Tài liệu Tư tưởng hồ chí minh về đạo đức và pháp luật

®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt t¹ thÞ thu ®«ng t- t-ëng hå chÝ minh vÒ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ néi - 2010 ®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt t¹ thÞ thu ®«ng t- t-ëng hå chÝ minh vÒ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt Chuyªn ngµnh : Lý luËn vµ lÞch sö nhµ n-íc vµ ph¸p luËt M· sè : 60 38 01 luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: PGS.TS. NguyÔn Minh §oan Hµ néi - 2010 môc lôc Trang Trang phô b×a Lêi cam ®oan Môc lôc Më §Çu 1.1. 1 Ch-¬ng 1: T- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ ®¹o ®øc 11 Qu¸ tr×nh h×nh thµnh t- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ ®¹o ®øc 11 1.1.1. C¬ së h×nh thµnh t- t-ëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh 11 1.1.2. Cuéc c¸ch m¹ng trong lÜnh vùc ®¹o ®øc cña Hå ChÝ Minh 19 1.1.3. Gi¸ trÞ vµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña t- t-ëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh 22 1.2. 25 Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng trong t- t-ëng Hå ChÝ Minh 1.2.1. T- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ vai trß cña ®¹o ®øc c¸ch m¹ng 25 1.2.2. Nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc c¬ b¶n trong t- t-ëng Hå ChÝ Minh 30 1.2.3. Nh÷ng nguyªn t¾c x©y dùng ®¹o ®øc míi trong t- t-ëng Hå 35 ChÝ Minh 2.1. Ch-¬ng 2: T- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ ph¸p luËt 39 Kh¸i qu¸t t- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ ph¸p luËt 39 2.1.1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh t- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ ph¸p luËt 39 2.1.2. Gi¸ trÞ vµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña t- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ ph¸p luËt 50 2.2. 53 Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ ph¸p luËt trong t- t-ëng Hå ChÝ Minh 2.2.1. T- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ b¶n chÊt, vai trß cña ph¸p luËt 53 2.2.2. T- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o hiÖu lùc ph¸p luËt 62 Ch-¬ng 3: Mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt trong 68 t- t-ëng Hå ChÝ Minh 3.1. Hå ChÝ Minh bµn vÒ vai trß cña ®¹o ®øc ®èi víi ph¸p luËt 68 3.1.1. §¹o ®øc lµ gèc, lµ c¬ së ®Ó x©y dùng ph¸p luËt tiÕn bé 68 3.1.2. §¹o ®øc lµ ®éng c¬ cña hµnh vi hîp ph¸p 69 3.1.3. §¹o ®øc lµ c«ng cô hç trî ph¸p luËt trong viÖc gi÷ g×n trËt tù x· héi, thuÇn phong mü tôc d©n téc, rÌn luyÖn t- c¸ch, tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n vµ c¸n bé, ®¶ng viªn 71 3.2. T- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ vai trß cña ph¸p luËt ®èi víi ®¹o ®øc 72 3.2.1. Ph¸p luËt tiÕn bé thÓ hiÖn ®¹o ®øc c¸ch m¹ng 72 3.2.2. Tu©n thñ ph¸p luËt lµ ph-¬ng thøc thùc hiÖn c¸c hµnh vi hîp chuÈn ®¹o ®øc 74 3.2.3. Ph¸p luËt ghi nhËn vµ b¶o ®¶m vÒ mÆt ph¸p lý c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc, lµ c«ng cô h÷u hiÖu, hç trî cho ThiÖn ®Êu tranh th¾ng ¸c, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc ®-îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng 75 3.3. T- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ viÖc kÕt hîp gi÷a ph¸p luËt víi ®¹o ®øc trong qu¶n lý x· héi 76 3.3.1. §¹o ®øc vµ ph¸p luËt ph¶n ¸nh b¶n chÊt nhµ n-íc vµ nhu cÇu x· héi 76 3.3.2. §¹o ®øc lµ gèc, ph¸p luËt lµ chuÈn 79 3.3.3. §¹o ®øc vµ ph¸p luËt cã quan hÖ thèng nhÊt, bæ sung vµ hç trî lÉn nhau trong viÖc ®iÒu chØnh hµnh vi, nh©n c¸ch cña con ng-êi, gãp phÇn gi÷ g×n trËt tù, æn ®Þnh x· héi 81 3.3.4. Lµ yªu cÇu, tiªu chuÈn vµ ®iÒu kiÖn, quy luËt ®Ó x©y dùng nhµ n-íc ph¸p quyÒn 83 Ch-¬ng 4: Bµi häc vµ gi¶i ph¸p vËn dông t- t-ëng Hå 86 ChÝ Minh vÒ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt trong qu¶n lý x· héi, x©y dùng con ng-êi míi ë viÖt nam hiÖn nay 4.1. Bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ t- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt 86 4.1.1. Bµi häc vÒ lÊy d©n lµm gèc 86 4.1.2. Bµi häc vÒ ®¹i ®oµn kÕt d©n téc vµ c«ng t¸c huÊn luyÖn kiÓm tra c¸n bé 88 4.1.3. Bµi häc vÒ thu hót nh©n tµi, trÝ thøc 92 4.1.4. Bµi häc vÒ thùc hiÖn tù phª b×nh vµ phª b×nh trong sinh ho¹t ®¶ng, tæ chøc l·nh ®¹o vµ qu¶n lý ®iÒu hµnh x· héi 96 4.1.5. Bµi häc vÒ t«n träng tÝnh tèi cao cña HiÕn ph¸p 98 4.2. 