Tài liệu Thực trạng áp dụng các biện pháp phi thuế quan ở việt nam

Lêi nãi ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: KÓ tõ khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, më cöa nÒn kinh tÕ, ViÖt Nam ®· vµ ®ang tham gia ngµy cµng s©u vµ réng h¬n vµo qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Th¸ng 7-1995, ViÖt Nam ®· trë thµnh thµnh viªn cña ASEAN vµ nhanh chãng tham gia Khu vùc MËu dÞch Tù do ASEAN (AFTA). Th¸ng 11-1998, ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn cña DiÔn ®µn Hîp t¸c Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng (APEC). Ngµy 13-7-2000, ViÖt Nam ®· ký HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i song ph¬ng víi Hoa Kú. vµ hiÖn nay ®ang tÝch cùc chuÈn bÞ ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO). MÆc dï qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ tù do hãa th¬ng m¹i mang l¹i nhiÒu c¬ héi vµ lîi Ých râ rÖt nhng bªn c¹nh ®ã còng cã kh«ng Ýt nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi mçi quèc gia. C¸c níc khi tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy ®Òu cam kÕt thùc hiÖn tù do hãa th¬ng m¹i nhng trªn thùc tÕ kh«ng mét níc nµo, dï lµ níc cã nÒn kinh tÕ m¹nh, l¹i kh«ng cã nhu cÇu b¶o hé s¶n xuÊt trong níc. Vµ mét trong nh÷ng c«ng cô b¶o hé h÷u hiÖu nhÊt ®ã lµ sö dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan. ViÖc x©y dùng chiÕn lîc vÒ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®ãng mét vai trß rÊt quan träng ®èi víi ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO. Víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cßn thÊp, thùc lùc cßn rÊt yÕu, chóng ta cÇn ph¶i ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p phi thuÕ quan cÇn thiÕt ®Ó b¶o hé mét sè ngµnh s¶n suÊt non yÕu trong níc, ®ång thêi nh÷ng biÖn ph¸p ®ã l¹i ph¶i phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. Bªn c¹nh ®ã chóng ta còng cÇn ph¶i c¾t gi¶m mét sè hµng rµo 1 phi thuÕ tr¸i víi quy ®Þnh cña WTO ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh gia nhËp WTO cña ViÖt Nam. VËy, vÊn ®Ò nµy sÏ ®îc gi¶i quyÕt nh thÕ nµo? Lé tr×nh c¾t gi¶m vµ c¾t gi¶m nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ nµo ®Ó võa ®¸p øng yªu cÇu cña WTO, võa b¶o vÖ quyÒn lêi cña ViÖt Nam víi ý nghÜa lµ mét níc ®ang ph¸t triÓn, ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi? §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã sù ph©n tÝch cô thÓ. §ã lµ lý do em chän vÊn ®Ò “C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan vµ lé tr×nh c¾t gi¶m cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh gia nhËp Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) tíi n¨m 2010” lµm ®Ò bµi khãa luËn tèt nghiÖp cña m×nh. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu: - T×m hiÓu nh÷ng biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña WTO vµ ph©n tÝch nh÷ng t¸c ®éng cña chóng ®èi víi Th¬ng m¹i quèc tÕ nãi chung vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nãi riªng, trong ®ã cã ViÖt Nam. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ë ViÖt Nam trong thêi gian qua vµ ®a ra dù kiÕn lé tr×nh c¾t gi¶m mét sè hµng rµo phi thuÕ quan ®ång thêi ®Þnh híng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan sÏ sö dông ë ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010. 