Tài liệu Xây dựng 1 số biện pháp phi thuế bảo hộ sản xuất của việt nam

X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam Môc lôc Lêi nãi ®Çu Ch¬ng I: LÝ luËn chung vÒ b¶o hé vµ kinh Trang 3 nghiÖm ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña mét sè níc trªn thÕ giíi” I/ Xu híng toµn cÇu hãa II/ Sù cÇn thiÕt cña c¸c biÖn ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt trong níc III/ Kinh nghiÖm ¸p dông c¸c biÖn ph¸p 5 7 24 phi thuÕ quan cña mét sè níc trªn thÕ giíi Ch¬ng II: §¸nh gi¸ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña ViÖt Nam trong thêi gian qua (1996 – 2000) I/ Thùc tr¹ng th¬ng m¹i vµ kh¶ n¨ng c¹nh 38 tranh cña ViÖt Nam thêi kú 1996 – 2000 II/ C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan liªn quan 50 ®Õn nhËp khÈu ViÖt Nam ®· sö dông III/ §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c biÖn ph¸p 63 phi thuÕ quan ViÖt Nam ®· sö dông Ch¬ng III: §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ViÖt Nam cã thÓ ¸p dông trong thêi gian tíi I/ C¬ së khoa häc ®Ó duy tr× c¸c biÖn ph¸p 69 phi thuÕ quan trong viÖc b¶o hé s¶n xuÊt. II/ Mét sè ®Ò xuÊt vÒ c¸c NTM ViÖt Nam sÏ 71 sö dông ®Ó b¶o hé KÕt luËn 91 2 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam Tµi liÖu tham kh¶o 92 Lêi nãi ®Çu Xu híng toµn cÇu ho¸ hiÖn ®ang ®îc c¸c quèc gia trªn thÕ giíi coi lµ gi¶i ph¸p tÊt yÕu ®Ó ®Èy m¹nh vµ th¸o gì nh÷ng khã kh¨n cña vÊn ®Ò t¨ng trëng kinh tÕ. Còng nh c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi, viÖc ViÖt Nam kh«ng ngõng t¨ng cêng héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ kh«ng n»m ngoµi môc tiªu khai th¸c nh÷ng u thÕ s½n cã trong níc còng nh tËn dông nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi vÒ thÞ trêng, vèn, c«ng nghÖ, ph¬ng ph¸p qu¶n lÝ tiªn tiÕn. Tuy nhiªn tríc bèi c¶nh kinh tÕ thÕ giíi víi nhiÒu biÕn ®éng phøc t¹p vµ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu, cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp so víi c¸c quèc gia kh¸c trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi nh hiÖn nay th× viÖc ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng bÊt lîi vµ t¸c ®éng tiªu cùc trong qu¸ tr×nh héi nhËp lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. §Ó h¹n chÕ nh÷ng bÊt lîi vµ t¸c ®éng tiªu cùc ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p nhÊt ®Þnh vµ mét trong sè ®ã lµ viÖc b¶o hé tÝch cùc nÒn kinh tÕ. Bªn c¹nh thuÕ quan lµ c«ng cô b¶o hé ®· ®îc c¸c ®Þnh chÕ th¬ng m¹i quèc tÕ thõa nhËn th× c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan còng ®îc rÊt nhiÒu quèc gia sö dông trong thêi gian qua bëi nh÷ng u ®iÓm nh kh¶ n¨ng t¸c ®éng nhanh, m¹nh, phong phó vµ cã thÓ ®¸p øng nhiÒu môc tiªu trong cïng mét thêi ®iÓm. Tuy nhiªn mÆt tr¸i cña c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan vèn g©y ra nhiÒu tranh c·i lµ chóng bao gåm 3 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam nhiÒu biÖn ph¸p cha ®îc thõa nhËn bëi c¸c tæ chøc th¬ng m¹i quèc tÕ vµ cã thÓ ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn nÒn kinh tÕ cña mét quèc gia, mét khu vùc còng nh toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi. V× vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh viÖc nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan lµ ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt víi bÊt cø quèc gia nµo trªn thÕ giíi. §èi víi mét nÒn kinh tÕ ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi nh ViÖt Nam, c«ng t¸c nghiªn có vÒ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ con cã vai trß quan träng h¬n rÊt nhiÒu bëi nã gióp cho