Tài liệu Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng anh ở các trường trung học phổ thông quận lê chân - thành phố hải phòng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ BÌNH CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN LÊ CHÂN - THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2008 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ BÌNH CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN LÊ CHÂN - THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 061405 Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐẶNG VĂN CÚC HÀ NỘI - 2008 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn: Khoa Sƣ Phạm trƣờng Đại học Quốc Gia Hà Nội cùng các thầy cô giáo tham gia giảng dạy đã cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc và giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu. Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Đặng Văn Cúc – ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, đã tận tâm chỉ dẫn cho tác giả về kiến thức cũng nhƣ phƣơng pháp luận trong suốt thời gian hƣớng dẫn nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Tác giả xin chân thành cám ơn: Ban giám đốc, Phòng Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng, Ban giám hiệu, các tổ chuyên môn các thầy cô giáo ở trƣờng THPT quận Lê Chân, Hải Phòng, các bạn đồng nghiệp và những ngƣời thân đã tận tình giúp đỡ cung cấp tài liêu, số liệu tham gia đóng góp ý kiến, tạo điều kiện thuận lơi cho tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song chắc chắn luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tác giả kính mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy cô giáo và bạn bè đồng nghiệp. Hà nội, ngày 24 tháng 10 năm 2008 Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ BÌNH DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BGH Ban giám hiệu CB Cán bộ CBQL Cán bộ quản lý CNXH Chủ nghĩa xã hội CLB Câu lạc bộ CSVC Cơ sở vật chất ĐH Đại học GD Giáo dục GD &ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên GVBM Giáo viên bộ môn GVCN Giáo viên chủ nhiệm HĐD-H Hoạt động dạy học HS Học sinh KT Kiểm tra NN Ngoại ngữ QL Quản lý QLGD Quản lý giáo dục SGK Sách giáo khoa TNCS Thanh niên cộng sản THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông MỤC LỤC Mở đầu 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................... 3.1. Khách thể nghiên cứu .............................................................................. 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu .............................................................................. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 6.Phạm vi đề tài nghiên cứu ........................................................................... 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 7.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết ................................................ 7.2.Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn ................................................. 7.3.Nhóm các phƣơng pháp xử lý số liệu........................................................ 8. Cấu trúc luặn văn........................................................................................ Chƣơng 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................... 1.2. Các khái niệm cơ bản của vấn đề nghiên cứu ...................................... 1.2.1. Quản lý, biện pháp quản lý.................................................................. 1.2.2. Quản lý giáo dục, quản lý nhà trường .............................................. 1.2.3. Hoạt động dạy học ở trường THPT, quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT ............................................................................................... 1.3. Vị trí, vai trò môn tiếng Anh trong trƣờng THPT............................. 1.4. Đặc trƣng của hoạt động dạy học môn tiếng Anh ............................. 