t¨ng víi tèc ®é cao, th× ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸ doanh nghiÖp còng t¨ng nhanh, do ®ã nhu cÇu vèn cña doanh nghiÖp còng t¨ng nhanh ®Ó b¶o ®¶m yªu cÇu t¨ng tr-ëng, më réng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp th× tèc ®é gia t¨ng l-îng vèn huy ®éng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp l¹i bÞ gi¶m. Qua ®ã, ta thÊy r»ng hiÖu qu¶ huy ®éng vèn ngµy cµng gi¶m, doanh nghiÖp ngµy cµng thiÕu vèn trÇm träng. Thø ba, trong c¬ cÊu cña vèn huy ®éng ®-îc th× chñ yÕu lµ vèn ng¾n h¹n, ch-a ®¸p øng ®-îc nhu cÇu vèn dµi h¹n ®Ó ®æi míi d©y chuyÒn c«ng nghÖ, t¨ng søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Nguyªn nh©n: c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn dµi h¹n nh- thuª tµi chÝnh, ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu... ch-a ®-îc ¸p dông réng r·i ë n-íc ta. Doanh nghiÖp ph¶i huy ®éng vèn b»ng c¸ch vay ng©n hµng nh-ng ng©n hµng d- thõa vèn ng¾n h¹n nh-ng thiÕu vèn dµi h¹n. Tãm l¹i: trong 10 n¨m thùc hiÖn ®æi míi, ho¹t ®éng huy ®éng vèn cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta ®· ®¹t ®-îc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ. Nh-ng bªn c¹nh ®ã cßn mét sè vÊn ®Ò tån t¹i nh- c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn ch-a ®-îc ®a d¹ng ho¸, chñ yÕu vèn ®Ó kinh doanh, ch-a x©y dùng ®-îc c¬ cÊu vèn tèi -u, chi phÝ vèn cao, míi ®¸p øng ®-îc mét phÇn nhu cÇu vèn ng¾n h¹n, ch-a ®¸p øng ®-îc nhu cÇu vèn dµi h¹n... Nh÷ng nguyªn nh©n ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng doanh nghiÖp n bÞ thiÕu vèn trÇm träng trong nh÷ng n¨m qua. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i kh¾c phôc ®-îc nh÷ng tån t¹i nµy ®Ó thóc ®Èy doanh nghiÖp Nhµ n-íc ph¸t triÓn, xøng ®¸ng víi vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ n-íc ta. PhÇn III: Gi¶i ph¸p huy ®éng vèn cho doanh nghiÖp Nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay I. Nh÷ng trë lùc ®èi víi ho¹t ®éng huy ®éng vèn ë c¸c DN Nhµ n-íc. 1. Nh÷ng v-íng m¾c trong viÖc ®a d¹ng hãa h×nh thøc huy ®éng vèn. H×nh thøc huy ®éng vèn b»ng c¸ch vay ng©n hµng ®· thÓ hiÖn rÊt nhiÒu nh-îc ®iÓm ®ßi hái doanh nghiÖp Nhµ n-íc ph¶i ®a d¹ng hãa h×nh thøc huy ®éng vèn. Tuy nhiªn ®Ó ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc huy ®éng vèn th× tr-íc hÕt ph¶i cã c¸c nguån vèn vµ c¬ chÕ ph¸p lý ®Ó ®iÒu chÕ h-íng dÉn ho¹t ®éng vèn tõ c¸c nguån nµy. HiÖn nay viÖc huy ®éng vèn tõ c¸c nguån ngoµi nguån tÝn dông ng©n hµng ®ang gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n: - Huy ®éng vèn tõ nguån chñ së h÷u: Nguån vèn h×nh thµnh vèn chñ së h÷u cho doanh nghiÖp Nhµ n-íc (DNNN) bao gåm nguån tõ ng©n s¸ch Nhµ n-íc vµ nguån tõ lîi nhuËn ®Ó l¹i. Nguån ng©n s¸ch Nhµ n-íc (NSNN) hiÖn nay chñ yÕu sö dông ®Ó thµnh