chóng ta hiÓu thªm vÒ m«i trêng ph¸p lÝ cña c¸c quèc gia kh¸c tõ ®ã cã thÓ t×m ra híng tiÕp cËn tèi u thÞ trêng khu vùc vµ quèc tÕ. Ngoµi ra kinh nghiÖm rót ra trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu còng cã gi¸ trÞ kh«ng nhá ®èi víi qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c c«ng cô b¶o hé phi thuÕ ®Ó chóng thùc sù h÷u Ých vµ phï hîp víi c¸c th«ng lÖ quèc tÕ. Víi ®Ò tµi nµy ngoµi viÖc thèng kª, ph©n lo¹i nh÷ng biÖn ph¸p phi quan thuÕ ®· ®îc sö dông trªn thÕ giíi, kinh nghiÖm ¸p dông cña mét sè níc nh MÜ, Th¸i Lan vµ thùc tiÔn ¸p dông cña ViÖt Nam t«i còng xin ®a ra mét vµi ý kiÕn c¸ nh©n mang tÝnh chÊt tham kh¶o ®èi víi vÊn ®Ò x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Do lÇn ®Çu tiªn thùc hiÖn mét c«ng viÖc nghiªn cøu quy m«, ®Ò tµi nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ. KÝnh 4 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam mong c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n gãp ý ®Ó cho ®Ò tµi ®îc toµn vÑn h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 5 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam Ch¬ng I: LÝ luËn chung vÒ b¶o hé vµ kinh nghiÖm ¸P dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña mét sè níc trªn thÕ giíi I/ Xu híng toµn cÇu hãa: Toµn cÇu ho¸ lµ mét xu híng vËn ®éng næi bËt hiÖn nay trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nã l«i cuèn tÊt c¶ c¸c quèc gia vµ vïng l·nh thæ vµo mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu thèng nhÊt vµ duy nhÊt. TÊt c¶ nh÷ng quèc gia vµ vïng l·nh thæ nµo kh«ng héi nhËp vµo qu¸ tr×nh nµy tÊt yÕu sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng tôt hËu trong ph¸t triÓn. Toµn cÇu hãa kinh tÕ ®îc thÓ hiÖn râ nÐt th«ng qua hai qu¸ t×nh chñ yÕu lµ toµn cÇu hãa thÞ trêng vµ toµn cÇu s¶n xuÊt. Toµn cÇu hãa thÞ trêng ®îc thÓ hiÖn ë sù lo¹i bá dÇn c¸c qu¸ tr×nh vµ rµo c¶n chia c¾t thÞ trêng ®Ó h×nh thµnh mét thÞ trêng cã tÝnh toµn cÇu. C¸c yÕu tè c¬ b¶n nh cung cÇu, gi¸ c¶ ®îc h×nh thµnh vµ vËn ®éng thèng nhÊt trªn toµn cÇu. Toµn cÇu hãa s¶n xuÊt ®îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc h×nh thµnh m¹ng líi s¶n xuÊt mang tÝnh toµn cÇu, c«ng nghÖ cao ®îc sö dông phæ biÕn vµ c¸c s¶n phÈm ®îc tiªu chuÈn hãa… Ngoµi ra, toµn cÇu ho¸ cßn ®îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c khÝa c¹nh vÒ x· héi, v¨n hãa, chÝnh trÞ … Toµn cÇu hãa ®îc thóc ®Èy bëi c¸c lùc lîng nhÊt ®Þnh. Tríc hÕt, ®ã lµ qu¸ tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan gi÷a c¸c quèc gia ®Ó cã nÒn th¬ng m¹i tù do hãa h¬n, gi¶m dÇn c¸c rµo c¶n b¶o hé h÷u h×nh hoÆc v« h×nh. Hµng hãa vµ 6 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam dÞch vô ®îc lu chuyÓn dÔ dµng gi÷a c¸c níc vµ vïng l·nh thæ víi khèi lîng vµ cêng ®é ngµy cµng t¨ng. TiÕp theo lµ qu¸ tr×nh tù do hãa vÒ ®Çu t víi viÖc më réng cña ®Çu t quèc tÕ trªn ph¹m vi vµ quy m« lín, c¸c hiÖp ®Þnh thóc ®Èy tù do hãa ®Çu t ®îc ký kÕt. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c«ng nghÖ vµ t¸c ®éng cña c¸c tËp ®oµn, c«ng ty ®a quèc gia ®ang thóc ®Èy theo chiÒu s©u qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa. C¸c quèc gia, vïng l·nh thæ còng ®ang t¨ng cêng nh÷ng nç lùc ®Ó héi nhËp quèc tÕ, më cöa thÞ trêng, chuyÓn ®æi c¬ cÊu vµ c¬ chÕ kinh tÕ, ®µo t¹o nguån nh©n lùc ®Ó tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa. Toµn cÇu hãa ®ßi hái c¸c quèc gia vµ vïng l·nh thæ ph¶i hµnh ®éng dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc quèc tÕ nhÊt ®Þnh trong th¬ng m¹i vµ ®Çu t, dÞch vô nh “nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i, nguyªn t¾c ®·i ngé quèc