Tài liệu Tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH KHOA LUẬT HÌNH SỰ TRẦN NGỌC HOÀNG QUÂN TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TIN BÁO, TỐ GIÁC TRONG CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI: NGHIÊN CỨU SO SÁNH VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022 TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH KHOA LUẬT HÌNH SỰ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TIN BÁO, TỐ GIÁC TRONG CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI: NGHIÊN CỨU SO SÁNH VÀ KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM SINH VIÊN THỰC HIỆN: TRẦN NGỌC HOÀNG QUÂN KHÓA: 42 MSSV: 1751101030118 GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: THS. NGUYỄN PHƯƠNG THẢO TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022 LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan rằng khóa luận tốt nghiệp với tên đề tài “Tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam” tuân thủ các quy định về nội dung và thông tin được trình bày trong bài viết là hoàn toàn trung thực, đảm bảo các quy định chống đạo văn theo đúng quy định do Khoa Luật Hình sự và trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh ban hành. Tác giả xin chịu mọi trách nhiệm với lời cam đoan trên của mình. Tác giả đề tài Trần Ngọc Hoàng Quân LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi là một trong nội dung được toàn xã hội đặc biệt quan tâm trong những năm gần đây. Bởi lẽ, nhận thức của xã hội ta về quyền con người, đặc biệt là quyền trẻ em đã trở nên sâu sắc hơn và các yếu tố nhạy cảm luôn dễ thu hút sự chú ý của dư luận và quần chúng. Ở nước ta, đây được xem là một vấn nạn xã hội. Xét thấy, thực trạng này xảy ra bởi nhiều yếu tố, chẳng hạn như các văn hóa phẩm đồi trụy, độc hại ngày càng lan truyền với tốc độ nhanh và số lượng lớn trên các nền tảng Internet, đặc biệt là mạng xã hội;1 và các em dưới 18 tuổi chưa được giáo dục đúng cách nên xu hướng quan hệ tình dục ở các cấp THCS, THPT khá cao.2 Chưa kể, rất nhiều vụ án xảy ra mà người phạm tội chính là người thân, người quen trong gia đình của các em.3 Những điều trên cho thấy loại tội phạm này gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới các giá trị đạo đức mà Việt Nam ta đang xây dựng và phát triển. Đặc biệt, loại tội phạm này đang xâm phạm tới đối tượng là người dưới 18 tuổi , chưa có đầy đủ nhận thức và chưa phát triển hoàn thiện về mặt thể chất, tâm sinh lý. Chưa kể, XHTD còn có nguy cơ để lại các di chứng, tổn thương về thể xác lẫn tinh thần.4 Tại Việt Nam, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác rất quan trọng trong việc đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này. Bởi lẽ, các cá nhân và cơ quan tiến hành tố tụng đã có thẩm quyền thực hiện rất nhiều hoạt động tố tụng, chẳng hạn như lấy lời khai bị hại và các bên liên quan khác; khám nghiệm hiện trường; trưng cầu và thực hiện giám định pháp y; phối hợp với các cơ quan, tổ chức, đoàn thể chẳng hạn như nhà trường, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Đoàn Thanh niên để hỗ trợ cho bị hại. Toàn bộ những hoạt động này đều nhằm mục đích khai thác những thông tin, thu thập và lưu giữ lại những chứng cứ có giá trị phục vụ cho việc chứng minh tội phạm ở các giai đoạn sau như điều tra, truy tố và xét xử. Tuy vậy, trình tự, thủ tục đối với việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi còn nhiều bất cập. Chẳng hạn như, thời hạn của một số hoạt động tố tụng còn quá dài và không phù hợp với đặc điểm của các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi, có nhiều hoạt động còn chưa đảm bảo sự thân thiện đối với bị hại. Xét thấy, điểm mấu chốt của các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi nằm ở chỗ các chứng cứ vật chứng quan trọng thường gắn liền với bị hại nhưng bị hại là người chưa thành niên nên trình tự, 1 Minh Hiền (2022), “Chống sự xâm nhập sản phẩm văn hóa độc hại”, [https://baobinhphuoc.com.vn/news/72/93526/chong-su-xamnhapsan-pham-van-hoa-doc-hai] (Ngày truy cập: 11/6/2022). 2 WHO (Western Pacific Region), Bộ Y tế và Bộ Giáo dục và đào tạo (2022), Báo Cáo Khảo Sát Hành Vi Sức Khỏe Học Sinh Toàn Cầu Tại Việt Nam 2019 (Tháng 10/2021), tr. 32. 3 Phương Thanh (2020), “Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Tiền Giang đóng góp việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em”, [https://tiengiang.gov.vn/chi-tiet-tin?/-oan-ai-bieu-quoc-hoi-tinh-tien-giang-ong-gop-viec-thuc-hien-chinh-sachphap-luat-ve-phong-chong-xam-hai-tre-em/20901438] (Ngày truy cập: 11/6/2022). 4 Tổng đài 111, "Một số ca điển hình kết nối, can thiệp trong năm 2021 của Tổng đài điện thoại quốc gia bảo về trẻ em 111", [http://tongdai111.vn/tin/mot-so-ca-dien-hinh-ket-noi-can-thiep-trong-nam-2021-cua-tong-dai-dien-thoai-quoc-gia-bao-ve-tre-em111] (Ngày truy cập: 08/6/2022). thủ tục tố tụng khác hoàn toàn so với mô hình dành cho người trưởng thành. Cụ thể, việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác; khởi tố vụ án, bị can; điều tra; truy tố; xét xử đều phải đi theo một quy trình thống nhất và đảm bảo tính thân thiện đối với người chưa thành niên là bị hại. Ở các quốc gia mà tác giả nghiên cứu như Hàn Quốc và Anh, pháp luật của các nước này có những điểm hay mà Việt Nam có thể tiếp thu, học hỏi. Đó chính là việc bảo đảm quyền lợi của bị hại dưới 18 tuổi, đảm bảo tố tụng