Tài liệu áp dụng biện pháp phòng, chẩn đoán và điều trị bệnh ở đàn lợn nái ngoại sinh sản tại trang trại liên kết với công ty xnk biovet.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -------------- LA VĂN KHƢƠNG Tên đề tài: ÁP DỤNG BIỆN PHÁP PHÕNG, CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ BỆNH Ở ĐÀN LỢN NÁI NGOẠI SINH SẢN TẠI TRANG TRAI LIÊN KẾT VỚI CÔNG TY CỔ PHẦN XNK BIOVET KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo: Chuyên ngành: Khoa: Khóa học: Chính quy Chăn nuôi Thú y Chăn nuôi Thú y 2013 - 2017 Thái Nguyên, năm 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -------------- LA VĂN KHƢƠNG Tên đề tài: ÁP DỤNG BIỆN PHÁP PHÕNG, CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ BỆNH Ở ĐÀN LỢN NÁI NGOẠI SINH SẢN TẠI TRANG TRẠI LIÊN KẾT VỚI CÔNG TY CỔ PHẦN XNK BIOVET KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo: Chính quy Chuyên ngành: Thú y Lớp: K45-CNTY-N01 Khoa: Chăn nuôi Thú y Khóa học: 2013 - 2017 Giảng viên hƣớng dẫn: ThS. Đỗ Thị Lan Phƣơng Thái Nguyên, năm 2017 i LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian học tập tại trƣờng và thực tập tại cơ sở, đến nay em đã hoàn thành bản Khóa luận tốt nghiệp của mình. Để có đƣợc kết quả này ngoài sự nỗ lực của bản thân, em luôn nhận đƣợc sự giúp đỡ chu đáo, tận tình của Nhà trƣờng, các thầy cô giáo trong khoa Chăn nuôi Thú y, Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, trại lợn liên kết với Công ty cổ phần xuất nhập khẩu Biovet. Em xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới: Ban giám hiệu trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa cùng toàn thể các thầy giáo, cô giáo trong khoa Chăn nuôi Thú y đã tận tình dạy dỗ dìu dắt em trong suốt quá trình học tập tại trƣờng. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo ThS. Đỗ Thị Lan Phƣơng đã luôn động viên, giúp đỡ và hƣớng dẫn chỉ bảo em tận tình trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành Khóa luận tốt nghiệp Đại học này. Để góp phần cho việc thực tập và hoàn thành Khóa luận tốt nghiệp đạt kết quả tốt, em đã nhận đƣợc sự quan tâm, giúp đỡ và động viên của gia đình và bạn bè. Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành trƣớc mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2017 Sinh viên La Văn Khƣơng ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Số lƣợng đàn lợn của trại .................................................................. 4 Bảng 3.1. Ý nghĩa của dịch chảy ra từ âm đạo qua thời gian xuất hiện ......... 27 Bảng 3.2. Lịch sát trùng trại lợn nái................................................................ 29 Bảng 3.3. Lịch tiêm phòng vắc xin và thu ốc phòng bện cho đàn l ợn của tr ại chăn nuôi ......................................................................................................... 30 Bảng 4.1. Kết quả tiêm phòng bằng vắc xin cho lợn ...................................... 33 Bảng 4.2. Kết quả điều trị bệnh cho lợn tại trại chăn nuôi ............................. 34 Bảng 4.3. Kết quả một số công tác khác tại trại chăn nuôi ............................. 35 Bảng 4.4. Kết quả công tác phục vụ sản xuất tại trại chăn nuôi lợn ............... 36 Bảng 4.5. Tình hình mắc bệnh sinh sản ở đàn lợn nái .................................... 37 Bảng 4.6. Kết quả điều trị bệnh viêm tử cung, viêm vú, đẻ khó ở lợn nái ..... 40 Bảng 4.7. Công tác thực hiện chăm sóc nuôi dƣỡng gà đẻ trứng ................... 42 Bảng 4.8. Kết quả tiêm phòng vắc xin cho lợn con ở đại lý công ty Biovet .. 43 Bảng 4.9. Kết quả điều trị bệnh cho lợn và các công tác khác tại đại lý công ty Biovet .............................................................................................................. 44 DANH MỤC CÁC BIỂU Biểu đồ 1. Biểu đồ thể hiện tình hình mắc bệnh sinh sản ở đàn lợn nái ......... 