gia …”. VÊn ®Ò nµy kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng cã thÓ dÔ dµng thùc hiÖn ®îc. Thùc tÕ cho thÊy, qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa ®ang lµm cho nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia tõng buíc vËn ®éng theo xu híng míi, chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ, ®a nÒn kinh tÕ sang giai ®o¹n ph¸t triÓn míi víi cÊp ®é cao h¬n vµ ph¹m vi lín h¬n. Kh«ng thÓ nãi chØ cã c¸c nÒn kinh tÕ cña c¸c níc XHCN cò chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ ë trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi mµ kÓ c¶ c¸c nÒn kinh tÕ cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao nh nÒn 7 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam kinh tÕ MÜ, NhËt B¶n, Liªn minh ch©u ¢u … còng ë trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ th«ng tin vµ kinh tÕ tri thøc. Sù chuyÓn ®æi nµy trë thµnh mét hiÖn tîng phæ biÕn hiÖn nay. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia ®ang ®Æt ra hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò cÇn ph¶i xö lý, ®Æc biÖt lµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, chuyÓn sang c¬ cÊu kinh tÕ cã c¸c ngµnh sö dông c«ng nghÖ cao, c¸c ngµnh ph¸t huy ®îc lîi thÕ so s¸nh vµ c¸c ngµnh cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh l©u dµi trªn thÞ trêng, vÊn ®Ò ®µo t¹o nguån nh©n lùc chÊt lîng cao vµ nh÷ng c¶i c¸ch vÒ hÖ thèng qu¶n lý kinh tÕ phï hîp víi xu híng toµn cÇu hãa còng ®îc ®Ò cao. Nãi tãm l¹i, toµn cÇu hãa diÔn ra cã tÝnh gia tèc. §©y lµ mét qu¸ tr×nh kh¸ch quan vµ lµ mét xu híng vËn ®éng chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay. ViÖt Nam ®ang chñ ®éng, tÝch cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa ®Ó thùc hiÖn môc tiªu hiÖn ®¹i hãa, c«ng nghiÖp hãa ®Êt níc. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu nµy, ViÖt Nam còng ®ang tiÕn hµnh x©y dùng lé tr×nh phï hîp, héi nhËp s©u h¬n vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ tiÕp ®Õn lµ kinh tÕ toµn cÇu. II/ Sù cÇn thiÕt cña c¸c biÖn ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt trong níc: 8 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam 1.Sù cÇn thiÕt cña c¸c biÖn ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt trong níc: 1.1. TÝnh thiÕt yÕu chung cña b¶o hé ®èi víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi: B¶o hé lµ c«ng cô phæ biÕn ®îc chÝnh phñ c¸c níc sö dông ®Ó n©ng ®ì c¸c doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp cã ¶nh hëng ®Õn nÒn kinh tÕ quèc d©n hoÆc c¸c doanh nghiÖp tËp trung nguån nh©n lùc vµ tµi chÝnh lín. Minh ho¹ thùc tÕ râ rµng nhÊt cã thÓ nhËn thÊy ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh c¸c níc ch©u MÜ latinh, Asean n¬i tån t¹i sè lîng lín c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ë c¸c quèc gia nµy ®Òu lµ c¸c doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n trong vÊn ®Ò c¹nh tranh trªn thÞ trêng néi ®Þa còng nh quèc tÕ mµ nguyªn nh©n s©u xa cã thÓ lµ thiÕu vèn, h¹n chÕ trong vÊn ®Ò ®µo t¹o nh©n lùc hoÆc thËm chÝ lµ yÕu kÐm trong kh©u qu¶n lÝ... MÆc dï vËy viÖc gi¶i thÓ c¸c doanh nghiÖp nµy lµ vÊn ®Ò nan gi¶i bëi hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nµy thu hót mét lùc lîng lao ®éng lín hoÆc ®îc ®Çu t nh÷ng nguån tµi chÝnh kh«ng nhá. HËu qu¶ cña viÖc gi¶i thÓ cã thÓ lµ nh÷ng có sèc lín c¶ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. H¬n n÷a nguyªn nh©n chÝnh phñ kh«ng gi¶i thÓ c¸c doanh nghiÖp nµy cßn cã thÓ lµ do hä vÉn cßn ®Æt niÒm tin vµo kh¶ n¨ng biÕn chuyÓn t×nh thÕ cña ®éi ngò l·nh ®¹o hoÆc ®©y lµ nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong nh÷ng lÜnh vùc ®îc u tiªn ph¸t triÓn theo chiÕn lîc dµi h¹n. 9 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam Mét lÝ do kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn khi duy tr× c¸c biÖn ph¸p b¶o hé lµ mong muèn c¶i thiÖn c¸c ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa. BÊt cø mét quèc gia nµo trªn thÕ giíi ®Òu cã nh÷ng chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ nhÊt ®Þnh vµ trong ®ã lu«n x¸c ®Þnh nh÷ng lÜnh vùc u tiªn ®Æc biÖt. Nhng ®Ó c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong nh÷ng lÜnh vùc nµy ®¹t ®îc hiÖu qu¶ tèi u vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong níc vµ quèc tÕ nhµ níc lu«n ph¶i cã nh÷ng u ®·i ®Æc biÖt. VÝ dô ®iÓn h×nh lµ MÜ mét níc ®îc coi lµ cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi trong thêi gian qua vÉn duy tr× kh¸ nhiÒu ph¬ng thøc b¶o hé ®èi víi lÜnh vùc n«ng nghiÖp, trong ®ã cã c¶ nh÷ng ph¬ng thøc ®i ngîc l¹i lîi Ých th¬ng m¹i quèc tÕ vµ bÞ nhiÒu ph¶n kh¸ng cña c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi. Mét lÝ do riªng ®èi víi c¸c níc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn lµ hä ph¶i thêng xuyªn xem xÐt vÊn ®Ò duy tr× mét c¸n c©n thanh to¸n cã lîi vµ c¶i thiÖn nguån ng©n s¸ch. Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy c¸c quèc gia ®ang vµ chËm ph¸t triÓn hÇu hÕt ®Òu cã mét c¸n c©n thanh to¸n bÞ th©m hôt vµ mét nguån ng©n s¸ch h¹n hÑp vèn ®îc tµi trî chñ yÕu th«ng qua thu thuÕ vµ vay nî níc ngoµi. §Ó tr¸nh t×nh tr¹ng ®ã c¸c quèc gia cã thÓ ¸p dông nhiÒu h×nh thøc b¶o hé kh¸c nhau nh»m ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh hµng thay thÕ nhËp khÈu hoÆc híng xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu nh÷ng 10 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam mÆt hµng kh«ng cÇn thiÕt hay xa xØ tõ ®ã h¹n chÕ chi tiªu ngo¹i tÖ vµ thu vÒ nhiÒu h¬n th«ng qua xuÊt khÈu. XuÊt ph¸t tõ nguyªn nh©n thø nhÊt b¶o hé cßn gióp c¸c quèc gia trªn thÕ giíi duy tr× viÖc lµm cho nh÷ng tæ chøc hoÆc nhãm ngêi nhÊt ®Þnh vµ gi¶m bít nh÷ng søc Ðp vÒ chÝnh trÞ tõ c¸c tæ chøc ®oµn thÓ. Nguyªn nh©n nµy lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu ®Ó chÝnh phñ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi duy tr× c¸c biÖn ph¸p b¶o hé ®èi víi mét sè ngµnh nhÊt ®Þnh. §iÒu nµy còng t¬ng tù ®èi víi vÊn ®Ò b¶o hé mét sè ngµnh ë c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ kh¸ ph¸t triÓn nh MÜ vµ c¸c níc thuéc liªn minh ch©u ¢u. §Ó b¶o hé ngµnh c«ng nghiÖp dÖt may vèn lµ ngµnh kinh tÕ thu hót kh¸ nhiÒu lao ®éng EU ®· ®a ra nh÷ng tho¶ thuËn vÒ h¹n chÕ xuÊt khÈu tù nguyÖn víi c¸c níc kh¸c ®Æc biÖt lµ c¸c níc cã nguån nguyªn liÖu phong phó vµ lùc lîng nh©n c«ng rÎ m¹t. §èi víi c¸c quèc gia cã tiÒm lùc c¶ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ c¸c biÖn ph¸p b¶o hé cßn cã thÓ ®îc duy tr× nh mét c«ng cô chÝnh trÞ ®Ó ®¬n ph¬ng g©y søc Ðp víi c¸c quèc gia kh¸c. MÆc dï ®©y lµ môc ®Ých hÕt søc c¸ biÖt trong mét thÕ giíi ngµy cµng ph¸t triÓn theo híng ®a cùc song trªn thÕ giíi hiÖn tîng nµy ®· vµ ®ang tiÕp tôc x¶y ra. MÜ lµ quèc gia l¹m dông c«ng cô b¶o hé nhiÒu nhÊt vµo môc ®Ých nµy. Trong luËt ph¸p Hoa K× cã nh÷ng ®iÒu kho¶n ®Æc biÖt cho phÐp quèc héi ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p th¬ng 11 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam m¹i ®¬n ph¬ng ®èi víi bÊt cø quèc gia nµo ®îc coi lµ cã thÓ ®e do¹ ®Õn vÊn ®Ò an ninh cña níc MÜ. 1.2. Sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o hé ®èi víi ViÖt Nam: Nh÷ng lÝ do chñ yÕu ®èi víi vÊn ®Ò b¶o hé nÒn kinh tÕ ViÖt Nam