Tài liệu Dạy học dự án vào bài dạy viết quảng cáo lớp 10

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC NGUYỄN THỊ THÙY TRANG DẠY HỌC DỰ ÁN VÀO BÀI DẠY VIẾT QUẢNG CÁO - LỚP 10 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC SƠN LA, NĂM 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC NGUYỄN THỊ THÙY TRANG DẠY HỌC DỰ ÁN VÀO BÀI DẠY VIẾT QUẢNG CÁO - LỚP 10 Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngƣời hƣớng dẫn: Th.S Nguyễn Thị Ngọc Mai SƠN LA, NĂM 2017 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận này, em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và rèn luyện tại trường Đại học Tây Bắc. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới cô giáo hướng dẫn, Thạc sĩ Nguyễn Ngọc Mai đã hướng dẫn tận tình, chu đáo, hết lòng chỉ bảo, giúp đỡ em thực hiện khóa luận này. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến ban lãnh đạo, các thầy cô giáo trường THPT Bắc Yên, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La đã giúp đỡ em trong quá trình thực nghiệm tại trường. Em chân thành cảm ơn các thầy cô trong tổ Phương pháp dạy học Ngữ văn, tập thể các thầy cô trong khoa Ngữ văn, Trung tâm thông tin thư viện trường Đại học Tây Bắc cùng cố vấn học tập và tập thể lớp K54B Đại học Sư phạm Ngữ văn đã tạo điều kiện giúp em hoàn thành khóa luận. Cuối cùng, em xin cám ơn sâu sắc đến gia đình và bạn bè đã giúp đỡ, tạo động lực cho em hoàn thành khóa luận này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện khóa luận một cách hoàn chỉnh nhất. Song, do buổi đầu mới làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, tiếp cận với thực tế giảng dạy cũng như hạn chế về kiến thức lí luận và kinh nghiệm thực tiễn nên không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Vì vậy, em rất mong nhận được sự góp ý của quý Thầy, Cô giáo và các bạn đồng nghiệp để khóa luận được hoàn chỉnh hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Sơn La, tháng 5 năm 2017 Sinh viên Nguyễn Thị Thùy Trang MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU..............................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ...........................................................................................................1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................................3 3. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................................7 4. Nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................................7 5. Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................................7 5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận ................................................................................7 5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ............................................................................7 5.3. Phương pháp thống kê toán học ................................................................................8 6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................8 6.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................................8 6.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................8 7. Đóng góp của khóa luận ...............................................................................................8 8. Cấu trúc của khóa luận .................................................................................................9 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ VẤN ĐỀ DẠY HỌC THEO DỰ ÁN .......10 1. Cơ sở lí luận về phương pháp DHTDA......................................................................10 1.1. Khái niệm DHTDA..................................................................................................10 1.1.1. Dự án và dự án học tập .........................................................................................10 1.1.2. Khái niệm DHTDA...............................................................................................10 1.2. Đặc điểm của phương pháp DHTDA ......................................................................12 1.2.1. Bản chất của DHTDA...........................................................................................12 1.2.2. Mục tiêu của DHTDA ..........................................................................................12 1.2.3. Đặc điểm của DHTDA .........................................................................................13 1.2.4. Vai trò của của người dạy và người học trong DHTDA......................................15 1.2.5. Cách kiểm tra, đánh giá trong DHTDA ...............................................................16 1.3. Điều kiện để áp dụng phương pháp DHTDA .........................................................17 1.3.1. Nội dung học tập ...................................................................................................17 