5 1.5. Một số yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở trƣờng THPT. ......................................................................................... 1.5.1. Bối cảnh chung ................................................................................. 1.5.2. Người dạy .......................................................................................... 1.5.3. Người học .......................................................................................... 1.5.4. Sự quan tâm và tổ chức quản lý của nhà trường đối với bộ môn tiếng Anh .............................................................................................................. Tiểu kết chương 1........................................................................................ Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƢỜNG PTTH QUẬN LÊ CHÂN-THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .............................................................................................. 2.1. Đặc điểm chung của quận Lê Chân .................................................... 2.2. Vài nét khái quát về các trường THPT quận Lê Chân - Hải Phòng ... 2.2.1. Đặc điểm đối tượng giáo dục và đào tạo của các trường THPT quận Lê Chân ............................................................................................................ 2.2.2. Mục tiêu đào tạo của trường THPT .................................................. 2.2.3 Tổ chức bộ máy quản lý của các trường THPT quận Lê Chân-thành phố Hải Phòng ................................................................................................... 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trƣờng THPT quận Lê Chân – thành phố Hải Phòng .......................................... 2.3.1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của giáo viên ....................... 2.3.2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trường THPT quận Lê Chân-thành phố Hải Phòng .............................................. 2.3.3. Thực trạng công tác quản lý CSVC, trang thiết bị dạy học môn tiếng Anh .............................................................................................................. Tiểu kết chƣơng 2 ....................................................................................... 6 Chƣơng 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƢỜNG PTTH QUẬN LÊ CHÂN - THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG. 3.1. Một số nguyên tắc chỉ đạo đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ..................................................................................... 3.1.1. Nguyên tắc tính hệ thống .................................................................. 3.1.2. Nguyên tắc tính thực tiễn .................................................................. 3.1.3.Nguyên tắc tính hiệu quả ................................................................... 3.1.4. Nguyên tắc tính đồng bộ .................................................................... 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trƣờng PTTH quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng ........................................... 3.2.1. Giáo dục nâng cao nhận thức cho học sinh về tầm quan trọng của môn tiếng Anh ..................................................................................................... 3.2.2. Xây dựng động cơ học môn tiếng Anh cho học sinh ......................... 3.2.3. Xây dựng kế hoạch giảng dạy và học tập nhằm thực hiện mục tiêu và chương trình dạy học .................................................................................. 3.2.4. Xây dựng nề nếp giảng dạy và học tập môn tiếng Anh. .................... 3.2.5. Bồi dưỡng nâng cao kiến thức, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên và khả năng tự học môn tiếng Anh của học sinh ................. 3.2.6. Chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học môn tiếng Anh..................... 3.2.7. Đảm bảo cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy và học môn tiếng Anh .............................................................................................................. 3.2.8. Tăng cường kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy và học môn tiếng Anh 3.3 Khảo sát tính cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trƣờng THPT quận Lê Chân – thành phố Hải Phòng. 7 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận ................................................................................................ Khuyến nghị ............................................................................................ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 8 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục đào tạo có vai trò hết sức to lớn trong quá trình phát triển của một đất nƣớc, của một dân tộc ở mọi thời đại. Đặc biệt trong hoàn cảnh thế giới hiện nay, khi mà cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật thời đại của công nghệ thông tin đang phát triển hết sức mạnh mẽ, tạo ra sức mạnh, động lực cho quá trình phát triển của nhân loại. Khẳng định tầm quan trọng của giáo dục đào tạo, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định: “Cùng với khoa học công nghệ, giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc”. Tiếp theo đó, đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Đảng ta lại tiếp tục khẳng định: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá là điều kiện để phát huy nguồn lực con ngƣời, yếu tố cơ bản để phát triển xã hội tăng trƣởng kinh tế nhanh và bền vững”. Nói đến giáo dục đào tạo chúng ta đều nghĩ ngay đến nhà trƣờng. Dạy học là nhiệm vụ trọng tâm của nhà trƣờng. Quản lý nhà trƣờng thực tế là quản lý hoạt động dạy và học. Đứng trƣớc yêu cầu đổi mới của giáo dục phổ thông, việc đổi mới phƣơng pháp là vấn đề tiên quyết, đổi mới quản lý giáo dục mang tính then chốt. Chất lƣợng giáo dục không chỉ phụ thuộc vào việc giảng dạy của từng GV bộ môn mà còn phụ thuộc vào năng lực của ngƣời quản lý. Công tác quản lý giáo dục nói chung và quản lý dạy học ở trƣờng THPT hiện nay có nhiều mặt tích cực song cũng bộc lộ những hạn chế nhất định. Đất nƣớc chúng ta đang mở cửa và hội nhập, chúng ta cần ngoại ngữ để chủ động trong giao tiếp, kinh doanh, sản xuất. Ngoại ngữ chính là một công cụ tạo điều kiện cho nƣớc ta hội nhập với khu vực và cộng đồng quốc tế, tiếp cận những thông tin khoa học của thế giới và các nền văn hoá khác, cũng nhƣ giới thiệu nền văn hoá Việt Nam với cộng đồng quốc tế. Thấy rõ tầm quan trọng của 9 ngoại ngữ nói chung (hay tiếng Anh nói riêng) với việc xây dựng chủ nghĩa xã hội và phát triển đất nƣớc, đặc biệt trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc và hội nhập quốc tế hiện nay, ngay từ những năm 60 Nhà nƣớc chúng ta đã có nhiều chỉ thị, thông tƣ về dạy - học ngoại ngữ trong nhà trƣờng, theo đó môn ngoại ngữ đƣợc coi là môn "văn hoá giáo dục phổ thông". Tuy nhiên cũng nhƣ các môn học khác việc dạy học và quản lý dạy học môn tiếng Anh ở trƣờng THPT không phải mọi nơi mọi chỗ đã làm tốt. Xét cho đến cùng việc quản lý tốt hoạt động dạy học môn học có tính chất mũi nhọn này đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lƣợng giáo dục và đào tạo của nhà trƣờng. Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn hƣớng nghiên cứu với đề tài “ Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trường PTTH quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng" 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy và học môn tiếng Anh ở các trƣờng PTTH quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng, đề xuất một số biện pháp quản lý nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng hoạt động dạy học môn tiếng Anh. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học môn tiếng Anh 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp quản lý hoạt động dạy và học môn tiếng Anh ở các trƣờng THPT quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu lý luận liên quan đến quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh. Khảo sát, đánh giá và phân tích thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trƣờng THPT quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trƣờng THPT quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng. 5. Giả thuyết khoa học Công tác giảng dạy môn tiếng Anh ở các trƣờng PTTH quận Lê Chân thành phố Hải Phòng còn có những hạn chế. Nếu đề xuất và áp dụng một cách 10 đồng bộ, linh hoạt và sáng tạo các biện pháp quản lý có tính hiện thực và hợp lý thì chất lƣợng dạy và học môn tiếng Anh sẽ tốt hơn, đáp ứng mục tiêu đào tạo của nhà trƣờng trong giai đoạn hiện nay. 6. Phạm vi đề tài nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu những biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trƣờng THPT quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Để đạt đƣợc những mục đích trên, trong quá trình nghiên cứu đề tài sử dụng nhóm phƣơng pháp nghiên cứu sau: 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết Thu thập, phân loại, đọc, phân tích xử lý tài liệu 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phƣơng pháp quan sát Phƣơng pháp điều tra Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm Phƣơng pháp phỏng vấn Phƣơng pháp thực hiện 7.3. Nhóm các phương pháp xử lý số liệu Sử dụng công thức toán học Sử dụng phƣơng pháp so sánh để xử lý kết quả nghiên cứu 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, ký hiệu viết tắt và phụ lục, nội dung luận văn dự kiến trình bày trong 3 chƣơng. Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy và học môn tiếng Anh Chƣơng 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trƣờng THPT quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng. Chƣơng 3: Những biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trƣờng THPT quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng 11 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Cùng với sự ra đời của loài ngƣời , dạy học cũng xuất hiện. Khi mới bắt đầu, dạy học chƣa đƣợc con ngƣời ý thức một cách đầy đủ, sâu sắc. Nó mang tính chất tự phát và bản năng. Từ khi con ngƣời ý thức đƣợc vai trò của dạy học, thì cùng với nó là hoạt động quản lý giáo dục ra đời. Nhƣng lý luận về quản lý giáo dục chỉ thực sự nghiên cứu từ những năm đầu thế kỷ XX. Nhà trƣờng từ lâu nay đã đƣợc thừa nhận nhƣ một thiết chế chuyên biệt của xã hội để giáo dục thế hệ trẻ trở thành những công dân có ích cho xã hội. Vấn đề quản lý dạy học trong trƣờng phổ thông thì quản lý quá trình dạy học là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Quản lý hoạt động dạy học là một bộ phận cấu thành chủ yếu của quản lý toàn bộ hệ thống giáo dục đào tạo. Ở nƣớc ta vấn đề quản lý giáo dục nói chung đã đƣợc đặt ra từ sau cách mạng tháng 8/1945. Các công trình “Cơ sở khoa học quản lý” của tác giả Nguyễn Minh Đạo; “Quản lý giáo dục tiếp cận từ những mô hình” của tác giả 12 Đặng Quốc Bảo; “ Quản lý hành chính nhà nƣớc và quản lý ngành giáo dục”. do PGS.TS . Phạm Viết Vƣợng chủ biên…là những tác phẩm có giá trị. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu trên thƣờng đi sâu vào lý luận công tác quản lý giáo dục nói chung, còn ở phƣơng diện quản lý cụ thể một môn học trong trƣờng trung học phổ thông trong đó có môn tiếng Anh thì chƣa đƣợc đề cập nhiều. Trong những năm gần đây lý luận về quản lý các môn học trong trƣờng trung học phổ thông đã đƣợc quan tâm, nhất là trong các luận văn thạc sỹ về quản lý giáo dục. Đối với môn ngoại ngữ, trong nhiều công trình nghiên cứu về môn tiếng Anh, nhiều chuyên gia cũng đã đề cập đến một số phƣơng diện của quản lý quá trình dạy và học môn tiếng Anh sao cho hiệu quả cao nhất. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu nhƣ: “Teaching English Cambridge University Press, 1995” của Adrian Doff; “Những vấn đề cơ bản về dạy học ngoại ngữ. Nhà xuất bản ĐHQG Hà Nội 2005 của trƣờng ĐHNN ĐHQG Hà Nội. Khi xây dựng các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở trƣờng THPT cần căn cứ vào các văn bản nghị quyết, chính sách pháp luật của Nhà nƣớc cũng nhƣ các văn bản hƣớng dẫn của Bộ giáo dục và Đào tạo, các văn bản quy định của địa phƣơng đối với các trƣờng THPT. Trong đó luật giáo dục 2005 và điều lệ trƣờng Trung học là những văn bản mang tính nguyên tắc mà ngƣời cán bộ quản lý phải tuân thủ nghiêm túc. Ngoài ra còn các chủ trƣơng về Giáo dục và Đào tạo đƣợc thể hiện trong các văn kiện Đại hội Đảng, các nghị quyết TW 2 về giáo dục; Kết luận Hội nghị TW 6 về Giáo dục - Đào tạo; Chỉ thị 40-CT/TW; Quyết định số 09/2005 /QĐ-TT của Thủ tƣớng Chính phủ về nâng cao chất lƣợng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục…cũng rất quan trọng. 1.2. Các khái niệm cơ bản của vấn đề nghiên cứu 1.2.1. Quản lý, biện pháp quản lý 1.2.1.1. Quản lý Trong tất cả các lĩnh vực về quản lý đời sống xã hội, con ngƣời muốn tồn tại và phát triển đều phải đƣợc dựa vào sự nỗ lực của một tổ chức, từ một nhóm nhỏ đến phạm vi rộng lớn đều phải thừa nhận và chịu một sự quản lý nào đó. 13 Quản lý là tác động chỉ huy, điều khiển, hƣớng dẫn các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con ngƣời nhằm đạt mục đích đề ra. Sự tác động của quản lý luôn tự giác, phấn khởi đem hết khả năng trí tuệ để sáng tạo ra lợi ích cho bản thân và cho cả xã hội. Các Mác đã nêu lên: bản chất của quản lý là nhằm thiết lập sự phốí hợp giữa những công việc cá nhân và thực hiện những chức năng chung, nảy sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể sản xuất, khác với sự vận động của các bộ phận riêng lẻ của nó, một ngƣời chơi vĩ cầm riêng lẻ tự điều khiển mình, còn dàn nhạc thì cần ngƣời chỉ huy. Theo Harol Koontz thì: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực cá nhân nhằm đạt đƣợc các mục đích của nhóm. Mục tiêu của mọi nhà quản lý nhằm hình thành môi trƣờng mà trong đó con ngƣời có thể đạt đƣợc các mục đích của nhóm với thời gian tiền bạc và sự bất mãn cá nhân ít nhất. Với tƣ cách thực hành thì cách quản lý là một nghệ thuật, còn kiến thức có tổ chức về quản lý là một khoa học”. (38, tr.3) Các tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc cho rằng: Hoạt động quản lý là tác động có định hƣớng có chủ đích của chủ thể quản lý (ngƣời quản lý) đến khách thể quản lý (ngƣời bị quản lý) trong một tổ chức nhằm cho tổ chức vận hành và đạt đƣợc mục tiêu của tổ chức “ ( 21,tr.1). Từ các định nghĩa trên chúng ta thấy mặc dù các tác giả có các quan niệm khác nhau về quản lý nhƣng họ đều thống nhất quản lý luôn luôn tồn tại với tƣ cách là một hệ thống gồm các yếu tố: chủ thể quản lý (ngƣời quản lý, tổ chức quản lý); khách thể quản lý (ngƣời bị quản lý, đối tƣợng quản lý) gồm: Con ngƣời, trang thiết bị kỹ thuật, nguồn tài chính... và mục đích hay mục tiêu chung của công tác quản lý do chủ thể quản lý áp đặt hay do yêu cầu khách quan của xã hội hoặc do có sự cam kết, thỏa thuận giữa chủ thể quản lý và khách thể quản lý. Từ đó nảy sinh các mối quan hệ tƣơng tác với nhau giữa chủ thể quản lý và khách thể quản lý. Bản chất của hoạt động quản lý là cách thức tác động (tổ chức, điều khiển, chỉ huy) hợp quy luật của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý trong một tổ 14 chức nhằm làm cho tổ chức vận hành đạt hiệu quả mong muốn và đạt đƣợc mục tiêu đề ra. Xã hội ngày càng phát triển, vai trò của quản lý càng đƣợc nhấn mạnh và nội dung của hoạt động quản lý càng phức tạp. Tác động quản lý thƣờng mang tính tổng hợp gồm nhiều biện pháp khác nhau. Vì