xuÊt ph¸t tõ hai yÕu tè chñ quan vµ kh¸ch quan trong ®ã yÕu tè chñ quan lµ thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµ yÕu tè kh¸ch quan lµ bèi c¶nh chung cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong giai ®o¹n hiÖn nay. Theo ®¸nh gi¸ chung th× nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu, ®ang chuyÓn ho¸ tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung sang kinh tÕ thÞ trêng, c¸c yÕu tè cña kinh tÕ thÞ trêng cha ®îc t¹o lËp mét c¸ch ®ång bé vµ cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt. HÖ thèng c¸c qui ph¹m ph¸p luËt c«ng cô quan träng ®Ó qu¶n lÝ nhµ níc cña ViÖt Nam hiÖn nay còng bÞ ®¸nh gi¸ lµ thiÕu nhÊt qu¸n vµ qu¸ chång chÐo, cha t¹o ra ®îc m«i trêng ph¸p lÝ b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ, xuÊt nhËp khÈu còng trong t×nh tr¹ng t¬ng tù. V× vËy, trong qu¸ tr×nh x©y dùng mét m«i trêng kinh tÕ giµu tÝnh c¹nh tranh vµ lµnh m¹nh h¬n nhµ níc còng cÇn cã sù n©ng ®ì hîp lÝ ®èi víi c¸c mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o thÕ ®ßn bÈy cho toµn bé nÒn kinh tÕ. Bªn c¹nh ®ã kh«ng thÓ phñ nhËn mét thùc tr¹ng lµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn yÕu kÐm vÒ n¨ng lùc qu¶n lÝ, nguån nh©n lùc, kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ mang nÆng t tëng 12 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam dùa dÉm cña mét thêi k× dµi bao cÊp. ViÖc ngay lËp tøc thóc Ðp c¸c doanh nghiÖp nµy tù t¹o lËp mét thÕ ®øng v÷ng ch¾c trªn thÞ trêng trong níc ®· lµ mét nhiÖm vô qu¸ khã kh¨n chø cha ®Ò cËp ®Õn thÞ trêng khu vùc vµ quèc tÕ. H¬n n÷a ngay c¶ khi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· cã mét tiÒm lùc nhÊt ®Þnh còng kh«ng thÓ cho r»ng hä kh«ng cßn cÇn tíi sù b¶o trî cña nhµ níc n÷a. Nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ cao ngoµi mong muèn nhËn ®îc sù hç trî vÒ vèn th× sù hç trî trong vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ øng dông c¸c thµnh tùu míi còng hÕt søc quan träng ®«Ý víi hä. Còng nh hÇu hÕt c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, ViÖt Nam ®ang x©y dùng cho m×nh mét chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ trong ®ã u tiªn ph¸t triÓn mét sè ngµnh. C¸c ngµnh nµy lµ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cã tiÒm n¨ng song cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong c¹nh tranh cÇn ®îc sù hç trî tÝch cùc cña nhµ níc vµ c¶ nh÷ng ngµnh nhÊt thiÕt ph¶i u tiªn ph¸t triÓn do c¸c lÝ do kh¸c nh chÝnh trÞ vµ x· héi. §©y lµ lÝ do c¬ b¶n nhÊt ®Ó ViÖt Nam duy tr× c¸c h×nh thøc b¶o hé nhng víi ®Æc thï mang nhiÒu mµu s¾c chÝnh trÞ h¬n lµ kinh tÕ c¸c h×nh thøc b¶o hé cña ViÖt Nam trong thêi gian qua cha h¼n ®· ph¸t huy ®îc tÝnh chÊt tÝch cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ. §øng tríc xu thÕ kh¸ch quan cña tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ViÖt Nam còng cÇn duy 13 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam tr× c¸c ph¬ng thøc b¶o hé v× nh÷ng nguyªn nh©n nhÊt ®Þnh. Thø nhÊt trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i nÒn kinh tÕ ViÖt Nam kh«ng thÓ tr¸nh ®îc nh÷ng t¸c ®éng xÊu nh sù x©m nhËp cña hµng ho¸, sù lòng ®o¹n cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi... NÕu kh«ng cã chiÕn lîc b¶o hé s¶n xuÊt phï hîp nÒn kinh tÕ cña chóng ta sÏ ph¸t triÓn bÊt c©n xøng vµ phô thuéc nÆng nÒ vµo c¸c yÕu tè bªn ngoµi. Thø hai ®Ó hoµ nhËp vµo mét nÒn kinh tÕ chung vèn ®· ph¸t triÓn h¬n chóng ta rÊt nhiÒu ViÖt Nam cÇn c¶i thiÖn kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn ph¬ng diÖn quèc gia còng nh trªn ph¬ng diÖn doanh nghiÖp/ngµnh. C¸c biÖn