Tài liệu Thực tiễn ký kết và thực hiện hợp đồng lao động tại công ty đá mài tỉnh hải dương

Ch¬ng I ChÕ ®é ph¸p lý vÒ hîp ®ång lao ®éng theo ph¸p luËt lao ®éng ViÖt Nam I. Quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ tuyÓn dông lao ®éng tríc khi cã Bé LuËt lao ®éng 1. ChÕ ®é tuyÓn dông vµ cho th«i viÖc ®èi víi ngêi lao ®éng trong thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ Trong thêi kú ®Çu x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi, ph¸p luËt níc ta cha cã chÕ ®Þnh Hîp ®ång lao ®éng. ViÖc thu hót søc lao ®éng vµo c¸c xÝ nghiÖp, c¬ quan Nhµ níc ®îc ®iÒu chØnh b»ng chÕ ®é tuyÓn dông vµ cho th«i viÖc ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc. ChÕ ®é nµy lµ mét chÕ ®é ph¸p lý trong ph¹m vi LuËt lao ®éng, ®iÒu chØnh mèi quan hÖ trong viÖc thu hót søc lao ®éng vµo lµm viÖc l©u dµi trong c¸c xÝ nghiÖp, c¬ quan Nhµ níc. Vµo thêi kú kÕ ho¸ch ho¸, ®©y lµ mét chÕ ®é ®· ®¸p øng ®îc nh÷ng nhu cÇu rÊt lín vÒ søc lao ®éng cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta, phï hîp víi nguyÖn väng chÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng, b¶o ®¶m quyÒn cã viÖc lµm cña ngêi lao ®éng. Néi dung cô thÓ cña chÕ ®é nµy ®îc thÓ hiÖn qua nh÷ng ®iÓm sau: 1.1. Néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng a) C¨n cø tuyÓn dông ViÖc tuyÓn dông lao ®éng vµo lµm viÖc l©u dµi trong c¸c xÝ nghiÖp c¬ quan Nhµ níc ph¶i dùa vµo nh÷ng c¨n cø sau ®©y: 1 - Tæng quü tiÒn l¬ng vµ chi tiªu ng©n s¸ch cho lao ®éng ®· ®îc Nhµ níc phª duyÖt trong kÕ ho¹ch. - Nhu cÇu lao ®éng thùc tÕ, ph¸t triÓn c«ng t¸c vµ chØ tiªu biªn chÕ. - ViÖc tuyÓn dông thªm lao ®éng míi chØ ®îc tiÕn hµnh sau khi c¸c xÝ nghiÖp ®· tiÕp nhËn sè ngêi ®ñ tiªu chuÈn do cÊp trªn hoÆc do c¬ quan lao ®éng ®iÒu chØnh ®Õn mµ kh«ng ®ñ. C¸c thñ trëng ®¬n vÞ, Gi¸m ®èc xÝ nghiÖp lµ ngêi quyÕt ®Þnh tuyÓn dông thªm ngêi míi vµ hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc tuyÓn dông ngêi lao ®éng vµo lµm viÖc ®¸p øng yªu cÇu s¶n xuÊt vµ c«ng t¸c trªn c¬ së ®¶m b¶o chÝnh s¸ch, chÕ ®é tiªu chuÈn cña Nhµ níc vµ do c¬ quan ®Þa ph¬ng thèng nhÊt qu¶n lý. b) §iÒu kiÖn vµ ®èi tîng tuyÓn dông * ViÖc tuyÓn dông lao ®éng vµo biªn chÕ Nhµ níc ph¶i tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: - Ngêi ®îc tuyÓn dông ph¶i lµ ngêi cã ®ñ quyÒn cña mét c«ng d©n, ph¶i cã lý lÞch râ rµng, tù nguyÖn phôc vô. - Ngêi ®îc tuyÓn dông ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n