101 Gi¶i ph¸p vËn dông t- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt trong qu¶n lý x· héi, x©y dùng con ng-êi míi ë ViÖt Nam hiÖn nay 4.2.1. §æi míi vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt 101 4.2.2. Ph¸t huy d©n chñ, kû luËt, kû c-¬ng, t¨ng c-êng ph¸p chÕ vµ ®Êu tranh phßng chèng tham nhòng 105 4.2.3. X©y dùng chuÈn mùc, nguyªn t¾c ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp 108 4.2.4. Ph¸t huy vai trß kiÓm tra gi¸m s¸t cña c¸c tæ chøc ®oµn thÓ quÇn chóng nh©n d©n ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸n bé, ®¶ng viªn vµ bé m¸y nhµ n-íc 113 4.2.5. T¨ng c-êng tr¸ch nhiÖm lµm g-¬ng cña c¸c cÊp l·nh ®¹o, c¸n bé, ®¶ng viªn trong viÖc rÌn luyÖn phÈm chÊt ®¹o ®øc, ý thøc t«n träng ph¸p luËt 115 4.2.6. T¨ng c-êng vai trß cña gia ®×nh, nhµ tr-êng vµ c¸c tæ chøc x· héi trong viÖc rÌn luyÖn phÈm chÊt ®¹o ®øc, ý thøc ph¸p luËt cña thanh thiÕu niªn 118 KÕt luËn 122 danh môc Tµi liÖu tham kh¶o 125 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam đang trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa. Chính những biến đổi của tình hình thế giới, những điều kiện mới của chế độ xã hội trong thời kỳ quá độ đã tác động sâu sắc đến tất cả các yếu tố thuộc kiến trúc thượng tầng và cơ sở hạ tầng xã hội, đòi hỏi mỗi cá nhân, xã hội, dân tộc đều phải có những cải biến căn bản để cùng tồn tại và phát triển trong nhịp bước khẩn trương của thời đại. Đạo đức, pháp luật cùng với nhà nước là những yếu tố căn bản nhất thuộc kiến trúc thượng tầng trong mỗi hình thái kinh tế - xã hội, có mối quan hệ biện chứng và chịu sự tác động bởi cơ sở hạ tầng. Do đó, đạo đức, pháp luật phải là những quy phạm, những thể lệ linh hoạt như sự sống của xã hội, của quần chúng. Sự sống thay đổi thì những chuẩn mực, quy phạm ấy cũng phải thay đổi theo. Nếu lùi lại hay tiến lên quá xa so với trình độ phát triển chung của xã hội, của quần chúng thì đạo đức và pháp luật chỉ là những quy phạm cứng nhắc, những thiết chế, thể lệ chết. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã dạy: "Cách mạng chuyển biến, đòi hỏi phải có một sự chuyển biến sâu sắc về tư tưởng và nhận thức, đòi hỏi phải có những chính sách, những biện pháp về công tác tổ chức phù hợp với tình hình mới" [39, tr. 108]. Đất nước đang chuyển mình để kịp thời hội nhập, cùng tồn tại và phát triển, cùng góp phần xây dựng thế giới hòa bình, nhân sinh và tiến bộ. Chúng ta muốn tồn tại, phát triển cùng thế giới, hơn lúc nào hết chúng ta phải khẩn trương chấn chỉnh nền tảng trọng yếu của kiến trúc thượng tầng xã hội - tức đạo đức, pháp luật, nhà nước - để mở đường cho cơ sở hạ tầng được phát triển thuận lợi, cộng sinh hiệu quả ngoại lực mà không ngừng hưng thịnh sánh cùng các quốc gia bè bạn. 1 Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tấm gương mẫu mực về đạo đức, đồng thời, Người cũng đã dồn hết mọi tâm lực, trí lực để xây dựng, củng cố và phát triển bộ máy nhà nước của dân, do dân, vì dân cùng với đội ngũ cán bộ, đảng viên vừa hồng vừa chuyên và một hệ thống pháp luật mang bản chất dân chủ nhân dân sâu sắc trên cơ sở kế thừa có chọn lọc những truyền thống đạo đức - văn hóa - chính trị - pháp lý của dân tộc, tinh hoa văn hóa chính trị - pháp lý nhân loại, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của Việt Nam; nhờ đó, cùng với sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lái con thuyền cách mạng Việt Nam cập bến bờ thắng lợi vinh quang. Dân tộc Việt Nam đã sản sinh ra Chủ tịch Hồ Chí Minh và chính tư tưởng, trí tuệ, đạo đức, nhân cách, hành động của Người đã làm rạng danh cho non sông Việt Nam ta, dân tộc Việt Nam ta. Bởi vậy, Đảng ta đã khẳng định: chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho mọi hành động của Đảng và cách mạng Việt Nam. Sự khẳng định đó nói lên vai trò to lớn và cực kỳ quan trọng của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với cách mạng nước ta. Cùng nhìn lại, nghiên cứu và suy ngẫm một cách khoa học, khách quan về những tư tưởng đạo đức, pháp luật của Hồ Chủ tịch cũng như dẫn chiếu, chứng thực cách thức Hồ Chí