Tài liệu Giáo trình lý thuyết tài chính

TH¿‹C SP OONG THE VAN HONG KHOA KINH TE - TPUONG CAO OANG NGHE CO OIE( N HA N I (Ch d bién) 6IA0 TRINH LT IE9IEI TDUfIG CHO TRINH OQ TRUNG CAP NGHE VA CAO DANG NGHE) NHA XUAT BAN LAO Hé N o]i - 2009 NG CN. IVgiiyéii Z’fii Anti Cdng véi st doi moi cua dét ni/oc vé hoi nhap kinh té quoc té, ché vé téi chinh, ke toén khéng ng0hg du'oc doi mdi vé do{ hoén thién de phu hop voi tinh hinh phat trim kinh té - xé héi trong nuoc vé quoc te. Voi muc tiéu trang bi cho hoc vién nh0hg kién thu'c co ban vé téi chinh vé k néng x? ly céc v6n de téi chfnh, tain cd set cho viec nhan th0'c, hqc tap cac mén chuyén mon cua nghé, ding thoi dap King du'qc ch long trinh khung cua Bo Lao déng Thu'ong binh vé Xé hoi, Khoa Kinh te tr t/ong Cao déng nghé ca dién Ha Néi bién soan Giéo trinh LQ thuyét téi chinh (Diing cho trinh dc› trung cé“p nqhe vé cao dang ngh4) Cuon séch gom 8 chu'ong: Chu’dng I Nh0hg vtfn dé co ban vé téi chinh Chu'ong II Ngén séch nhé nt/oc Chcang I II Téi chfnh doanh nghiep Chi/ong IV Téi chinh trung gian Chtfong V Téi chinh Qu6c ID Cht/ong VI Th| tru'dng téi chfnh Chi/ong VII Cén doi téi chinh tong hop Chuong VIII Céng téc kiem tra tai chinh Trong do, trinh do Trung cép nghé hoc hoc 5 Cht/ong (Tu chu'ang I den Chu’ong V), trinh do Cao ding nghé hgc hoc 8 Chu’ong (Tu' Chu’ong I den Chi/ong VIII). Noi dung bién soan theo hinh th0'c tich hop gi0t› IQ thuyét vé tht,fc hénh. Trong qué trinh bién soan, nhém tac gia da tham khao nhi6u téi li u lién quan cua céc trUdng Dai hoc, Cao ding, trung cép chuyén p nhét nhi3hg kién thu'c méi nhat. nghiep va day nghé vé Méc dd dé co nhieu co géng nhung khéng trénh khoi nhEfhg thieu sét. Nhom téc gia rat mong nhan du c srr déng gép y kién cda céc thay, co giéo vé céc ban hoc sinh cdng déng dao ban doc de giao trinh ngéy céng hoén thien hon. Xin trén trpng cém on! NHOM TAC GU 4 chuans I NHW £ VAN DE £0 BAN IE TAI £k lNH 1. Tién dé quyet d)nh st ra dfti, ton tai va ph:it trié ri cua t3i chinh Chinh sui xuat hi(n cua san xufit - trao doi hang hoa vfi tién t( la mot trong nhflng nguyén nhfin chit yéu thuc day n anh rné s phfin chia giai cap va dot kh:ing giai cap. Trong tliéu 1:ie( n lich st do, Nh?u nuéic ‹la xuat hien. Khi Nha nu'‹ic xuat hicn vfii tu cach 1:i ngifdi co quyén lcfc chinh tri, Nh‹i nifdc dfi nam lay viec diic tién, in tién va liiu thf›ng ding tién; tae dong dén sit van dong doc 1a( p cua dong tién trén phudng dren guy dinh hi(u liJc phap ly ciia dfing tién va tao ra moi truo‘ ng ph p 1y cho vi(c tao lap va si’i dung cac guy tién t(. Nh?u nUfic tham gia trUc tiép v²ao vi(ec huy ‹tong, phan phéi va sit dung in(ot bfi phan quan trong cua car xa h(o i d ‹thin b:to cho vi(c thuic hi(n cac chtfc nang, rihi(m vu ciia ininh bang nhiéu hinh thttc 1:hac nhau thco ngu)-én tae bat 1›uoc hay tui nguy(en. Holt do( ng phan phoi Hi chinh la khach quan nhu’ng chiu siJ chi phfii trUc tiep ho(ac gian tiép ciia Nha nrf‹Jc thong qua cac chinh each ‹1u'¿c ban hanh va ay› dung trong nén trinh té nhil: chinh s:ich thué. chinh s:ich tién t(... Vi(c phan phfii cac nguon tai chinh trong xa hoi fi cac chu thé 1:hac nhan bao gid ciing phat tuan theo ché ‹lo chinh sach chung cua Nha nucic va tuy theo yéu c$u quan 1y trong t trng giai doan lich sit nhat dinh