thân thiện cho đối tượng này cũng như ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình TTHS. Tác giả nhận thấy rằng chủ đề này được nghiên cứu ở diện rộng. Tuy vậy, đa số các bài viết hiện tại đều tập trung nghiên cứu về tội phạm XHTD trẻ em, các công trình nghiên cứu thiên về lĩnh vực hình sự và tội phạm học. Đối với các công trình về TTHS ở vấn đề tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác, nhiều tác giả chỉ nghiên cứu giai đoạn này cho các vụ án hình sự nói chung chứ không phải dành riêng cho các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi. Ngược lại, đối với các công trình về TTHS về các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi thì các tác giả chỉ tập trung chủ yếu vào các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử. Mặt khác, cũng có một số ít tác giả cũng đã thực hiện nghiên cứu về việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD trẻ em mà không phải là các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi. Trong khi đó, Thông tư 43/2021/TT-BCA, Thông tư liên tịch 01/2017/TTLT, Thông tư liên tịch 01/2021/TTLT, Thông tư liên tịch 01/2022/TTLT lần lượt được ban hành nhằm khẳng định vai trò của công tác tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong TTHS, đặc biệt là đối với các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi. Như vậy, các quy định pháp luật ngày càng được phát triển nhằm bảo đảm quyền lợi cho người dưới 18 tuổi khi tham gia vào các quy trình tố tụng, đặc biệt là từ những giai đoạn đầu tiên khi tiếp xúc với các Cơ quan điều tra và các cơ quan hữu quan khác. Với định hướng hoàn thiện các văn bản pháp luật có liên quan nhằm xây dựng một xã hội phát triển hơn, mục tiêu ngày càng cao hơn, tác giả quyết định thực hiện đề tài “Tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam”. Tác giả hy vọng đề tài sẽ góp phần giúp bảo đảm tốt hơn các quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của người dưới 18 tuổi. 2. Tình hình nghiên cứu 2.1. Tài liệu trong nước Sau khi thu thập và tổng hợp các tài liệu, tác giả nhận thấy các công trình nghiên cứu và tài liệu tham khảo có liên quan đến đề tài, cụ thể như sau: * Về sách và tạp chí chuyên khảo: - Lê Nguyên Thanh (2010), Quyền của người bị hại và vấn đề bảo vệ người bị hại trong tố tụng hình sự Việt Nam, Tạp chí Khoa học pháp lý, Đại học Luật Tp.HCM, Số 6 (61), tr.33-40; - Nguyễn Minh Đức (2015), Hoàn thiện các quy định về bảo vệ người bị hại, người làm chứng là người chưa thành niên trong pháp luật tố tụng hình sự, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, Viện nghiên cứu Lập pháp, 2015, Số 17 (297), tr. 34-40, [http://lapphap.vn/Pages/anpham/xemchitiet.aspx?ItemID=136]; - UNICEF (2015), Khuyến nghị chính sách thiết lập cơ chế giám sát quyền trẻ em hiệu quả tại Việt Nam; - Nguyễn Hải Ninh (2016), Bảo vệ người tố giác tội phạm, người làm chứng, người bị hại, người tham gia tố tụng khác trong tố tụng hình sự, Tạp chí Bảo vệ người tố giác tội phạm, người làm chứng, người bị hại, người tham gia tố tụng khác trong tố tụng hình sự, [https://sti.vista.gov.vn/file_DuLieu/dataTLKHCN//CVv353/2016/CVv353S112016042.pdf]; - Nguyễn Thị Ngọc Linh (2016), Nâng cao hiệu quả phòng, chống tội phạm về xâm hại tình dục hiện nay, Tạp chí Quản lý nhà nước, Học viện Hành chính Quốc gia, 2016, Số 244, tr. 74-77, [https://sti.vista.gov.vn/file_DuLieu/dataTLKHCN//CVv219/2016/CVv219S2442016074.pdf]; - Lữ Thị Hằng (2016), Tội phạm xâm hại tình dục trẻ em và vấn đề bảo vệ quyền trẻ em: Nhìn từ thực tiễn huyện Đắk Mil, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Văn phòng Quốc hội, Số 13 (317), tr.39-43, [http://lapphap.vn/Pages/anpham/xemchitiet.aspx?ItemID=89]; - Phạm Quang Huy (2016), Tội dâm ô với trẻ em: Một số thực trạng và giải pháp pháp lý, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Văn phòng Quốc hội, Số 13 (317), tr.44-50; - EU, Đại học Kiểm soát Hà Nội và UNODC (2017), Nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố và kiểm sát các vụ án xâm hại và bóc lột tình dục trẻ em, Hà Nội; - Phạm Thanh Tú (2017), Một số ý kiến nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị hại dưới 18 tuổi trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Tạp chí Dân chủ & Pháp luật, Bộ Tư Pháp, Số 8 (305), tr. 60 – 64, [https://sti.vista.gov.vn/file_DuLieu/dataTLKHCN//CVv240/2017/CVv240S82017060.pdf]; - Vũ Thị Quyên (2017), Thủ tục tố tụng đối với bị hại là người dưới 18 tuổi theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật, 2017, Số 1(345), tr.45-49, [https://sti.vista.gov.vn/file_DuLieu/dataTLKHCN//CVv225/2017/CVv225S12017045.pdf]; - Đinh Văn Đoàn (2017), Thủ tục tố tụng đối với bị hại là người dưới 18 tuổi trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật, Số 6(350), tr. 18-25, [https://sti.vista.gov.vn/file_DuLieu/dataTLKHCN//CVv225/2017/CVv225S62017018.pdf]; - Lê Huỳnh Tấn Duy (Chủ biên) (2018), Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi trên cơ sở khung pháp lý của Liên hợp quốc, Đại học quốc gia TP. Hồ Chí Minh; - Nguyễn Thị Lộc (2018), Quyền riêng tư của người bị hại dưới 18 tuổi trong tố tụng hình sự, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, Số 02 (22), tr. 15 – 20; - Nguyễn Cao Cường (2018), Lấy lời khai và kiểm sát lấy lời khai bị hại là người dưới 18 tuổi theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Tạp