3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: - §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ nh÷ng quy ®Þnh cña WTO vµ cña ViÖt Nam vÒ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi: Sè lîng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan rÊt ®a d¹ng vµ ®«i khi cßn cha ®îc ®Þnh h×nh mét c¸ch râ rµng v× vËy ®Ò tµi kh«ng cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu tÊt c¶. Khãa luËn giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu ë viÖc chØ tËp trung vµo mét sè nhãm biÖn ph¸p phi thuÕ c¬ b¶n cña WTO vµ cña ViÖt Nam. Khãa luËn còng kh«ng ph©n tÝch c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ ®èi víi c¸c lÜnh vùc th¬ng m¹i dÞch vô, ®Çu t, së h÷u trÝ tuÖ v.v... chØ ph©n tÝch th¬ng m¹i hµng hãa h÷u h×nh. 2 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sö dông cho ®Ò tµi nµy lµ nghiªn cøu vµ ph©n tÝch theo tµi liÖu, s¸ch, b¸o vµ kÕ thõa c¸c nghiªn cøu khoa häc kh¸c cã liªn quan ®Õn ®èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi, trªn c¬ së ®ã ®Ó ph©n tÝch, so s¸nh vµ tæng hîp l¹i. 5. Bè côc cña khãa luËn: Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung cña khãa luËn bao gåm ba ch¬ng: Ch¬ng I: C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan chñ yÕu cña WTO vµ ¶nh hëng cña nã ®èi víi ViÖt Nam. Ch¬ng II: Thùc tr¹ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1996-2000. Ch¬ng III: Dù kiÕn lé tr×nh c¾t gi¶m c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cña ViÖt Nam nh»m ®Èy nhanh tiÕn tr×nh gia nhËp WTO giai ®o¹n tõ 2001-2005 vµ ®Õn 2010. Em xin göi lêi c¶m ¬n tr©n träng tíi PGS.TS NguyÔn ThÞ M¬, ngêi ®· híng dÉn em thùc hiÖn khãa luËn nµy, vµ tíi tÊt c¶ c¸c thÇy c« gi¸o ®· d¹y em t¹i trêng §¹i häc Ngo¹i th¬ng trong thêi gian qua. MÆc dï víi sù cè g¾ng cña b¶n th©n, nhng do kiÕn thøc cßn h¹n chÕ vµ do tÝnh phøc t¹p cña ®Ò tµi nªn khãa luËn cña em kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy c« ®Ó khãa luËn cña em ®îc hoµn thiÖn h¬n. 3 Sinh viªn thùc hiÖn TrÇn ThÞ H»ng Ph¬ng Ch¬ng I C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan chñ yÕu cña WTO vµ ¶nh hëng cña nã ®èi víi ViÖt Nam i. wto vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan: 4 1. Vµi nÐt vÒ WTO: 1.1: Sù thµnh lËp: Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) ®îc thµnh lËp trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t triÓn HiÖp ®Þnh chung vÒ ThuÕ quan vµ MËu dÞch (GATT), chÝnh thøc b¾t ®Çu ho¹t ®éng tõ 1-1-1995. Sù ra ®êi cña WTO nh»m t¹o ®iÒu kiÖn h¬n n÷a cho sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn ®¶m b¶o sù c¹nh tranh c«ng b»ng, lµnh m¹nh, xãa bá dÇn c¸c rµo c¶n trong th¬ng m¹i quèc tÕ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù do hãa th¬ng m¹i trªn ph¹m vi toµn cÇu. Trong sè hµng chôc tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay, WTO lµ tæ chøc th¬ng m¹i toµn cÇu lín nhÊt vµ quan träng nhÊt, thu hót tíi 145 níc (trong sè kho¶ng 200 níc lµ thµnh viªn Liªn Hîp Quèc) vµ chi phèi tíi 95% tæng kim ng¹ch th¬ng m¹i toµn ThÕ giíi. (nguån: T¹p chÝ Kinh tÕ 2002-2003 ViÖt Nam vµ ThÕ giíi, sè ra th¸ng 3/2003 - Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam) . Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) lµ c¬ quan quèc tÕ duy nhÊt gi¶i quyÕt c¸c qui ®Þnh vÒ th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia víi nhau. Néi dung chÝnh cña WTO lµ c¸c hiÖp ®Þnh ®îc hÇu hÕt c¸c níc cã nÒn th¬ng m¹i cïng nhau tham gia ®µm ph¸n vµ ký kÕt. C¸c v¨n b¶n nµy qui ®Þnh c¸c c¬ së ph¸p lý lµm nÒn t¶ng cho th¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c tµi liÖu ®ã vÒ c¬ b¶n mang tÝnh rµng buéc c¸c chÝnh phñ ph¶i duy tr× mét chÕ ®é th¬ng m¹i trong mét khu«n khæ ®· ®îc c¸c bªn thèng nhÊt. MÆc dï c¸c tho¶ thuËn ®¹t ®îc 5 lµ do c¸c chÝnh phñ ®µm ph¸n vµ ký kÕt nhng môc ®Ých l¹i nh»m gióp c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸ vµ dÞch vô trong níc; c¸c nhµ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cã thÓ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh dÔ dµng h¬n. 1.2 Môc tiªu cña WTO: Môc tiªu chÝnh cña hÖ thèng th¬ng m¹i thÕ giíi lµ nh»m gióp th¬ng m¹i ®îc lu chuyÓn tù do ë møc tèi ®a, chõng nµo nã cßn n»m trong giíi h¹n kh«ng g©y ra c¸c ¶nh hëng xÊu kh«ng muèn cã. Ngoµi ra, WTO cßn cã nh÷ng môc tiªu sau:  N©ng cao møc sèng cña con ngêi.  B¶o ®¶m t¹o ®Çy ®ñ c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng trëng v÷ng ch¾c thu nhËp vµ nhu cÇu thùc tÕ cña ngêi lao ®éng.  Sö dông hîp lý c¸c nguån lùc cña thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ nguån nh©n lùc.  Më réng viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa dÞch vô trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. 1.3 Chøc n¨ng cña WTO: WTO cã nh÷ng chøc n¨ng sau ®©y: Chøc n¨ng thø nhÊt cña WTO: Tæ chøc c¸c cuéc ®µm ph¸n mËu dÞch ®a biªn mµ néi dung cña nã rÊt ®a d¹ng ®Ò cËp lín tíi nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau. Th«ng qua c¸c 6 cuéc ®µm ph¸n nh vËy, viÖc tù do ho¸ mËu dÞch cña c¸c níc trªn thÕ giíi ®îc ph¸t triÓn, ®ång thêi nh÷ng qui t¾c quèc tÕ míi còng ®îc x©y dùng vµ söa ®æi theo yªu cÇu cña thêi ®¹i. Chøc n¨ng thø hai cña WTO: WTO ®Ò ra nh÷ng qui t¾c quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i vµ ®¶m b¶o c¸c níc thµnh viªn cña WTO ph¶i thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c ®ã. §Æc trng cña c¸c quyÕt ®Þnh vµ qui t¾c cña WTO lµ nã cã hiÖu lùc b¾t buéc tÊt c¶ c¸c thµnh viªn vµ cã kh¶ n¨ng lµm cho mäi thµnh viªn cã nghÜa vô b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn. BÊt cø mét níc thµnh viªn nµo mét khi ®· thõa nhËn "hiÖp ®Þnh WTO" vµ nh÷ng hiÖp ®Þnh phô kh¸c cña WTO th× níc ®ã cÇn ph¶i ®iÒu chØnh hay chuyÓn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh cña m×nh theo c¸c quy ®Þnh cña WTO. Chøc n¨ng thø ba cña WTO: Gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vµ tranh chÊp mËu dÞch quèc tÕ. WTO cã chøc n¨ng nh lµ mét toµ ¸n gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp n¶y sinh gi÷a c¸c thµnh viªn trong c¸c lÜnh vùc liªn quan. BÊt cø mét thµnh viªn nµo cña WTO khi thÊy lîi Ých cña níc m×nh ®ang bÞ x©m h¹i trong ho¹t ®éng kinh tÕ ë mét thÞ trêng nµo ®ã v× cã thµnh viªn kh¸c ®ang thùc hiÖn chÝnh s¸ch tr¸i víi c¸c qui t¾c cña WTO th× cã quyÒn khëi tè lªn c¬ quan gi¶i quyÕt m©u thuÉn mËu dÞch cña WTO vµ yªu cÇu níc ®ã ngõng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x©m h¹i ®Õn lîi Ých cña m×nh. BÊt cø thµnh viªn nµo còng ph¶i chÊp nhËn khi bÞ 7 c¸c thµnh viªn kh¸c khëi tè lªn WTO v× ®©y lµ mét trong nh÷ng nghÜa vô cña mäi thµnh viªn, kh«ng níc nµo cã thÓ tr¸nh khái. Chøc n¨ng thø t cña WTO: Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §Ó nÒn kinh tÕ thÞ trêng ho¹t ®éng vµ n©ng cao ®îc hiÖu qu¶, WTO xóc tiÕn viÖc gi¶m nhÑ quy chÕ. PhÇn lín c¸c níc tríc kia theo c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung hiÖn nay ®Òu ®ang chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· vµ ®ang lµm thñ tôc ®Ó xin gia nhËp WTO. Qua c¸c cuéc ®µm ph¸n cÇn thiÕt ®Ó gia nhËp WTO, c¸c níc nµy cã thÓ t×m hiÓu ®îc vÒ hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng vµ ®ång thêi x¾p xÕp l¹i nh÷ng chÕ ®é vµ qui t¾c ®Ó cã thÓ qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ trêng. 1.4 C¸c nguyªn t¾c cña WTO: C¸c hiÖp ®Þnh cña WTO lµ nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý bao trïm nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng réng lín nh n«ng nghiÖp, hµng dÖt may, mua s¾m chÝnh phñ, c¸c quy ®Þnh vÒ vÖ sinh dÞch tÔ, së h÷u trÝ tuÖ v.v... Tuy nhiªn cã mét sè c¸c nguyªn t¾c hÕt søc c¬ b¶n xuyªn suèt tÊt c¶ c¸c hiÖp ®Þnh, c¸c nguyªn t¾c ®ã chÝnh lµ nÒn t¶ng cña hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn. Bao gåm nh÷ng nguyªn t¾c sau: Nguyªn t¾c thø nhÊt: Th¬ng m¹i kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. Nguyªn t¾c nµy ®îc ¸p dông b»ng hai lo¹i ®·i ngé song song, ®ã lµ ®·i ngé tèi huÖ quèc vµ ®èi xö quèc gia. 8 - Nguyªn t¾c ®·i ngé tèi huÖ quèc (MFN): §èi xö mäi ngêi b×nh ®¼ng nh nhau. Mçi thµnh viªn ®èi xö víi mäi thµnh viªn kh¸c b×nh ®¼ng víi nhau nh c¸c b¹n hµng ®îc u ®·i nhÊt. NÕu nh mét níc cho mét níc kh¸c ®îc hëng lîi nhiÒu h¬n th× ®èi xö tèt nhÊt ®ã ph¶i ®îc giµnh cho tÊt c¶ c¸c níc thµnh viªn WTO kh¸c. Nguyªn t¾c MFN ®¶m b¶o r»ng mçi thµnh viªn WTO ®èi xö víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn kh¸c t¬ng tù nhau. - §èi xö quèc gia (NT): §èi xö víi ngêi níc ngoµi vµ ngêi trong níc t¬ng tù nhau. Hµng nhËp khÈu vµ hµng s¶n xuÊt trong níc ph¶i ®îc ®èi xö nh nhau, Ýt nhÊt lµ sau khi hµng hãa nhËp khÈu ®· ®i vµo ®Õn thÞ trêng néi ®Þa. Theo nguyªn t¾c nµy, khi ¸p dông nh÷ng qui chÕ trong níc vµ thuÕ néi ®Þa ®èi víi hµng nhËp khÈu th× ph¶i cung cÊp c¸c ®iÒu kiÖn t¬ng tù nh ®èi víi s¶n phÈm trong níc. V× thÕ c¸c thµnh viªn cña WTO kh«ng ®îc ¸p dông thuÕ néi ®Þa ®Ó b¶o vÖ s¶n xuÊt trong níc vµ kh«ng ®îc ph©n biÖt ®èi xö víi hµng nhËp khÈu tõ c¸c níc thµnh viªn WTO kh¸c. Nguyªn t¾c thø hai: Tù do th¬ng m¹i h¬n th«ng qua ®µm ph¸n. WTO ®¶m b¶o th¬ng m¹i gi÷a c¸c níc ngµy cµng tù do h¬n th«ng qua qu¸ tr×nh ®µm ph¸n h¹ thÊp hµng rµo thuÕ quan ®Ó thóc ®Èy bu«n b¸n. Hµng rµo th¬ng m¹i bao gåm thuÕ quan, vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ kh¸c nh cÊm nhËp khÈu, quota cã t¸c dông h¹n chÕ nhËp khÈu cã 9 chän läc, chÝnh s¸ch ngo¹i hèi... còng ®îc ®a ra ®µm ph¸n. Nguyªn t¾c thø ba: WTO t¹o ra m«i trêng c¹nh tranh ngµy cµng b×nh ®¼ng. WTO lµ mét hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c nh»m thóc ®Èy c¹nh tranh tù do, c«ng b»ng vµ kh«ng bÞ bãp mÐo. C¸c quy ®Þnh vÒ ph©n biÖt ®èi xö ®îc x©y dùng nh»m ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn c«ng b»ng trong th¬ng m¹i. C¸c ®iÒu kho¶n vÒ chèng ph¸ gi¸, trî cÊp còng nh»m môc ®Ých t¬ng tù. TÊt c¶ c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO ®Òu nh»m môc ®Ých t¹o ra ®îc mét m«i trêng c¹nh tranh ngµy cµng b×nh ®¼ng h¬n gi÷a c¸c níc. Nguyªn t¾c thø t: TÝnh tiªn liÖu ®îc th«ng qua rµng buéc thuÕ. C¸c cam kÕt kh«ng t¨ng thuÕ còng quan träng nh viÖc c¾t gi¶m thuÕ v× cam kÕt nh vËy t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp cã thÓ dù ®o¸n tèt h¬n c¸c c¬ héi trong t¬ng lai. Nguyªn t¾c thø n¨m: C¸c tháa thuËn th¬ng m¹i khu vùc. WTO thõa nhËn c¸c tháa thuËn th¬ng m¹i khu vùc nh»m môc tiªu ®Èy m¹nh tù do hãa th¬ng m¹i. C¸c liªn kÕt nh vËy lµ mét ngo¹i lÖ cña nguyªn t¾c ®·i ngé tèi huÖ quèc theo nh÷ng tiªu chuÈn nghiªm ngÆt, nh»m b¶o ®¶m c¸c tho¶ thuËn nµy t¹o thuËn lîi cho th¬ng m¹i c¸c níc liªn quan, song kh«ng lµm t¨ng hµng rµo c¶n trë th¬ng m¹i víi c¸c níc ngoµi liªn kÕt. 10 Nguyªn t¾c thø s¸u: C¸c ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt dµnh cho c¸c níc ®µng ph¸t triÓn. WTO lµ mét tæ chøc quèc tÕ víi h¬n 2/3 tæng sè níc thµnh viªn lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi, v× thÕ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña WTO lµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, dµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn ®èi xö ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt cho c¸c níc nµy, víi môc tiªu ®¶m b¶o sù tham gia s©u réng h¬n cña hä vµo hÖ thèng th¬ng m¹i ®a biªn. §Ó thùc hiÖn ®îc nguyªn t¾c nµy, WTO dµnh cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c nÒn kinh tÕ ®µng chuyÓn ®æi nh÷ng linh ho¹t vµ c¸c u ®·i nhÊt ®Þnh trong viÖc thùc thi c¸c hiÖp ®Þnh, ®ång thêi chó ý ®Õn viÖc trî gióp kü thuËt cho c¸c níc nµy. WTO lµ tæ chøc kinh tÕ th¬ng m¹i ®a ra c¸c yªu cÇu rÊt cao vÒ minh b¹ch hãa c¸c quy ®Þnh th¬ng m¹i, vÒ c¾t gi¶m thuÕ quan nhËp khÈu, tiÕn tíi xãa bá thuÕ quan, tù do hãa th¬ng m¹i hµng hãa, dÞch vô, ®Çu t, së h÷u trÝ tuÖ, vÒ thùc hiÖn quy chÕ tèi huÖ quèc-hay th¬ng m¹i b×nh thêng, vÒ xãa bá biÖn ph¸p phi thuÕ quan nh h¹n chÕ ®Þnh lîng, giÊy phÐp xuÊt-nhËp khÈu, trî cÊp xuÊt khÈu; vÒ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Çu t liªn quan ®Õn th¬ng m¹i nhng kh«ng vi ph¹m nguyªn t¾c ®·i ngé quèc gia nh»m thu hót ®Çu t níc ngoµi, t¨ng cêng xuÊt khÈu hµng hãa vµ n©ng cao kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ. 11 Tãm l¹i, khi héi nhËp WTO c¸c thµnh viªn ph¶i tu©n thñ mét hÖ thèng c¸c luËt lÖ, quy t¾c nh»m ®iÒu chØnh hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc th¬ng m¹i quèc tÕ víi tæng céng kho¶ng 60 hiÖp ®Þnh, phô lôc vµ c¸c v¨n b¶n gi¶i thÝch. Tham gia vµo WTO lµ ®Ých héi tô vµ mÉu sè chung cña c¸c níc trong xu híng më cöa héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Chøng nhËn thµnh viªn WTO còng lµ chøng chØ quèc tÕ ®Çy uy tÝn cho “®¼ng cÊp” vÒ sù ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng më cöa cña c¸c níc hiÖn nay; ®ång thêi ®Æt quèc gia thµnh viªn tríc nhiÒu c¬ héi lín vµ c¶ nh÷ng th¸ch thøc míi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña m×nh. 2. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan trong WTO: 2.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan:  Kh¸i niÖm: Ngoµi thuÕ quan ra, tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p kh¸c, dï lµ theo quy ®Þnh ph¸p lý hay tån t¹i trªn thùc tÕ, ¶nh hëng ®Õn møc ®é vµ ph¬ng híng nhËp khÈu ®îc gäi lµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan (TiÕng Anh: Non Tariff Measures - NTM). C¸c biÖn ph¸p nµy ®îc biÓu hiÖn díi h×nh thøc nh trî cÊp, giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu, hµng rµo kü thuËt v.v... Mçi biÖn ph¸p phi thuÕ quan cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu thuéc tÝnh nh ¸p dông t¹i biªn giíi hay néi ®Þa, ®îc duy tr× mét c¸ch chñ ®éng hay bÞ ®éng, phï hîp hoÆc kh«ng phï 12 hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, nh»m b¶o hé s¶n xuÊt hay kh«ng cã môc ®Ých b¶o hé... Sau 7 vßng ®µm ph¸n th¬ng m¹i nhiÒu bªn tríc vßng ®µm ph¸n Tokyo cña GATT, tõ vßng thø nhÊt ®Õn vßng thø b¶y, møc thuÕ b×nh qu©n cña 9 s¶n phÈm c«ng nghiÖp chñ yÕu trªn thÕ giíi gi¶m tõ 40% cßn 4,7%. Hµng rµo thuÕ quan gi¶m ®i th× hµng rµo phi thuÕ quan t¨ng lªn. H¬n n÷a v× b¶n th©n c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cã tÝnh chÊt kÝn ®¸o vµ kh«ng râ rµng, nªn so víi hµng rµo thuÕ quan, c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cã t¸c dông h¹n chÕ nhËp khÈu nhiÒu h¬n. Cã thÓ nãi, c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®· dÇn dÇn thay thÕ hµng rµo thuÕ quan, trë thµnh biÖn ph¸p chñ yÕu ®îc c¸c níc dïng ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu. VÒ c¸c biÖn ph¸p thuÕ quan, ngêi ta chuyÓn tõ chç chó träng thuÕ suÊt cao tíi chç chó träng ®iÒu chØnh kÕt cÊu thuÕ. V× vËy, ë vßng ®µm ph¸n Tokyo cña GATT c¸c níc thµnh viªn quyÕt ®Þnh ®Æt c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan díi sù rµng buéc cña c¸c quy t¾c cña tæ chøc nµy nh»m môc ®Ých gi¶m bít vµ tiÕn tíi lo¹i bá hoµn toµn c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan. Th¸ng 4-1979, GATT ®· ®¹t ®îc 5 tho¶ thuËn vÒ trî cÊp, thuÕ, hµng rµo kü thuËt ®èi víi th¬ng m¹i, trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan, mua s¾m chÝnh phñ vµ thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu, h¬n n÷a cßn lËp ra mét héi ®ång gi¸m s¸t vµ ®«n ®èc viÖc thùc hiÖn c¸c tho¶ thuËn trªn. §Ó chuÈn mùc hãa hµnh vi hµnh chÝnh cña c¸c níc 13 thµnh viªn, Ban th ký GATT ®· liÖt kª danh s¸ch c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cã ¶nh hëng tíi s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp, ®ång thêi quy ®Þnh sÏ bæ sung vµ söa ®æi theo ®Þnh kú tuú theo t×nh h×nh thay ®æi. Danh s¸ch nµy bao gåm hµng tr¨m biÖn ph¸p phi thuÕ quan, nhng cã thÓ chia thµnh 5 nhãm: - Nh÷ng viÖc chÝnh phñ thêng tham gia ®Ó h¹n chÕ th¬ng m¹i. - C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh vµ do h¶i quan thùc hiÖn - Hµng rµo cã tÝnh chÊt kü thuËt ®èi víi th¬ng m¹i - H¹n chÕ ®Æc thï, nh h¹n chÕ cÊp phÐp nhËp khÈu, h¹n chÕ xuÊt khÈu, quy chÕ vÒ gi¸ trong níc - LÖ phÝ thuÕ nhËp khÈu, nh tiÒn ký quü, thuÕ ®iÒu tiÕt nhËp khÈu, h¹n chÕ cho vay cã tÝnh chÊt ph©n biÖt ®èi xö. §Ó qu¶n lý, gi¸m s¸t viÖc “tu©n thñ quy t¾c vÒ trî cÊp vµ vÒ thuÕ”, hµng n¨m GATT c«ng bè b¸o c¸o thêng niªn, trong ®ã cã danh s¸ch c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan. Song, tho¶ thuËn vÒ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan nãi trªn ®¹t ®îc t¹i vßng ®µm ph¸n Tokyo cña GATT kh«ng ®îc c¸c níc ký kÕt tho¶ thuËn tu©n thñ, v× tháa thuËn nµy vèn ®îc tuyªn bè lµ c¸c bªn ký kÕt cã thÓ thùc hiÖn trªn c¬ së lùa chän. Do vËy, vßng ®µm ph¸n Urugoay cña GATT l¹i mét lÇn n÷a ®µm ph¸n vÒ hµng rµo phi thuÕ quan, c¸c quy ®Þnh vÒ ®iÒu nµy ®Òu cã ghi tû mû trong v¨n kiÖn cuèi 14 cïng cña vßng ®µm ph¸n nµy. HiÖn nay WTO ®ang b¾t tay xö lý c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cã ¶nh hëng tíi s¶n xuÊt n«ng phÈm, b»ng c¸ch chñ yÕu th«ng qua ph¬ng thøc thu thuÕ ®èi víi hµng nhËp khÈu ®Ó t¸c ®éng vµo gi¸ thÞ trêng cña nh÷ng hµng hãa Êy, råi tõ ®ã th«ng qua quan hÖ cung cÇu ®èi víi hµng hãa Êy ®Ó t¸c ®éng vµo sè lîng nhËp khÈu hµng hãa nµy.  §Æc ®iÓm: - §Æc ®iÓm vÒ vai trß cña chóng ®èi víi c¸c níc: BiÖn ph¸p phi thuÕ quan gi÷ vai trß ngµy cµng quan träng trong chÝnh s¸ch b¶o hé th¬ng m¹i, ngµy cµng cã nhiÒu níc sö dông, h×nh thøc vµ lo¹i h×nh còng t¨ng lªn kh«ng ngõng. Víi sù phong phó vÒ h×nh thøc nªn viÖc kÕt hîp nhiÒu NTM kh¸c nhau cã thÓ ®¸p øng cïng mét môc tiªu, ¸p dông cho cïng mét mÆt hµng mµ kh«ng bÞ gß bã chËt hÑp trong khu«n khæ mét c«ng cô duy nhÊt nh thuÕ quan. - §Æc ®iÓm vÒ môc tiªu cña c¸c NTM mµ c¸c níc ®ang híng tíi: Mét NTM cã thÓ ®ång thêi ®¸p øng nhiÒu môc tiªu víi hiÖu qu¶ cao. Mçi quèc gia thêng theo ®uæi nhiÒu môc tiªu trong chÝnh s¸ch kinh tÕ, th¬ng m¹i cña m×nh. C¸c môc tiªu ®ã cã thÓ lµ: (i) b¶o hé s¶n xuÊt trong