37 iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Cs : Cộng sự CP : Charoen Pokphand Nxb : Nhà xuất bản TT : Thể trọng KMnO4 : Kali pemanaganat LMLM : Lở mồm long móng iv MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. iii MỤC LỤC ........................................................................................................ iv PHẦN 1:MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1.1. Đặt vấn đề................................................................................................... 1 1.2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 2 1.3. Mục tiêu của đề tài ..................................................................................... 2 1.4. Ý nghĩa của đề tài ....................................................................................... 2 1.4.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................... 2 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................... 2 PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................. 3 2.1. Điều kiện cơ sở nơi thực tập ...................................................................... 3 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, cơ sở vật chất của cơ sở thực tập ............................ 3 2.1.2. Cơ cấu đàn lợn của trại ........................................................................... 4 2.2. Cơ sở khoa học và pháp lý của đề tài ......................................................... 5 2.2.1. Cơ sở khoa học ........................................................................................ 5 2.2.2. Chẩn đoán lâm sàng một số bệnh sinh sản của lợn nái ......................... 15 2.3. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và trong nƣớc ................................... 19 2.3.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ........................................................ 19 2.3.2. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc .......................................................... 20 2.4. Một số thuốc phòng và trị bệnh sinh sản của lợn nái ............................... 22 2.4.1. Thuốc amox 15% LA ........................................................................... 22 2.4.2.Thuốc bio - decol ................................................................................... 22 2.4.3. Thuốc oxytocin...................................................................................... 23 2.4.4. Thuốc biodine........................................................................................ 23 PHẦN 3: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP TIẾN HÀNH .. 25 3.1. Đối tƣợng ................................................................................................. 25 3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành ............................................................... 25 v 3.3. Nội dung tiến hành ................................................................................... 25 3.4.1. Các chỉ tiêu theo dõi .............................................................................. 26 3.4.2. Phƣơng pháp theo dõi và thu thập thông tin ......................................... 26 3.4.3 Phƣơng pháp xử lý số liệu...................................................................... 26 3.4.4 . Phƣơng pháp xác định lợn mắc bệnh viêm tử cung, viêm vú và đẻ khó...................................................................................................................27 3.4.5. Công tác vê ̣ sinh phòng bê ̣nh ở trại chăn nuôi ...................................... 28 3.4.6. Phƣơng pháp điều trị bệnh ở đàn lợn nái tại trại ................................... 31 PHẦN 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ........................................................ 