1.3.2. Đối tượng người dạy và người học ......................................................................17 1.3.3. Phương tiện dạy học .............................................................................................17 1.4. Tiến trình DHTDA ..................................................................................................17 1.5. So sánh phương pháp dạy học theo dự án với dạy học truyền thống .....................20 1.6. Đánh giá ưu điểm và nhược điểm của PP DHTDA ................................................21 1.6.1. Ưu điểm ................................................................................................................21 1.6.2. Nhược điểm...........................................................................................................21 2. Thực trạng việc vận dụng phương pháp DHTDA ở trường THPT Bắc Yên – huyện Bắc Yên – tỉnh Sơn La ....................................................................................................22 2.1. Tình hình dạy học của giáo viên và học sinh ..........................................................22 2.1.1. Tình hình dạy của giáo viên .................................................................................22 2.1.2. Tình hình học tập của HS .....................................................................................23 2.2. Khả năng vận dụng DHTDA vào dạy học Ngữ văn ở trường THPT Bắc Yên ......23 2.3. Nguyên nhân ............................................................................................................24 Tiểu kết chương 1 ...........................................................................................................25 CHƢƠNG 2. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO PHƢƠNG PHÁP DỰ ÁN VÀ VẬN DỤNG VÀO DẠY HỌC BÀI VIẾT QUẢNG CÁO - NGỮ VĂN 10 ............26 1. Tiến trình dạy học theo dự án .....................................................................................26 1.1. Nguyên tắc thiết kế bài DHTDA .............................................................................26 1.2. Tiến trình dạy học theo dự án ..................................................................................26 1.2.1. Lập kế hoạch dự án ...............................................................................................27 1.2.1.1. Lựa chọn chủ đề và tiểu chủ đề .........................................................................27 1.2.1.2. Lập hồ sơ bài dạy ...............................................................................................28 1.2.1.3. Xây dựng mẫu sổ theo dõi dự án và bộ công cụ đánh giá ................................29 1.2.2. Thực hiện dự án ....................................................................................................30 1.2.2.1. Lập kế hoạch dự án ............................................................................................30 1.2.2.2. Thu thập và xử lí thông tin ................................................................................30 1.2.2.3. Thảo luận với thành viên trong nhóm ...............................................................30 1.2.2.4. Tham vấn giáo viên hướng dẫn .........................................................................31 1.2.2.5. Xây dựng sản phẩm ...........................................................................................31 1.2.3. Báo cáo và đánh giá dự án ....................................................................................31 1.2.3.1. Trình bày sản phẩm ...........................................................................................31 1.2.3.2. Đánh giá sản phẩm.............................................................................................32 1.2.3.3. Nhìn lại quá trình thực hiện ...............................................................................32 2. Đặc điểm bài học và khả năng vận dụng phương pháp DHTDA vào dạy học bài Viết quảng cáo – Ngữ văn 10 .................................................................................................32 3. Bộ kế hoạch dạy học bài Viết quảng cáo vận dụng phương pháp dạy học theo dự án ....33 3.1. Hồ sơ bài dạy ...........................................................................................................34 3.2. Mẫu sổ theo dõi dự án .............................................................................................42 3.3. Bộ công cụ đánh giá dự án ......................................................................................47 Tiểu kết chương 2 ...........................................................................................................55 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM...............................................................56 1. Các yêu cầu cơ bản của thực nghiệm sư phạm ..........................................................56 1.1. Mục đích thực nghiệm .............................................................................................56 1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................................56 1.3. Đối tượng và thời gian thực nghiệm .......................................................................56 1.3.1. Đối tượng ..............................................................................................................56 1.3.2. Thời gian ...............................................................................................................56 1.4. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................................57 1.5. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm ..........................................................................57 1.6. Tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm ...................................................................57 2. Nội dung thực nghiệm ................................................................................................58 2.1. Chuẩn bị cho quá trình thực nghiệm ........................................................................58 2.2. Tiến trình thực nghiệm .............................................................................................58 3. Đánh giá kết quả thực nghiệm ....................................................................................63 3.1. Đánh giá giờ học qua quan sát, phỏng vấn ...............................................................63 3.2. Đánh giá kết quả học tập của HS qua phiếu khảo sát ...............................................64 3.2.1. Về mức độ hứng thú với giờ học ...........................................................................65 3.2.2. Về mức độ hiểu bài của HS ...................................................................................66 3.2.3. Về những năng lực, kĩ năng HS có được sau bài học ............................................67 3.3. Đánh giá hiệu quả của PP DHTDA ..........................................................................68 3.3.1. Những mặt đạt được khi áp dụng PP DHTDA ......................................................68 3.3.2. Những khó khăn gặp phải khi áp dụng PP DHTDA .............................................68 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................................70 KẾT LUẬN ....................................................................................................................71 1. Kết luận .......................................................................................................................71 2. Kiến nghị .....................................................................................................................72 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................73 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CNTT : Công nghệ thông tin DHTDA : Dạy học theo dự án GV : Giáo viên HS : Học sinh PP : Phương pháp PPDH : Phương pháp dạy học PP DHTDA : Phương pháp dạy học theo dự án SGK : Sách giáo khoa THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TNSP : Thực nghiệm sư phạm Tr : Trang VBQC : Văn bản quảng cáo QC : Quảng cáo DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: So sánh PPDH truyền thống và PP DHTDA……………………………....20 Bảng 3.1: Nhiệm vụ của các nhóm HS ..........................................................................59 Bảng 3.2: Đánh giá của HS về mức độ hiệu quả của giờ học .........................................65 Biểu đồ 3.1: Đánh giá cảm nhận của HS về mức độ hiệu quả của giờ học ...................65 Bảng 3.3: Phản hồi về mong muốn của HS nếu GV tiếp tục thực hiện PP DHTDA ......65 Bảng 3.4: Phản hồi về mức độ hiểu bài của học sinh ......................................................66 Biểu đồ 3.2:Đánh giá phản hồi của HS về mức độ hiểu bài ............................................66 Bảng 3.5: Phản hồi của HS về những khó khăn gặp phải khi thực hiện dự án................69 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Tiến trình DHTDA ........................................................................................27 Sơ đồ 2.2: Các bước thực hiện dự án trong hồ sơ bài dạy .............................................28 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Trong thời đại ngày nay, sự bùng nổ và phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, sự giao thoa giữa các nền văn hóa, sự hợp tác về mọi mặt trên thế giới đang được đẩy mạnh, thì giáo dục ngày càng được chú trọng và trở thành một cuộc cách mạng lớn. 1.2. Đổi mới phương pháp dạy học là một vấn đề tất yếu của thời đại. Nghị quyết Đại hội Đảng lần VI cách đây 22 năm được xem như là “Tuyên ngôn đổi mới” của nền giáo dục Việt Nam. Hiện nay, chúng ta đang đứng trước áp lực hội nhập toàn cầu và phát triển giáo dục chính là điểm xuất phát của “giấc mơ Việt Nam” – một nền giáo dục đột phá, một mục tiêu, một nét mới của giáo dục Việt Nam. Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1-1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12-1996), được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (12-1998), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 15 (4-1999). Luật Giáo dục (12/1998), điều 24.2 đã ghi: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập của học sinh” [9]. Tại Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo (2013) đã chỉ ra: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”, “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh” [17]. Nghị quyết đã thể hiện rõ sự chuyển dịch của nền giáo dục Việt Nam từ dạy học tiếp cận nội dung sang dạy học tiếp cận năng lực. Điều này đã yêu cầu giáo dục không chỉ đổi mới về nội dung các môn học mà còn phải có sự thay đổi về phương pháp giảng dạy để đạt được hiệu quả cao nhất. Tuy nhiên, trong nhà trường hiện nay việc vận dụng các phương pháp dạy học (PPDH) truyền thống vẫn là phổ biến. Người thầy đóng vai trò là trung tâm trong việc truyền đạt kiến thức từ sách giáo khoa (SGK) cho học sinh (HS), còn HS là người thụ động tiếp thu những kiến thức ấy. Như vậy, PPDH truyền thống phần nào đã hạn chế 1 sự sáng tạo, tích cực của HS, khiến các em ôm đồm quá nhiều kiến thức sách vở mà không có những khả năng mềm cần thiết cho cuộc sống thực tiễn như: khả năng giao tiếp, chọn lọc và xử lí thông tin, khả năng làm việc nhóm một cách hiệu quả… Theo PPDH truyền thống thì quan trọng nhất là giúp HS tiếp nhận những nội dung chuẩn kiến thức trong SGK, vì thế giáo viên (GV) thường truyền đạt những kiến thức được quy định trong SGK là chính mà ít mở rộng hay nâng cao thêm những kiến thức bên ngoài cho HS. Tuy nhiên, sự bùng nổ thông tin khiến vòng đời của SGK và giáo trình phải rút ngắn, nếu không sẽ bị coi là lạc hậu và phản tác dụng. Chính vì vậy, trong những năm gần đây SGK liên tục được thay đổi nhằm phù hợp với nhu cầu của thời đại. Có thể nói rằng, việc đổi mới PPDH không có nghĩa là phủ nhận sạch trơn PPDH truyền thống và cho nó vào dĩ vãng mà chính là sự kết hợp mang tính kế thừa cho PPDH mới nhằm mạng lại hiệu quả cao hơn cho người học. Theo kết quả nghiên cứu của khoa học hiện đại cho thấy: HS chỉ có thể ghi nhớ được 5% nội dung kiến thức thông qua việc đọc tài liệu; thụ động nghe giảng nhớ được 15%; thông qua quan sát có thể nhớ được 20%; kết hợp nghe và nhìn nhớ được 25%; thông qua thảo luận, bàn bạc với nhau có thể nhớ được 55%; nhưng nếu HS được trực tiếp tham gia vào các hoạt động để qua đó tiếp thu kiến thức thì có khả năng ghi nhớ đến 75%; còn nếu giảng giải lại cho người khác có thể ghi nhớ đến 90%. Điều này cho thấy tác dụng tích cực của việc dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS. Vì vậy, có thể thấy PP học thông qua hoạt động, hướng HS vào hoạt động là một PP hiệu quả và phù hợp. PP này là con đường ngắn để dẫn HS tìm hiểu kiến thức, vận dụng những kiến thức vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. 1.3. Một trong những PPDH hiện nay hướng vào hoạt động của HS và thu được hiệu quả cao là PP Dạy học theo dự án (DHTDA), hay Dạy học dựa trên dự án, Dạy học dự án. Phương pháp DHTDA góp phần gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, đào tạo năng lực làm việc chủ động sáng tạo, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác của người học. PP này được đặt nền tảng ở Mỹ từ đầu thế kỉ XX và được phát triển, áp dụng trong hệ thống giáo dục của nhiều quốc gia. Ở Việt Nam, DHTDA được chú trọng nghiên cứu lý thuyết và ứng dụng khá nhiều trong những năm gần đây nhưng việc ứng dụng vào thiết kế và giảng dạy các bộ môn chưa nhiều, đặc biệt là môn Ngữ văn. 2 1.4. Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nước ta đã có sự quan tâm đặc biệt đến giáo dục của vùng Tây Bắc. Tuy nhiên, do là giáo dục vùng cao nên còn nhiều khó khăn, hạn chế trong cả hoạt động dạy và học. Do đặc điểm của HS vùng Tây Bắc nói chung và HS trên địa bàn huyện Bắc Yên nói riêng đa phần là con em các dân tộc thiểu số, yếu tố về ngôn ngữ bản địa còn in đậm trong mỗi HS, do vậy trở ngại lớn nhất của HS trên địa bàn huyện là hàng rào ngôn ngữ giữa ngôn ngữ phổ thông và ngôn ngữ bản địa. Bên cạnh đó, trình độ nhận thức và tư duy của các em còn nhiều hạn chế nên chưa được tiếp cận nhiều với PPDH mới. Vì vậy, việc vận dụng PP DHTDA vào hoạt động dạy và học cho đối tượng HS trên địa bàn huyện Bắc Yên, cụ thể là HS trường THPT Bắc Yên là cần thiết, nhằm nâng cao hiệu quả học tập, phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo cho các em HS. Với mong muốn có thể hệ thống những hiểu biết về cơ sở lí luận - thực tiễn về DHTDA, qua đó đề xuất cách ứng dụng DHTDA vào bài học cụ thể nên chúng tôi đã mạnh dạn tìm hiểu và lựa chọn đề tài nghiên cứu “DẠY HỌC DỰ ÁN VÀO BÀI DẠY VIẾT QUẢNG CÁO – LỚP 10”. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Theo sự giải thích của các nhà khoa học thì DHTDA có nguồn gốc từ khái niệm “dự án” trong lĩnh vực kinh tế, xã hội được đưa vào lĩnh vực giáo dục – đào tạo và được sử dụng như một PPDH hay hình thức dạy học. Từ cuối thế kỉ XVI, ở Italia người ta đã sử dụng khái niệm dự án trong dạy học ở các trường dạy nghề kiến trúc, rồi tiếp đó là ở Pháp. Đến thế kỉ XVIII, nhờ ảnh hưởng của các cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật, tư tưởng của DHTDA đã lan truyền sang nhiều nước ở Châu Âu và Châu Mỹ, áp dụng dạy học trong một số trường đại học: ở đó mỗi dự án đòi hỏi người học phải được thực hiện một nhiệm vụ là thiết kế và gia công một sản phẩm kĩ thuật. Để làm được, người học phải phát huy tính tự lực cao, phải vận dụng tốt những kiến thức và kĩ năng đã được trang bị. Các nhà sư phạm Mỹ đã xây dựng cơ sở lí luận cho phương pháp dự án (The Project Method) và coi đó là PPDH quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học “lấy người học làm trung tâm”, nhằm khắc phục nhược điểm của PPDH truyền thống. Ban đầu, PP DHTDA được áp dụng chủ yếu với các môn học thực hành mang tính chất kĩ thuật. Sau đó, được vận dụng vào các môn xã hội học và các môn học khác. Đến cuối 3 thế kỉ XIX, DHTDA đã được sử dụng phổ biến trong hoạt động dạy học trong các trường phổ thông và đại học trên thế giới, đặc biệt ở các nước phát triển. J. Deway và Charles Perice là hai người đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành cơ sở lý thuyết cho DHTDA. Họ đã đưa ra những lý thuyết về DHTDA và khẳng định rằng: tất cả mọi người dù già hay trẻ đều học bằng hoạt động thông qua mối quan hệ với môi trường thực tế. Đây chính là những viên gạch đặt nền móng cho một PPDH tích cực, nhấn mạnh vào vai trò của người học nhằm phát huy tối đa, toàn diên khả năng chủ động, tích cực, sáng tạo của người học. Trên thế giới, nhiều nghiên cứu lí luận cũng đã ủng hộ việc áp dụng DHTDA trong các trường học để khuyến khích HS giảm thiểu hiện tượng bỏ học, thúc đẩy các kĩ năng hợp tác và nâng cao hiệu quả học tập (Quỹ học tập Georgl, 2001) – Đại diện cho các trào lưu này là John W. Thomas (1998) với Dạy học theo dự án – Tạo hứng thú cho việc học [6] và John W. Thomas (2000) với Điểm lại các nghiên cứu về phương pháp dạy học theo dự án [7]. Có thể nói, việc ứng dụng PP DHTDA đã được thực hiện khá phổ biến trên thế giới. Ở Việt Nam, để hướng đến một nền giáo dục mới thì việc đòi hỏi cần có những PPDH hiệu quả và tích cực trở thành một yêu cầu cấp thiết. Chính vì thế mà DHTDA đã nhanh chóng được nghiên cứu, phổ biến để đưa vào ứng dụng trong thực tế dạy và học. Năm 2004, PP DHTDA đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo kết hợp với công ty Intel Việt Nam triển khai thí điểm tại nhiều trường học trên cả nước qua chương trình “Dạy học hướng tới tương lai” (Teach to the future). Chương trình nhằm mục đích giúp GV sử dụng PP DHTDA trên nền công nghệ máy tính để phát huy năng lực của HS, dẫn dắt các em đến với một PP học tập hiệu quả hơn. Chương trình đã tạo ra sự thay đổi tích cực trong thực tiễn dạy và học trong các trường học ở Việt Nam. Bên cạnh đó, DHTDA còn xuất hiện trong chương trình “Partner in learning” của Microsoft. Đây là một phần trong hệ thống các chương trình giáo dục của Microsoft, góp phần hiện thực hóa cam kết lâu dài của Microsoft nhằm thu hẹp dần khoảng cách giữa Việt Nam và các nước phát triển trên thế giới. Trường Đại học sư phạm Hà Nội đã đưa DHTDA vào chương trình lí luận dạy học Đại học dành cho các khóa đào tạo cao học; trường Đại học sư phạm Huế có dự án phát triển GV THCS; ngoài ra, DHTDA cũng được dự án giáo dục Việt – Bỉ đưa vào 4 chương trình tập huấn cho GV tiểu học nhằm “Nâng cao chất lượng đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tiểu học, THCS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam”. Ngoài ra còn có nhiều công trình nghiên cứu của nhiều tác giả khác và một số học viên cao học đã vận dụng quan điểm của DHTDA vào tổ chức dạy học ở một số trường tại Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội, bước đầu thu được nhiều thành công trong việc đổi mới PPDH, phát huy tính tích cực, tự chủ của người học, lôi cuốn người học vào thực hiện dự án học tập một cách tự giác, sáng tạo. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu liên quan đến DHTDA ở Việt Nam thời gian gần đây như: Dạy học trong dự án và vận dụng trong đào tạo giáo viên THCS môn công nghệ là luận án của tác giả Nguyễn Thị Diệu Thảo (2009) [13]. Trong luận án, tác giả đã trình bày cơ sở lí luận và thực tiễn của DHTDA trong đào tạo kinh tế gia đình, xây dựng cơ sở khoa học cho việc vận dụng DHTDA trong dạy học kinh tế gia đình vào một số chủ đề cụ thể. Sau đó, tác giả tiến hành thực nghiệm để khẳng định tính khả thi của vấn đề nghiên cứu. Vận dụng phương pháp Dạy học theo dự án trong day học phần hóa học phi kim chương trình hóa học THPT là luận án của tác giả Phạm Hồng Bắc (2013). Trong luận án, tác giả đã trình bày cơ sở lí luận và thực tiễn của DHTDA trong dạy học Hóa học, đề xuất quy trình vận dụng DHTDA trong học phần Hóa học phi kim THPT, quy trình đánh giá trong DHTDA và xây dựng bộ công cụ đánh giá. Sau đó, tác giả tiến hành thực nghiệm để khẳng định tính khả thi của vấn đề nghiên cứu. Nhóm tác giả Nguyễn Lăng Bình (Chủ biên) – Đỗ Hương Trà – Nguyễn Phương Hồng – Cao Thị Thặng (2010), Dạy và học tích cực – Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học, NXB ĐHSP [12]. Trong khi các nghiên cứu trước đó nghiên cứu về DHTDA thì nhóm các tác giả đã đi sâu nghiên cứu về học theo dự án và đưa ra khái niệm “Học theo dự án (Project Work) là hoạt động học tập nhằm tạo cơ hội cho học sinh tổng hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực học tập và áp dụng một cách sáng tạo vào thực tế cuộc sống” [12 , tr.125]. Ngoài ra, các tác giả cũng đã đề cập đến các bước học theo dự án và quy trình tổ chức cho HS học theo dự án. Có thể nói, đây là một tài liệu cần cho cả GV và HS khi thực hiện một dự án học tập. Trần Anh Tuấn (2012), Dạy học theo dự án, Tạp chí Giáo dục, số đặc biệt (11/2012) [21]. Theo tác giả, cần tạo ra một tình huống xuất phát, chứa đựng một vấn 5 đề, hoặc một nhiệm vụ cần giải quyết, trong đó chú ý đến việc liên hệ với hoàn cảnh thực tiễn xã hội và đời sống. Ngoài hai luận án và các công trình nghiên cứu chung về DHTDA trên còn một số công trình nghiên cứu về PP DHTDA ở nhiều môn học khác nhau như: Hóa học, Vật lí, Toán học, Địa lí… Trong các công trình nghiên cứu này, các tác giả đều đưa ra cơ sở lí luận và thực tiễn của DHTDA, phân tích những điểm tích cực của PP DHTDA với PPDH truyền thống. Đồng thời, các tác giả cũng đưa ra những định hướng cơ bản để thiết kế một dự án cụ thể và tiến hành thực nghiệm để khẳng định tính khả thi của dự án, sự cần thiết của PP DHTDA đối với các môn học. Bên cạnh đó còn có các bài viết khoa học của các tác giả TS. Trịnh Văn Biều, ThS Phan Đồng Châu Thủy, ThS Trịnh Lê Hồng Phương, TS. Dương Thị Hồng Hiếu… các bài viết này đã cung cấp những cơ sở lí luận về PP DHTDA cũng như tiến trình thực hiện và cách kiểm tra, đánh giá kết quả của việc dạy và học theo dự án. Riêng đối với bộ môn Ngữ văn, đã có các công trình nghiên cứu về việc ứng dụng PP DHTDA vào bộ môn này như: Vận dụng phương pháp dạy học “dạy học dự án” trong môn Ngữ văn ở trường trung học phổ thông của tác giả Trần Thị Thanh Hương (2010) [22] Tổ chức dạy học theo dự án phần Văn học nước ngoài chương trình Ngữ văn trung học phổ thông của tác giả Phạm Thị Thúy Chinh (2010) [18] Vận dụng dạy học dựa trên dự án trong dạy học làm văn ở trường trung học phổ thông của tác giả Nguyễn Thị Ngợi (2013) [14] Các đề tài trên mặc dù mới chỉ dừng ở mức vận dụng lí luận PP DHTDA để tổ chức dạy học một số kiến thức, nhưng bước đầu đã đạt được kết quả khả quan, góp phần đưa PP DHTDA đến gần hơn với bộ môn Ngữ văn. Các dự án đã tạo ra một không khí mới mẻ trong giờ dạy và học Văn, rút ngắn khoảng cách giữa kiến thức lí thuyết và thực tiễn đời sống. Từ đó thu hút sự chú ý của HS, nâng cao hứng thú học tập đối với môn học và rèn luyện cho HS những kĩ năng, kĩ xảo cần thiết trong cuộc sống. Như vậy, qua các công trình nghiên cứu về DHTDA, chúng ta có thể thấy rằng PPDH này ngày càng được áp dụng nhiều trong quá trình dạy và học ở nước ta. Tuy nhiên, so với các bộ môn khác, việc vận dụng PP DHTDA đối với môn Ngữ văn chưa nhiều, mới chỉ xuất hiện gần đây trong các chương trình dạy thử nghiệm ở một số trường THPT và cũng chưa có công trình nghiên cứu lí thuyết cụ thể nào. 6 Để giúp bản thân có thêm một PPDH mới, làm hành trang cho công việc giảng dạy sau này, là một giáo viên Ngữ văn tương lai, tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài Dạy học theo dự án vào bài dạy “Viết quảng cáo” – lớp 10 nhằm nâng cao hiệu quả của việc dạy học Ngữ văn nói chung và phân môn Làm văn nói riêng. 3. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu đề xuất phương án vận dụng PP DHTDA vào bài dạy “Viết quảng cáo – lớp 10” nhằm nâng cao hiệu quả dạy học Ngữ văn ở trường THPT. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Xuất phát từ việc nghiên cứu với khả năng và điều kiện cho phép, chúng tôi xác định đề tài có nhiệm vụ sau: Thứ nhất: Tìm hiểu lí thuyết về khái niệm dự án và phương pháp dạy học dự án làm cơ sở lí luận cho vấn đề nghiên cứu của đề tài. Thứ hai: Nghiên cứu về thực trạng việc vận dụng PP DHTDA trong dạy học Ngữ văn ở trường THPT Bắc Yên. Thứ ba: Nghiên cứu xây dựng các quy trình vận dụng PP DHTDA vào dạy học Ngữ văn; nghiên cứu chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn bài “Viết quảng cáo” – lớp 10. Thứ tư: Thiết kế hồ sơ bài dạy “Viết quảng cáo” – lớp 10 theo PP DHTDA. Thứ năm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm đối với phương án đã xây dựng để khẳng định tính khả thi của PP DHTDA trong dạy học Ngữ văn. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu các tài liệu tham khảo có liên quan đến PP DHTDA để có được những kiến thức cơ bản về cơ sở lí luận của PPDH này. 5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Tiến hành dự giờ, quan sát hoạt động dạy và học Ngữ văn của GV và HS trường THPT Bắc Yên, từ đó rút ra những nhận định về khả năng vận dụng DHTDA vào dạy học bài “Viết quảng cáo” – lớp 10. - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Lập các phiếu điều tra và tiến hành điều tra tình hình dạy học của GV và HS về các kiến thức liên quan đến văn bản quảng cáo, hoạt động quảng cáo trong đời sống hàng ngày. 7 - Phương pháp phỏng vấn: Tiến hành dự giờ, phỏng vấn, trao đổi với một số GV, HS nhằm làm rõ những kết quả thu được qua phiếu hỏi, đồng thời bổ sung thêm những thông tin cần thiết phục vụ cho quá trình nghiên cứu đề tài. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thiết kế dự án dạy học bài “Viết quảng cáo” – lớp 10 và giảng dạy tại trường THPT Bắc Yên. Dựa trên kết quả thu được để kiểm định tính khả thi của đề tài 5.3. Phương pháp thống kê toán học Xử lí các số liệu thu nhận được trong quá trình điều tra thực nghiệm và rút ra kết luận. 6. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 6.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu việc vận dụng PP DHTDA vào bài dạy “Viết quảng cáo” cho học sinh lớp 10 trường THPT Bắc Yên, tỉnh Sơn La. 6.2. Phạm vi nghiên cứu Nội dung nghiên cứu: nghiên cứu quy trình vận dụng PP DHTDA vào bài dạy “Viết quảng cáo” – lớp 10. Địa bàn nghiên cứu: Trường THPT Bắc Yên, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La. Thời gian nghiên cứu: Từ 2/2017 – 5/2017. 7. Đóng góp của khóa luận Về mặt lí luận: Đề tài đã bổ sung và phát triển cơ sở lí luận của PP DHTDA làm cơ sở cho việc vận dụng trong dạy học kiến thức về phân môn Làm văn cũng như trong dạy học Ngữ văn nói chung, bao gồm: khái niệm, đặc điểm, điều kiện để áp dụng PP DHTDA và quy trình DHTDA trong bài “Viết quảng cáo” – lớp 10. Đề xuất quy trình DHTDA, phương án đánh giá và thiết kế bộ công cụ đánh giá trong DHTDA trong bài “Viết quảng cáo” – lớp 10. Bộ công cụ đánh giá có tác dụng vừa định tính, vừa định lượng, là đòn bẩy thúc đẩy quá trình học tập của HS. Về mặt thực tiễn: Xây dựng được hệ thống chủ đề dự án về bài học “Viết quảng cáo” – lớp 10. Thiết kế tiến trình DHTDA cho bài học “Viết quảng cáo” – lớp 10. Tổ chức thực hiện tiến trình DHTDA bài học “Viết quảng cáo” – lớp 10 và kết quả thực nghiệm sư phạm đã khẳng định đề tài đạt mục đích nghiên cứu là nâng cao hiệu quả dạy và học Ngữ văn ở trường THPT. Mặt khác, các hoạt động DHTDA này có thể vận dụng vào các nội dung khác của chương trình Ngữ văn THPT. 8 8. Cấu trúc của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục các bảng biểu, sơ đồ, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung đề tài gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở khoa học về vấn đề DHTDA Chương 2. Quy trình vận dụng PP DHTDA vào bài viết quảng cáo – Ngữ văn 10 Chương 3. Thực nghiệm sư phạm 9 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ VẤN ĐỀ DẠY HỌC THEO DỰ ÁN 1. Cơ sở lí luận về phƣơng pháp DHTDA 1.1. Khái niệm DHTDA 1.1.1. Dự án và dự án học tập Thuật ngữ dự án, tiếng Anh là project, có gốc tiếng latinh là “projicere”, có nghĩa là phác thảo, dự thảo, thiết kế [16, tr.163]. Theo Từ điển tiếng Việt của Bùi Quang Tịnh, dự án là “bản dự thảo về một việc gì”. Còn theo Đại từ điển tiếng Việt của Nguyễn Như Ý, thì dự án là “một dự thảo, một văn kiện quan trọng về luật pháp hay kế hoạch” [13, tr.15]. Khái niệm dự án ngày nay được hiểu là một dự định, một kế hoạch, trong đó cần xác định rõ mục tiêu, thời gian, tài chính, nhân lực, vật lực và cần được thực hiện nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra. Dự án được thực hiện trong những điều kiện xác định, có tính tổng thể và tính phức hợp [16, tr.163]. Khái niệm dự án sử dụng trong nghiên cứu khoa học, quản lí kinh tế, quản lí xây dựng… là dự án trong thực tiễn. Trong quản lí, dự án được định nghĩa: “là một chuỗi các hoạt động liên kết được tạo ra nhằm đạt được kết quả nhất định trong phạm vi ngân sách và thời gian xác định”. Khái niệm dự án được sử dụng trong dạy học gọi là dự án học tập. Dự án học tập và dự án trong thực tiễn có những điểm tương đồng và khác biệt [13, tr. 30] - Dự án học tập là một nhiệm vụ học tập trong DHTDA, trong đó mục tiêu của dự án là mục tiêu của dạy học. - Quy mô của dự án học tập nhỏ hơn dự án trong thực tiễn - Dự án học tập phải do người học thực hiện. Còn dự án trong thực tiễn có thể ủy nhiệm cho nhiều người khác thực hiện 1.1.2. Khái niệm DHTDA “Dạy học theo dự án” nguyên bản tiếng Anh là “Project based – learning ” (PBL) hay còn được gọi bằng nhiều cách khác nhau như: “Dạy học dựa trên dự án”, “Dạy học dự án”… Bàn về DHTDA, các