chí Kiểm sát, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, 2018, Số 06, tr. 20 - 25; - Nguyễn Thị Thúy Hằng (2018), Đặc điểm nhân thân của đối tượng xâm hại tình dục trẻ em, Tạp chí Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Số 20, tr. 20 – 25, [https://sti.vista.gov.vn/tw/Lists/TaiLieuKHCN/Attachments/273706/CVv353S202018020.pdf]; - Nguyễn Lộc (2018), Vấn đề chứng cứ điện tử trong giải quyết các vụ án xâm hại tình dục trẻ em, Tạp chí Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Số 06, tr. 61-66; - Đinh Văn Quế (2019), Xác định tuổi của người bị buộc tội, người bị hại là người dưới 18 tuổi, Tạp chí Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Số Tân Xuân, tr. 50 - 52, 59, [https://sti.vista.gov.vn/tw/Lists/TaiLieuKHCN/Attachments/271253/CVv353S022019050.pdf]; - Vũ Gia Lâm (2019), Hoàn thiện quy định về bị hại trong Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, Tạp chí Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2020, Số 3 (238), tr. 41-52, [https://vjol.info.vn/index.php/tclh/article/view/52002/48987]; - Trần Phương Đạt (2019), Lấy lời khai nạn nhân, xây dựng giả thuyết và lập kế họach điều tra ban đầu vụ án xâm hại tình dục trẻ em, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, 2019, Số 1 (30), tr. 8 – 11; - Phạm Minh Tuyên (2019), Một số vấn đề về hành vi quấy rồi tình dục và xâm hại tình dục trẻ em ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, Số 1 (30), tr. 12 – 24; - Lại Viết Quang (2019), Một số khó khăn, vướng mắc trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án xâm hại tình dục trẻ em, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, Số 1 (30), tr. 25 – 29; - Đinh Thị Mai (2019), Quyền thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ trong vụ án xâm hại tình dục trẻ em ở Việt Nam hiện nay và một số bất cập, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, Số 1 (30), tr. 43 – 51; - Đỗ Thị Phượng (2019), Tương trợ tư pháp hình sự trong giải quyết các vụ án xâm hại tình dục trẻ em, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, Số 01 (27), tr. 59 – 68, [https://vjol.info.vn/index.php/tks/article/view/46307/37560]; - Lê Thị Tuyến (2019), Quy định của bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm về tội sử dụng người dưới 16 tuôit vào mục đích khiêu dâm, Tạp chí Nghề luật, Học viện Tư pháp, 2019, Số 1, tr. 30-33, [http://hocvientuphap.edu.vn/tapchingheluat/Lists/CacSoDaXuatBan/Attachments/173/TapchiNgh eluat%20so1%202019.pdf]. - Lê Xuân Cảnh (2020), Hoàn thiện quy định việc luật sư bảo vệ quyền lợi của bị hại trong vụ án hình sự, Tạp chí Luật sư Việt Nam, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Số 7, tr. 22 – 26; - Lại Viết Quang (2020), Chứng cứ chứng minh trong các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm mà bị hại là phụ nữ, trẻ em, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, Số 01 (35), tr. 36 – 42, [https://vjol.info.vn/index.php/tks/article/view/46569/37769]; - Lại Kiên Cường (2020), Lấy lời khai người bị hại là phụ nữ và trẻ em trong các vụ án hiếp dâm - những khó khăn, vướng mắc và giải pháp khắc phục, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, Số 02 (37), tr. 11-14, [https://vjol.info.vn/index.php/tks/article/view/49662/40461]; - Lê Xuân Cảnh (2020), Một số bất cập trong quá trình thực hiện quy định về người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại theo Điều 84 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, Tạp chí Tòa án nhân dân, Tòa án nhân dân tối cao, Số 6, tr. 29-30; - Hoàng Anh Tuyên (2020), Kỹ năng thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm xâm hại tình dục trẻ em, Tạp chí Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, 2020, Số 09, tr. 23-30, [https://sti.vista.gov.vn/tw/Lists/TaiLieuKHCN/Attachments/278782/CVv353S92020023.pdf]; - Phạm Vũ Minh Trang (2020), Về các tội xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi, Tạp chí Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Số 09, tr. 43-48, [https://sti.vista.gov.vn/tw/Lists/TaiLieuKHCN/Attachments/278787/CVv353S92020043.pdf]; - Nguyễn Văn Lai (2021), Đặc điểm tâm lý tư pháp của người bị buộc tội, bị hại, người làm chứng là người dưới 18 tuổi, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, Bộ Tư pháp, Số 1 (346), tr. 24-29, [https://sti.vista.gov.vn/tw/Lists/TaiLieuKHCN/Attachments/312999/CVv240S12021024.pdf]; - Nguyễn Thị Thúy Hạnh (2021), Kỹ năng lấy lời khai người bị hại dưới 16 tuổi, Tạp chí Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Số 13, tr. 49 – 52, [https://thuvienso.hcmulaw.edu.vn/tracuutailieuso2xemchitiet.aspx?Id=7915]; - Đỗ Vọng Linh và Nguyễn Đình Dũng (2021), Mối quan hệ giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, Số chuyên đề 01 (47), tr. 45-49; * Về luận văn thạc sỹ: - Đỗ Cao Ngọc Hân (2019), Quyền của bị hại: nghiên cứu so sánh pháp luật tố tụng hình sự liên bang Nga và kinh nghiệm cho Việt Nam, Trường Đại học Luật TP.HCM; - Nguyễn Thị Thanh Hương (2020), Xác định tuổi của người bị buộc tội, người bị hại dưới 18 tuổi theo luật Tố tụng hình sự Việt Nam, Trường Đại học Luật TP.HCM; - Đỗ Cẩm Lài (2020), Hoạt động bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của trợ giúp viên pháp lý đối với bị hại theo luật Tố tụng hình sự Việt Nam, Trường Đại học Luật TP.HCM; - Nguyễn Thị Tuyết Hồng (2021), Tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi theo luật hình sự Việt Nam, Trường Đại học Luật TP.HCM. * Về khóa luận tốt nghiệp: - Trần Văn Nhiên (2010), Bảo vệ trẻ em và người chưa thành niên trong luật hình sự Việt Nam dưới góc độ người bị hại thực trạng và giải pháp hoàn thiện, Trường Đại học Luật TP.HCM. - Phạm Thị Nguyên (2012), Bảo vệ quyền con người của người bị hại trong tố tụng hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM; - Cao Thị Hiền (2013), Người bị hại trong tố tụng hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM; - Tạ Nhi Còn (2016), Bảo vệ người tố giác tội phạm, người làm chứng, bị hại và người tham gia tố tụng khác trong luật Tố tụng hình sự Việt Nam, Trường Đại học Luật TP.HCM; * Về công trình nghiên cứu khoa học sinh viên: - Phan Trung Pháp, Chế Việt Hải, Nguyễn Hoàng Trúc Nhi, Trần Thị Thảo Nhi (2019), Trợ giúp pháp lý đối với bị hại là người dưới 18 tuổi theo luật Tố tụng hình sự Việt Nam; - Lý Ngọc Tuyết Nhi và Nguyễn Ngọc Thảo Nguyên (2020), Ghi âm, ghi hình có âm thanh trong hoạt động hỏi cung bị can, lấy lời khai bị hại theo Luật Tố tụng hình sự Việt Nam. Có thể thấy, các tài liệu mà tác giả đã thu thập và tổng hợp được là nguồn tư liệu hữu ích giúp cho tác giả có thể hiểu được các vấn đề về mặt lý luận cũng như thực tiễn liên quan đến đề tài. Trước hết, có những đề tài đề cập tổng quan về các quyền và nghĩa vụ của bị hại cũng như đề cập trực diện đến đối tượng là “người bị hại dưới 18 tuổi”, thể hiện rõ những đặc điểm, nhu cầu của họ khi tham gia vào các giai đoạn TTHS. Trong đó, tác giả tiếp thu được rất nhiều thông tin về sức khỏe tinh thần, trạng thái và diễn biến tâm lý và các tổn thương khác mà bị hại dưới 18 tuổi phải gánh chịu bởi hành vi phạm tội. Hơn nữa, tác giả cũng nhận thấy một thực trạng chung về pháp luật được phản ánh thông qua các đề tài, công trình nghiên cứu là các trình tự, thủ tục tố tụng trong BLTTHS 2015 dành cho người chưa thành niên còn nhiều thiếu sót cần phải được hoàn thiện. Tuy vậy, chưa có một đề tài hay công trình nghiên cứu khoa học nào tập trung chuyên sâu vào giai đoạn tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi. Các đề tài mà tác giả liệt kê tập trung vào các giai đoạn sau khi khởi tố vụ án như điều tra, truy tố mặc dù có những điểm hay là nêu lên đặc trưng của các loại vụ án XHTD và các đặc điểm cơ bản của người dưới 18 tuổi khi tham gia vào quy trình TTHS. Đặc biệt là khi các quy định pháp luật hiện hành về nội dung này liên tục được cập nhật. Điển hình có “Thông tư liên tịch 01/2022/TTLT-VKSNDTCTANDTC-BCA-BQP-BLĐTBXH quy định về phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi” vừa được ban hành. Từ đó, tác giả nhận thấy đề tài của mình vẫn có tính cấp thiết nhất định. 2.2. Tài liệu nước ngoài Thông quá qua trình thu thập và tổng hợp, tác giả nhận thấy nguồn tài liệu từ lý luận đến thực tiễn ở phạm vi quốc tế và các quốc gia khác về quyền trẻ em, thủ tục tố tụng thân thiện dành cho trẻ em cũng như việc giải quyết tin báo, tố giác nói chung khá đa dạng. Cụ thể như sau: - UNODC, Commentary on the Model Law on Justice in Matters involving Child Victims and Witnesses of crime; - Philip Alston, Stephen Parker and John Seymour (1992), Children, rights, and the law, Oxford University Press, Great Britain; - UNDOC (2015), Introducing the United Nations model strategies and practical measures on the Elimination of Violence against Children in the field of Crime Prevention and Criminal Justice, United Nations, New York; - Kathryn M. Turman and Kimberly L. Poyer (1998), Child victims and witnesses: A Handbook for Criminal Justice Professionals; HMICFRS (2017), “Crime-recording process”, [https://www.justiceinspectorates.gov.uk/hmicfrs/our-work/article/crime-data-integrity/crimerecording-process/]; - Ministry of Justice, “Victims of crime: Understanding your rights”, [https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/ 979235/victims-code-crime-leaflet-print.pdf]; - HMIC (2014), Crime-recording: making the victim count - The final report of an inspection of crime data integrity in police forces in England and Wales, [https://www.justiceinspectorates.gov.uk/hmicfrs/wp-content/uploads/crime-recording-making-thevictim-count.pdf]. Các tài liệu của Liên hợp quốc và các quốc gia mà tác giả lựa chọn nghiên cứu là Hàn Quốc và Anh cũng rất phong phú và đa dạng. Cần lưu ý rằng ở phạm vi quốc tế và các quốc gia như Hàn Quốc và Anh, trẻ em là người dưới 18 tuổi. Vì vậy, rất nhiều tài liệu liên quan đến trình tự, thủ tục tố tụng dùng thuật ngữ “children” hoặc “child”, tức đang bao hàm mọi cá nhân dưới 18 tuổi. Nhìn chung, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi cũng được các tổ chức quốc tế và các quốc gia khác đặc biệt quan tâm. 3. Mục tiêu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Đề tài nghiên cứu có 03 mục tiêu cụ thể như sau: Thứ nhất, đề tài làm nổi bật tầm quan trọng của giai đoạn tiếp nhận, giải quyết tin báo,, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi, và những đặc điểm của hoạt động tố tụng này của bị hại dưới 18 tuổi và của các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi. Thứ hai, đề tài làm rõ những điểm giống và khác nhau giữa pháp luật của ba quốc gia là Việt Nam, Hàn Quốc và Việt Nam và những ưu điểm, hạn chế có thể tiếp thu và học hỏi trong quá trình hoàn thiện pháp luật nước ta. Thứ ba, đề tài đề ra các kiến nghị, giải pháp, đề xuất phù hợp nhằm hoàn thiện các trình tự, thủ tục nhằm tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Đề tài hướng đến nghiên cứu những đối tượng sau: - Quy định về thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi của Hàn Quốc và Anh, và một số cơ sở pháp lý quốc tế có liên quan của Liên hợp quốc; - Quy định pháp luật TTHS Việt Nam về trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi; - Thực tiễn áp dụng và đảm bảo thực thi các trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi tại Việt Nam, và một số thực trạng có liên quan ở Hàn Quốc và Anh. 3.3. Phạm vi nghiên cứu * Về phạm vi cho từng đối tượng nghiên cứu: Đối với những vấn đề về lý luận, tác giả tập trung nghiên cứu những khái niệm cơ bản, lý thuyết về trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi, trong đó gắn kết với các nội dung về quyền con người, quyền của người dưới 18 tuổi, quyền của bị hại. Đối với pháp luật quốc tế, tác giả nghiên cứu các văn kiện pháp lý quốc tế quan trọng của Liên hợp quốc như (i) Hướng dẫn làm việc với trẻ em trong hệ thống tư pháp hình sự 1997; (ii) Nghị định thư không bắt buộc bổ sung Công ước về Quyền trẻ em về việc buôn bán trẻ em, mại dâm trẻ em và văn hóa phẩm khiêu dâm trẻ em năm 2000; (iii) Hướng dẫn tư pháp đối với những vấn đề liên quan đến nạn nhân là trẻ em và nhân chứng của tội phạm 2005; (iv) Luật mẫu về tư pháp đối với những vấn đề liên quan đến nạn nhân là trẻ em và nhân chứng của tội phạm 2009; (v) Chiến lược mẫu của Liên hợp quốc và các biện pháp thực tiễn nhằm xóa bỏ bạo lực đối với trẻ em trong lĩnh vực phòng chống tội phạm và tư pháp hình sự 2014. Đối với pháp luật của các quốc gia là Việt Nam, Hàn Quốc và Anh, tác giả nghiên cứu quy định trong các văn bản pháp luật TTHS và một số thực tiễn thi hành các quy định này của từng nước, trong đó tập trung chủ yếu vào Việt Nam. Riêng với phần thực tiễn tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi tại Việt Nam, tác giả đúc kết từ nhiều nguồn thông tin khác nhau như trang thông tin điện tử, bản án, sách, báo, tạp chí của Quốc hội, Chính phủ, Tòa án nhân dân, các Bộ và cơ quan nhà nước khác. * Về không gian Đề tài nghiên cứu thực tiễn thực hiện các quy định liên quan đến trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi tại Việt Nam trên phạm vi hầu hết cả nước, trong đó chủ yếu thu thập và tổng hợp số liệu từ Chính phủ và nhiều địa phương khác nhau cũng như các bản án về XHTD người dưới 18 tuổi tại Tòa án nhân dân cấp cao tại Thành phố Hồ Chí Minh. * Về thời gian Đề tài nghiên cứu tính từ thời điểm các quy định của BLTTHS năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành, các văn bản pháp luật có liên quan có hiệu lực pháp luật đến khi công trình được hoàn thành. 4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài nghiên cứu sử dụng 04 phương pháp nghiên cứu chủ yếu như sau: - Phương pháp phân tích, nghiên cứu, tổng hợp để mô tả khái quát các vấn đề lý luận và thực tiễn quy định pháp luật về trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi của các quốc gia; - Phương pháp thu thập, thống kê số liệu để tổng hợp thông tin, dữ liệu mở từ các trang thông tin của cơ quan nhà nước và các tài liệu khoa học TTHS từ Hàn Quốc, Anh và Việt Nam; - Phương pháp so sánh, đối chiếu khi nghiên cứu và phân tích pháp luật của Hàn Quốc, Anh và Việt Nam để tìm ra các ưu điểm, hạn chế trong việc trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi để rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam khi hoàn thiện các quy định có liên quan; - Phương pháp nghiên cứu thực trạng và các tình huống pháp lý trong các bản án để tìm hiểu thực tiễn liên quan đến trình tự, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi tại Việt Nam. Đây là những phương pháp chính yếu được thực hiện xuyên suốt quá trình nghiên cứu của đề tài nhằm làm sáng tỏ các vấn đề và đạt được mục đích. 5. Bố cục đề tài Bên cạnh các Lời cam đoan, Lời mở đầu, Danh mục từ viết tắt, các Phụ lục, Danh mục tài liệu tham khảo, đề tài nghiên cứu được kết cấu bởi 03 chương với những nội dung như sau: Chương 1. Những vấn đề lý luận về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. Chương 2. Pháp luật tố tụng hình sự việt nam và một số quốc gia về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. Chương 3. Thực trạng, kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật tố tụng hình sự việt nam về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Mô tả 1 BLTTHS 2015 2 TTHS Tố tụng hình sự 3 XHTD Xâm hại tình dục BLTTHS 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2021) MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI MỞ ĐẦU DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT MỤC LỤC CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TIN BÁO, TỐ GIÁC VỀ TỘI PHẠM TRONG CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI............1 Giới thiệu Chương 1 .............................................................................................................................................1 1.1. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................................................ 