vậy quản lý vừa là một khoa học, vừa là một nghệ thuật. Quản lý mang tính khoa học vì các hoạt động của quản lý có tổ chức, có định hƣớng đều dựa trên những quy luật , những nguyên tắc và những phƣơng pháp hoạt động cụ thể đồng thời quản lý mang tính nghệ thuật vì nó vận dụng một cách linh hoạt và sáng tạo vào những điều kiện cụ thể trong sự kết hợp và tác động nhiều mặt của các yếu tố khác nhau trong đời sống xã hội. Ngƣời ta có thể nói rằng sự thành công hay thất bại của một tổ chức chính là sự thành công hay thất bại của chính ngƣời quản lý tổ chức đó. 1.2.1.2. Biện pháp quản lý Nghiên cứu về khoa học quản lý, tác giả Trần Quốc Thành nêu ra 4 biện pháp quản lý chính, đó là: Biện pháp thuyết phục, biện pháp hành chính - tổ chức, biện pháp kinh tế, biện pháp tâm lý – giáo dục. Biện pháp thuyết phục: là cách tác động của chủ thể quản lý vào đối tƣợng quản lý bằng lý lẽ làm cho họ nhận thức đúng đắn và tự nguyện thừa nhận các yêu cầu của nhà quản lý, từ đó có thái độ và hành vi phù hợp với các yêu cầu này. Đây là biện pháp cơ bản để giáo dục con ngƣời. Biện pháp thuyết phục gắn với tất cả các biện pháp quản lý khác và phải đƣợc ngƣời quản lý sử dụng trƣớc tiên vì nhận thức là bƣớc đầu tiên trong hoạt động của con ngƣời. Biện pháp hành chính - tổ chức: là cách tác động của chủ thể quản lý vào đối tƣợng quản lý trên cơ sở quan hệ quyền lực tổ chức, quyền hạn hành chính. Cơ sở của biện pháp này là dựa vào quy luật tổ chức, bởi lẽ bất cứ một hệ thống nào cũng có quan hệ tổ chức. Trong đó ngƣời ta sử dụng quyền uy và sự phục tùng trong bộ máy này. Khi sử dụng biện pháp hành chính - tổ chức, chủ thể quản lý phải nắm chắc các văn bản pháp lý, biết rõ giới hạn, quyền hạn trách nhiệm. Các quy định phải đảm bảo tính khoa học và thực tiễn, phải kiểm tra và nắm đƣợc thông tin phản hồi. 15 Biện pháp kinh tế: là cách tác động của chủ thể quản lý vào đối tƣợng quản lý thông qua lợi ích kinh tế. Cơ sở của biện pháp này là dựa vào quy luật kinh tế, thông qua quy luật này để tác động tới tâm lý của đối tƣợng. Nội dung của biện pháp này là nhà quản lý đƣa ra các nhiệm vụ, kế hoạch... tƣơng ứng với các mức lợi ích kinh tế. Đối tƣợng bị quản lý có thể lựa chọn phƣơng án thích hợp để vừa đạt đƣợc mục tiêu của tập thể vừa đạt đƣợc lợi ích kinh tế của cá nhân. Khi sử dụng biện pháp này cần tránh dẫn đến chủ nghĩa thực dụng hay sự mất đoàn kết nếu thiếu công bằng. Biện pháp tâm lý - giáo dục: là cách tác động vào đối tƣợng quản lý thông qua tâm lý, tình cảm, tƣ tƣởng con ngƣời. Cơ sở của biện pháp này dựa vào quy luật tâm lý con ngƣời và chức năng tâm lý của con ngƣời. Nội dung của biện pháp này là kích thích tinh thần tự giác, sự say mê của con ngƣời. Muốn quản lý thành công ngƣời quản lý cần phải hiểu rõ tâm lý của bản thân mình và của đối tƣợng quản lý. Trong sự đa dạng phức tạp của các tình huống trong cuộc sống luôn biến đổi đòi hỏi các nhà quản lý cần phải biết đƣa ra, vận dụng các biện pháp quản lý một cách tài tình, khéo léo để đạt đƣợc mục đích. 1.2.1.3. Các chức năng của quản lý Qua nghiên cứu lý luận và thực tế công tác quản lý nói chung, có thể tóm lƣợc rằng: quản lý bao gồm bốn chức năng cơ bản là kế hoạch hóa, tổ chức, điều khiển (lãnh đạo, chỉ huy) và kiểm tra đánh giá. Chức năng kế hoạch: Chức năng kế hoạch là xác định mục tiêu phát triển giáo dục và quyết định những biện pháp tốt nhất để thực hiện mục tiêu khi tiến hành chức năng kế hoạch. Ngƣời quản lý cần hoàn thành đƣợc 2 nhiệm vụ là: Xác định đúng những mục tiêu cần dể phát triển giáo dục và quyết định những biện pháp có tính khả thi. Chức năng kế hoạch là chức năng đầu tiên, nó có vai trò định hƣớng toàn bộ các hoạt động; là cơ sở để huy động tối đa các nguồn lực cho thực hiện các mục tiêu và là căn cứ cho việc kiểm tra, đánh giá quá trình thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ của tổ chức, đơn vị và từng cá nhân của quá trình quản