gan vfii cac ché do x²a li(oi khac nhan: Nha nUfic co liic thiic day hoac 1:inn ham set pk.at trién c:1c quan hc ph:in phoi tai chfnh. Bang quyén lute chinh tri vn thf›ng qua mf›t h( thong dtffing Hi chinh sach, clié do, Nha nuélc da tao nén moi trUcing phap ly cho sit holt ‹long cua tai chinh; Jfing th‹1i nam 1±y viec diic tién, in tién v?a lUu thong dong tien. Két luan: San xuat hang ho:i va tién t(e la nhfin to mang tinh khach quan co nghia quyét dinh s ra ddi, ton tai va 6 phat trién cua tai chinh; va Nha niific la nhan to co y nghia dinh hitfing tao ra hanh lang va diéu tiét st phat trié n cua tar chinh. 2. B3n chiit ciia tai chinh £'.2. Zfiéii lii n héri rig'ofii cii‹i t‹i i c?i iri?i Quan sat thif c tien cac qua trinh va( n dong kinh té - xa hfii co thé nhan théy, cac bié u hien bé n ngoai cua tai chinh thé hicn ra ‹ltf cii dang cac hi(n tu'cing thu vao bang tién va cac hién tu'dng chi ra bang tién fi cac chit thé kinh té - xa hoi nhif: dan cir, doanh nghi(ep nop thué bang tién cho nha nif fic; dari crf mua co phiéu, tral phiéu ciia c:ie doanh nghlpp, ngan hang, i:ho biyc nha nrf‹1c; Nha node cap phat tién tit Ngan siicli nh'a niffic tai tr‹I cho dining giao thong, triidng hpc, b e) nh vién cong.. tUpng Hi chinh ké trén cho thay, hinh thitc bicu hi(n bén ngoai cua t‹ai chinh thé hi(n ra nhU la sut van dong cua von tién t(, tién I( xuat hi(n vdi chtfc nang phif6ng ti(n thanh toan (d ngildi chi ra) va chric uang phif‹Jng tien cat trfi (d ngif‹1i thu vao). 'kién I( dat di(n cho mot ltfong gia tr] va diidc got la nguon tai chinh (hay nguon tai lute, nguon life tai chinh). Trong thUc té, nguon tar chinh ililpc noi dén dUdi nhieu tén got khac nhau nhif: tién von, von tién t(, von bang tién, von 1:inh doanh, von ngan sach, von trong dan... d m‹›i chu thé i:inh té — xa hoi. Khi nguf›n tai chinh dildc t(ap trung lai f thu vao) la khi cac guy tién te difdc hinh thanh (t¿o I:ip), va khi nguén tai chinh dUOc phan tan ra (chia ra) la fire cac guy ti n te dif pc sit dung. Qua trinh v(an dong cua cac nguon Hi chinh cling chinh la qua trinh tao l8p va stt dung cac guy tién t(. Do la qua trinh cac chu thé I:inh té — xa hoi tham gia p›han phoi céc nguon Hi chinh thong qua cac heat ‹long thu chi b ng tién. 7 › v(an dong cua cac nguon Hi chinh ID d(oc lilp vi mang tinh tat yéu khach quan, xuAt phat ttf yéu can cua c:ic linh vUc khfic nhau trong nén kinh te. C ‹' guy tién I( ciia cac chit thé kinh té - xa hoi eo cac d(ac tru'ng cd ban sau: Z’hé n/ifii, cac guy tién t( luon biéu hi(n cac quan h( sci hflu. St van dong ciia cac guy tién t( (hinh thanh hay sit dung guy') co thc dren ra trong pham vi m(ot hinh thiic so hiiu hoa)‹: gifia cac hinh thiic sd hfJu, nhung khi két thuc mot giai doan v'jn df›ng nan tlo ciia quy (hinh th²anh hay sit dung ‹juy) tlii nioi chin thé cua hinh thiic sfi hiiu nay hay hinh thuc sfi hiiu khac sé nh(an difpc cho minh m(ot phan nguon 1ctc Hi chinh nhii la két qua tat yéu ciia qua trinh phan phoi cua cai xfi hot clifdi hinh thilc gia tri. 7’hé Uni, cac guy tién té lufin mang tinh muc dich ciia ngufin Hi chinh. Day la dac diérn chit yéu ciia c:ie guy tién I(. l³han lcin c:i‹i quy tién I( dé'u co muc dich st dung cuoi cung tieli luy ho(ac tieu ‹fling. Vi ‹iu: Ng n s:ich nha nufic - guy tién t