Minh thực hành nhuần nhuyễn tuyệt hiệu tư tưởng ấy trong suốt thời kỳ Người làm vị lãnh đạo cao nhất của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa chúng ta mới thấy hết giá trị sâu sắc, thiết thực về một hệ thống tư tưởng đạo đức, pháp luật cũng như nhà nước của Hồ Chí Minh. Giá trị ấy, tư tưởng ấy vẫn nguyên vẹn cho tới ngày nay, chắc chắn còn mang lại cho chúng ta nhiều bài học và giải pháp phù hợp, đương thời trong việc quản lý xã hội, xây dựng con người mới. Vậy nên, để góp phần tìm hiểu, kế thừa, hệ thống hơn và làm sâu sắc hơn nhận thức về tư tưởng Hồ Chí Minh, đặc biệt là tư tưởng của Người về đạo đức và pháp luật - một vấn đề có vai trò hết sức quan trọng trong hệ thống tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đòi hỏi sự quan tâm thích đáng để vận dụng sáng tạo vào công cuộc đổi mới, 2 hội nhập ở nước ta hiện nay. tác giả xin mạnh dạn chọn vấn đề: "Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật", làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học chuyên ngành Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Nhà tư tưởng trước hết là nhà triết học với hệ thống tư tưởng triết lý của họ. Ở nước ta, trong giới nghiên cứu và giới học thức nói chung, ai cũng thừa nhận Hồ Chí Minh là một nhà tư tưởng, nhà mác - xít sáng tạo lớn. Song vẫn còn rất ít người đi sâu nghiên cứu tư tưởng - triết lý Hồ Chí Minh nói chung, triết lý đạo đức - pháp lý của Người nói riêng. Đây là khu vực có lẽ "còn nhiều chỗ trống nhất trong nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh" [2, tr. 48]. Các công trình nghiên cứu về tư tưởng - triết lý Hồ Chí Minh ở Việt Nam tính đến thời điểm này hầu như còn rất ít ỏi. Trong hai mươi năm trở lại đây, từ năm 1990 cho tới nay, việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh ở nước ta đã được đẩy mạnh và đã đạt được những thành tựu bước đầu rất khả quan. Có thể nói nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh, vận dụng tư tưởng của Người vào sự nghiệp đổi mới được chú trọng như một trong những lĩnh vực chủ yếu của nghiên cứu lý luận và khoa học xã hội - nhân văn ở nước ta. Mặc dù vậy, những công trình bề thế có quy mô lớn, có tầm vóc về tư tưởng, học thuật tương xứng với giá trị, ý nghĩa của sự nghiệp Hồ Chí Minh, tư tưởng Hồ Chí Minh chưa nhiều. Đặc biệt là những công trình khoa học trong đó dựa trên cơ sở nghiên cứu triết lý - pháp lý Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật để tìm ra các giải pháp nhằm vận dụng sáng tạo hiệu quả tư tưởng triết lý pháp lý ấy vào việc phát huy vai trò, chức năng của đạo đức và pháp luật trong sự nghiệp cách mạng ở nước ta hiện nay vẫn còn rất khiêm tốn cả về số lượng và chất lượng. Tất nhiên, cũng đã có những công trình khoa học đề cập đến tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức, pháp luật cũng như nhà nước… 3 một cách khá tỷ mỷ công phu như các tác giả với các công trình khoa học sau đây: - "Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật" do Nhà xuất bản Sự thật ấn hành năm 1980; "Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật" do Nhà xuất bản Pháp lý ấn hành năm 1985; "Hồ Chí Minh và pháp chế" của Hội Luật gia thành phố Hồ Chí Minh do Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh ấn hành năm 1995. Đây là những công trình đã trích lược những câu nói, bài viết, bài nói chuyện, ý kiến của Hồ Chủ tịch về vấn đề nhà nước và pháp luật, song chưa làm rõ được các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành tư tưởng pháp luật của Hồ Chí Minh, chưa phân tích nội dung tư tưởng cũng như giá trị và nét đặc sắc trong tư duy pháp lý của Người về vấn đề nhà nước, pháp luật và pháp chế. Tuy nhiên, đây cũng chính là những tài liệu quý giá giúp độc giả có được cơ sở, tài liệu khoa học để nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. Đặc biệt, công trình được đánh giá rất cao và có nhiều đóng góp to lớn trong những năm qua trên lĩnh vực nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh phải kể đến là "Pháp quyền nhân nghĩa Hồ Chí Minh" của tác giả Vũ Đình Hòe do Nhà xuất bản Văn hóa thông tin ấn hành năm 2002. Công trình không chỉ là tâm huyết của một trí thức thức thời mà chính là một thuyết chứng về