lý giáo dục. 16 Nội dung của chức năng kế hoạch bao gồm: Xác định mục tiêu và phân tích mục tiêu; xây dựng kế hoạch và thực hiện mục tiêu; triển khai thực hiện các kế hoạch , kiểm tra đánh giá việc thực hiện kế hoạch. Chức năng tổ chức: Là chức năng thể hiện quá trình phân phối và sắp xếp nguồn nhân lực theo những cách thức nhất định để đảm bảo thực hiện các mục tiêu giáo dục đề ra. Chức năng tổ chức có vai trò hiện thực hóa các mục tiêu của tổ chức và đặc biệt là chức năng tổ chức, có khả năng tạo ra sức mạnh mới của tổ chức, cơ quan, đơn vị….nếu việc sắp xếp nguồn nhân lực khoa học hợp lý. Nội dung chức năng tổ chức: Xác định cấu trúc tổ chức của chủ thế quản lý tƣơng ứng với các đối tƣợng và các mối quan hệ của tổ chức; tổ lao động một cách khoa học của ngƣời quản lý. Chức năng chỉ đạo: Trong quá trình quản lý giáo dục, chỉ đạo là quá trình tác động tới hành vi, thái độ của những ngƣời khác nhằm đạt đƣợc tới cá mục tiêu với chất lƣợng cao. Vai trò của chức năng chỉ đạo rất quan trọng, chức năng này cùng với chức năng tổ chức thực hiện hóa các mục tiêu. Chức năng chỉ đạo đƣợc thể hiện từ việc điều hành và hƣớng dẫn các hoạt động nhằm đạt đƣợc các mục tiêu có chất lƣợng hiệu quả. Thực chất của các chức năng chỉ đạo là quá trình tác động và ảnh hƣởng tới chủ thể quản lý tới những ngƣời khác nhằm biến những yêu cầu chung thành nhu cầu của mọi ngƣời làm cho họ tích cực, chủ động, tự giác trong công việc, tạo ra hiệu quả trong công việc. Nội dung chủ yếu của chức năng chỉ đạo: Quyền chỉ huy và hƣớng dẫn triển khai nhiệm vụ phải bảo đảm thiết thực, phù hợp và cụ thể với những khả năng và trình độ của từng thành viên trong toàn bộ hệ thống trên cơ sở sử dụng đúng đắn các quyền của ngƣời quản lý. Thƣờng xuyên đôn đốc, dộng viên và kích thích lao động, điều này có tác động nhƣ quá trình tạo động cơ làm việc của mọi thành viên. Ngƣời quản lý cần có tác động cần thiết tới các đối tƣợng để biến các yêu cầu của tập thể thành nhu 17 cầu hoạt động của mọi ngƣời. Khi đó mọi ngƣời sẽ thể hiện đƣợc hết khả năng và công sức của mình cho thực hiện các mục tiêu tổ chức. Giám sát và sửa chữa là quá trình hoạt động của chủ thể quản lý nhằm theo dõi việc thực hiện các mục tiêu, các nhiệm vụ của cấp dƣới khi thấy có sự sai lệch, lúng túng thì sửa chữa hoặc giúp đỡ mọi đối tƣợng thực hiện tốt các nhiệm vụ dƣợc giao.Trong quá trình chỉ đạo ngƣời quản lý cần tạo điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất, thiết bị cũng nhƣ các điều kiện khác nhằm giúp cho các đối tƣợng khác phát triển. Chức năng kiểm tra: Trong quá trình quản lý giáo dục kiểm tra là quá trình đánh giá và điều chỉnh cho các hoạt động đạt tới các mục tiêu của tổ chức. Vai trò của chức năng kiểm tra: Kiểm tra giúp cho chủ thể quản lí biết đƣợc mọi ngƣời quản lý ban hành có phù hợp hay không, trên cơ sở đó mà điều chỉnh các hoạt động giúp đỡ hay thúc đẩy để đạt đƣợc mục tiêu đề ra. 1.2.2. Quản lý giáo dục, quản lý nhà trường 1.2.2.1. Quản lý giáo dục Giáo dục là một hoạt động quản lý đặc biệt của con ngƣời, nó có từ khi loài ngƣời đƣợc sinh ra và nó có vị trí, vai trò rất to lớn trong đời sống xã hội con ngƣời. Vì vậy quản lý giáo dục là vấn đề mà các quốc gia trên thế giới đều quan tâm. Quản lý giáo dục là môn khoa học quản lý chuyên ngành đƣợc nghiên cứu trên nền tảng của khoa học nói chung đồng thời cũng là bộ phận của khoa học giáo dục. Cũng nhƣ khái niệm quản lý, khái niệm quản lý giáo dục có nhiều cách hiểu và đƣợc nhiều tác giả định nghĩa khác nhau. Tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc - Nguyễn Quốc Chí cho rằng: “ Quản lý giáo dục là hoạt động có ý thức bằng cách vận dụng các quy luật khách quan của các nhà quản lý giáo dục tác động đến toàn bộ hệ thống giáo dục nhằm làm cho hệ thống đạt đƣợc mục tiêu của nó” (9) Trong cuốn Giáo dục học tác giả Phạm Viết Vƣợng đã viết: “Mục đích cuối cùng của quản lý giáo dục là tổ chức giáo dục có hiệu quả để đào tạo ra lớp 18 thanh niên thông minh, sáng tạo, năng động, tự chủ biết sống và biết phấn đấu vì hạnh phúc của bản thân và xã hội (27, tr.206). Theo giáo sƣ Nguyễn Ngọc Quang:“Quản lý giáo dục là hệ thống có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ vận hành theo đƣờng lối, nguyên lý giáo dục của Đảng thực hiện đƣợc các tính chất của nhà trƣờng xã hội chủ nghĩa Việt Nam mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy họcgiáo dục thế hệ trẻ đƣa giáo dục tới mục tiêu dự kiến tiến lên trạng thái mới về chất (23,tr.35). Qua các định nghĩa trên chúng ta có thể hiểu: Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên và học sinh, đến những lực lƣợng giáo dục trong và ngoài nhà trƣờng làm cho quá trình này hoạt động để đạt những mục tiêu dự định, nhằm điều hành phối hợp các lực lƣợng xã hội thúc đẩy mạnh mẽ công tác giáo dục thế hệ trẻ theo yêu cầu phát triển xã hội . Với quan điểm học tập thƣờng xuyên, học tập suốt đời, giáo dục không còn giới hạn ở thế hệ trẻ mà là giáo dục cho mọi ngƣời cho nên quản lý giáo dục đƣợc hiểu là sự điều hành hệ thống giáo dục quốc dân quốc dân nhằm thực hiện mục tiêu: “ Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài, hình thành đội ngũ nhân lực có tri thức và có tay nghề, có năng lực thực hành, tự chủ, năng động và sáng tạo, có đạo đức cách mạng, tinh thần yêu nƣớc, yêu chủ nghĩa xã hội”. 1.2.2.2. Quản lý nhà trường Trong hệ thống giáo dục, nhà trƣờng chiếm giữ một phần quan trọng, chủ yếu. Đa phần các hoạt động giáo dục đều đƣợc thực hiện trong nhà trƣờng thông qua hệ thống nhà trƣờng. Nhà trƣờng là tế bào chủ chốt của hệ thống giáo dục từ trung ƣơng đến cơ sở. Theo đó quan niệm quản lý giáo dục luôn đi kèm với quan niệm quản lý nhà trƣờng. Nhà trƣờng là một tổ chức giáo dục cơ sở, trực tiếp làm công tác đào tạo, thực hiện việc giáo dục toàn diện đối với thế hệ trẻ. Thành tích tập trung nhất 19 của nhà trƣờng là chất lƣợng và hiệu quả giáo dục, đƣợc thể hiện ở sự tiến bộ của học sinh, ở việc đạt đƣợc mục tiêu giáo dục của nhà trƣờng. Quản lý nhà trƣờng là hoạt động của chủ thể quản lý (hiệu trƣởng và các cơ quan quản lý cấp trên) nhằm tập hợp và tổ chức các hoạt động của giáo viên, học sinh và các lực lƣợng giáo dục khác, cũng nhƣ huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao chất lƣợng giáo dục và đào tạo trong nhà trƣờng. Quản lý nhà trƣờng thực chất là quản lý giáo dục trên tất cả các mặt, các khía cạnh liên quan đến hoạt động giáo dục trong phạm vi nhà trƣờng. Mục đích của quản lý nhà trƣờng là: Đƣa nhà trƣờng từ trạng thái đang có tiến lên một trạng thái phát triển mới bằng phƣơng thức xây dựng và phát triển mới bằng phƣơng thức xây dựng và phát triển mạnh mẽ các nguồn lực giáo dục và hƣớng các nguồn lực đó vào phục vụ cho việc tăng cƣờng chất lƣợng giáo dục. Nội dung công tác quản lý giáo dục trong nhà trƣờng bao gồm: + Quản lý toàn bộ cơ sở vật chất và thiết bị nhà trƣờng nhằm phục vụ tốt nhất cho việc giảng dạy, học tập và giáo dục học sinh. + Quản lý nguồn tài chính hiện có của nhà trƣờng theo đúng nguyên tắc quản lý tài chính của nhà trƣờng, đồng thời biết động viên, thu hút các nguồn tài chính khác nhằm xây dựng cơ sở vật chất, mua sắm trang thiết bị phục vụ các hoạt động giáo dục và dạy học. + Tổ chức đội ngũ các thầy cô giáo, cán bộ, nhân viên và tập thể học sinh thực hiện tốt các nhiệm vụ . + Chỉ đạo tốt các hoạt động chuyên môn theo chƣơng trình giáo dục của Bộ, của Nhà trƣờng. Thực hiện nghiêm túc chƣơng trình cải tiến phƣơng pháp giáo dục, nâng cao chất lƣợng dạy học. + Quản lý tốt việc học tập của học sinh theo quy chế của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Quản lý học sinh bao hàm cả quản lý thời gian và chất lƣợng học tập, quản lý tinh thần thái độ và phƣơng pháp học tập. + Chăm lo đến đời sống vật chất và tinh thần của tập thể giáo viên, nhân viên nhà trƣờng. 20