lËp míi c¸c doanh nghiÖp vµ bæ xung vèn l-u ®éng cho mét sè doanh nghiÖp träng ®iÓm. Ng©n s¸ch Nhµ n-íc cÊp cho c¸c DNNN ®ang cã xu h-íng gi¶m dÇn. Do vèn Ýt, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh kÐm lîi nhuËn phØa trÝch ®Ó nép kho¶n thu sö dông vèn cho NSNN do ®ã lîi nhuËn ®Ó l¹i dïng viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp Nhµ n-íc s¶n xuÊt nhá. V× vËy, viÖc huy ®éng vèn cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc tõ c¸c nguån h×nh thµnh vèn chñ së h÷u cña DNNN lµ rÊt khã kh¨n. - Huy ®éng vèn tõ thÞ tr-êng chøng kho¸n: DNNN huy ®éng vèn tõ thÞ tr-êng chøng kho¸n chñ yÕu b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty. NghÞ ®Þnh 120 /CP ngµy 17/9/1994 cho phÐp c¸c DNNN ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó huy ®éng vèn nh-ng ®Õn nay ch-a cã DNNN nµo ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó huy ®éng vèn. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do n-íc ta ch-a thµnh lËp ®-îc thÞ tr-êng chøng kho¸n ®Ó thóc ®Èy viÖc mua b¸n tr¸i phiÕu, c¸c v¨n b¶n ph¸p lý h-íng dÉn ®-îc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty cßn thiÕu vµ ch-a hoµn thiÖn, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c DNNN kÐm do ®ã ng-êi mua tr¸i phiÕu rÊt thËn träng lo ng¹i c«ng ty bÞ ph¸ s¶n. - Huy ®éng vèn tõ nguån tÝn dông thuª mua: HiÖn nay chóng ta ®· cã mét sè c«ng ty cho thuª tµi chÝnh ra ®êi nh-: C«ng ty thuª mua vµ ®Çu tcña VietCombank, c«ng ty tÝn dông thuª mua cña Vietindebank, c«ng ty thuª mua vµ t- vÊn cña ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam, c«ng ty thuª tµi chÝnh Kexin, c«ng ty liªn doanh vµ thuª tµi chÝnh ViÖt Nam (Vinalease). H×nh thøc tÝn dông thu mua cßn mang tÝnh chÊt thö nghiÖm ë n-íc ta, c¶ n-íc míi chØ cã Vietnamairline sö dông ®Ó thuª m¸y bay. Nguyªn nh©n do c¸c h×nh thøc nµy cßn rÊt míi mÎ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam, ®éi ngò c¸n bé qu¶n trÞ kinh doanh cña c¸c c«ng ty cßn ch-a biÕt hoÆc ch-a cã kinh nghiÖm vÒ lo¹i h×nh dÞch vô nµy, m«i tr-êng ph¸p lý cßn s¬ sµi ch-a ®ång bé ®· g©y khã kh¨n cho viÖc triÓn khai ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cho thuª tµi chÝnh. - Ngoµi ra, doanh nghiÖp Nhµ n-íc cßn cã thÓ huy ®éng vèn b»ng c¸ch huy ®éng tõ c¸c nguån tÝn dông nhµ cung cÊp, t¹m øng cña kh¸ch hµng,... nh-ng c¸c h×nh thøc nµy còng gÆp ph¶i mét sè khã kh¨n do qui m« vèn cña c¸c doanh nghiÖp ë n-íc ta nhá l¹i lu«n ë trong t×nh tr¹ng thiÕu vèn. 2. Nh÷ng trë lùc vÒ tÝn dông ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n-íc. TÝn dông ®ang lµ nguån vèn quan träng nhÊt ®èi víi DNNN. HiÖn nay viÖc huy ®éng vèn tõ nguån nµy ®ang gÆp ph¶i nh÷ng trë lùc sau. Thø nhÊt, thÓ lÖ tÝn dông qui ®Þnh ®¬n vÞ vay vèn ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n