một con người vĩ đại Hồ Chí Minh với những tư tưởng về đạo lý, pháp lý đầy giá trị nhân văn. Công trình đã giúp chúng ta hiểu thấu về bí quyết, nghệ thuật lãnh đạo cách mạng, cảm hóa nuôi dạy, rèn luyện cán bộ, giáo dục tổ chức nhân dân rất đỗi tài tình nhưng vô cùng giản dị của Hồ Chí Minh. Nghệ thuật đó được chắt lọc ở chữ Tâm. - "Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước pháp quyền kiểu mới ở Việt Nam" của các tác giả Phạm Ngọc Anh, Bùi Đình Phong do Nhà xuất bản Lao động ấn hành năm 2003; "Tư tưởng Hồ Chí Minh với việc giáo dục đội ngũ cán bộ đảng viên hiện nay" của TS. Hoàng Trang và TS. Phạm Ngọc 4 Anh (đồng chủ biên) do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia ấn hành năm 2004; "Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền" của các tác giả Nguyễn Đăng Dung (chủ biên), Bùi Ngọc Sơn, Nguyễn Mạnh Tường do Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội ấn hành năm 2007. Đây là những công trình nghiên cứu khá tỷ mỷ, công phu tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền, đưa ra điểm khác biệt trong tư tưởng Hồ Chí Minh về bản chất của nhà nước, của pháp luật Việt Nam, về vị trí vai trò và tính cấp thiết của việc xây dựng giáo dục đội ngũ cán bộ, công chức, đảng viên tương xứng với nhà nước pháp quyền. - "Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức" của tác giả Đinh Xuân Dũng (chủ biên), Phạm Viết Thực, Nghiêm Huyền Vũ (bổ sung) do Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương ấn hành năm 2005. Công trình đã tập hợp những bài nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và một số mẩu chuyện chân thật, sinh động, ngắn gọn về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; - "Văn hóa đạo đức Hồ Chí Minh" của tác giả Hoàng Chí Bảo do Nhà xuất bản Hà Nội ấn hành năm 2007; "Giá trị cơ bản về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh" của tác giả Trần Quang Nhiếm, Nguyễn Văn Sáu do Nhà xuất bản Công an nhân dân ấn hành năm 2008; "Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo làm người" của các tác giả Phạm Quang Nghị, Vũ Ngọc Khánh, Hoàng Chí Bảo do Nhà xuất bản Hà Nội ấn hành năm 2009. Trên cơ sở trích dẫn những bài nói, bài viết, lời phát biểu, minh chứng qua những hành động thiết thực về đạo làm người và học đạo làm người của Bác Hồ trong cuộc sống, những mẩu chuyện về Bác Hồ với nhân dân thủ đô, GS.TS. Hoàng Chí Bảo cùng các tác giả trên đây đã minh thuyết một cách đầy đủ, rõ ràng sâu sắc về một kiểu mẫu văn hóa đạo đức, nhận thức về con người, sự nghiệp tư tưởng đạo đức cách mạng của Bác Hồ, về vị trí, vai trò những nguyên tắc, chuẩn mực của đạo đức cách mạng trong tư tưởng Hồ Chí Minh, tấm gương đạo đức cách mạng và tính thiết thực của học tập đạo đức Hồ Chí Minh trong điều kiện hiện nay; 5 Những công trình khoa học trên đây đã tập trung trình bày, phân tích, làm rõ những vấn đề về nguồn gốc, quá trình hình thành cũng như những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức, pháp luật, nhà nước, về phát huy dân chủ và xây dựng đội ngũ cán bộ công chức vừa hồng vừa chuyên… cũng như việc vận dụng tư tưởng của Người trong điều kiện hiện nay nhằm quản lý xã hội, xây dựng con người mới, …góp phần phục vụ hiệu quả sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Cùng với các công trình nêu trên, trong thời gian qua cũng đã có nhiều luận án, luận văn, đề tài khoa học cùng các bài nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật. Tiêu biểu như: "Mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh" của tác giả Trần Nghị đăng trên tạp chí Nhà nước và pháp luật số 8 năm 2004; "Một số nét đặc sắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật" của tác giả Hoàng Thị Kim Quế đăng trên tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 5 (158) năm 2005; "Chủ tịch Hồ Chí Minh với sự nghiệp xây dựng và phát triển ngành Tư pháp" - Kỷ yếu hội thảo của Bộ Tư pháp Viện Khoa học pháp lý do Nhà xuất bản Tư pháp ấn hành năm 2005; "Quan điểm và giải pháp tiếp tục quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật và pháp chế" của tác giả Nguyễn Văn Mạnh đăng trên Tạp chí Lịch sử Đảng số 6 năm 2006; "Tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật" - luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Phạm