d(ac biet cite Nh‹i nitfic dé phuc vu viée thrtc hi(en chuc nang cua Nha nitric; von cua doanh nghi(p - mf›t loai guy tien I( d(ac biet trong cac doanh nghi(p dé phuc vu cho hoat ‹ling san xuat 1:inh ‹loanh ciia doanh nghi(p; quy khau hao tiai sin cfi dinh trong c:ic doanh nghiep d tai san xuat gian den tai san co d]nh ciia doanh nghiep; guy bao hiém xa hoi ‹lé trd cap cho ngU‹1i lao dong 1:hi hp mat site lao dong (tain thdi tray vinh vién); ngan sach gia dinh dé phuc vu muc ‹tich i ia dinh. . Tuy nhién, vfii sU ph:it trién tla tiéu dfing cua dang cua cac hoat ‹long kinh ID, da)c bi(t la trong diéu 1:ién ki nh té thi triidng, co c‹i nhUng qtiy tién Ie trung gian (nhif chinh) du’‹1c hinh thanh va srt ‹lung co thiJi han clio viée hinh thanh cac b thanh toan v²a phifdng tien ciit trft trong qua trinh tae 1 p va sit ilung cac guy tien dai di(en cho nhfing Eilc mua nhat te) d|nh d c:ic chit thé kinh té - xa hoi. - Tai chinh phan :inh tong hpp cac rnoi quan h( 1:inh té nay sinh trong qu:i trinh phfin phfii cac nguon tai chinh thong qua ‘c tae 1(ap dap itng c:ie nhu can khac nhau cua cac chit thé trong xa hoi. 3. Chu’c uang cua Hi chinh l0 - B(o ph(an tai san, Hi nguyén quoc gia co thé cho thué, nhifdng ban ‹.'‹› thdi h n. Xét vé in a) t hlnh thitc ton tai, nguon Hi chinh ton tai dUfii dang him hinh ho"ac vfi hinh: - Nguon Hi chinh hfm hinh ID nguon tai chinh ton taI dif ‹1i hinh thai ;;iii trJ va hinh thai hi(n v t. Dtffii hinh th:ii gia tr], nguon t:ii chinh ton tar dufii hinh thiic: tién dan toe (noi Ie), tién lich sit - vang va ngoai te. Nguén ta1 chinh ton tai du'di dang tién t( tlang van dong thutc té trong chu trinh tuan hoan cua nén kinh té nén dUdc got la ngu‹n Hi chinh thUc té. Chinh nhci v;io su van dong cua cac nguon Hi chinh nity rna cac guy tién I( kh:ie nhau co thé dUpc tuo 1(ap hoae dif pc ski ilung cho cac muc dich k héc nhau ‹la dinh trufic. Diidi hinh th i hien v(at, nguon tai chinh ton tar dUfii hinh thtlc bat ‹long san, Hi nguyén, d(ong san, ‹lat dai... (got chung Ta tai san). Nguon tai chinh diidi ding hi(n v(at dupc gpi Ta nguon ta² i chinh tiém nang bfii vi chung dupe coi nhtf cé› mot kha nang Hi chinh. Trong diéu ki(en kinh té thi trifling, vfii sit phat trién manh me ciia cac quan h( h'ang hoa - tién te, i:ha nang chuyén he:i cua t²ai chinh thanh tién sé due thuc hi(n dé dang va nhanh chong. Khi tai s:in thiJc hi(n gia tr], chiing sC bien thanh cac khfii tién t( hoa vao cac luong tién te cua chu trinh tuan hoan I:inh te va khi do nguon tai chinh tiérn nang chuyén hoa thanh nguon tai chinh thiic té. - Ngu n tai chinh vfi hinh la nguon tai chinh ton tai dif fii dang erm pliuin I:hfing cé hinh th i v(at chat: dii 1i(u thong tin, phat niinh sang ché, bi quyét ky thua) t... Nhflng san pham I:é trén, ban th:in churig co gia tri va trong diéu ki(n kinh té thi triidng chiing co thé chuyén thanh tién qua mua ban, do d6 chiing dtfpc coi la mf›t bo pha) n can thfinh cua tong tlié cac nguon tai chinh trong xa hoi. Quan ni(m vé tong nguon lure tai chinh nhU trén cho phép hinh dung day di’i hdn v nguon Hi chinh quoc gia dé co the tim ra cac bien phap thich hdp nham khai thac, huy ‹long, dung chting Chu thé co quyen sci hflu c:ie nguon tai chf nh. Chis thé d day l'a nhflng ngrfcii chit “‹lich thUc”‹'ua