1 1.1.1. Xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi................................................................... 1 1.1.2. dưới 18 tuổi Tin báo về tội phạm và tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người ........................................................................................................................ 3 1.1.3. Tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi................................................................................................................... 6 1.2. Đặc điểm của việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ..................................................................................................... 7 1.3. Ý nghĩa quy định về việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.......................................................................................... 9 1.4. Cơ sở quy định việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ............................................................................................. 11 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1............................................................................................................................... 17 CHƯƠNG 2 PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ QUỐC GIA VỀ TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TIN BÁO, TỐ GIÁC VỀ TỘI PHẠM TRONG CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI........................................................................................................ 18 Giới thiệu Chương 2 .......................................................................................................................................... 18 2.1. Pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.......................................................... 18 2.1.1. Trách nhiệm tiếp nhận và thẩm quyền giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi......................................................................... 18 2.1.2. dưới 18 tuổi Thủ tục tiếp nhận tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người ...................................................................................................................... 21 2.1.3. Thời hạn, thủ tục giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .......................................................................................................... 24 2.1.4. Phối hợp trong tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm ở các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .................................................................................................... 26 2.1.5 Tạm đình chỉ và phục hồi việc giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ....................................................................................... 31 2.2. Cơ sở lựa chọn pháp luật tố tụng hình sự Anh và Hàn Quốc để nghiên cứu so sánh với Việt Nam............................................................................................................................................. 33 2.3. Pháp luật tố tụng hình sự Hàn Quốc về việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .................................................... 34 2.3.1. Cơ sở pháp lý ................................................................................................. 34 2.3.2. Thời hạn, thủ tục tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục.................................................................................................................... 34 2.3.3. Phối hợp trong việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác.................................... 37 2.3.4. dục Các cơ chế khác hỗ trợ người dưới 18 tuổi là nạn nhân của tội phạm xâm hại tình ...................................................................................................................... 39 2.4. Pháp luật tố tụng hình sự Anh về việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi.......................................................... 40 2.4.1. Cơ sở pháp lý ................................................................................................. 40 2.4.2. Thời hạn, thủ tục và phối hợp trong việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác ...... 40 2.5. So sánh, đánh giá pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và một số quốc gia về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .................................................................................................................................................... 42 2.5.1. Những điểm tương đồng .................................................................................. 42 2.5.2. Những điểm khác biệt...................................................................................... 43 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2............................................................................................................................... 47 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG, KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TIN BÁO, TỐ GIÁC VỀ TỘI PHẠM TRONG CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI ............................................................................................................................... 48 Giới thiệu Chương 3 ......................................................................................................................................... 48 3.1. Thực trạng tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ............................................................................................................ 48 3.1.1. Những kết quả đạt được, hạn chế, bất cập về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .................................................. 48 3.1.2. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi .................................................. 56 3.2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ........................................................................................................................... 60 3.2.1. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ....................................... 60 3.2.2. Kiến nghị nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi ....................................... 66 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3............................................................................................................................... 69 KẾT LUẬN CHUNG ...................................................................................................................................... 70 PHỤ LỤC 1. BẢNG HỆ THỐNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT PHỤ LỤC 2. CÁC BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT TIN BÁO, TỐ GIÁC VỀ TỘI PHẠM TRONG CÁC VỤ ÁN XÂM HẠI TÌNH DỤC NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI Giới thiệu Chương 1 Với chương đầu tiên của đề tài, tác giả sẽ tập trung trình bày những nội dung tổng quan về việc tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm trong các vụ án XHTD người dưới 18 tuổi. Cụ thể, nội dung bao gồm các khái niệm cơ bản và đặc điểm liên quan đến tiếp nhận, giải quyết tin báo, tố giác trong các vụ án này cũng như ý nghĩa và cơ sở của việc đưa ra các quy định về hoạt động, thủ tục, quy trình có liên quan. Đây cũng là những nội dung cốt lõi, tạo cơ sở và định hướng chung thống nhất cho toàn bộ các chương tiếp theo của đề tài này. 1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi Về pháp luật quốc tế, Điều 1 Công ước quyền trẻ em năm 1989 (“CRC”)5 quy định “trẻ em là người dưới 18 tuổi trừ trường hợp pháp luật quy định một độ tuổi thành niên sớm hơn”.Việc luật hóa độ tuổi thành niên phụ thuộc vào quan điểm về đặc điểm thể chất, tinh thần, tâm sinh lý và điều kiện kinh tế - văn hóa - xã hội từng quốc gia, trong đó Việt Nam quy định “trẻ em là người dưới 16 tuổi” theo Điều 1 Luật Trẻ em 2016. So với pháp luật quốc tế, độ tuổi để một cá nhân không còn được coi là trẻ em ở Việt Nam là sớm hơn. Tuy vậy, người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi vẫn là người chưa thành niên theo khoản 1 Điều 21 Bộ luật dân sự 2015, tức họ không có đủ năng lực hành vi dân sự. Nói cách khác, họ chưa có sự phát triển toàn diện về thể chất lẫn tinh thần. Xét thấy, cả hai đối tượng đang được nghiên cứu đều có thể chịu ảnh hưởng tiêu cực nếu họ trở thành nạn nhân của hành vi XHTD. Đối với định nghĩa về hành vi XHTD người dưới 18 tuổi, pháp luật hiện hành không có quy định riêng biệt. Tuy nhiên, Điều 2 Thông tư 43/2021/TT-BCA6 có quy định về hành vi xâm hại người dưới 18 tuổi, trong đó có hàm chứa định nghĩa về XHTD người dưới 18 tuổi. Cụ thể, đó là “hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm đối với người dưới 18 tuổi; hiếp dâm, cưỡng dâm, dâm ô đối với người dưới 18 tuổi, giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác đối với người dưới 16 tuổi, sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm;… hoặc các hành vi xâm hại khác đối với người dưới 18 tuổi theo quy định của BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ 5 Convention on the Rights of the Child 1989. Thông tư 43/2021/TT-BCA quy định trách nhiệm của lực lượng Công an nhân dân trong việc thực hiện một số trình tự, thủ tục tố tụng hình sự thân thiện trong quá trình tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, điều tra vụ án xâm hại người dưới 18 tuổi (“Thông tư 43/2021/TT-BCA”). 6 2 sung năm 2017)”. Trước đó, khoản 1 Điều 2 Nghị quyết 06/2019/NQ-HĐTP7 và khoản 8 Điều 4.8 Luật Trẻ em 2016 đều quy định các khái niệm có liên quan như “XHTD trẻ em” hay “XHTD người dưới 16 tuổi”. Nhìn chung, bản chất của hành vi XHTD người dưới 18 tuổi được khái quát như sau:8 Thứ nhất, XHTD người dưới 18 tuổi là một hình thức xâm hại người chưa thành niên, từ đó có thể xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm đối với đối tượng này. Về hậu quả, hành vi XHTD nêu trên có thể gây tổn hại tới thể chất lẫn tinh thần của người dưới 18 tuổi. Thứ hai, XHTD có nhiều dạng như cưỡng bức (dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc ép buộc); hoặc có sự đồng thuận ý chí từ người dưới 18 tuổi (do bị lôi kéo, dụ dỗ, hứa hẹn bởi các các lợi ích vật chất và phi vật chất) theo khoản 1 Điều 2.1 Nghị quyết 06/2019/NQ-HĐTP. Đối với dạng cưỡng bức, người XHTD dùng sức mạnh thể chất để buộc nạn nhân tuân theo ý muốn, chịu sự kiểm soát và chi phối của mình mà không có lựa chọn khác. Ngược lại, với dạng lôi kéo hay dụ dỗ, nạn nhân là người chấp thuận để tội phạm xảy ra. Dẫu sao họ cũng là người chưa trưởng thành về mặt sinh học và chưa có đầy đủ năng lực hành vi dân sự về mặt pháp luật. Từ đó dẫn đến việc chưa nhận thức đầy đủ và đúng đắn nên dễ bị người khác thuyết phục tư tưởng và ý chí. Tuy nhiên, luật và đạo đức xã hội đều nghiêm cấm các hành vi XHTD nêu trên. Thứ ba, XHTD người dưới 18 tuổi có hình thức đa dạng. Tuy nhiên, những tội phạm đều có các đặc điểm chung như (i) đều là hành vi có tính chất tình dục, nhằm thỏa mãn nhu cầu tình dục (sinh lý); (ii) mức độ nguy hiểm của hành vi được cụ thể hóa ở từng tội danh theo quy định của BLHS hiện hành;9 và (iii) đối tượng xâm hại được phân thành 04 nhóm nhỏ là dưới 10 tuổi, từ 10 tuổi đến dưới 13 tuổi, từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, và từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi. Mỗi nhóm đối tượng có đặc điểm tương đối khác biệt. Hiện nay, các văn bản có quy định liên quan đến XHTD người dưới 18 tuổi còn những điểm thiếu sót nhất định. Cụ thể, Luật Trẻ em 2016 và Nghị quyết 06/2019/NQ-HĐTP chưa quy định hành vi “quan hệ tình dục khác” là XHTD trẻ em, điều này không phù hợp vì Điều 145 BLHS hiện hành đã quy định tội danh cho hành vi này. Trong khi đó, Thông tư 43/2021/TT-BCA đã có quy định về “thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác” và có sử dụng cụm từ “các hành vi xâm hại khác đối với người dưới 18 tuổi” để dẫn chiếu đến các tội danh trong BLHS. Tuy nhiên, Thông tư 43/2021/TT-BCA tuy đang định nghĩa thuật ngữ “xâm hại người dưới 18 tuổi” dưới góc độ của BLHS hiện hành nhưng lại có những điểm chưa phù hợp. Cụ thể, Thông tư này (i) quy định trùng nội hàm giữa “hiếp dâm người dưới 18 tuổi” và “giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục 7 Nghị quyết 06/2019/NQ-HĐTP về hướng dẫn áp dụng quy định tại các Điều 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147 của Bộ luật Hình sự và việc xét xử vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. 8 Trần Ngọc Hoàng Quân, Hồ Thị Xuân Hoàng và Nguyễn Phạm Xuân Thy (2021), Thủ tục giải quyết các vụ án xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi: Nghiên cứu so sánh và kinh nghiệm cho Việt Nam, Đề tài NCKH Trường Đại học Luật TP.HCM, tr. 2-4. 9 Điều 142, 144, 145, 146, 147, 327, 328 và 329 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). 3 khác đối với người dưới 16 tuổi”. Bởi lẽ, nếu “giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác đối với người dưới 13 tuổi” (đối tượng ở đây cũng là người dưới 16 tuổi) thì vẫn được coi là “hiếp dâm người dưới 18 tuổi”. Ngoài ra, Thông tư này coi (ii) “Dâm ô đối với người dưới 18 tuổi” là hành vi xâm hại người dưới 18 tuổi nhưng BLHS không có quy định “dâm ô đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi” là tội phạm. Xét thấy, hành vi trên không phải là tội phạm nhưng vẫn được coi là “xâm hại” nhưng hành vi khác như “sử dụng người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi” lại không được Thông tư này quy định minh thị là “xâm hại”. Ngoài ra, Thông tư 43/2021/TT-BCA có phạm vi điều chỉnh đến nhiều hoạt động tố tụng của cơ quan công an nhưng lại quy định quy trình tố tụng cho một hành vi không phải là tội phạm. Do đó, định nghĩa về xâm hại người dưới 18 tuổi trong Thông tư 43/2021/TT-BCA chưa hợp lý và gây khó hiểu. Tổng kết lại, XHTD người dưới 18 tuổi có thể được hiểu là “các hành vi nhằm thỏa mãn nhu cầu tình dục, có nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm và có khả năng gây tổn hại đến thể chất, tình cảm, tâm lý, danh dự và nhân phẩm của người dưới 18 tuổi, trong đó có các hành vi sau được BLHS hiện hành quy định là tội phạm, bao gồm (i) Hiếp dâm hoặc cưỡng dâm người dưới 18 tuổi; (ii) Giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi; (iii) Dâm ô đối với người dưới 16 tuổi; (iv) Sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm; và (iv) Các tội phạm liên quan đến mại dâm đối với người dưới 18 tuổi”.10 1.1.2. Tin báo về tội phạm và tố giác về tội phạm trong các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi Hiện nay, định nghĩa về tin báo và tố giác về tội phạm (sau đây gọi tắt là “tin báo, tố giác”) được quy định tại Điều 144 BLTTHS 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2021). Cụ thể, (i) tin báo về tội phạm là thông tin về vụ việc có dấu hiệu tội phạm do cơ quan, tổ chức, cá nhân thông báo với cơ quan có thẩm quyền hoặc thông tin về tội phạm trên phương tiện thông tin đại chúng; và (ii) tố giác về tội phạm là việc cá nhân phát hiện và tố cáo hành vi có dấu hiệu tội phạm với cơ quan có thẩm quyền. Trong đó, có những điểm sau cần lưu ý: Thứ nhất, tin báo và tố giác đều đem lại những nguồn thông tin để xác định dấu hiệu tội 11 phạm. Các thông tin này khi được cơ quan, tổ chức, cá nhân báo tin hoặc tố giác đều thể hiện ý thức chủ quan của những chủ thể này đối với hành vi phạm tội, thường là chưa chính xác và đầy đủ. Trên thực tế, những thông tin này sau khi được tiếp nhận sẽ được kiểm tra, xác minh để làm rõ các tình tiết nhằm đưa ra các biện pháp phù hợp, trong đó có việc khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự.12 10 Điều 141 – 174, 327 – 329 BLHS 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017). Điểm d khoản 1 Điều 4 BLTTHS 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2021). 12 Nguyễn Ngọc Anh và Phan Trung Hoài (Đồng chủ biên) (2021), Bình luận khoa học Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2021) (Tái bản lần thứ 3), Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội, tr. 362. 11