níc, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn mét sè ngµnh nghÒ; (ii) b¶o vÖ an toµn søc kháe con ngêi, ®éng thùc vËt, m«i trêng; (iii) h¹n chÕ 15 tiªu dïng; (iv) ®¶m b¶o c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n; (v) b¶o ®¶m an ninh quèc gia, trËt tù an toµn x· héi, v.v... C¸c NTM cã thÓ ®ång thêi phôc vô hiÖu qu¶ nhiÒu môc tiªu kh¸c nhau mµ khi sö dông c«ng cô thuÕ quan kh«ng kh¶ thi hoÆc kh«ng h÷u hiÖu b»ng. VÝ dô: quy ®Þnh vÒ vÖ sinh kiÓm dÞch ®èi víi n«ng s¶n nhËp khÈu võa ®¶m b¶o an toµn søc kháe con ngêi, ®éng thùc vËt l¹i võa gi¸n tiÕp b¶o hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong níc mét c¸ch hîp ph¸p. - §Æc ®iÓm vÒ nh÷ng t¸c ®éng ngÇm do c¸c NTM g©y ra: Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng u ®iÓm ®ã, c¸c NTM còng cã kh«ng Ýt nhîc ®iÓm. NÕu nh thuÕ quan lµ biÖn ph¸p kinh tÕ, cã ®Æc ®iÓm lµ tÝnh chuÈn mùc cao, ®é trong s¸ng lín, dÔ ®Þnh lîng, ®îc WTO thõa nhËn lµ biÖn ph¸p b¶o vÖ hîp ph¸p duy nhÊt. Th× biÖn ph¸p thuÕ quan lµ nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh ph¸p lý, cã ®Æc ®iÓm hay thay ®æi, ®é kÝn ®¸o vµ m¬ hå ®Òu lín. Do thêng mang tÝnh mËp mê, møc ®é ¶nh hëng kh«ng râ rµng nh nh÷ng thay ®æi ®Þnh lîng cña thuÕ quan, nªn t¸c ®éng cña chóng cã thÓ lín nhng l¹i lµ t¸c ®éng ngÇm, cã thÓ che ®Ëy hoÆc biÖn hé b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c. HiÖn nay c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO chØ míi ®iÒu chØnh sö dông mét sè NTM nhÊt ®Þnh. Trong ®ã, tÊt c¶ c¸c NTM h¹n chÕ 16 ®Þnh lîng1 ®Òu kh«ng ®îc phÐp ¸p dông, trõ trêng hîp ngo¹i lÖ. BiÖn ph¸p thuÕ quan chØ lµm thay ®æi c¬ chÕ thÞ trêng cßn biÖn ph¸p phi thuÕ quan hoµn toµn thay thÕ c¬ chÕ thÞ trêng. VÝ dô trong trêng hîp sö dông biÖn ph¸p h¹n ng¹ch nhËp khÈu, khi h¹n ng¹ch nhËp khÈu ®· x¸c ®Þnh nÕu nhu cÇu nhËp khÈu t¨ng th× lîng hµng nhËp khÈu theo h¹n ng¹ch kh«ng thÓ tháa m·n ®îc nhu cÇu, tõ ®ã gi¸ c¶ thÞ trêng trong níc cña hµng hãa Êy sÏ t¨ng. V× vËy, cã thÓ nãi r»ng trong trêng hîp lµ biÖn ph¸p thuÕ quan th× ®iÒu x¶y ra lµ ®iÒu chØnh sè lîng nhËp khÈu, cßn trêng hîp phi thuÕ quan th× ®iÒu x¶y ra lµ ®iÒu chØnh gi¸, c¬ chÕ thÞ trêng hoµn toµn mÊt t¸c dông. - §Æc ®iÓm vÒ tÝnh h¹n chÕ gi¸n tiÕp cña c¸c NTM: TÝnh chÊt kÝn ®¸o cña hµng rµo nµy ngµy cµng biÓu hiÖn nhiÒu ë sù h¹n chÕ gi¸n tiÕp. Tríc ®©y, phÇn nhiÒu lµ c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ sè lîng cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh trùc tiÕp (nh chÕ ®é h¹n ng¹ch nhËp khÈu, cÊp phÐp nhËp khÈu, tù nguyÖn h¹n chÕ xuÊt khÈu), hiÖn nay phÇn nhiÒu lµ h¹n chÕ gi¸n tiÕp nh hµng rµo kü thuËt, biÖn ph¸p b¶o hé mµu xanh, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, tiªu chuÈn lao ®éng v.v.., ®îc quy ®Þnh cô thÓ trong c¸c hiÖp ®Þnh chi tiÕt cña WTO. 1 C¸c NTMs h¹n chÕ ®Þnh lîng nh cÊm nhËp khÈu, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng v.v... g©y c¶n trë, bãp mÐo th¬ng m¹i vµ thêng bÞ coi lµ hµng rµo phi thuÕ quan (NTBs). 17 2.2. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan chñ yÕu cña WTO: 2.2.1: C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh lîng: Ngoµi thuÕ quan, thuÕ néi ®Þa vµ c¸c lo¹i phÝ kh¸c, c¸c thµnh viªn kh«ng ®îc t¹o ra hay duy tr× nh÷ng biÖn ph¸p nh h¹n ng¹ch, giÊy phÐp hay c¸c biÖn ph¸p kh¸c nh»m h¹n chÕ sè lîng nhËp khÈu tõ c¸c thµnh viªn kh¸c, hay h¹n chÕ sè lîng xuÊt khÈu hoÆc b¸n ®Ó xuÊt khÈu tíi c¸c thµnh viªn kh¸c. 2.2.1.1 CÊm xuÊt khÈu, nhËp khÈu (Prohibitions): CÊm xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ biÖn ph¸p b¶o hé cao nhÊt, g©y ra h¹n chÕ lín nhÊt ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ vµ nãi chung kh«ng ®îc phÐp sö dông trong WTO. Tuy nhiªn, c¸c thµnh viªn cã thÓ thi hµnh c¸c biÖn ph¸p cÊm xuÊt khÈu, nhËp khÈu trªn c¬ së kh«ng ph©n biÖt ®èi xö trong mét sè trêng hîp sau:  CÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o an ninh quèc gia (GATT 1994, ®iÒu XXI)  CÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ ®¹o ®øc x· héi  CÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ con ngêi, ®éng vËt vµ thùc vËt  Liªn quan tíi nhËp khÈu hay xuÊt khÈu vµng vµ b¹c  CÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ c¸c tµi s¶n quèc gia vÒ nghÖ thuËt, lÞch sö hay kh¶o cæ  CÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn khan hiÕm, víi ®iÒu kiÖn lµ c¸c biÖn ph¸p nµy cÇn ph¶i thùc 18 hiÖn kÌm theo viÖc h¹n chÕ s¶n xuÊt hay tiªu dïng néi ®Þa liªn quan tíi chóng. (GATT 1994, ®iÒu XX)  §îc ¸p dông mét c¸ch t¹m thêi ®Ó ng¨n c¶n hay gi¶m bít sù khan hiÕm l¬ng thùc, thùc phÈm hay c¸c s¶n phÈm thiÕt yÕu kh¸c  CÇn thiÕt ®Ó ¸p dông c¸c tiªu chuÈn hay quy ®Þnh ®Ó ph©n lo¹i, xÕp h¹ng hay tiÕp thÞ c¸c s¶n phÈm trong th¬ng m¹i quèc tÕ (GATT 1994,®iÒu XI) 2.2.1.2 H¹n ng¹ch (quotas): WTO kh«ng cho phÐp c¸c thµnh viªn ¸p dông biÖn ph¸p h¹n ng¹ch. Trong mét sè trêng hîp ®Æc biÖt, biÖn ph¸p h¹n ng¹ch cã thÓ ®îc sö dông trªn c¬ së kh«ng ph©n biÖt ®èi xö:  §îc ¸p dông mét c¸ch t¹m thêi ®Ó ng¨n c¶n hay gi¶m bít sù khan hiÕm l¬ng thùc, thùc phÈm hay c¸c s¶n phÈm thiÕt yÕu kh¸c  CÇn thiÕt ®Ó ¸p dông c¸c tiÓu chuÈn hay quy ®Þnh ®Ó ph©n lo¹i, xÕp h¹ng hay tiÕp thÞ c¸c s¶n phÈm trong th¬ng m¹i quèc tÕ  C¸c n«ng s¶n vµ thñy s¶n (GATT 1994, §iÒu XI, 2(c)) Cã thÓ h¹n chÕ sè lîng hay gi¸ trÞ hµng nhËp khÈu ®Ó b¶o vÖ sù c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n. ViÖc t¹o ra, duy tr× hay më réng h¹n chÕ sè lîng v× môc ®Ých nµy kh«ng ®îc vît qu¸ møc cÇn thiÕt:  §Ó ng¨n ngõa sù ®e do¹ s¾p x¶y ra hay ®Ó ng¨n chÆn l¹i sù thiÕu hôt nghiªm träng dù tr÷ tiÒn tÖ, hay 19  Trong trêng hîp mét thµnh viªn cã dù tr÷ tiÒn tÖ rÊt thÊp, ®Ó ®¹t ®îc mét møc t¨ng hîp lý dù tr÷ tiÒn tÖ (GATT 1994, ®iÒu XII) 2.2.1.3 H¹n ng¹ch thuÕ quan (Tariff Rate Quota): §èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp (quy ®Þnh t¹i Phô lôc I, HiÖp ®Þnh N«ng NghiÖp) cã thÓ ¸p dông mét h×nh thøc h¹n ng¹ch ®Æc biÖt gäi lµ h¹n ng¹ch thuÕ quan. Theo HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp, c¸c thµnh viªn kh«ng ®îc ¸p dôngc¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®èi víi n«ng s¶n. TÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan cÇn ph¶i ®îc thuÕ hãa (Phô lôc V, HiÖp ®Þnh N«ng NghiÖp). Th«ng thêng víi møc thuÕ hãa t¹i vßng Urugoay th× møc nhËp khÈu n«ng s¶n hÇu nh kh«ng ®¸ng kÓ. §Ó ®¶m b¶o mét møc ®é më cöa thÞ trêng nhÊt ®Þnh, WTO cho phÐp ¸p dông biÖn ph¸p h¹n ng¹ch thuÕ quan. H¹n ng¹ch thuÕ quan cho phÐp sö dông hai møc thuÕ suÊt, mét møc thÊp cho khèi lîng trong h¹n ng¹ch, møc thø hai cã thÓ cao h¬n cho nhËp khÈu ngoµi h¹n ng¹ch. H¹n ng¹ch cã thÓ ®îc tÝnh b»ng møc chªnh lÖch gi÷a tiªu dïng vµ s¶n xuÊt trong níc. ViÖc qu¶n lý h¹n ng¹ch thuÕ quan tuy khã kh¨n nhng sÏ ®¸p øng ®îc ngêi tiªu dïng muèn sö dông hµng nhËp khÈu gi¸ rÎ, ®ång thêi b¶o vÖ ®îc ngêi s¶n xuÊt trong níc. T¹i vßng Urugoay, biÖn ph¸p h¹n ng¹ch thuÕ quan ®îc th«ng qua ®Ó ®¶m b¶o tiÕp cËn thÞ trêng hiÖn t¹i (hay tèi thiÓu) khi c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®· ®îc 20