hoÆc ®-îc b¶o l·nh cña ng-êi thø ba ®ñ thÈm quyÒn ng-êi ®-îc b¶o l·nh ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n cho ng-êi b¶o l·nh. §iÒu nµy lµm cho nhiÒu DNNN khã cã thÓ vay ®-îc vèn tõ ng©n hµng nhÊt lµ vèn trung h¹n vµ dµi h¹n. §©y kh«ng chØ lµ ý kiÕn tõ phÝa DNNN mµ c¶ cña mét sè c¸n bé tÝn dông "nhËn kho¸n" møc cho vay hä nãi r»ng trong nhiÒu tr-êng hîp, doanh nghiÖp vay ®Ó x©y dùng míi th× lµm g× cã tµi s¶n ®Ó thÕ chÊp. Thø hai, ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng tÝn dông vµ l-îng tiÒn cung øng, Ng©n hµng Nhµ n-íc qui ®Þnh h¹n møc tÝn dông cho c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ trªn c¬ së h¹n møc tÝn dông ®-îc duyÖt ng©n hµng th-¬ng m¹i ph©n phæ h¹n møc tÝn dông cho c¸c Tæ chøc kinh tÕ (kh¸ch hµng) c¶ hai lo¹i h¹n møc tÝn dông trªn ®Òu x©y dùng cho mét thêi gian dµi (th-êng lµ 1 n¨m) do vËy dï DNNN cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn vay vèn nh-ng nÕu h¹n møc tÝn dông kh«ng cßn th× còng kh«ng thÓ vay ®-îc vèn tÝn dông ng©n hµng. Thø ba, chÝnh s¸ch l·i suÊt ch-a thÓ hiÖn râ vai trß lµ ®ßn bÈy kinh tÕ ch-a thùc sù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ë tÇm vÜ m«. ChÝnh s¸ch l·i suÊt cã thay ®æi nh-ng thay ®æi cßn chËm so víi biÕn ®éng cña gi¸ c¶. HiÖn nay l·i suÊt ng¾n h¹n lµ 1,5%/ th¸ng l·i suÊt trung vµ dµi h¹n lµ 1,55%/ th¸ng. Møc l·i suÊt nµy vÉn cßn cao h¬n so víi tû suÊt lîi nhuËn (kh¶ n¨ng sinh lêi) cña nhiÒu DNNN víi møc l·i suÊt ®ã kh«ng mÊy DNNN cã thÓ vay ®ñ vèn cña ng©n hµng ®Ó sö dông tiÒn vay cã hiÖu qu¶ vµ tr¶ nî phÇn vay ®óng h¹n. ChÝnh v× l·i suÊt ®Çu ra cña ng©n hµng cao nªn h¹n chÕ qui m« tÝn dông, h¹n chÕ kh¶ n¨ng vay vèn cña DNNN, trong khi ®ã c¸c DNNN lu«n ë trong t×nh tr¹ng thiÕu vèn kinh doanh. Mét nghÞch lý kh¸c lµ hiÖn nay c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i chØ huy ®éng vèn ng¾n h¹n mµ kh-íc tõ cacs kho¶n tiÒn göi dµi h¹n trong khi nÒn kinh tÕ ®ang bÞ thiÕu vèn dµi h¹n. Rót cuéc ng©n hµng th-¬ng m¹i (NHTM) tån mét l-îng kh¸ lín vèn ng¾n h¹n trong khi ®ã "mÆt hµng" vèn dµi h¹n ®-îc nhiÒu doanh nghiÖp hái mua mµ kh«ng cã. Thø t-, n¨ng lùc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n cña mét sè c¸n bé tÝn dông trong c¸c NHTM hiÖn cßn ch-a ®¸p øng ®-îc yªu cÇu ®æi míi nÒn kinh tÕ nhÊt lµ c¸c NHTM ë quËn huyÖn, thñ tôc cho vay vèn cßn r-êm rµ ®èi víi kh¸ch hµng vµ th-êng chËm chÔ so víi yªu cÇu thêi gian cÇn cÊp vèn s¶n xuÊt kinh doanh. 