Đức Hòa năm 2008; Ngoài ra, còn có rất nhiều các công trình khoa học khác khi nghiên cứu về lĩnh vực đạo đức, pháp luật cũng đã trực tiếp hoặc gián tiếp dẫn chiếu, phân tích đồng thời nghiên cứu, minh chứng giá trị đương đại của "tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật" cũng như dựa trên cơ sở tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật để triển khai và làm rõ hơn nội dung của đề tài. Có thể kể đến các công trình khoa học như: "Đạo đức và pháp luật trong triết lý phát triển ở Việt Nam" của các tác giả Vũ Khiêu, Thành Duy do Nhà xuất bản Khoa học xã hội ấn hành năm 2000; "Đạo đức người cán bộ lãnh đạo chính trị hiện nay - Thực trạng và giải pháp" của các tác giả Nguyễn Thế 6 Kiệt (chủ biên) do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia ấn hành năm 2005; "Mối quan hệ giữa pháp luật với đạo đức" - luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Nguyễn Văn Năm, năm 2003; "Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội" của tác giả Nguyễn Minh Đoan do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia ấn hành năm 2009; "Bản chất đích thực của mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức" của tác giả Hoàng Thị Kim Quế đăng trên tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 1 năm 2010; Tất cả các công trình khoa học trên đây không chỉ thể hiện quan điểm khoa học của các tác giả khi nghiên cứu về bản chất, vai trò, mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật, mà còn khẳng định sự đồng thuận và kế thừa những giá trị khoa học, cách mạng trong tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật. Đến nay, chưa có đề tài nào nghiên cứu đầy đủ, trọn vẹn những nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật tương xứng với giá trị tư tưởng triết lý - pháp lý của Người. Song, tất cả các công trình nghiên cứu trên đây chính là nguồn tư liệu quý giá giúp tôi có cái nhìn tổng thể vấn đề "Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật". Dưới góc độ chuyên ngành Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật, luận văn tập trung khai thác khía cạnh tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích: Mục đích của luận văn nhằm tìm hiểu, phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật. Trên cơ sở đó vận dụng tư tưởng của Người vào việc kết hợp đạo đức với pháp luật trong quản lý xã hội, xây dựng con người mới ở nước ta hiện nay. - Nhiệm vụ: Để đạt được những mục đích đã đề ra, luận văn giải quyết những nhiệm vụ sau đây: 7 Thứ nhất: Tìm hiểu, phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức. Thứ hai: Tìm hiểu, phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật. Thứ ba: Tìm hiểu, phân tích mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Thứ tư: Trên cơ sở đó rút ra những bài học kinh nghiệm và giải pháp nhằm vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật trong quản lý xã hội, xây dựng con người mới ở Việt Nam hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh bao quát rất nhiều bình diện với chiều sâu chưa được khai thác hết tầm cỡ của nó. Để góp phần vào việc khai thác này, trong một phạm vi hạn chế, tác giả chỉ nghiên cứu một số nội dung cơ bản sau đây về đạo đức và pháp luật trong tư tưởng Hồ Chí Minh: - Quá trình hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức; những quan điểm cơ bản về đạo đức cách mạng trong tư tưởng Hồ Chí Minh. - Khái quát tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật; những quan điểm cơ bản về pháp luật trong tư tưởng Hồ Chí Minh. - Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của đạo đức đối với pháp luật; vai trò của pháp luật đối với đạo đức; về kết hợp pháp luật với đạo đức trong quản lý xã hội. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử mácxít cùng với các phương pháp nghiên cứu như: phân tích, tổng hợp, so sánh; tiếp cận, nắm vững nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin và quan điểm đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam. Cụ thể, tác giả đã nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật trên cơ sở nắm vững quan điểm, tư tưởng của 8 Người về các lĩnh vực có liên quan mật thiết như: tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam, nhà nước của dân do dân vì dân, cách mạng xã hội chủ nghĩa và con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, vấn đề đại đoàn kết dân tộc, về nhân văn, văn hóa để làm rõ tính cách mạng, tính phổ biến, thực tiễn cao trong tư tưởng đạo đức và pháp luật Hồ Chí Minh; Đồng thời, dựa trên sự tổng hợp các dẫn chứng nguồn tư liệu phong phú minh chứng về tư tưởng cũng như thực tiễn hành động của Hồ Chí Minh tác giả đã tìm kiếm, phân tích và so sánh điểm khác biệt, đặc sắc, giá trị đương đại trong tư tưởng của Người trên lĩnh vực đạo đức, pháp luật. Bên cạnh đó, tác giả cũng đã cố gắng tìm kiếm các quan điểm, đánh giá về Hồ Chủ tịch của những chính khách nước ngoài; chủ động trực tiếp tiếp cận và lĩnh hội ý kiến, tri thức của một số nhà khoa học đầu ngành có nhiều công trình nghiên cứu sâu rộng về Hồ Chí Minh, tiêu biểu như GS. TS. Hoàng Chí Bảo, GS. TS. Lê Mậu Hãn. Mặt khác, để hoàn thành đề tài, bảo đảm tính lôgíc, khoa học của các nội dung được triển khai tác giả đã chú trọng vận dụng nguyên lý về mối liên hệ phổ biến để xem xét, nghiên cứu hai lĩnh vực nội dung có quan hệ mật thiết với nhau trong tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như trong đời sống xã hội đó là đạo đức và pháp luật. 6. Đóng góp của luận văn Luận văn đã phân tích rõ hơn giá trị của những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật cũng như mối quan hệ giữa chúng. Qua đó luận văn làm sáng tỏ phương thức, nghệ thuật kết hợp giáo dục đạo đức và sử dụng pháp luật trong quản lý xã hội, đào tạo, giáo dục, xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa của Hồ Chí Minh. Trên cơ sở những đóng góp về mặt lý luận đó, luận văn đã rút ra những bài học, xây dựng, đề xuất những giải pháp căn bản, cụ thể về việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào việc kết hợp đạo đức và pháp luật trong việc quản lý xã hội, xây dựng con người mới ở nước ta hiện nay. Qua đó, nhằm 9 tăng cường quản lý xã hội bằng pháp luật đồng thời kết hợp giáo dục nâng cao đạo đức. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức. Chương 2: Tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật. Chương 3: Mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Chương 4: Bài học, giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức và pháp luật trong quản lý xã hội, xây dựng con người mới ở Việt Nam hiện nay. 10 Chƣơng 1 TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC 1.1. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC 1.1.1. Cơ sở hình thành tƣ tƣởng đạo đức Hồ Chí Minh - Cơ sở tư tưởng Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức là một hệ thuyết vừa đầy đủ, trọn vẹn nhất, vừa gần gũi, sâu sắc nhất trong toàn bộ hệ thống tư tưởng của Người. Nó đầy đủ với mọi đối tượng, trọn vẹn ở mọi lĩnh vực phạm vi, gần gũi ở phong cách, phương thức thể hiện, sâu sắc ở triết lý, ý nghĩa. Chính vì thế, đạo đức của Hồ Chí Minh đồng thời cũng là tư tưởng, nhân cách, triết lý sống, hành động cách mạng của Người. Bởi lẽ, tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức đã hoàn toàn thâm nhập, chứa đựng trong mọi lĩnh vực quan điểm của Hồ Chí Minh từ vấn đề dân tộc và cách mạng giải phóng dân tộc, chủ nghĩa xã hội và con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, về đại đoàn kết dân tộc và kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, về Đảng Cộng sản Việt Nam và xây dựng Nhà nước của dân do dân vì dân, về nhân văn, văn hóa, chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau…Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh như một cây xanh lớn dậy từ đất mẹ Việt Nam, vươn cành hấp thụ tinh hoa túy khí Đông - Tây để rồi tỏa rợp bóng mát mãi về sau. Ngạn ngữ có câu: Bông hoa càng vươn cao về phía mặt trời thì rễ của nó càng bám sâu vào lòng đất. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh, suy ngẫm về tư tưởng và ngưỡng mộ về nhân cách cao đẹp của Người, ta càng thấy tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh vô cũng gần gũi, giản dị bởi nó được nuôi dưỡng từ chính những truyền thống đạo lý tốt đẹp của dân tộc Việt Nam ta. Truyền thống yêu nước, nhân nghĩa, yêu thương con người, quý trọng hiền tài ngấm sâu vào trái tim, tâm hồn Hồ Chí Minh, soi rạng trí tuệ Người từ thuở Hồ Chí 11 Minh còn là cậu bé đầu để chỏm. Lịch sử đấu tranh dựng nước, giữ nước, chống thiên tai, thú giữ, chống loạn trong giặc ngoài của dân tộc Việt giúp Hồ Chí Minh hiểu được giá trị của cuộc sống, giá trị thiêng liêng của tự do, hòa bình. Chính vì thế, Hồ Chí Minh trân trọng tự do dân tộc, hòa bình, hạnh phúc của nhân dân. Từ thuở niên thiếu, Hồ Chí Minh đã sớm giác ngộ tự do, và khi trưởng thành, "Tự do" thôi thúc Người ra đi tìm đường cứu nước. Truyền thống yêu nước được hun đúc từ thời bà Trưng bà Triệu qua Đinh, Lý, Trần… thúc giục lý trí Nguyễn Tất Thành để rồi chính từ chủ nghĩa yêu nước, Nguyễn ái Quốc đã đến với chủ nghĩa cộng sản với mong muốn tìm ra con đường giải phóng dân tộc, mang lại tự do cho đồng bào ái Quốc, mang lại hạnh phúc cho nhân dân của Người. Và cũng chính trong truyền thống yêu nước mà truyền thống nhân nghĩa, yêu thương con người, quý trọng hiền tài của dân tộc Việt Nam được nảy sinh, nuôi dưỡng. Nhìn lại lịch sử dân tộc cả những lúc chói chang hưng thịnh lẫn khi suy yếu mới thấy được giá trị và sức mạnh của truyền thống nhân nghĩa, chủ nghĩa nhân văn. Đây chính là yếu tố củng cố sức mạnh dân tộc, khơi dậy chủ nghĩa yêu nước, ý thức chủ quyền khi đất nước có ngoại xâm và huy động trí lực muôn dân khi hòa bình. Nam quốc sơn hà, Bình Ngô đại cáo không chỉ là những bản tuyên ngôn độc lập của lịch sử dân tộc mà còn là một triết lý nhân sinh của dân tộc Việt Nam yêu chuộng hòa bình, coi trọng con người, tôn quý sinh mạng dù là sinh mạng của người Việt hay người Minh, dù là người Nam hay người Hán. Và bên cạnh đó, thời kỳ nào cũng có "Chiếu cầu hiền" của các vị anh quân là minh chứng thiết thực nhất, tiêu biểu nhất về truyền thống nhân nghĩa, yêu thương con người, quý trọng hiền tài của dân tộc Việt Nam ta. Truyền thống nhân nghĩa, yêu thương con người, quý trọng hiền tài vừa được nuôi dưỡng bởi truyền thống yêu nước vừa bồi đắp, củng cố cho truyền thống yêu nước thêm vững bền rắn chắc. Sinh ra và lớn lên trong một gia đình theo truyền thống nho giáo có người ông, người cha dốc lòng vì nước vì dân, có người mẹ, người chị hết 12 lòng vì chồng vì con, giữa cuộc sống nơi làng quê yên bình mộc mạc với những người nông dân hiền lành chân chất chăm lo lao động và một ngôi trường có những người thầy tận tụy mẫu mực như thầy Vương, Hồ Chí Minh đã được hấp thụ trọn vẹn những phẩm chất, những truyền thống cao quý của người Việt Nam, nhờ đó phẩm chất và tư chất Hồ Chí Minh sớm hình thành góp phần làm nên đạo đức Hồ Chí Minh, nhân sinh quan Hồ Chí Minh định hướng cho hành động cách mạng của Người. Vốn thông minh, ham học hỏi, lại sớm được gặp gỡ, tiếp cận với những bậc chí sĩ có kiến thức sâu rộng về Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo vì thế ngay từ nhỏ, Hồ Chí Minh khi ấy là Nguyễn Sinh Cung đã nắm vững những luân lý Nho giáo, những lời răn dạy của Phật giáo. Chính những nguyên tắc về tu thân dưỡng tính của nho giáo đã rèn dạy và định hướng nhân cách Sinh Cung, chính những lời khuyên thấm đẫm chất nhân bản của Phật giáo khơi dậy lòng trắc ẩn, vị tha, bao dung rộng lớn của Anh. Đồng thời, những tư tưởng tinh thông về quy luật tự nhiên của vạn vật và xã hội được Hồ Chí Minh kế thừa trong Đạo giáo đã giúp Người có một triết lý sống, phong cách sống bình dị, trong sáng, thanh cao ung dung tự tại (như chính cuộc đời Người đã sống) - một cuộc sống giản dị, khiêm tốn, phảng phất sự vô vi, tiêu dao của Lão Tử nhưng lại chứa đựng tinh thần lạc quan yêu đời thiết tha, yêu thương con người đến vô ngần. Với triết lý đó, Hồ Chí Minh đã sống và là tấm gương sáng cho mọi thế hệ người dân Việt Nam noi theo về một ý chí sắt đá, lòng quyết tâm, nghị lực phi thường, một sự lạc quan cần thiết trong mọi hoàn cảnh. Sự hội cộng của các hệ tư tưởng Nho, Phật, Đạo giáo không chỉ giúp Nguyễn Sinh Cung trở thành một chàng thanh niên có phẩm chất đạo đức tốt biết yêu nước, thương dân mà những hệ tư tưởng ấy đã khiến Anh bừng tỉnh về trách nhiệm của một người dân đất Việt. Càng thêm nhuần nhuyễn tư tưởng triết lý - đạo đức Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo phương Đông, Hồ Chí Minh càng sớm nhận ra sự hạn chế trói buộc của tư tưởng Nho giáo, sự an phận nhún nhường của Phật giáo, Đạo 13 giáo. Cho nên, khi mới được tiếp xúc với những tư tưởng bình đẳng, tự do và dân chủ phương Tây ngay tại quê nhà, Hồ Chí Minh đã so sánh và khát khao đấu tranh, tìm kiếm giá trị đích thực của nền dân chủ phương Tây mong muốn người dân An Nam cũng được hưởng những giá trị cao đẹp ấy. Nếu như chủ nghĩa yêu nước là cơ sở để Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa cộng sản thì những tư tưởng về tự do bình đẳng, dân chủ phương Tây là động lực thôi thúc Hồ Chí Minh ra đi tìm đường cứu nước. Sau khi rời bến cảng nhà Rồng năm 1911, Hồ Chí Minh đã tìm đến Tây phương. Tại đây, Người đã được tiếp cận với các luồng tư tưởng, các học thuyết dân chủ tư sản tiến bộ của Rútxô, Môngtécxkiơ… Các học thuyết ấy đã giúp Hồ Chí Minh định hướng rõ hơn những giá trị đơn giản nhất và cũng là thiêng liêng nhất mà cuộc sống con người phải đạt tới. Người ý thức cụ thể hơn về tự do, đó là quyền tự quyết, là sự bình đẳng giữa người với người, là quyền được sống, được mưu cầu hạnh phúc, được bảo vệ và bảo đảm các giá trị sống… Đồng thời, khi lăn lộn trong phong trào công nhân, đối chiếu với các học thuyết dân chủ tư sản Tây phương, Hồ Chí Minh nhận thấy những học thuyết ấy tuy có mục đích đẹp đẽ thật song không đủ sức mạnh để mang lại cho những người lao động trên khắp các nước mà Người đã đặt chân tới một cuộc sống của con người theo đúng nghĩa của nó khiến cho khẩu hiệu về nhân quyền trở lên xa vời ngay chính tại quê hương sản sinh ra nó. Hấp thụ truyền thống dân tộc, nền tảng văn hóa - đạo đức Đông phương để thêm chí khí, tiếp thu tư tưởng tiến bộ Tây phương để thêm tuệ khí, Hồ Chí Minh vẫn băn khoăn vì chưa tìm ra cách thức để cho những giá trị đạo đức Đông - Tây có điều kiện trở thành những giá trị đích thực và thiết thực mang lại hạnh phúc cho nhân dân Việt Nam nói riêng, nhân loại nói chung. Chỉ khi được tiếp cận với "Luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa", tham gia rèn luyện, hoạt động cách mạng trong Quốc tế III, học tập, nghiên cứu chủ nghĩa Mác- Lênin, lĩnh hội những tư tưởng về đạo đức cách mạng của người cộng sản, về tinh thần đoàn kết quốc tế trong cuộc đấu tranh 14 của giai cấp vô sản do Lê nin lãnh đạo, Hồ Chí Minh mới thực sự yên tâm tin tưởng vào giá trị của các chuẩn mực đạo đức cao đẹp Tây phương và Người càng thêm quyết tâm theo đuổi để sự hiện hữu của nó chắc chắn sẽ mang lại hạnh phúc cho cuộc sống của nhân dân Việt Nam. Từ đây, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh chuyển hóa thành hành động cách mạng Hồ Chí Minh thông qua "Bản yêu sách của nhân dân An Nam" Người gửi lên Hội nghị Vécxây ngày 18 tháng 6 năm 1919, "Bản án chế độ thực dân Pháp" Người viết năm 1925, "Đường Kách mệnh" năm 1927… cùng hàng loạt các hoạt động trong các tổ chức cách mạng Người đã tham gia và không ngừng gây dựng cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. - Cơ sở thực tiễn Bên cạnh cơ sở tư tưởng vừa nêu trên thì thực tiễn hoàn cảnh xã hội, thực tiễn quá trình hoạt động cách mạng, đấu tranh cho độc lập, tự do của dân tộc, hạnh phúc của nhân dân là cơ sở thực tiễn hình thành nên tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta cất tiếng khóc chào đời khi đất nước đã trải qua hơn 20 năm trời xâm chiếm của thực dân Pháp. Đất nước thêm xác xơ nghèo nàn kể từ khi triều đình phong kiến nhà Nguyễn ký hiệp ước Patơnôt ngày 6/6/1884 đầu hàng thực dân Pháp đặt cơ sở lâu dài và chủ yếu cho quyền đô hộ của chúng ở Việt Nam. Cộng thêm 21 năm Người được tận mắt chứng kiến cảnh lầm than cơ cực của nhân dân An Nam dưới chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp với cảnh nhà tù lập ra nhiều hơn trường học, cảnh bắt lính đi lao dịch tù đày triền miên, cảnh nạt nộ thuế khóa bòn vét của cải, đầu độc thuốc phiện, thực hiện chính sách ngu dân, chính sách chia để trị… đời sống mọi tầng lớp nhân dân Việt Nam trở nên túng quẫn, khổ đau. Hàng ngàn cuộc đấu tranh của các sĩ phu, của nông dân khắp nơi nổ dậy từ Nam chí Bắc nhưng tất cả đều bị nhấn chìm trong biển máu tang tóc. Nước mất thì nhà tan, ngay chính bản thân gia đình Người cũng phải chịu cảnh ly 15