33 4.1. Công tác phòng và chẩn đoán bệnh cho lợn ở trại chăn nuôi .................. 33 4.1.1. Kết quả tiêm phòng bằng vắc xin cho lợn ở trại chăn nuôi .................. 33 4.1.2. Kết quả điều trị bệnh cho lợn tại trại chăn nuôi .................................... 34 4.1.2. Công tác khác tại trại chăn nuôi ............................................................ 35 4.2.Tình hình mắc bệnh và kết quả điều trị bệnh sản khoa ở đàn lợn nái tại trại chăn nuôi lợn ................................................................................................... 36 4.2.2. Kết quả điều trị bệnh viêm tử cung, viêm vú, đẻ khó ở lợn nái............ 39 4.3. Công tác thực hiện tại công ty cp Xuất nhập khẩu Biovet.......................41 4.3.1.Công tác chăm sóc nuôi dƣỡng gà đẻ tại trại gà đẻ Mạc Văn Thuỷ,huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng từ ngày 1/9/2016 -30/9/2016. ............................. 41 4.3.2 Công tác tiêm phòng và chẩn đoán bệnh cho lợn và các công tác khác ở đại lý thuốc thú y của công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Biovet .................... 42 PHẦN 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................. 45 5.1. Kết luận .................................................................................................... 45 5.2. Đề nghị ..................................................................................................... 46 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 47 I. Tài liệu tiếng Việt ........................................................................................ 47 II. Tài liệu dịch ................................................................................................ 48 III. Tài liệu Internet ......................................................................................... 48 PHỤ LỤC ............................................................................................................ MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH HỌA CHO ĐỀ TÀI ............................................ 1 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Trong những năm gần đây, ngành chăn nuôi đang phát triển mạnh mẽ, trong đó ngành chăn nuôi lợn chiếm một vị trí quan trọng và đem lại nhiều lợi ích cho con ngƣời, không những cung cấp thực phẩm hàng ngày, có tỷ trọng cao và chất lƣợng tốt cho con ngƣời, mà còn là nguồn cung cấp sản phẩm phụ nhƣ da, mỡ cho các ngành công nghiệp chế biến, đồng thời với thực tế nƣớc ta là nƣớc nông nghiệp thì chăn nuôi lợn là nguồn cung cấp phân bón rất lớn cho ngành trồng trọt. Xã hội ngày nay càng phát triển thì nhu cầu đời sống ngƣời dân ngày càng cao. Đặc biệt là nhu cầu về nguồn thực phẩm có chất lƣợng cao, an toàn cho sức khỏe hợp với giá cả thị trƣờng. Trên thực tế, thịt lợn là mặt hàng có giá cả ổn định tƣơng đối cao và đƣợc tiêu thụ trên toàn thế giới. Điều này chứng tỏ tính ƣu việt cho ngành chăn nuôi lợn trong nƣớc phát triển kinh tế và ổn định thị trƣờng. Vì vậy nhiệm vụ đặt ra cho ngành chăn nuôi nói chung và ngành chăn nuôi lợn nói riêng là đầu tƣ kinh phí phát triển đàn lợn để tăng cả chất lƣợng và số lƣợng nhằm cung cấp cho thị trƣờng khối lƣợng sản phẩm lớn chất lƣợng đảm bảo. Tuy nhiên, việc phát triển đàn lợn gặp nhiều khó khăn do điều kiện thời tiết khí hậu khắc nghiệt. Chế độ chăm sóc nuôi dƣỡng không phù hợp, thiếu cán bộ có chuyên môn điều trị bệnh không kịp thời. Làm gia tăng dịch bệnh, thiệt hại lớn đến ngƣời chăn nuôi đặc biệt là những thiệt hại do bệnh truyền nhiễm, kí sinh trùng. Trong đó, gây ảnh hƣởng lớn nhất là các bệnh sản khoa. Các bệnh này xảy ra phổ biến ở tất cả các lứa đẻ, làm giảm khả năng sinh sản giảm tỷ lệ thụ thai, chết thai. Lƣu thai. Nếu nặng hơn, có thể làm mất khả năng sinh sản của lợn nái. Do đó, ảnh hƣởng tới việc 2 phát triển cơ cấu đàn lợn, giảm sự phát triển ngành chăn nuôi lợn nói chung và gây thiệt hại lớn cho ngƣời chăn nuôi. Xuất phát từ thực tế trên, để góp phần giúp ngƣời chăn nuôi tìm ra hƣớng giải quyết phù hợp trong vấn đề phòng và trị một số bệnh sinh sản cho đàn lợn nái ngoại có hiệu quả, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài “Áp dụng biện pháp phòng, chẩn đoán và điều trị bệnh ở đàn lợn nái ngoại sinh sản tại trang trại liên kết với công ty Xnk Biovet”. 1.2. Mục đích nghiên cứu - Theo dõi tình hình chăn nuôi lợn nái tại trại lợn huyện Kỳ Sơn tỉnh Hoà Bình. - Nghiên cứu và xác định đƣợc tình hình mắc bệnh sinh sản trên đàn lợn nái ngoại và điều trị bệnh hiệu quả. 1.3. Mục tiêu của đề tài - Nắm đƣợc tình hình mắc bệnh sinh sản ở đàn lợn nái nuôi tại trại lợn huyện Kỳ Sơn, tỉnh Hòa Bình và các yếu tố ảnh hƣởng. -Chẩn đoán, phòng và đƣa điều trị bệnh sinh sản bằng phác đồ điều trị bệnh của trại chăn nuôi. 1.4. Ý nghĩa của đề tài 1.4.1. Ý nghĩa khoa học Kết quả của đề tài đóng góp một phần vào nguồn tƣ liệu về một số bệnh sinh sản trong chăn nuôi lợn nái. 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn - Đánh giá hiệu quả điều trị bệnh khi sử dụng phác đồ điều trị từ đó đƣa ra những liệu trình điều trị hiệu quả, kinh tế để áp dụng rộng rãi trong thực tiễn chăn nuôi. - Làm quen với phƣơng pháp nghiên cứu khoa học. - Nâng cao kiến thức thực tiễn, tăng khả năng tiếp xúc với thực tế chăn nuôi. 3 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Điều kiện cơ sở nơi thực tập 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, cơ sở vật chất của cơ sở thực tập Trại heo nái sinh sản Phan Tấn Thành, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Hoà Bình có diện tích 1.8ha nằm ở xã Dân Hạ huyện Kỳ Sơn tỉnh Hòa Bình, Trại nằm ở gần đƣờng giao thông nên rất thuận tiện cho việc sản xuất. Trại cách khá xa khu dân cƣ nên ít ảnh hƣởng tới ngƣời dân, đặc biệt là ô nhiễm môi trƣờng. Đồng thời, cũng giúp cho trại có thể phòng chống đƣợc dịch bệnh lây lan từ bên ngoài khu dân cƣ cũng nhƣ dịch bệnh từ bên trong phát tán ra ngoài. Trại heo nái sinh sản Phan Tấn Thành nói riêng và tỉnh Hòa Bình nói chung là một tỉnh miền núi thuộc vùng Tây Bắc nên khí hậu mang tính chất nhiệt đới gió mùa. Mùa hè thƣờng nóng ẩm và mƣa nhiều, mùa đông lạnh và khô hanh. Trại bắt đầu đƣợc xây dựng vào năm 2013 đến tháng 9 năm 2014 thì bắt đầu đi vào chăn nuôi. Trại gồm 2 khu là khu hành chính và khu sản xuất. Khu hành chính gồm các phòng ban của trại nhƣ phòng ở của cô chú chủ trại, phòng họp, nhà ăn và nhà ở cho công nhân. Có hệ thống phòng sát trùng tự động trƣớc khi vào khu vực sản xuất, có phòng thay quần áo của công nhân và khu sản xuất gồm 5 dãy nhà; có 8 chuồng, mỗi chuồng đều có diện tích là 700 . Khu nuôi nhốt lợn đực có 80 . Chuồng nuôi đƣợc xây dựng bằng gạch và xi măng. Mái đƣợc lợp hai lớp bằng tôn. Đầu chuồng đƣợc lắp đặt dàn mát là những tấm lƣới lọc dày, bằng giấy hút ẩm, có hệ thống tƣới nƣớc ẩm và hệ thống bạt che di động có thể chắn gió, mƣa... Cuối chuồng đƣợc lắp đặt hệ thống quạt hút gió. Các ô chuồng đƣợc thiết kế bằng khung sắt chắc 4 chắn. Nền chuồng bầu đƣợc lát bắng các tấm bê tông có lỗ đục. Nền chuồng đẻ đƣợc lát bằng các tấm đan bằng nhựa và tấm bê tông có lỗ đục. Nền chuồng hậu bị và chuồng nuôi lợn cai sữa đƣợc láng bằng xi măng chắc chắn. Trong chuồng nuôi hậu bị và lợn cai sữa còn có xây kênh nƣớc. Các máng ăn gồm có máng tự động, bán động bằng inox, máng inox nhỏ cho lợn con tập ăn. Nguồn nƣớc uống cho lợn đƣợc lấy từ nƣớc ngầm trên núi, sau đó qua hệ thống lọc, rồi theo hệ thống ống dẫn đến từng ô chuồng. Tại đây có van uống đóng mở tự động khi lợn uống. Chất lƣợng nƣớc ở đây đã đƣợc sở Tài nguyên và Môi trƣờng kiểm tra và cấp giấy phép đạt tiêu