3. Nh÷ng khã kh¨n vÒ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh DN Nhµ n-íc. MÆc dï, c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ë DNNN ®· ®-îc ®æi míi rÊt nhiÒu nh-ng vÉn cßn mét sè tån t¹i g©y khã kh¨n cho viÖc huy ®éng vèn cña DNNN. Cô thÓ lµ: - C¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh hiÖn nay ch-a x¸c ®Þnh ®-îc râ rµng quyÒn vÒ tµi s¶n, quyÒn së h÷u cña doanh nghiÖp ®èi víi vèn. C¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ë DNNN cßn phøc t¹p r-êm rµ kh«ng t¹i ra ®-îc tÝnh linh ho¹t trong ho¹t ®éng huy ®éng vèn ®Æc biÖt lµ sö dông tµi s¶n ®Ó thÕ chÊp. - ViÖc Nhµ n-íc qui ®Þnh DNNN chØ ®-îc huy ®éng vèn víi tæng møc d- nî kh«ng v-ît qu¸ vèn ®iÒu lÖ. Trong t×nh h×nh hiÖn nay ®iÒu nµy ch-a phï hîp v× hiÖn nay viÖc huy ®éng vèn b»ng c¸ch t¨ng vèn chñ së h÷u cña DNNN lµ rÊt khã kh¨n do NSNN eo hÑp, tÝch luü tõ ho¹t ®éng kinh doanh nhá doanh nghiÖp chñ yÕu huy ®éng vèn b»ng c¸ch vay ng©n hµng mµ hiÖn nay nî cña DNNN ®· v-ît xa vèn tù cã do ®ã nÕu qui ®Þnh tæng møc vèn huy ®éng kh«ng ®-îc v-ît qu¸ vèn ®iÒu lÖ th× rÊt Ýt DNNN cã kh¶ n¨ng huy ®éng ®-îc vèn. §©y còng lµ mét trong c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra nghÞch lý DNNN bÞ thiÕu vèn trÇm träng, ng©n hµng thõa hµng ngµn tû ®ång. 4. Lµ nh÷ng trë lùc tõ phÝa doanh nghiÖp Nhµ n-íc. - Qui mèn vµ vµ doanh nghiÖp nhá c«ng nî lín. Tµi s¶n thÕ chÊp cña doanh nghiÖp cã gi¸ trÞ nhá, c«ng nghÖ l¹c hËu so víi thÕ giíi nÕu cã rñi ro x¶y ra th× viÖc ph¸t m¹i cña ng©n hµng rÊt khã kh¨n. Ng©n hµng chØ cã thÓ cho doanh nghiÖp vay mét sè l-îng vèn b»ng víi vèn tù cã cña doanh nghiÖp nÕu v-ît qu¸ vèn tù cã th× nÕu cã rñi ro x¶y ra th× ng©n hµng lµ ng-êi ph¶i g¸nh chÞu c¸c rñi ro mÊt m¸t. Do ®ã DNNN rÊt khã cã thÓ vay mét l-îng vèn lín, ®Ó cã thÓ t¨ng l-îng vèn vay th× mÊu chèt vÊn ®Ò lµ ph¶i t¨ng ®-îc vèn chñ së h÷u cña doanh nghiÖp. - HiÖu qu¶ sö dông vèn trong c¸c DNNN hiÖn nay lµ rÊt thÊp t×nh tr¹ng l·ng phÝ thÊt tho¸t vèn s¶y ra cßn phæ biÕn dÉn ®Õn thua lç, mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp. §iÒu nµy lµm gi¸m ®èc c¸c NHTM e ng¹i khi ®Æc bót ký cho c¸c DNNN vay vèn. - C«ng t¸c kÕ ho¹ch hãa tµi chÝnh trong c¸c DNNN cßn rÊt yÕu. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cßn mang tÝnh chÊt bu«n chuyÕn do ®ã rÊt khã x¸c ®Þnh ®-îc nhu cÇu vèn cho mét thêi kú dµi h¹n lµm cho ho¹t ®éng huy ®éng vèn th-êng xuyªn bÞ ®éng do ®ã nhiÒu khi ®Ó huy ®éng ®-îc vèn doanh nghiÖp ph¶i chÊp nhËn ®-îc chi phÝ vèn lín. - §éi ngò c¸n bé nh©n viªn lµm c«ng t¸c tµi chÝnh cña doanh nghiÖp cßn rÊt yÕu vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n nhÊt lµ c¸c nghiÖp vô huy ®éng vèn míi nh- lµ tÝn dông thuª mua, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. II. Nh÷ng gi¶i ph¸p huy ®éng vèn cho DN Nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay. 1. C¸c gi¶i ph¸p vµ tÇm vÜ m«. 1.1. Hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch qu¶n lý tµi chÝnh ë doanh nghiÖp Nhµ n-íc theo h-íng: - Nghiªn cøu ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch DNNN chñ ®éng huy ®éng vµ tÝch tô vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh. + Më réng c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn cho doanh nghiÖp nh- ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, ®a d¹ng hãa h×nh thøc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ... §ång thêi cã cã qui chÕ gi¸m s¸t chÆt chÏ ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cho c¸c nhµ ®Çu t-. + C¶i tiÕn hÖ thèng thuÕ, hÖ thèng tÝn dông, c¬ chÕ l·i suÊt t¹o ®iÒu kiÖn cho DNNN tham gia vµo thÞ tr-êng vèn víi t- c¸ch lµ chñ thÓ cña thÞ tr-êng nµy, cô thÓ: §èi víi hÖ thèng thuÕ: Nghiªn cøu b·i bá tiÒn thu sö dông vèn v× c¸c DNNN chñ së h÷u lµ Nhµ n-íc vèn lµ vèn cña Nhµ n-íc nh- vËy ®øng trªn gãc ®é chñ së h÷u kh«ng ai l¹i thu tiÒn sö dông vèn vµo ngay vèn cña m×nh bá ra. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay phÇn lín c¸c DNNN ®ang bÞ thiÕu vèn kinh doanh trÇm träng, kh¶ n¨ng tÝch luü ch-a cho lîi nhuËn sau thuÕ cßn Ýt nhu cÇu bæ sung vèn cßn lín do vËy kh«ng nªn thu kho¶n thu nµy. Trong thùc tÕ hiÖn nay tæng sè tiÒn thu vµo sö dông vèn vµ NSNN hµng n¨m lµ kh«ng ®¸ng kÓ, bá kho¶n thu nµy DNNN sÏ cã thªm ®iÒu kiÖn tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt. §èi víi hÖ thèng tÝn dông: §Æc biÖt chó ý ®Õn h×nh thøc tÝn dông thuª mua. NghÞ ®Þnh 64/CP míi lµ ph¸c th¶o ban ®Çu cÇn ph¶i hoµn thiÖn vµ bæ sung, n©ng cao tÝnh chÊt ph¸p lý cña v¨n b¶n nÕu cÇn cã thÓ ban hµnh LuËt thuª tµi chÝnh bªn c¹nh LuËt ng©n hµng. CÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p ®Ó khuyÕn khÝch c¶ hai bªn ®i thuª vµ cho thuª. + Cho phÐp c¸c Tæng c«ng ty thµnh lËp c¸c c«ng ty tµi chÝnh ®Ó chñ ®éng thu hót vèn tõ bªn ngoµi vµ ®Ó thuËn lîi cho viÖc ®iÒu hßa vèn gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn trong Tæng c«ng ty. - T¨ng c-êng quyÒn tù chñ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ vèn vµ tµi s¶n së h÷u Nhµ n-íc t¹i doanh nghiÖp: + Cho phÐp DNNN sö dông linh ho¹t c¸c lo¹i vèn quÜ kinh doanh ®-îc chuyÓn ®æi c¬ cÊu tµi s¶n tõ tµi s¶n cè ®Þnh sang tµi s¶n l-u ®éng vµ ng-îc l¹i. + Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp chñ ®éng nh-îng b¸n thanh lý nh÷ng tµi s¶n cè ®Þnh n»m ngoµi tµi s¶n phôc vô môc tiªu kinh doanh chÝnh vµ tµi s¶n ®Æc biÖt ®-îc Nhµ n-íc qu¶n lý ®Ó thu håi vèn phôc vô nhu cÇu vèn cho ho¹t ®éng kinh doanh míi. + Doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®-îc cÇm cè thÕ chÊp tµi s¶n ®Ó huy ®éng vèn. 1.2. TiÕp tôc s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp Nhµ n-íc theo h-íng: + S¸p nhËp c¸c doanh nghiÖp nhá ®Ó t¹o ra c¸c doanh nghiÖp lín cã tiÒm lùc m¹nh vÒ tµi chÝnh kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n t¸n manh món cã qui m« qu¸ nhá. + Kiªn quyÕt m¹nh d¹n sö lý c¸c doanh nghiÖp kinh doanh thu lç