ph¸p hç trî mang tÝnh cÊp thiÕt sÏ gióp cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam t¹o ®îc nh÷ng lîi thÕ nhÊt ®Þnh trong qu¸ tr×nh b¾t kÞp nhÞp ®é ph¸t triÓn chung vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho chóng ta tranh thñ hoµn thiÖn c¸c yÕu tè cßn l¹i . Cuèi cïng còng kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn mét lÝ do Ýt ®îc ®Ò cËp ®Õn ®ã lµ ®Ó t¹o lËp mét thÕ v÷ng ch¾c trªn trêng quèc tÕ b¶o hé còng lµ mét c«ng cô ®Ó chóng ta cã thÓ mang ra “mÆc c¶” ®Ó ®æi lÊy nh÷ng u ®·i chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh. 2.C¸c ph¬ng thøc b¶o hé s¶n xuÊt trong níc: 2.1.ThuÕ vµ thuÕ quan: Ngoµi môc ®Ých chÝnh lµ thu ng©n s¸ch thuÕ cßn lµ mét biÖn ph¸p híng dÉn tiªu dïng vµ trong mét chõng mùc nµo ®ã lµ mét biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu h÷u 14 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam hiÖu.ViÖc ®¸nh thuÕ néi ®Þa hay thuÕ quan cao vµo mét mÆt hµng nhËp khÈu sÏ cã t¸c ®éng kh«ng nhá tíi viÖc thu hÑp cÇu trong níc tõ ®ã dÉn ®Õn h¹n chÕ nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng nµy. Bªn c¹nh thuÕ vµ thuÕ quan th× c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ còng lµ mét trong nh÷ng c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong níc. §©y còng chÝnh lµ néi dung mµ ®Ò tµi muèn ®Ò cËp tíi. 2.2. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ:(NTM- non-tarrif measure) C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ ®îc ®Þnh nghÜa nh tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p kh¸c ngoµi c¸c biÖn ph¸p thuÕ quan ®îc qui ®Þnh vÒ mÆt ph¸p lÝ hay ®¬n thuÇn tån t¹i trªn thùc tÕ cã ¶nh hëng ®Õn møc ®é hoÆc ph¬ng híng nhËp khÈu. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cã thÓ mang mét hay nhiÒu thuéc tÝnh kh¸c nhau nh ¸p dông ë biªn giíi hay néi ®Þa, ®îc duy tr× mét c¸ch chñ ®éng hay bÞ ®éng, nh»m môc ®Ých b¶o hé hay kh«ng b¶o hé, phï hîp hay kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ... 2.2.1.¦u ®iÓm: a.Phong phó vÒ h×nh thøc : nhiÒu biÖn ph¸p phi thuÕ kh¸c nhau cã thÓ ®¸p øng cïng mét môc tiªu, ¸p dông cho cïng mét mÆt hµng C¸c NTM trong thùc tÕ rÊt phong phó vÒ h×nh thøc nªn t¸c ®éng, kh¶ n¨ng vµ møc ®é ®¸p øng môc tiªu cña chóng còng rÊt ®a d¹ng. Do ®ã, nÕu sö dông NTM ®Ó phôc vô mét môc tiªu ®Ò ra th× cã thÓ cã nhiÒu sù lùa chän, 15 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam kÕt hîp h¬n mµ kh«ng bÞ gß bã chËt hÑp trong khu«n khæ mét c«ng cô duy nhÊt nh thuÕ quan. VÝ dô: ®Ó nh»m h¹n chÕ nhËp khÈu mét mÆt hµng bÊt k×, cã thÓ ®ång thêi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p h¹n ng¹ch nhËp khÈu, cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng, ®Çu mèi nhËp khÈu, phô thu nhËp khÈu. b.§¸p øng nhiÒu môc tiªu: mét NTM cã thÓ ®ång thêi ®¸p øng nhiÒu môc tiªu víi hiÖu qu¶ cao Mçi quèc gia thêng theo ®uæi nhiÒu môc tiªu trong chÝnh s¸ch kinh tÕ, th¬ng m¹i cña m×nh. C¸c môc tiªu ®ã cã thÓ lµ: (i) b¶o hé s¶n xuÊt trong níc, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn mét sè ngµnh nghÒ; (ii) b¶o vÖ an toµn søc kháe con ngêi, ®éng thùc vËt, m«i trêng; (iii) h¹n chÕ tiªu dïng; (iv) ®¶m b¶o c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n; (v) b¶o ®¶m an ninh quèc gia, trËt tù an toµn x· héi, v.v... C¸c NTM cã thÓ ®ång thêi phôc vô hiÖu qu¶ nhiÒu môc tiªu kh¸c nhau khi viÖc sö dông c«ng cô thuÕ quan kh«ng kh¶ thi hoÆc kh«ng h÷u hiÖu b»ng. VÝ dô: quy ®Þnh vÒ vÖ sinh kiÓm dÞch ®èi víi n«ng s¶n nhËp khÈu võa ®¶m b¶o an toµn søc kháe con ngêi, ®éng thùc vËt l¹i võa gi¸n tiÕp b¶o hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong níc mét c¸ch hîp ph¸p. Hay cÊp phÐp kh«ng tù ®éng ®èi víi dîc phÈm nhËp khÈu võa gióp b¶o hé ngµnh dîc néi ®Þa, dµnh ®Æc quyÒn cho mét sè ®Çu mèi nhËp khÈu nhÊt ®Þnh, qu¶n lý chuyªn ngµnh mét mÆt hµng quan 16 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam träng ®èi víi søc kháe con ngêi, cßn cã t¸c dông ph©n biÖt ®èi xö víi mét sè níc cung cÊp nhÊt ®Þnh. c.NhiÒu NTM cha bÞ cam kÕt rµng buéc c¾t gi¶m hay lo¹i bá Do NTM thêng mang tÝnh mËp mê, møc ®é ¶nh hëng kh«ng râ rµng nh nh÷ng thay ®æi ®Þnh lîng cña thuÕ quan, nªn t¸c ®éng cña chóng cã thÓ lín nhng l¹i lµ t¸c ®éng ngÇm, cã thÓ che ®Ëy hoÆc biÖn hé b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c. HiÖn nay c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO chØ míi ®iÒu chØnh viÖc sö dông mét sè NTM nhÊt ®Þnh. Trong ®ã, tÊt c¶ c¸c NTM h¹n chÕ ®Þnh lîng ®Òu kh«ng ®îc phÐp ¸p dông, trõ trêng hîp ngo¹i lÖ. Mét sè NTM kh¸c tuy cã thÓ nh»m môc tiªu h¹n chÕ nhËp khÈu, b¶o hé s¶n xuÊt trong níc nhng vÉn ®îc WTO cho phÐp ¸p dông víi ®iÒu kiÖn tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ, râ rµng, kh¸ch quan. Ch¼ng h¹n nh tiªu chuÈn kü thuËt, biÖn ph¸p kiÓm dÞch ®éng thùc vËt, tù vÖ, thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, c¸c biÖn ph¸p chèng trî cÊp, thuÕ ®èi kh¸ng, hç trî n«ng nghiÖp d¹ng hép xanh. Ngoµi ra, vÉn cã thÓ tiÕp tôc ¸p dông mµ cha bÞ yªu cÇu c¾t gi¶m hay lo¹i bá nh÷ng NTM cha x¸c ®Þnh ®îc sù phï hîp hay kh«ng phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. Nh÷ng NTM nµy cã thÓ do WTO cha cã quy ®Þnh ®iÒu chØnh hoÆc cã quy ®Þnh nhng rÊt chung chung vµ trªn thùc tÕ rÊt khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc tÝnh phï hîp hay kh«ng phï hîp 17 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam víi quy ®Þnh ®ã, hoÆc chóng vÉn lµ mét thùc tÕ ®îc thõa nhËn chung. Ch¼ng h¹n nh yªu cÇu ®Æt cäc, tr¶ thuÕ nhËp khÈu tríc, v.v... 2.2.2.Nhîc ®iÓm: a.Kh«ng râ rµng vµ khã dù ®o¸n C¸c NTM trªn thùc tÕ thêng ®îc vËn dông dùa trªn c¬ së dù ®o¸n chñ quan, thËm chÝ tuú tiÖn, cña nhµ chøc tr¸ch vÒ s¶n xuÊt vµ nhu cÇu tiªu thô trong níc. Ch¼ng h¹n ®Ó x¸c ®Þnh h¹n ng¹ch nhËp khÈu ph©n bãn trong n¨m tíi, ChÝnh phñ ph¶i dù kiÕn ®îc c«ng suÊt s¶n xuÊt trong níc cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®îc bao nhiªu phÇn tr¨m tæng nhu cÇu vÒ ph©n bãn cña toµn ngµnh n«ng nghiÖp. Trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ngµy nay rÊt phøc t¹p vµ thêng xuyªn biÕn ®éng, viÖc ®a ra mét dù ®o¸n t¬ng ®èi chÝnh x¸c lµ rÊt khã kh¨n. NÕu dù ®o¸n kh«ng chÝnh x¸c sÏ cã ¶nh hëng xÊu ®Õn s¶n xuÊt trong níc. VÝ dô nh g©y ra thiÕu hôt trÇm träng nguån cung cÊp ph©n bãn khi s¶n xuÊt trong níc vµo thêi vô, ®Èy gi¸ t¨ng vät (sèt nãng) hoÆc tr¸i l¹i, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cung vît cÇu qu¸ lín trªn thÞ trêng lµm gi¸ sôt gi¶m (sèt l¹nh). §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc c¸c quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt vµ kinh doanh sÏ chÞu rñi ro cao h¬n. Sö dông NTM còng thêng lµm nhiÔu tÝn hiÖu chØ dÉn quyÕt ®Þnh cña ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng trong níc, tÝn hiÖu chØ dÉn viÖc ph©n bæ nguån lùc trong néi bé nÒn 18 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam kinh tÕ (chÝnh lµ gi¸ thÞ trêng), ph¶n ¸nh kh«ng trung thùc lîi thÕ c¹nh tranh thùc sù. Do ®ã, kh¶ n¨ng x©y dùng kÕ ho¹ch ®Çu t s¶n xuÊt kinh doanh hiÖu qu¶ trong trung vµ dµi h¹n cña ngêi s¶n xuÊt bÞ h¹n chÕ. T¸c ®éng cña c¸c NTM thêng khã cã thÓ lîng hãa ®îc râ rµng nh t¸c ®éng cña thuÕ quan. NÕu møc b¶o hé th«ng qua thuÕ quan ®èi víi mét s¶n phÈm cã thÓ dÔ dµng ®îc x¸c ®Þnh b»ng chÝnh thuÕ suÊt ®¸nh lªn s¶n phÈm ®ã th× møc ®é b¶o hé th«ng qua NTM lµ tæng møc b¶o hé cña c¸c NTM riªng rÏ ¸p dông cho cïng mét s¶n phÈm. B¶n th©n møc ®é b¶o hé cña mçi NTM còng chØ cã thÓ ®îc íc lîng mét c¸ch t¬ng ®èi. Còng v× møc ®é b¶o hé cña c¸c NTM kh«ng dÔ x¸c ®Þnh nªn rÊt khã x©y dùng mét lé tr×nh tù do hãa th¬ng m¹i râ rµng nh víi b¶o hé chØ b»ng thuÕ quan. b.Khã kh¨n, tèn kÐm trong qu¶n lý V× khã dù ®o¸n nªn c¸c NTM thêng ®ßi hái chi phÝ qu¶n lý cao vµ tiªu tèn nh©n lùc cña nhµ níc ®Ó duy tr× hÖ thèng ®iÒu hµnh, kiÓm so¸t b»ng NTMs. Mét sè NTM thuéc thÈm quyÒn vµ ph¹m vi qu¶n lý cña nhiÒu c¬ quan víi nh÷ng môc tiªu kh¸c nhau, ®«i khi cßn m©u thuÉn nhau, nªn cã thÓ g©y khã kh¨n cho b¶n th©n c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, qu¶n lý, vµ c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ trong viÖc x©y dùng, sö dông, 19 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam tiÕp cËn th«ng tin còng nh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c NTM nµy. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cha chó träng ®Õn tiÕp cËn th«ng tin vµ cha cã ý thøc x©y dùng, ®Ò xuÊt c¸c NTM ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt, cßn tr«ng chê vµo nhµ níc tù quy ®Þnh. Do ®ã, thùc tÕ lµ c¸c doanh nghiÖp thêng ph¶i tèn kÐm chi phÝ vËn ®éng hµnh lang ®Ó c¬ quan chøc n¨ng ra quyÕt ®Þnh ¸p dông NTM nhÊt ®Þnh cã lîi cho m×nh. Ngoµi ra, cã nh÷ng NTM bÞ ®éng lµ nh÷ng NTM tån t¹i trªn thùc tÕ ngoµi ý muèn cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nh bé m¸y qu¶n lý th¬ng m¹i quan liªu, n¨ng lùc thÊp cña c¸c nh©n viªn h¶i quan, c¸c v¨n b¶n ph¸p lý kh«ng ®îc c«ng bè c«ng khai,... c.Kh«ng t¨ng thu ng©n s¸ch, g©y bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp: ViÖc sö dông c¸c NTM phôc vô môc tiªu h¹n chÕ nhËp khÈu, b¶o hé s¶n xuÊt trong níc hÇu nh kh«ng ®em l¹i nguån thu tµi chÝnh trùc tiÕp nµo cho nhµ níc mµ thêng chØ lµm lîi cho mét sè doanh nghiÖp hoÆc ngµnh nhÊt ®Þnh ®îc b¶o hé hoÆc ®îc hëng u ®·i, ®Æc quyÒn, nh ®îc ph©n bæ h¹n ng¹ch, ®îc chØ ®Þnh lµm ®Çu mèi nhËp khÈu. §iÒu nµy cßn dÉn ®Õn sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong néi bé nÒn kinh tÕ. 20 X©y dùng mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ b¶o hé s¶n xuÊt cña ViÖt Nam 2.3. Sù kÕt hîp gi÷a hai biÖn ph¸p ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong níc. C¸c biÖn ph¸p thuÕ quan vµ NTM lµ hai c«ng cô b¶o hé s¶n xuÊt quan träng ®èi víi mäi quèc gia. Do mçi c«ng cô ®Òu cã ®iÓm m¹nh, yÕu ®Æc thï nªn chóng thêng ®îc sö dông bæ sung lÉn nhau nh»m b¶o hé s¶n xuÊt trong níc. MÆc dï vÒ lý thuyÕt, WTO vµ c¸c ®Þnh chÕ th¬ng m¹i khu vùc thêng chØ thõa nhËn thuÕ quan lµ c«ng cô b¶o hé hîp ph¸p duy nhÊt nhng thùc tÕ ®· chøng minh r»ng c¸c níc kh«ng ngõng sö dông c¸c NTM míi, võa ®¸p øng môc ®Ých b¶o hé, võa kh«ng tr¸i víi th«ng lÖ quèc tÕ. Møc ®é hiÖu qu¶ cña b¶o hé cã t¨ng lªn nhiÒu hay kh«ng cßn phô thuéc vµo tÝnh linh ho¹t cã chän läc, cã ®Þnh híng cña chÝnh phñ c¸c níc trong viÖc ¸p dông c¸c NTM bæ trî cho biÖn ph¸p thuÕ quan. NÕu biÕt kÕt hîp hµi hßa vµ tinh tÕ hai c«ng cô nµy, s¶n xuÊt trong níc sÏ ®îc b¶o hé, hç trî cã thêi h¹n ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh nh»m tõng bíc thÝch nghi víi c¸c ®Þnh chÕ vµ nguyªn t¾c chung cña m«i trêng th¬ng m¹i quèc tÕ. 3. C¸c NTMs ®îc sö dông ®Ó b¶o hé: 3.1. Nh÷ng c¨n cø ph©n lo¹i 3.1.1. B¶o hé s¶n xuÊt trong níc: §©y lµ thuéc tÝnh quan träng nhÊt cña mét NTM mµ c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cÇn c©n nh¾c khi ®a ra quyÕt ®Þnh cã ¸p dông chóng hay kh«ng. §iÒu nµy phô 21