chuẩn chăn nuôi. Nhận thấy cách thức xây dựng chuồng trại ở đây là phù hợp. Vì chuồng đƣợc xây theo hƣớng Nam nên mát về mùa hè và ấm về mùa đông. Xung quanh chuồng có trồng cây xanh làm bóng mát. Tất cả các thiết bị phục vụ chăn nuôi nhƣ điện, nƣớc, máng ăn, máng uống đƣợc thiết kế, an toàn chắc chắn, dễ lau chùi và bảo dƣỡng 2.1.2. Cơ cấu đàn lợn của trại Trang trại chuyên nuôi lợn sinh sản, cung cấp 2 giống lợn là Landrace và Yorkshir. Lợn sau khi sinh 19 - 23 ngày xuất chuồng. Bảng 2.1. Số lượng đàn lợn của trại Số lợn qua các năm Chỉ tiêu Năm Năm Đến tháng 5 năm 2014 2015 2016 Lợn nái (con) 180 270 470 Lợn nái sinh sản (con) 130 200 350 Lợn nái hậu bị (con) 50 70 120 Lợn đực (con) 2 4 7 5 Qua bảng trên ta có thể thấy, kết quả sản xuất của trại tăng lên theo từng năm; Số lợn nái hậu bị từ năm 2014 là 50 nái, tới tháng 5 năm 2015 tăng lên 120 nái, nái sinh sản từ 130 nái; năm 2014 tăng lên 350 nái ở tháng 5 năm 2016, lợn đực cũng tăng theo số lƣợng lợn nái từ 2 đực; năm 2014 tăng lên 6 đực đến tháng 5 năm 2016 Để đạt đƣợc những kết quả nhƣ trên, ngoài việc áp dụng khoa học kỹ thuật, đầu tƣ trang thiết bị cơ sở vật chất, đội ngũ nhân viên có tay nghề cao…, trang trại đã tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu về vệ sinh thú y, với phƣơng châm “phòng dịch hơn dập dịch”. 2.2. Cơ sở khoa học và pháp lý của đề tài 2.2.1. Cơ sở khoa học 2.2.1.1. Đặc điểm giải phẫu cơ quan sinh dục lợn nái  Bộ phận sinh dục bên ngoài: Là bộ phận ta có thể nhìn thấy, sờ thấy và quan sát đƣợc, bao gồm: âm hộ, âm vật, tiền đình.  Âm hộ (vulvae):đây là đoạn sau cùng của bộ máy sinh dục cái. Âm hộ nằm dƣới hậu môn và đƣợc thông ra ngoài bởi một khe thẳng đứng gọi là âm môn. Trong âm hộ còn có lỗ thông với bóng đái, tuyến tiền đình (bartholin) và khí quan cƣơng cứng gọi là âm vật (clitoris).  Âm vật (clitoris): Âm vật nằm ở phía dƣới hai mép của âm môn. Là tổ chức cƣơng cứng, có nhiều dây thần kinh nên tính cảm giác tập trung ở đây cao, tƣơng tự nhƣ bao quy đầu dƣơng vật. Về cấu tạo, âm vật cũng có các thể hổng nhƣ con đực. Trên âm vật có nếp da tạo ra mũ âm vật, giữa âm vật bẻ gấp xuống dƣới. Trong thực tế sau khi dẫn tinh cho gia súc cái, các dẫn tinh viên thƣờng xoa bóp nhẹ vào âm vật kích thích con cái hƣng phấn để tử cung trở lại co thắt vào vận động bình thƣờng. 6  Tiền đình(vestibulum): Tiền đình là giới hạn giữa âm môn và âm đạo, nghĩa là qua tiền đình mới vào âm đạo. Trong tiền đình có dấu vết màng trinh, phía trong màng trinh là âm đạo, phía sau màng trinh có lỗ niệu đạo. Màng trinh có các sợi cơ đàn hồi ở giữa và do hai lá niêm mạc gấp thành một nếp. Tiền đình có một số tuyến, các tuyến này xếp theo hàng chéo, hƣớng quay về âm vật, chúng có chức năng tiết dịch nhầy  Bộ phận sinh dục bên trong: - Buồng trứng (ovanrium) còn gọi là noãn bào, gồm một đôi nằm dƣới hông, trƣớc cửa vào xoang chậu và đƣợc giữ bởi dây chằng rộng, trên bề mặt buồng trứng sần sùi. Khác với dịch hoàn, buồng trứng của động vật có vú lƣu lại trong xoang bụng, phát triển thành một cặp. Nó thực hiện cả hai chức năng: ngoại tiết là sản sinh ra tế bào trứng và nội tiết (sản sinh ra hormone sinh dục cái) có ảnh hƣởng tới giới tính, tới chức năng tử cung (đặc tính thứ cấp của con cái). + Cấu tạo buồng trứng đƣợc bao bọc ở ngoài một lớp màng liên kết sợi chắc tựa nhƣ màng bọc của dịch hoàn. Bên trong đƣợc chia thành hai phần, cả hai phần đều phát triển một thứ mô liên kết sợi xốp tạo nên một loại chất đệm. + Miền vỏ: đặc biệt quan trọng với chức năng sinh dục, đảm bảo quá trình phát triển của trứng đến khi trứng chín và rụng. Miền vỏ bao gồm ba phần: tế bào trứng nguyên thủy, thể vàng và tế bào bào hình hạt. + Miền tủy chứa nhiều mạnh máu và bạch huyết. Ở lợn buồng trứng nằm trƣớc cửa xoang chậu, ứng với vùng đốt sống hông 3 - 4. Bề mặt buồng trứng có nhiều u nổi lên. Buồng trứng dài 1,5 - 2cm, khối lƣợng 3 - 5 gam. - Ống dẫn trứng (oviductus): ống dẫn trứng ở lợn dài 15 - 20cm uốn khúc nằm cạnh dây chằng rộng, ống dẫn trứng bắt đầu ở bên cạnh buồng 7 trứng đến đầu tử cung đƣợc chia làm 2 phần.  Phần trƣớc tự do có hình phễu loe ra gọi là loa vòi (loa kèn) có tác dụng hứng tế bao trứng chín rụng, đầu này mở ra trong xoang phúc mạc.  Phần sau thon nhỏ có đƣờng kính dài 0,2 - 0,3cm nối với sừng tử cung.  Tử cung (dạ con) (uterus): + Cấu tạo giải phẫu tử cung: Tử cung nằm trong xoang chậu, dƣới trực tràng, trên bóng đái, là nơi làm tổ, cung cấp chất dinh dƣỡng cho sự phát triển của bào thai đồng thời là cơ quan đẩy bào thai lọt ra ngoài khi sinh đẻ. Tử cung gồm có hai sừng tử cung, một thân và một cổ tử cung. Ở lợn tử cung thuộc loại hai sừng, các sừng gấp nếp hoặc quăn lại và có độ dài hơn 1m trong khi thân tử cung lại ngắn. Độ dài này phù hợp cho việc mang nhiều thai. + Cổ tử cung: Cổ tử cung tổ chức sợi mô liên kết chiếm ƣu thế kết hợp với sự góp mặt của một ít cơ trơn. Ở lợn cổ tử cung không có nếp gấp hình hoa nở mà là những cột thịt xen kẽ cài răng lƣợc với nhau. + Thân tử cung ngắn, niêm mạc thân và sừng tử cung là những nếp gấp nhăn nheo theo chiều dọc. + Sừng tử cung dài ngoằn ngoèo nhƣ ruột non dài chừng 30 - 50cm dây chằng ruộng và rất dài. Thai của lợn đƣợc làm tổ ở sừng tử cung.  Âm đạo (vagina): Âm đạo là đoạn nối tiếp sau cổ tử cung, trƣớc âm hộ. Đây là nơi tiếp nhận dƣơng vật khi giao phối, phía trên là trực tràng, phía dƣới là bóng đái, nó đƣợc ngăn cách với âm hộ bởi màng trinh. Âm đạo có khả năng co giãn rất lớn và là đƣờng đi ra của thai. Chiều 8 dài của âm đạo của lợn: 10 - 12cm. Ở lợn biểu mô âm đạo tăng lên về độ cao tối đa vào lúc động dục và giảm xuống điểm thấp nhất ở các ngày 12 - 16, các lớp bề mặt của biểu mô âm đạo bong ra ở các ngày 4 và 14. Khả năng co rút ở âm đạo đóng vai trò chính trong việc đáp ứng tâm lý tính dục và cho sự vận chuyển của tinh trùng. Sự co rút của âm đạo, dạ con và ống dẫn trứng đƣợc kích thích bởi dịch thể bài tiết vào trong âm đạo trong quá trình kích thích trƣớc lúc giao phối.  Cấu tạo giải phẫu tuyến vú Tuyến vú chỉ có ở động vật có vú, tuyến này chỉ phát triển ở con cái khi đến tuổi thành thục về tính (dậy thì) và nó phát triển to nhất ở thời kỳ chửa, đẻ. Thời kỳ con vật đẻ, tuyến vú tiết ra sữa cung cấp dinh dƣỡng cho con sơ sinh và lúc con còn non. + Cấu tạo: tuyến vú là dạng đặc biệt của tuyến mồ hôi tạo thành, tất cả động vật có vú không kể đực, cái đều có tuyến vú. Song chỉ ở con cái cùng với sự sinh trƣởng và phát triển của cơ thể, dƣới ảnh hƣởng điều hoà của các hocmone sinh sản mới đƣợc phát dục và hoàn thiện trƣớc khi đẻ lần đầu tiên. Ở lợn có 6 - 10 đôi vú, thƣờng là 6 đôi phân bố thành hai hàng từ vùng ngực tới vùng bẹn, đối xứng nhau qua đƣờng trắng bụng. Vú gồm có bầu vú và núm vú.  Bầu vú: là nơi sản sinh và chứa sữa, ngoài cùng là lớp da mỏng mịn tùy theo vị trí mà lớp da này do da ngực, nách hay da bụng, bẹn kéo đến, tiếp đến là lớp cơ. Trong cùng có hai phần cơ bản là bao tuyến và ống dẫn, xen kẽ giữa phần cơ bản ở trong là tổ chức mỡ, tổ chức liên kết, hệ thống mạch quản thần kinh bao vây và chia vú thành nhiều thuỳ nhỏ, trong đó có nhiều sợi đàn hồi. Bao tuyến là nơi sản sinh ra sữa, giống nhƣ một cái túi, từ túi đó sữa theo 3 loại ống dẫn: nhỏ, trung bình, lớn rồi đổ vào xoang sữa ở đáy tuyến và 9 thông ra đỉnh ở đầu vú. Để hình thành 1 lít sữa cần 540 lần lít máu đi qua tuyến vú, vì vậy sự cung cấp máu cho tuyến vú rất phong phú, mao mạch bao quanh bao tuyến dày đặc.  Núm vú: một bầu có một núm vú, cấu tạo từ ngoài vào trong: da, tổ chức liên kết, cơ, ống dẫn sữa. Lợn có từ 2-3 ống dẫn sữa. Ở đầu núm vú sợi cơ trơn xếp thành vòng tạo thành cơ vòng đầu vú, giữ cho đầu vú ở trạng thái khép kín khi không thải sữa.  Sự phát triển của tuyến vú:  Động vật còn non tuyến vú chƣa phát triển, khi đến tuổi thành thục, hệ thống ống dẫn bắt đầu sinh trƣởng và hình thành hệ thống ống dẫn nhỏ phân nhánh phức tạp, thể tích tuyến vú tăng lên, đoạn cuối ống dẫn hình thành bao tuyến chƣa có xoang tiết.  Đến thời kỳ chửa, nuôi con, bao tuyến có xoang tiết, ống dẫn tăng lên không ngừng, thể tích bầu vú lớn. Qua một thời gian tiết sữa thể tích bao tuyến nhỏ dần, ống dẫn teo đi, lƣợng sữa giảm đến ngừng, bầu vú nhỏ lại. 2.2.1.2. Đặc điểm sinh lý sinh sản của lợn nái  Sự thành thục về tính Một số cơ thể đƣợc gọi là thành thục về tính khi bộ máy sinh dục của cơ thể phát triển căn bản đã hoàn thiện. Dƣới tác dụng của thần kinh, nội tiết tố (các phản xạ về sinh dục). Khi có các noãn bào chín và tế bào trứng rụng.  Hiện tƣợng rụng trứng Noãn bào dần dần lớn lên, nổi rõ trên bề mặt của buồng trứng, dƣới tác dụng của thần kinh, hormone, áp suất thì noãn bào vỡ ra giải phóng tế bào trứng, đồng thời thải ra dịch folliculin. Hiện tƣợng giải phóng tế bào trứng ra khỏi noãn bào ở từng loại gia súc là khác nhau. Ở lợn có 20 - 30 tế bào trứng trong 1 lần rụng. 10  Sự hình thành về thể vàng Sau khi noãn bào vỡ ra và dịch nang chảy ra. Màng trên bị xẹp xuống đƣờng kính ngắn lại nằm ở nửa xoang trứng, tạo nên những nếp nhăn trên vách xoang ăn sâu vào trong làm thu hẹp xoang tế bào trứng. Xoang chứa đầy dịch và một ít máu chảy ra từ vách xoang, dịch và máu đông lại và lấp đầy xoang của tế bào trứng. Các nếp nhăn gồm nhiều lớp ăn sâu vào và lấp đầy xoang gồm nhiều tế bào hạt, những tế bào hạt này tuy số lƣợng không tăng nhƣng kích thƣớc lại tăng rất nhanh (trong tế bào hạt có chứa lipoit của tế bào lutein). Nhƣ vậy, do sự phát triển của tế bào hạt mang sắc tố đã hình thành nên thể vàng. Đây chính là nơi đã tạo ra hormone progesterone. Trong thời gian vài ngày thể vàng sẽ ở đầu xoang của tế bào trứng đó và nó tiếp tục phát triển. Nếu gia súc không có thai thì thể vàng nhanh chóng đạt đến độ lớn tối đa rồi thoái hóa dần. Thời gian tồn tại của thể vàng từ 3 - 15 ngày. Nếu gia súc có thai, nó tồn tại trong suốt thời gian mang thai đến ngày gia súc gần đẻ. Niêm dịch Trong đƣờng sinh dục của gia súc cái có niêm dịch chảy ra cũng là do kết quả của quá trình tế bào trứng rụng, sự thay đổi hàm lƣợng các kích tố trong máu, từ ống dẫn trứng đến mút sừng tử cung, tiết ra niêm dịch. Đồng thời ở âm đạo, âm môn cũng có niêm dịch chảy ra.  Tính dục Do kết quả của quá trình rụng trứng hàm lƣợng oestrogen tăng lên ở trong máu nên có một loạt biến đổi về bề ngoài khác với bình thƣờng, đứng nằm không yên, kém ăn, kêu giống, thích gần con đực, phá chuồng, sản lƣợng sữa giảm, chăm chú tới xung quanh. Gặp con đực không kháng cự, tăng lên về cƣờng độ cho đến khi trứng rụng. 11  Tính hƣng phấn Thƣờng kết hợp song song với tính dục, con vật có một loại biến đổi về bên ngoài thƣờng không yên, chủ động đi tìm con đực, kêu rống, kém ăn, đuôi cong và chịu đực, hai chân sau thƣờng ở tƣ thế giao phối. Cao độ nhất là lúc tế bào trứng rụng. Khi đã rụng tế bào trứng thì hƣng phấn giảm đi rõ rệt. * Chu kỳ động dục: Chia làm 4 giai đoạn: * Giai đoạn trƣớc động dục Đây là giai đoạn đầu của chu kỳ sinh dục lúc này buồng trứng to hơn bình thƣờng. Các tế bào của vách ống dẫn trứng tăng cƣờng sinh trƣởng, số lƣợng lông nhung tăng lên. Đƣờng sinh dục xung huyết, nhu động sừng tử cung tăng lên, dịch nhầy ở âm đạo tăng nhiều. Giai đoạn này tính hƣng phấn chƣa cao. Khi noãn bào chín, tế bào trứng đƣợc tách ra, sừng tử cung co bóp mạnh, cổ tử cung mở hoàn toàn. Niêm dịch ở đƣờng sinh dục chảy ra nhiều lúc này con vật bắt đầu xuất hiện tính dục. - Giai đoạn động dục Lúc này cơ thể gia súc và cơ quan sinh dục có biểu hiện biến đổi sinh lý, bên trong âm hộ phù thũng, niêm mạc xung huyết, niêm dịch trong suốt từ trong chảy ra nhiều con vật biểu hiện tính hƣng phấn cao độ, gia súc không yên tĩnh, ăn uống giảm, kêu rống, phá chuồng, nhảy lên lƣng con khác, thích gần con đực. Giai đoạn này tế bào trứng ra khỏi buồng trứng gặp tinh trùng sẽ đƣợc thụ thai thì chu kỳ sẽ dừng lại, gia súc cái trong giai đoạn có thai đến khi đẻ xong thì chu kỳ tính không xuất hiện.  