von ties té. Ht› co ‹juyen J›hfi n phfii va srt dung chiing theo y chu quan cua minh. — Chu th é co quyén lctc chinh tri. Chfi the muon noi fi ‹lay qiiyén siJ liflu hay quyén su ‹lung cac 'n co thé nguon Hi chinh, nhifng ’1’i’orig phfin phoi cua khf:›ng chi tai chinh ma con co nhflng pharn tril kinh té kh:ie dUpc sit dqng véli tU cfiuh mot cling cu phfin phoi nhU thUdng mai, gi:i " ttiiéénn 1tf‹Jng.. nioi ‹:fing cu drfpc siI dung theo cac each kh:ic nhau va co nhiing dac diém riéng. - La qua trinh ph:in phoi dién ra m(ot c:ich thifcing xuyén, lién tuc bao gom cii phan phoi lan dau va phiin phoi lai. 3. 1.6. Qua Irinh phcin phéi Phfin phoi llln dim san phdm xé hoi la quit trinh phiin phoi chi dren ra d linh vpc san xudt cho nhiing chu thé tham gia vao qu:i trinh tao ra cua c:ii vat chat hay thuic hi(n cac dich vp. Chi'i thé phan phoi: doanh nghi(p, ngifdi lao dong, Nhii nude, ng:in hitng... Két qua phfin phoi: Hinh thanh nén cac phan thu nh(ap cc ban cua cac chin the phiin phoi. Toan bo doanh thu tit két qua ho:jt dong difpc phan phoi nhif sau: — Mot phan bit dap vao nhfing hao phi v(at chat trong qua trinh san xuht: doi tUpng lao dong, tit li(u lao dong. tién t( hay dung chiing theo c:ic muc dich da dinh. 3.£.2. Dfii t itpng gié m iffic tfii c/iiiiIi la qué trinh va) n dong cua cac nguon Hi chinh, qua trinh tao ldp va' sui dung cac guy tién t(c. 3.2.3. Ché thé’ giciin dé“c let chu thé’ cua phcin phé‘i . Nha niific, doanh nghi(p, to chftc xa hoi, gia dinh. 3.2.5. Diic diém eiia gidm d‹›“e tiii chinh H( thong tai chinh Ta tong thé cac ho t dong Hi chinh trong cac linh c khac nhau ciia nén kinh te quoc dan nhifng co quan h( htm cd vfii nhau “ viéc hinh thanh va sit dung cac guy tién t( d cac chit thé kinh té - xa h(oi hoat dong trong cac linh c do. Can cit dé xac d)nh céc khfiu tai chinh cua h( thong Hi chinh: 7'/ii? nhfit, mot khau tai chinh phai la mot diéin hoi tu ciia cac nguon tai chinh, la ndi there hi(n vi(c “bcim” va “hut” cac nguon Hi chinh. CI dé cac guy ticn t( ‹l c thii dUdc tao lap vh difclc sft dung. 7’h f /icti, dunc coi la rriot kh:in tai chinh néu fi do cac hoat dong Hi chinh, su v(an dong cua cac nguon Hi chinh, vi(c I:yo 1a(p va si'I dung c:ic guy tién te lufin gan lién vfii m pt chin thé ph:i n phoi cu thé, xac d)nh. C:ic hoat do) ng phfin phoi gan vdi do nhiéu chit I h é chi phoi déu khéi ng dif pc coi la khéu tai chinh doc lap, chang han nhit linh viic Hi chinh dot ngoai. Thti ba, dvt0c xép vao cung mot kh:iu Hi chinh néu c:ie hoat dong tai chinh co ciing tinh chat, da)c diorn , vai tro, no tinh dong nhat vé hinh thttc ciic quan h( tai chinh va tinh muc dich ci’ia guy tién t( trong linh vUc hoat dong. Nhif vfiy: Khfiu tai chinh la ndi hoi tq ci’ia cac nguon tai chinh, n0i dren ra vi(c the I(ap va sit dung c:ie guy tién t( gdn lién vfii viec thutc hi(n chiic nilng, nhi(m vu cua chu thé trong linh viic hoat dong. Difa vao c:ie cdn ci? trén, hi(n nay d Vi(t Nam cé c:ic khau tai chinh sau: - Tai chinh nha nitric. - J’ai chinh doanh nghi(p. - Cac kh:iu tai chinh trung gian: Tfn dung, biro hiém. - Tiii chinh ho gia dinh vfi c:ic to chitc xE h(oi. Gifla cac khau Hi chinh cé nioi quan h( rang bu(oc trong vi(c I:yo l(ap va sf1 dqng c:ic quy tién te. Moi quan h( dé dupe the hi(en qua sd do sau: