Tài liệu Thuế giá trị gia tăng (vat), đánh giá tình hình thực hiện ở vn trong những năm vừa qua và đề xuất những biện pháp xử lý thuế trong thời gian tới

Môc lôc §Ò môc PhÇn I PhÇn II 1 2 3 II 1 2 3 4 PhÇn III I 1 2 3 II 1 2 III PhÇn IV I II III PhÇn V I Néi dung Lêi më ®Çu Sè tran g 2 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thuÕ GTGT 3 Kh¸i niÖm Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña thuÕ GTGT T¹i sao l¹i chän thuÕ GTGT Néi dung chñ yÕu cña thuÕ GTGT X¸c ®Þnh ph¹m vi ¸p dông C¸c h×nh thøc thuÕ GTGT ThuÕ suÊt Qu¶n lý thuÕ GTGT T×nh h×nh ¸p dông thuÕ GTGT trªn thÕ giíi vµ bµi häc kinh nghiÖm tõ nh÷ng níc ®· ¸p dông. T×nh h×nh ¸p dông thuÕ GTGT ë mét sè níc Thuþ §iÓn Philipine Trung Quèc Mét sè níc kinh tÕ ph¸t triÓn vÉn cha ¸p dông thuÕ GTGT Hoa Kú Australia Bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ nh÷ng níc ®· ¸p dông thuÕ GTGT. Sù cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông thuÕ GTGT. 3 3 4 6 6 8 9 10 12 Nh÷ng tån t¹i cña hÖ thèng thuÕ hiÖn hµnh Sù cÇn thiÕ ph¶i c¶i c¸ch chÝnh s¸ch thuÕ Sù cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông thuÕ GTGT ë ViÖt Nam §¸nh gi¸ t×nh h×nh triÓn khai thùc hiÖn thuÕ GTGT æ ViÖt Nam Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc sau h¬n 2 n¨m thùc hiÖn 19 20 20 23 12 12 13 14 15 16 17 17 19 24 II Nh÷ng yÕu tè thóc ®Èy viÖc triÓn khai thùc hiÖn thuÕ GTGT ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ trªn III Mét sè víng m¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn IV C¸c biÖn ph¸p xö lý víng m¾c vµ ph¬ng híng s¾p tíi PhÇn KÕt luËn VI PhÇn I: lêi më ®Çu. ThuÕ lµ nguån thu æn ®Þnh cña Nhµ níc, lµ c«ng cô ph©n phèi thu nhËp quèc d©n, thùc hiÖn ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ vµ lµ c«ng cô b¶o vÖ kinh tÕ trong níc, c¹nh tranh víi níc ngoµi. Tõ n¨m 1999 trë vÒ tríc, chóng ta ®· sö dông thµnh c«ng c¬ chÕ thuÕ cò, tuy nhiªn trong t×nh h×nh míi , do xu híng toµn cÇu ho¸ chung cña thÕ giíi, c¬ chÕ thuÕ hiÖn hµnh ë ViÖt Nam ®· lé râ mét sè mÆt bÊt cËp, dÉn ®Õn khã kh¨n vÒ qu¶n lý, ®iÒu hµnh thuÕ vµ thÊt thu Ng©n s¸ch quèc gia. V× vËy viÖc ¸p dông mét sè luËt thuÕ míi trong giai ®o¹n nµy lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Trong ®ã thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (GTGT) ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng cho tiÕn tr×nh c¶i c¸ch chÝnh s¸ch thuÕ cña Nhµ níc. Trªn thÕ giíi, thuÕ GTGT (hay cßn gäi lµ VAT) ®· cã lÞch sö l©u ®êi (b¾t ®Çu xuÊt hiÖn n¨m 1917) vµ qua qu¸ tr×nh kiÓm nghiÖm ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, nã ®· thÓ hiÖn ®îc tÝnh u viÖt cña m×nh so víi c¸c lo¹i thuÕ t¬ng ®- 31 34 39 45 ¬ng. MÆc dï vËy mét sè níc còng ®· ¸p dông kh«ng thµnh c«ng thuÕ GTGT do cha chuÈn bÞ kü c¬ së h¹ tÇng cho mét cã chÕ thuÕ míi còng nh do cha n¾m b¾t râ b¶n chÊt lo¹i thuÕ nµy. ChÝnh v× vËy môc ®Ých cña ®Ò ¸n nµy lµ t×m hiÓu b¶n chÊt cña thuÕ GTGT, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m võa qua vµ ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p xö lý thuÕ trong thêi gian tíi nh»m hoµn thiÖn h¬n n÷a hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam. PhÇn II. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. I./ ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (GTGT). 1./ Kh¸i niÖm. ThuÕ GTGT lµ thuÕ tÝnh trªn kho¶n gi¸ trÞ t¨ng thªm cña hµng ho¸, dÞch vô ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh tõ s¶n xuÊt, lu th«ng ®Õn tiªu dïng. 2./ Sù ra ®êi vµ ph¸t triÒn cña thuÕ GTGT. N¨m 1954 thuÕ GTGT lÇn ®Çu tiªn ra ®êi t¹i Ph¸p díi h×nh thøc thuÕ ®¸nh vµo giai ®o¹n s¶n xuÊt. §Õn n¨m 1968, thuÕ nµy ®îc nhËp vµo thuÕ lu th«ng ®¸nh vµo dÞch vô vµ thuÕ ®Þa ph¬ng ®¸nh vµo lu th«ng b¸n lÎ thµnh mét lo¹i thuÕ thèng nhÊt chung thu ë giai ®o¹n b¸n lÎ (viÕt t¾t theo tiÕng Ph¸p lµ TVA). Tõ ®ã ®Õn nay do tÝnh u viÕt cña m×nh, thuÕ GTGT ngµy cµng ®îc sö dông réng kh¾p ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. ThuÕ GTGT ®îc sím ¸p dông ë Ch©u ©u, chØ h¬n hai m¬i n¨m sau khi ra ®êi h×nh thøc s¬ khai ®Çu tiªn, nã ®· ®îc coi lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó gia nhËp khèi EC (n¨m 1977). TÝnh ®Õn n¨m 1995, trªn thÕ giíi cã tíi h¬n 100 níc ¸p dông thuÕ GTGT. Riªng Ch©u ¸ kÓ tõ n¨m 80 trë l¹i ®©y ®· cã sù gia t¨ng vît bËc vÒ sè lîng c¸c thµnh viªn sö dông VAT. §Çu tiªn lµ TriÒu Tiªn (1977), tiÕp ®Õn lµ Indonexia (1985), §µi Loan (1986), Philipine (1988), M«ng Cæ (1993), Trung Quèc (1994) vµ ViÖt Nam (1999). ViÖc ¸p dông mét ph¬ng ph¸p tÝnh thuÕ míi ë mét quèc gia kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n, hÖ thèng thuÕ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ng©n s¸ch vµ vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ cña quèc gia ®ã. ChÝnh v× vËy, kh«ng chØ ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn mµ ë mét sè níc kinh tÕ ph¸t triÓn, do nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau trong viÖc nghiªn cøu nªn quyÕt ®Þnh ¸p dông thuÕ GTGT kÐo dµi trong nhiÒu n¨m nh: NhËt B¶n ®a ra ®Ò nghÞ ¸p dông GTGT tõ nh÷ng n¨m 1955 ®Õn n¨m 1986 nhng th¸ng 4 n¨m 1989 míi thùc hiÖn. Newzeland: Ph¶n ®èi kÞch liÖt thuÕ GTGT vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80 nhng ®· ban hµnh GTGT th¸ng 5 n¨m 1986. Hy L¹p ®ång ý chuyÓn sang GTGT khi ra nhËp EC n¨m 1981 víi t c¸ch mét thµnh viªn chÝnh thøc, nhng ®Õn th¸ng 1 n¨m 1987 míi ban hµnh GTGT. Canada ban ®Çu còng rÊt ph¶n ®èi viÖc ban hµnh GTGT thay thÕ cho thuÕ b¸n lÎ ®ang ®îc lu hµnh ë c¸c bang song ®Õn th¸ng 1 n¨m 1991, GTGT ®· ®îc ban hµnh. Thuþ Sü ®· ph¶n ®èi ®Ò nghÞ ban hµnh GTGT thay thÕ cho b¸n lÎ hiÖn hµnh. Song th¸ng 1 n¨m 1995, Thuþ Sü ®· ban hµnh GTGT. 3./ T¹i sao l¹i chän thuÕ GTGT. (1) thuÕ GTGT ra ®êi lµ mét chu cÇu tÊt yÕu ®èi víi nÒn kinh tÕ khi c¬ cÊu thuÕ cò kh«ng cßn ®¸p øng ®îc nhu cÇu trong t×nh h×nh míi. Nãi chung c¸c yªu cÇu ®ã cã thÕ chia thµnh bèn d¹ng sau: Thø nhÊt: ThuÕ doanh thu hiÖn hµnh kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu thu vµ qu¶n lý, cã nhiÒu bÊt hîp lý (nh trïng lÆp, qu¸ phøc t¹p g©y t©m lý nÆng nÒ, hiÖu qu¶ kh«ng cao). Thø hai: Do qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi, yªu cÇu më réng lu th«ng hµng ho¸ gi÷a c¸c níc ®ßi hái b·i bá, gi¶m thuÕ ë cöa khÈu ®èi víi xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ lµ rÊt quan träng, nã gióp kÝch thÝch c¸c nghµnh s¶n xuÊt dÞch vô trong níc, khuyÕn khÝch xuÊt khÈu nh÷ng tiÒm lùc quèc gia vµ gãp phÇn thóc ®Èy nh÷ng mÆt hµng thiÕt yÕu. Trong xu thÕ hiÖn nay, kh«ng thÓ tån t¹i nÒn kinh tÕ ®ãng, hoÆc gÇn nh ®ãng do nh÷ng rµo c¶n thuÕ quan bÊt hîp lý. ThuÕ GTGT ra ®êi ®· phÇn nµo ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu trªn. Thø ba: T¹o nguån thu cho Ng©n s¸ch Nhµ níc vµ cã ®iÒu kiÖn thu hÑp c¸c lo¹i thuÕ kh¸c. §a sè c¸c c¬ chÕ thuÕ hiÖn hµnh cña c¸c níc khi cha ¸p dông thuÕ GTGT ®Òu cång kÒnh, phøc t¹p vµ cã nhiÒu sù chång chÐo, ®iÒu ®ã g©y khã kh¨n cho viÖc qu¶n lý thuÕ cña Nhµ níc (nh tÝnh thuÕ, thu thuÕ, gi¶i quyÕt c¸c trêng hîp qu¸ h¹n thuÕ, miÔn thuÕ..) còng nh viÖc kinh doanh cña ngêi d©n. T×nh tr¹ng nµy dÔ dµng g©y ra t©m lý ng¹i thuÕ, tr¸nh thuÕ lµm thÊt thu cho Ng©n s¸ch mét kho¶n kh«ng nhá. §Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trªn cÇn ph¶i cã mét c¬ chÕ thuÕ míi phï hîp vµ râ rµng ®èi víi tÊt c¶ mäi ngêi, vµ thuÕ GTGT lµ mét gi¶i ph¸p. Thø t: Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ ®ßi hái söa ®æi hÖ thèng thuÕ cho phï hîp. Chóng ta ®· biÕt r»ng mçi mét thêi kú ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn ph¶i cã mét hÖ thèng chÝnh s¸ch qu¶n lý cho phï hîp, kh«ng cã mét c¬ chÕ nµo dóng cho mäi lóc mäi n¬i. VÊn ®Ò qu¶n lý thuÕ còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt Êy. (2) Nh vËy thuÕ GTGT ra ®êi tríc hÕt ®Ó ®¸p øng t×nh h×nh míi, sau mét thêi gian ®îc ¸p dông vµ kiÓm nghiÖm, thuÕ GTGT ®îc ®¹i ®a sè c¸c níc trªn thÕ giíi thõa nhËn vÒ nh÷ng u ®iÓm næi bËt cña nã ë c¸c mÆt sau: a. Kh¾c phôc ®îc mét sè mÆt h¹n chÕ cña thuÕ doanh thu hiÖn hµnh. Cã kh¶ n¨ng mang l¹i nguån thu lín cho Ng©n s¸ch Nhµ níc. Kinh nghiÖm cña c¸c níc: Indonexia, Newzeland, Bå §µo Nha vµ Tuinidi ®· chøng minh râ ®iÒu nµy. §¹i ®a sè c¸c níc ¸p dông thuÕ GTGT, kho¶n thu tõ sè thuÕ nµy thêng ®¶m b¶o tõ 12% ®Õn 30% tæng sè thu cña Ng©n s¸ch Nhµ níc (t¬ng ®¬ng kho¶ng 5% ®Õn 10% tæng s¶n phÈm quèc d©n). b. TÝnh trung lËp: Víi ®iÒu kiÖn sè lîng ®èi tîng ®îc miÔn h¹n chÕ vµ sù vËn dông thuÕ suÊt 0% chØ h¹n chÕ ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu, GTGT lµ mét thø thuÕ trung lËp vµ kh«ng dÉn ®Õn bÊt kú mét sù mÐo mã nµo. §iÒu nµy thÓ hiÖn tÝnh u viÖt cña thuÕ GTGT so víi c¸c lo¹i thuÕ ®îc nã thay thÕ. c. TÝnh ®¬n gi¶n: TÝnh ®¬n gi¶n cña thuÕ GTGT b¾t nguån tõ c¬ chÕ ®¸nh thuÕ vµ khÊu trõ thuÕ cña nã. §èi tîng nép thuÕ GTGT sÏ thu sè GTGT khi b¸n hµng vµ khÊu trõ sè thuÕ GTGT ®· nép khi mua vËt t, hµng ho¸ ®Çu vµo, sè chªnh lÖch cßn l¹i nép vµo Ng©n s¸ch Nhµ níc. (ViÖc tÝnh thuÕ c¨n cø vµo c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng vµ mua hµng). II. Néi dung chñ yÕu cña thuÕ GTGT. 1./ X¸c ®Þnh ph¹m vi ¸p dông. VÒ ®èi tîng chÞu thuÕ: GTGT lµ lo¹i thuÕ ®¸nh vµo sö dông, cã nghÜa lµ ®¸nh vµo ngêi tiªu dïng, ngêi nép thuÕ lµ ngêi kinh doanh, ngêi chÞu thuÕ lµ ngêi tiªu dïng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp nép thuÕ th«ng qua ngêi kinh doanh. §èi tîng nép thuÕ: TÊt c¶ c¸c thÓ nh©n vµ c¸c ph¸p nh©n cã cung cÊp hoÆc nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô trong ph¹m vi l·nh thæ quèc gia. Mét sè níc dïng doanh thu ®Ó giíi h¹n ®èi tîng nép thuÕ. VÝ dô: Kh«ng ph¶i lµ ®èi tîng nép GTGT, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã møc doanh thu hµng n¨m thÊp h¬n: + 200.000 pª x« (Philipines). + 200.000 Sek (Thuþ §iÓn). + 30.000 Can D (Canada). + 100.000 DDK (§an M¹ch). + 1.000.000 Sin D (Singapore). + 60.000 D (Indonexia). Cã níc ¸p dông h×nh thøc thu kho¸n ®èi víi ®èi tîng kinh doanh võa vµ nhá. Nh vËy, viÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng nép thuÕ lµ ®Ó nh»m giíi h¹n ®èi tîng nép thuÕ, lo¹i trõ bít sè lîng lín vÒ qu¶n lý thu thuÕ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhá. Trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi tõ thuÕ doanh thu sang ¸p dông GTGT, thêng cã ba h×nh thøc triÓn khai ¸p dông GTGT. H×nh thøc thø nhÊt: ¸p dông GTGT toµn bé, cã nghÜa lµ ¸p dông ®èi víi c¸c ®èi tîng nép thuÕ ho¹t ®éng ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, kinh doanh, bu«n b¸n vµ b¸n lÎ. §iÓn h×nh ¸p dông h×nh thøc nµy lµ c¸c níc: Thuþ §iÓn, Ph¸p, Th¸i Lan, Hungari. H×nh thøc thø hai: ¸p dông GTGT tõng phÇn, tøc lµ ¸p dông ®Õn tõng kh©u cña qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn s¶n phÈm hµng ho¸. VÝ dô: Indonexia, Nhµ níc ban hµnh ®¹o luËt tõ n¨m 1983, nhng do tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸n bé nghµnh thuÕ vµ nhËn thøc cña ngêi nép thuÕ nªn ®Õn n¨m 1985, ®¹o luËt thuÕ míi ®îc thi hµnh vµ thùc hiÖn theo tõng bíc nh sau: + N¨m 1985: §èi tîng nép thuÕ lµ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt. + N¨m 1989: Më réng ph¹m vi ¸p dông ®èi víi c¸c ®¹i lý b¸n bu«n. + N¨m 1993: Më réng ph¹m vi ¸p dông ®èi víi c¸c cöa hµng b¸n lÎ. H×nh thøc thø ba: Thùc hiÖn thÝ ®iÓm GTGT ®èi víi mét sè nghµnh. §iÓn h×nh ¸p dông h×nh thøc nµy lµ Trung Quèc. GTGT ®îc ban hµnh vµ thùc hiÖn thÝ ®iÓm tõ n¨m 1980 ®Õn 18/9/1994 ®îc ban hµnh chÝnh thøc. Bíc thÝ ®iÓm chØ ¸p dông víi c¸c s¶n phÈm: xe ®¹p, qu¹t ®iÖn, kim khÝ, m¸y mãc thiÕt bÞ, phô tïng, ®éng c¬, thÐp. N¨m 1986 më réng diÖn ®èi víi c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ, vËt liÖu x©y dùng, kho¸ng s¶n kim lo¹i. Qua tæng kÕt ®¸nh gi¸ cña c¸c níc, trong ba h×nh thøc tiÕn hµnh GTGT, h×nh thøc toµn bé lµ hiÖu qu¶ nhÊt. Tuy nhiªn, h×nh thøc nµy ®ßi hái ph¶i cã sù chuÈn bÞ rÊt ®Çy ®ñ vÒ luËt, c¸c v¨n b¶n híng dÉn luËt, tr×nh ®é hiÓu biÕt cña ngêi nép thuÕ, tr×nh ®é qu¶n lý cña tõng c¬ quan thuÕ, chøng tõ ho¸ ®¬n, ý thøc chÊp hµnh luËt... H×nh thøc ¸p dông GTGT ë tõng kh©u kÕt qu¶ bÞ h¹n chÕ, cßn h×nh thøc ¸p dông thÝ ®iÓm ë ph¹m vi hÑp, ë mét sè ngµnh lµ kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶. 2./ C¸c h×nh thøc tÝnh thuÕ GTGT. ë c¸c níc ®· thùc hiÖn GTGT hiÖn nay ¸p dông mét trong hai ph¬ng ph¸p khÊu trõ theo ho¸ ®¬n vµ ph¬ng ph¸p tÝnh chªnh lÖch theo b¸o c¸o kÕ to¸n. a./ Ph¬ng ph¸p khÊu trõ theo ho¸ ®¬n: §©y lµ ph¬ng ph¸p ®îc hÇu hÕt c¸c níc ¸p dông do: TÝnh thuÕ dùa vµo ho¸ ®¬n ®¶m b¶o x¸c ®Þnh thuÕ cã c¬ së ®Ó kiÓm tra thuÕ. Cã thÓ ¸p dông chÝnh s¸ch thuÕ víi nhiÒu thuÕ suÊt (nÕu thu thuÕ theo chªnh lÖch chØ cã thÓ ¸p dông mét thuÕ suÊt). Cã thÓ tÝnh GTGT thu thuÕ theo thêi gian Ên ®Þnh mét th¸ng, hai th¸ng hay mét quÝ. b./ Ph¬ng ph¸p thu GTGT trªn chªnh lÖch theo b¸o c¸o kÕ to¸n: Ph¬ng ph¸p nµy x¸c ®Þnh thuÕ ph¶i dùa trªn sè liÖu b¸o c¸o kÕ to¸n cña ®¬n vÞ ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy sÏ cã nh÷ng vÊn ®Ò sau: Thø nhÊt: C¸c xÝ nghiÖp coi GTGT chØ lµ thuÕ bæ xung ®¸nh vµo lîi nhuËn, cßn c¸c nh©n viªn cña hä th× coi ®ã lµ l¹i thªm mét thø thuÕ n÷a ®¸nh vµo quÜ tiÒn l¬ng. Thø hai: B¸o c¸o chØ kªt thóc mét lÇn trong n¨m, vËy lµ tÊt c¶ c¸c kho¶n thanh to¸n GTGT ph¶i dùa vµo kÕt to¸n n¨m. Thø ba: Khã kiÓm tra thuÕ ph¶i nép tõng kú so víi ph¬ng ph¸p sö dông ho¸ ®¬n vµ kh«ng cã c¬ së ®Ó tiÕn hµnh c¸c cuéc kiÓm tra chÐo thuÕ gi÷a ®¬n vÞ mua vµ b¸n. M« h×nh GTGT NhËt B¶n ®îc sö dông theo ph¬ng ph¸p nµy (1/4/1989): Thu GTGT trªn c¬ së b¸o c¸o kÕ to¸n víi mét thuÕ suÊt lµ 3% vµ ®· quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh lªn 5% ®Ó thi hµnh tõ th¸ng 4/1997. NhËt B¶n kh«ng ph¸t hµnh ho¸ ®¬n ¸p dông riªng ®èi víi thuÕ GTGT v× c¸c doanh nghiÖp ph¶n øng, theo ph¬ng ph¸p tÝnh thuÕ hiÖn hµnh c¸c doanh nghiÖp tù tÝnh vµ nép thuÕ. C¸c doanh nghiÖp nhá kh«ng ph¶i nép thuÕ GTGT. 3. ThuÕ suÊt. Th«ng thêng, ®Ó ®¹t ®îc sè thu t¬ng ®¬ng so víi sè thu hiÖn hµnh cña thuÕ doanh thu mµ nã thay thÕ, GTGT ph¶i cã møc thuÕ suÊt cao h¬n (thêng lµ gÊp ba lÇn thuÕ suÊt doanh thu). V× GTGT chØ ®¸nh vµo gi¸ trÞ t¨ng thªm cña hµng ho¸ hay s¶n phÈm qua mçi lÇn lu©n chuyÓn hµng ho¸ (danh môc c¸c níc ¸p dông thuÕ GTGT vµ thuÕ suÊt GTGT). Cã hai c¬ chÕ thuÕ suÊt ®îc ¸p dông: + C¬ chÕ mét thuÕ suÊt (kh«ng kÓ thuÕ suÊt 0% ¸p dông víi xuÊt khÈu vµ mét sè mÆt hµng thiÕt yÕu (nÕu cã). Trong sè 100 níc th× cã 44 níc ¸p dông GTGT víi c¬ chÕ mét thuÕ suÊt, trong ®ã §an M¹ch lµ mét níc cã møc thuÕ suÊt cao nhÊt (32%). NhËt, Singapore la níc cã møc thuÕ suÊt thÊp nhÊt (3%). + C¬ chÕ nhiÒu thuÕ suÊt (kh«ng kÓ thuÕ suÊt 0%). Trong sè c¸c níc cßn l¹i ¸p dông GTGT víi cã chÕ nhiÒu thuÕ suÊt th× sè lîng thuÕ suÊt giao ®éng tõ 2 ®Õn 5 (trêng hîp Colombia 5 thuÕ suÊt). ThuÕ suÊt thÊp nh©t la 1% (BØ, Thæ NhÜ Kú), 2% (Nam TriÒu Tiªn) vµ thuÕ suÊt cao nhÊt lµ 50% (Senegal), 45% (Trung Quèc), 38% (ý) vµ 36% (Hy L¹p). PhÇn lín c¸c níc ¸p dông c¬ chÕ ba thuÕ suÊt. ChØ cã mét sè níc ¸p dông 4 vµ 5 thuÕ suÊt: BØ- Colombia. M« h×nh thuÕ suÊt cña khèi EC: Qui ®Þnh ngoµi thuÕ suÊt 0% ¸p dông cho xuÊt khÈu, hÖ thèng thuÕ suÊt chØ gåm 2 thuÕ suÊt: Mét møc thuÕ suÊt thÊp nhng kh«ng thÊp h¬n 5%; Mét møc thuÕ suÊt cao thêng h¬n 15%. Qui ®Þnh vÒ thuÕ suÊt 0% vµ miÔn thuÕ: thuÕ suÊt 0% ®îc ¸p dông trong ®¹i ®a sè c¸c níc chñ yÕu ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu. §èi tîng ¸p dông thuÕ suÊt 0% tøc lµ ®îc tho¸i tr¶ l¹i sè GTGT ®· chÞu trªn hµng ®Çu vµo, biÖn phÊ nµy ®îc ®¸nh gi¸ lµ h÷u hiÖu nhÊt ®èi víi viÖc xuÊt khÈu. Mét sè níc ¸p dông thuÕ suÊt 0% ®èi víi c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô kh¸c nhau nh Thuþ §iÓn (®èi víi b¸o chÝ xuÊt b¶n hµng ngµy, xang m¸y bay ph¶n lùc), Canada (®èi víi l¬ng thùc thùc phÈm, c¸c dÞch vô tµi chÝnh quèc tÕ. §an M¹ch vµ Trung Quèc kh«ng sö dông thuÕ suÊt 0%. MiÔn thuÕ (kh«ng ¸p dông) GTGT: C¸c ®èi tîng ®îc miÔn thuÕ kh¸c víi c¸c ®èi tîng ®îc hëng thuÕ suÊt 0% ë chç hä kh«ng cã quyÒn khÊu trõ ®Çu vµo thuÕ ®Çu vµo ®· nép. Qui ®Þnh miÔn chÞu thuÕ cã thÓ xuÊt ph¸t tõ nhiÒu lý do: VÒ kinh tÕ, x· héi, vÒ tr¸nh sù ®¸nh thuÕ chång chÐo, vÒ kü thuËt: khã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ t¨ng thªm nh: C¸c dÞch vô vÒ tµi chÝnh tÝn dông, dÞch vô vËn t¶i quèc tÕ vÒ hµng kh«ng, ®êng s¾t. VÝ dô : Thuþ §iÓn qui ®Þnh 29 mÆt hµng vµ dÞch vô ®îc miÔn chÞu thuÕ. §an M¹ch qui ®Þnh 14 mÆt hµng vµ dÞch vô ®îc miÔn chÞu thuÕ. §øc qui ®Þnh 5 mÆt hµng vµ dÞch vô ®îc miÔn chÞu thuÕ. 4./ Qu¶n lý GTGT. §¨ng ký thuÕ: C¸c ®èi tîng nép thuÕ ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô ®Çu tiªn lµ ®¨ng ký thuÕ t¹i c¬ quan thuÕ ®Þa phong n¬i ®Æt c¬ quan ®iÒu hµnh thêng tró cña m×nh theo mÉu thèng nhÊt do c¬ quan thuÕ cung cÊp. Mét sè níc sö dông m· sè ®¨ng ký thuÕ cò (thuÕ doanh thu) vµ thªm vµo ®u«i cña d·y sè ®¨ng ký mét sè bæ xung ®Ó chØ râ lµ sè ®¨ng ký GTGT. Riªng NhËt B¶n kh«ng sö dông hÖ thèng m· ho¸ sè ®¨ng ký trong c«ng t¸c qu¶n lý GTGT. Nép thuÕ: §a sè c¸c níc ¸p dông GTGT thùc hiÖn nép thuÕ theo c¬ chÕ tù kª khai tÝnh vµ nép thuÕ theo mÉu in s½n do c¬ quan thùc hiÖn cung cÊp. Nép tê khai vµ thanh to¸n thuÕ theo ®Þnh kú hµng th¸ng, quÝ (tuú theo chÕ ®é nép thuÕ qui ®Þnh cho tõng lo¹i ®èi tîng). ViÖc tho¸i thuÕ: PhÇn lín ®îc giao cho c¬ quan thu thuÕ, trong trêng hîp sè thuÕ ®îc khÊu trõ lín (xuÊt khÈu hµng ho¸ hoÆc mua s¾m tµi s¶n gi¸ trÞ lín, ®èi tîng kinh doanh cã quyÒn kª khai ®Ò nghÞ c¬ quan thuÕ tho¸i tr¶ sè tiÒn ®· tr¶ kh©u tríc. C¬ quan thuÕ kiÓm tra vµ tho¸i tr¶ tiÒn thuÕ ®· tr¶ ngay mét lÇn hoÆc tho¸i tr¶ dÇn trong mét thêi gian tuú theo qui ®Þnh cña tõng níc vµ kh¶ n¨ng ng©n s¸ch mçi níc. Theo c¸ch nµy c¬ quan thuÕ thêng cã mét tµi kho¶n thu GTGT vµ sö dông nguån thu ®Ó tho¸i thuÕ, kho¶n cßn l¹i nép vµo Ng©n s¸ch Nhµ níc. ViÖc khÊu trõ thuÕ GTGT: C¸c níc ¸p dông khÊu trõ theo ho¸ ®¬n ®Çu vµo vµ cho khÊu trõ toµn bé sè ph¸t sinh tõng kú, khi tÝnh thuÕ GTGT ph¶i nép. HÇu hÕt c¸c níc cho ¸p dông khÊu trõ thuÕ ®Çu vµo cña tµi s¶n cè ®Þnh nh»m khuyÕn khÝch ®Çu t, còng cã níc kh«ng cho ¸p dông nh Trung Quèc. PhÇn III. T×nh h×nh ¸p dông thuÕ GTGT trªn thÕ giíi vµ bµi häc kinh nghiÖm tõ nh÷ng níc ®· ¸p dông. I./ T×nh h×nh ¸p dông thuÕ GTGT ë mét sè níc. 1./ Thuþ §iÓn: Lµ mét níc ®i ®Çu trong viÖc ¸p dông thuÕ GTGT (1969). Tríc khi thùc hiÖn GTGT, Thuþ §iÓn ®· thùc hiÖn c¬ chÕ thuÕ doanh thu víi mét thuÕ suÊt 10% ¸p dông chñ yÕu ®èi víi hµng ho¸, dÞch vô chÞu thuÕ. Môc tiªu cña sù chuyÓn ®æi lµ khuyÕn khÝch hµng xuÊt khÈu vµ thùc hiÖn hoµn thuÕ ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi thuÕ ë Thuþ §iÓn ®îc tiÕn hµnh qua hai giai ®o¹n: - Mïa xu©n n¨m 1968 Bé Tµi ChÝnh gi¶i tr×nh tríc Quèc héi vµ c¸c doanh nghiÖp vÒ kÕ ho¹ch, néi dung chuyÓn ®æi c¬ chÕ nép thuÕ. - Mïa thu n¨m 1968 ®îc Quèc héi th«ng qua vµ ban hµnh n¨m 1969 víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n: Thø nhÊt: C¸c ®èi tîng nép thuÕ doanh thu ®Òu chuyÓn sang nép GTGT. Thêi kú ®ã cã 160.000 ®èi tîng nép thuÕ doanh thu. C¸c dÞch vô kh«ng ph¶i nép thuÕ, 200.000 hé n«ng d©n n¨m ngoµi c¬ chÕ GTGT. Thø hai: ¸p dông tÝnh thuÕ GTGT theo ph¬ng ph¸p khÊu trõ thuÕ nép kh©u tríc. Thø ba: ThuÕ suÊt lóc ®Çu ¸p dông mét møc thuÕ lµ 10% nh thuÕ doanh thu nhng do c¬ chÕ khÊu trõ nªn lµm gi¶m sè thuÕ GTGT. §Ó bï ®¾p nguån thu, Thuþ §iÓn ®· t¨ng phÝ b¶o hiÓm 1% trªn tæng quÜ l¬ng. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn Thuþ §iÓn còng ®· ®iÒu chØnh thuÕ suÊt vµ bæ sung thªm møc thuÕ vµo. Thø t: §èi víi nh÷ng ®Çu t trang thiÕt bÞ, m¸y mãc khi thùc hiÖn GTGT cung ®îc khÊu trõ. Thø n¨m: Kh«ng qui ®Þnh cho miÔn gi¶m GTGT v× kh«ng thÓ dïng chÝnh s¸ch thuÕ GTGT ®Ó trî cÊp. 2./ Philipines: Khi ChÝnh phñ míi ra ®êi (th¸ng 12 n¨m 1986) viÖc c¶i c¸ch söa ®æi hÖ thèng thuÕ lµ viÖc lµm tríc tiªn cña níc nµy. Ch¬ng tr×nh thuÕ n¨m 1986 bao gåm 29 kh©u c¶i c¸ch ph¶i tiÕn hµnh vµ ®· ®îc so¹n th¶o. Mét trong nh÷ng c¶i c¸ch vÒ c¬ cÊu ®a ra trong ch¬ng tr×nh lµ ban hµnh thuÕ GTGT. §îc thÓ chÕ ho¸b¨ng LÖnh sè 273, cã hiÖu lùc thi hµnh tõ 1/1/1988. Nh vËy, ®Ó ban hµnh thuÕ GTGT, Philipines ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ chuÈn bÞ. Ngµy 1/1/1988, Philipines b¾t ®Çu thùc hiÖn GTGT. Cã thÓ tãm t¾t ë mÊy ®iÓm sau: - ThuÕ GTGT ®îc x©y dùng dÓ hîp lý ho¸ hÖ thèng ®¸nh thuÕ hµng ho¸ vµ dÞch vô chÞu thuÕ, ®Ó ®¬n gi¶n ho¸ viÖc qu¶n lý thuÕ vµ lµm cho hÖ thèng thuÕ Philipines c«ng b¨ng h¬n. - ThuÕ GTGT ®îc ¸p dông trªn diÖn réng hµng ho¸ vµ mét sè dÞch vô, trªn tõng ho¹t ®éng b¸n hay nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ dÞch vô ®ã. - ThuÕ suÊt qui ®Þnh mét møc lµ 10% ®¸nh trªn tæng gi¸ b¸n hay tæng sè tiÒn nhËn ®îc tõ b¸n hµng ho¸ hay dÞch vô, thay cho thuÕ doanh thu ®èi víi ngêi s¶n xuÊt gåm 4 thuÕ suÊt: 0%, 10%, 20%, 30%, thuÕ trªn dÞch vô: 15 thuÕ suÊt tõ 0% ®Õn 30%. Tuy nhiªn, cã miÔn thuÕ ®èi víi mét sè ho¹t ®éng kinh doanh ®îc ¸p dông ®Ó khuyÕn khÝch mét sè ho¹t ®éng nh s¶n xuÊt n«ng s¶n, gi¶m bít ¶nh hëng ®Õn gi¸ c¶ mét sè mÆt hµng nh dÇu löa, vµ ®Ó ®¬n gi¶n viÖc qu¶n lý thuÕ ®èi víi doanh nghiÖp nhÑ vµ c¸c dÞch vô tµi chÝnh. - ThuÕ suÊt 0% ¸p dông ®èi víi hµng ho¸ xuÊt khÈu. - ¸p dông tÝnh thuÕ theo ph¬ng ph¸p khÊu trõ vµ cho khÊu trõ ®èi víi tµi s¶n dïng trong th¬ng m¹i hoÆc kinh doanh. KÕt qu¶ thu thuÕ GTGT cña Philipines ®îc biÓu hiÖn qua ba n¨m (b¶ng kÌm theo) ®· cho thÊy tØ lÖ vÒ sè thu VAT so víi sè thu CP, GDP, GNP ®Òu t¨ng sau 10 vµ 20 n¨m ¸p dông c¬ chÕ thuÕ míi. N¨m 1988 1989 1990 Sè thu tõ VAT Sè thu tõ thuÕ Sè thu cña CP GDP GNP 1 13 20 12 2 90 122 69 3 113 154 79 4 826 964 527 5 823 961 527 % sè thu VAT/s è thu thuÕ 1/2 14,5 16,7 17,1 % sè thu VAT/s è thu CP 1/3 11,8 13,3 14,8 Sè thu VAT/ GDP Sè thu VAT/ GNP 1/4 1,6 2,1 2,2 1/5 1,6 2,1 2,2 3./ Trung Quèc: Lµ níc cã chñ tr¬ng nghiªn cøu ban hµnh thuÕ GTGT tõ n¨m 1980, sau 4 n¨m nghiªn cøu, ngµy 18/9/1984 chÝnh thøc ban hµnh. Trung Quèc ®· tiÕn hµnh theo ph¬ng ph¸p thÝ ®iÓm. Sau ®©y ®Ò cËp mét sè nhËn xÐt cña chuyªn gia thuÕ Trung Quèc tõ 28/6 ®Õn 12/7/1993 do ®ång chÝ TrÇn Xu©n Th¾ng - Tæng côc trëng Tæng côc thèng kª dÉn ®Çu). Ch¬ng tr×nh thÝ ®iÓm vÒ thuÕ GTGT ë Trung Quèc ®· gÆp nhiÒu víng m¾c do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu: a. Cha chuÈn bÞ kü vÒ chÕ ®é híng dÉn thùc hiÖn vµ xö lý c¸c trêng hîp víng m¾c thùc tÕ. b. GTGT chØ thùc hiÖn cho mét sè s¶n phÈm ë kh©u s¶n xuÊt, cha thùc hiÖn ë kh©u lu th«ng, dÞch vô, v× vËy, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn gÆp nhiÒu khã kh¨n víng m¾c, kh«ng xö lý triÖt ®Ó, chÝnh x¸c, cha ®¹t ®îc môc ®Ých cña GTGT lµ kh¾c phôc triÖt ®Ó thu thuÕ trïng lÆp. Bªn c¹nh ®ã, GTGT cña Trung Quèc cã qu¸ nhiÒu thuÕ suÊt, møc chªnh lÖch gi÷a c¸c thuÕ suÊt cao tõ 43% ®Õn 12%. V× vËy, khi thùc hiÖn khÊu trõ thuÕ phøc t¹p, c¨n cø kh«ng chÝnh x¸c, g©y ra vËn dông tuú tiÖn, kh«ng kiÓm so¸t ®îc chÆt chÏ viÖc khÊu trõ tiÒn thuÕ ë c¬ quan cÊp díi. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, ®¶m b¶o thÑc hiÖn ®¬n gi¶n, dÔ kiÓm so¸t, hiÖn nay Trung Quèc thùc hiÖn kho¸n møc khÊu trõ thuÕ cho c¸c s¶n phÈm ®Çu vµo, bíc ®Çu cã nhiÒu møc, nay thùc hiÖn thèng nhÊt mét møc 7%. Do thu theo ph¬ng ph¸p khÊu trõ chung cho mét møc tho¸t ly ho¸ ®¬n, nªn ph¹m vi khÊu trõ thuÕ réng thùc tÕ cã khi thuÕ thu thÊp v× trong sè thuÕ ®îc khÊu trõ cã phÇn thuÕ cha ®îc tÝnh nép Ng©n s¸ch. Mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn ®Ò ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng GTGT lµ thùc hiÖn c¬ chÕ gi¸ thÞ trêng. Nhng hiÖn nay Nhµ níc Trung Quèc vÉn qu¶n lý gi¸ h¬n 100 mÆt hµng, v× vËy, qu¸ tr×nh thùc hiÖn GTGT cña Trung Quèc gÆp khã kh¨n. Thùc hiÖn GTGT ë kh©u s¶n xuÊt cña Trung Quèc gÆp nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p. §Ó viÖc qu¶n lý, thùc hiÖn GTGT cã hiÖu qu¶, Trung Quèc ph©n ra tõng ®èi tîng ®Ó cã biÖn ph¸p thu thuÕ: XÝ nghiÖp qui m« nhá thu kho¸n, XÝ nghiÖp cã qui m« lín vµ võa thu c¨n cø vµo sæ s¸ch kÕ to¸n. Thùc tÕ hiÖn nay GTGT chØ ¸p dông trong c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh. II./ mét sè níc kinh tÕ ph¸t triÓn vÉn cha ¸p dông thuÕ GTGT. Cho dï GTGT lµ mét lo¹i thuÕ cã nhiÒu u ®iÓm nhng cho ®Õn nay cã mét s« níc kinh tÕ ph¸t triÓn cha ¸p dông. Chóng ta sÏ nghiªn cøu nh÷ng nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò trªn th«ng qua ph©n tÝch t×nh h×nh hai níc ®¹i biÓu lµ Mü vµ Austraylia Hoa Kú (Mü): Lµ mét níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bËc nhÊt thÕ giíi. Mét cêng quèc cã ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn nhiÒu lÜnh vùc trªn thÕ giíi, tuy nhiªn, cho ®Õn nay Mü vÉn cha chÊp nhËn GTGT. V× vËy ®au lµ nh÷ng lý do ng¨n c¶n con ®êng GTGT x©m nhËp vµo Mü? VÒ c¬ b¶n Mü tho¶ m·n víi hÖ thèng thuÕ doanh thu kh©u b¸n lÎ cÊp bang vµ liªn bang hiÖn hµnh. ThuÕ suÊt doanh thu b¸n lÎ cÊp bang t¬ng ®èi thÊp, trung b×nh kho¶ng 4,6%, diÖn ®¸nh thuÕ còng t¬ng ®èi h¹n chÕ. VÝ dô: ë Mü cã 29 bang kh«ng ®¸nh thuÕ l¬ng thùc thùc phÈm, 25 bang miÔn thuÕ cho hÇu hÕt c¸c dÞch vô. C¬ chÕ thuÕ hiÖn hµnh cña Mü kh«ng g©y trë ng¹i l¾m cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt dÞch vô trong níc. ChÝnh v× vËy, níc Mü cha thùc sù cã nhu cÇu vÒ mét c¬ chÕ thuÕ míi. Tuy nhiªn, Mü còng ®· quan t©m ®Õn GTGT trong thêi gian t¬ng ®èi dµi (20 n¨m qua), vµ trong cuéc tranh luËn gÇn ®©y, c¸c chuyªn gia ®· nªu ra mét sè lý do ®Ó Mü ban hanh GTGT lµ: - GTGT sÏ thay thÕ 1 phÇn thuÕ ®¸nh trªn quÜ l- ¬ng (b¶o hiÔm x· héi) (52 tû USD).