nhà sư phạm đưa ra nhiều quan niệm và định nghĩa khác nhau. Năm 1918, nhà lí luận người Mỹ W. H. Kilpatrick với bài viết “Phương pháp dự án” (The project methode) đã định nghĩa dự án trong dạy học là “hành động có chủ ý, với toàn bộ nhiệt tình, diễn ra trong môi trường xã hội, hay nói ngắn hơn là hoạt động 10 có chủ ý và có tâm huyết” [8, tr. 319]. Trong định nghĩa này, Kilpatrick nhấn mạnh vào hai đặc điểm của PP DHTDA là định hướng vào hứng thú của người học và tính tích cưc cao của người học. Khác với Kilpatrick, K. Frey – nhà sư phạm người Đức lại nhấn mạnh tới đặc điểm cuối cùng của PPDH này, đó là việc tạo ra sản phẩm. K. Frey định nghĩa: phương pháp dự án là một con đường giáo dục, đó là một hình thức của hoạt động học tập, có tác dụng giáo dục. Quyết định ở chỗ: “nhóm người học xác định một chủ đề làm việc, thống nhất về nội dung làm việc, tự lập kế hoạch và tiến trình công việc để dẫn tới một sự kết thúc có ý nghĩa, thường xuất hiện một sản phẩm có thể trình ra được” [5, tr. 14]. Bộ Giáo dục Singapore cho rằng: “Học theo dự án là hoạt động học tập nhằm tạo cơ hội cho học sinh tổng hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực học tập, và áp dụng một cách sáng tạo vào thực tế cuộc sống”. DHTDA là: “một chuỗi các hoạt động dựa trên động cơ bên trong của HS nhằm khám phá và phát hiện một phần của thực tế (thông qua các chuỗi hoạt động thực tế: thực hiện nghiên cứu; khám phá ý các ý tưởng theo sở thích; tìm hiểu và xây dựng kiến thức; học liên môn; giải quyết các vấn đề; cộng tác với các thành viên trong nhóm; giao tiếp; phát triển các kĩ năng thái độ và sự đam mê” [12, tr. 125-126]. Cũng vẫn quan niệm như vậy, tác giả Nguyễn Thị Diệu Thảo đã xây dựng định nghĩa về DHTDA như sau: “DHTDA là một hình thức tổ chức dạy học, trong đó người học dưới sự chỉ đạo của GV thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp mang tính thực tiễn với hình thức làm việc nhóm là chủ yếu. Nhiệm vụ này được thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, tạo ra những sản phẩm có thể trình bày, giới thiệu” [13, tr. 23]. Định nghĩa này coi DHTDA là một hình thức dạy học lớn – hình thức tổ chức dạy học. Theo tác giả, quan niệm này phù hợp với bản chất của DHTDA và có thể hòa nhập với hệ thống các khái niệm quen thuộc trong phạm trù PPDH hiện nay ở Việt Nam như: bài giảng, seminar, thí nghiệm, thực tập, tham quan, hội thảo và DHTDA. Tác giả Đỗ Hương Trà cũng đã coi DHTDA là một mô hình dạy học. Theo tác giả “Dạy học dự án là một mô hình dạy học lấy hoạt động của học sinh làm trung tâm. Kiểu dạy học này phát triển kiến thức và kĩ năng của học sinh thông qua quá trình học sinh giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn bằng những kiến thức theo nội 11 dung môn học – được gọi là dự án. Dự án đặt học sinh vào vai trò tích cực như: người giải quyết vấn đề, người ra quyết định, điều tra viên hay người viết báo cáo. Thường thì học sinh sẽ làm việc theo nhóm và hợp tác với các chuyên gia bên ngoài và cộng đồng để trả lời các câu hỏi và hiểu sâu hơn nội dung, ý nghĩa của bài học. Học theo dự án đòi hỏi học sinh phải nghiên cứu và thể hiện kết quả học tập của mình thông qua cả sản phẩm lẫn phương thức thực hiện” [3, tr. 246-247]. Như vậy, cho đến nay vẫn chưa có sự thống nhất về quan niệm đối với DHTDA. Có nhiều tác giả cho rằng DHTDA là một PPDH, tác giả khác lại cho đó là hình thức dạy học, quan điểm dạy học hay mô hình dạy học. Vậy, ta có thể hiểu rằng khi DHTDA chúng ta sử dụng những phương pháp khác nhau để thực hiện việc dạy và học, khi đó DHTDA là một sự phức hợp nhiều phương pháp, “phương pháp” này mang nghĩa hẹp; trong dạy học theo nghĩa rộng, ta có thể dùng PP DHTDA để cho biết đây là một PPDH mang tính chất tích cực. Mặc dù có nhiều định nghĩa khác nhau về DHTDA nhưng nhìn chung các định nghĩa đều có những điểm cơ bản và thống nhất với nhau về quan điểm. Từ việc học của HS, có thể định nghĩa DHTDA như sau: Dạy học theo dự án là một hình thức (phương pháp) dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực tiễn, thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu, trình bày. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. 1.2. Đặc điểm của phương pháp DHTDA 1.2.1. Bản chất của DHTDA Học sinh lĩnh hội kiến thức và kĩ năng thông qua quá trình giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn – dự án. Kết thúc dự án sẽ tạo ra sản phẩm có thể giới thiệu, trình bày. 1.2.2. Mục tiêu của DHTDA So với các PPDH truyền thống, DHTDA chú trọng nhiều đến năng lực HS. Mục tiêu của DHTDA nhằm đào tạo con người phát triển toàn diện, trang bị cho con người những năng lực cần thiết để bước vào cuộc sống, đồng thời góp phần đổi mới PPDH trong trường học. Tuy nhiên, năng lực là tổng hòa, kết tinh kiến thức, kĩ năng, thái độ, tình cảm, giá trị, chuẩn mực đạo đức… được hình thành từ nhiều lĩnh vực học tập và từ sự phát triển tự nhiên về mặt xã hội của một con người. 12