Giai đoạn sau động dục Giai đoạn này cơ thể gia súc và cơ quan sinh dục dần trở lại bình thƣờng. Các phản xạ động dục, tính hƣng phấn mất dần hẳn, con vật chuyển sang thời kỳ yên tĩnh hoàn toàn. 12 - Giai đoạn nghỉ ngơi Đây là giai đoạn dài nhất, các biểu hiện về tính của gia súc ở thời kỳ này yên tĩnh hoàn toàn. Thời kỳ này cơ quan sinh dục không có biểu hiện hoạt động, trong buồng trứng thể vàng teo đi, các cơ quan sinh dục đều ở trạng thái sinh lý.  Sinh lý quá trình mang thai và đẻ: Sau thời gian ở lại ống trứng khoảng 3 ngày để tự dƣỡng thì hợp tử bắt đầu di chuyển xuống tử cung, tìm vị trí thích hợp để làm tổ, hình thành bào thai. Sự biến đổi nội tiết tố trong cơ thể mẹ trong thời gian có chửa nhƣ sau: progesterone trong 10 ngày đầu có chửa tăng rất nhanh, cao nhất vào ngày chửa thứ 20 rồi nó hơi giảm xuống một chút trong 3 tuần đầu, sau đó duy trì ổn định trong thời gian có chửa để an thai, ức chế động dục, trƣớc ngày đẻ progesterone giảm đột ngột, estrogen trong suốt thời kỳ có chửa duy trì ở mức độ thấp, cuối thời kỳ có chửa khoảng 2 tuần thì bắt đầu tăng dần, đến khi đẻ thì tăng cao nhất. Thời gian có chửa của lợn nái bình quân là114 ngày. 2.2.1.3. Một số bệnh sinh sản thường gặp ở lợn nái Bệnh sản khoa đƣợc thể hiện trên các giống lợn nội, ngoại khác nhau. Khi con cái sinh sản là lúc lối vào các bộ phận nằm sâu trong đƣờng sinh dục mở ra, máu và sản dịch ra nhiều điều đó tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập. Sức đề kháng của cơ thể phụ thuộc trƣớc hết vào chế độ dinh dƣỡng. Dinh dƣỡng không những về mặt vật chất mà về cả mặt lƣợng cũng rất quan trọng, việc sử dụng thức ăn thích hợp theo nhu cầu của lứa tuổi có ảnh hƣởng đến quá trình sinh trƣởng và phát triển bình thƣờng của chúng. Cho ăn thiếu chất dinh dƣỡng làm giảm sức đề kháng của cơ thể.  Bệnh viêm tử cung Viêm tử cung là một bệnh sinh sản thƣờng gặp trong chăn nuôi lợn nái, có thể xuất hiện ở nhiều giai đoạn nhƣng thƣờng xảy ra ở giai đoạn sau khi 13 sinh, đặc biệt là trên lợn nái ngoại (siêu nạc), sau đó đến lợn nái lai, thấp nhất ở lợn nái nội. Viêm tử cung dẫn đến lợn nái mệt mỏi, sốt, bỏ ăn, mất sữa, có thể kế phát sang viêm vú. Lợn nái viêm tử cung dẫn tới làm thay đổi số lƣợng và chất lƣợng sữa, lợn con bị tiêu chảy sớm và chữa không khỏi dứt điểm nếu không chữa khỏi cho con mẹ. - Nguyên nhân mắc bệnh Bệnh xảy ra do nhiều nguyên nhân nhƣ: + Can thiệp không đúng kỹ thuật khi lợn đẻ khó, lợn bị nhiễm trùng từ chuồng trại do vệ sinh kém. + Tỷ lệ mắc bệnh sẽ tăng lên nếu trong khẩu phần thức ăn bị thiếu vitamin A, D, E gây khô niêm mạc, dễ xây xƣớc, nhiễm khuẩn. + Cơ quan sinh dục ngoài bẩn. + Lợn đực bị viêm niệu quản và dƣơng vật khi nhảy trực tiếp. + Bệnh xảy ra do dụng cụ thụ tinh nhân tạo cứng gây xây xát, hoặc không sạch đã đƣa các vi khuẩn gây nhiễm vào bộ phận sinh dục. - Triệu chứng Bệnh thể hiện ở dạng điển hình nhƣ lợn có biểu hiện mệt mỏi, sốt, hay nằm úp bầu vú, bỏ ăn, ăn kém, âm hộ sƣng tấy đỏ, dịch xuất tiết từ âm đạo chảy ra trắng đục nếu nặng dịch có máu, đứng nằm, bứt rứt không yên, lợn con thƣờng thiếu sữa, kêu nhiều. Trong trƣờng hợp bệnh nhẹ, lợn không sốt, âm hộ không sƣng đỏ nhƣng vẫn có dịch nhày, trắng đục tiết ra từ âm đạo dịch nhày thƣờng chảy không liên tục mà chỉ chảy ra từng đợt từ vài ngày đến một tuần. Lợn nái thƣờng không đậu thai hoặc khi đã có thai sẽ bị tiêu đi vì quá trình viêm nhiễm từ niêm mạc âm đạo, tử cung lan sang thai.