thÝch hîp víi c«ng viÖc ph¶i lµm. - Cã ®ñ søc khoÎ vµ ®¹t ®ñ 18 tuæi trë lªn. Ngoµi ra, cßn cã ®iÒu kiÖn kh¸c tuú thuéc vµo tõng lo¹i c«ng viÖc cã tÝnh chÊt phøc t¹p, ®Æc biÖt kh¸c nhau. * §èi tîng tuyÓn dông: Trªn c¬ së ®iÒu kiÖn tuyÓn dông, ®èi tîng tuyÓn dông ph¶i thùc hiÖn theo thø tù sau ®©y: - Th¬ng binh cã kh¶ n¨ng lao ®éng, qu©n nh©n xuÊt ngò - Thanh niªn xung phong, thanh niªn t×nh nguyÖn ®· ®îc rÌn luyÖn trong lao ®éng s¶n xuÊt. 2 - Nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é, chuyªn m«n, nghÖp vô ®· ®îc ®µo t¹o cha cã viÖc lµm. - §èi víi nh÷ng c«ng viÖc thuéc danh môc dµnh riªng cho th¬ng binh, phô n÷ hoÆc lao ®éng díi 18 tuæi th× ph¶i u tiªn tuyÓn dông nh÷ng ®èi tîng nµy tríc. c) Tr×nh tù thñ tôc tuyÓn dông Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ngêi lao ®éng khi xin dù tuyÓn ph¶i nép cho c¬ quan, xÝ nghiÖp nh÷ng giÊy tê sau: - §¬n xin tuyÓn dông. - B¶n khai lý lÞch cã chøng thùc cña UBND x· - phêng thÞ trÊn. - Cã giÊy chøng nhËn tr×nh ®é v¨n ho¸, nghiÖp vô... nÕu c«ng viÖc ®ßi hái. - Cã giÊy kh¸m søc khoÎ cña B¸c sü. - Vµ c¸c giÊy tê kh¸c tuú thuéc vµo tõng c«ng viÖc cô thÓ. §èi víi häc sinh tèt nghiÖp t¹i c¸c trêng, líp ®µo t¹o cña Nhµ níc, chØ cÇn nép ®ñ giÊy tê cña trêng, líp chuyÓn ®Õn. d) TËp sù vµ viÖc lµm thö: §Ó ®îc tuyÓn dông chÝnh thøc ngêi xin tuyÓn ph¶i tr¶i qua mét thêi gian tËp sù hoÆc lµm thö. - Thêi gian tËp sù ®îc ¸p dông ®èi víi häc sinh ®· tèt nghiÖp ë c¸c trêng líp ®µo t¹o cña Nhµ níc, nh»m gióp hä ®em kiÕn thøc, n©ng cao tr×nh ®é, chuyªn m«n nghiÖp vô vµ kinh nghiÖp lµm viÖc, còng nh th¸i ®é lµm viÖc, ý thøc tæ chøc kû luËt, t¸c phong c«ng t¸c. §©y còng lµ thêi gian ®Ó c¸c xÝ nghiÖp, c¬ quan xem xÐt thªm c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó quyÕt ®Þnh tuyÓn dông chÝnh thøc, råi qua ®ã s¾p xÕp cho hä c«ng viÖc phï hîp nhÊt. 3 Trong thêi gian nµy ngêi tËp sù ®îc hëng 50% møc l¬ng khëi ®iÓm cña chøc vô hoÆc c«ng viÖc ®îc giao. - Thêi gian lµm thö ®îc ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng kh«ng ®îc ®µo t¹o qua c¸c trêng, líp, nh»m kiÓm tra n¨ng lùc, th¸i ®é lµm viÖc, ý thøc tæ chøc kû luËt... cña ngêi xin tuyÓn. Thêi gian lµm thö kh«ng qu¸ 30 ngµy vµ trong thêi gian nµy ngêi lao ®éng ®îc hëng 100% tiÒn l¬ng cña cÊp bËc c«ng viÖc lµm thö. Khi hÕt thêi gian tËp sù hoÆc lµm thö nÕu ngêi xin tuyÓn ®¸p øng ®îc yªu cÇu s¶n xuÊt, c«ng t¸c th× thñ trëng c¬ quan xÝ nghiÖp quyÕt ®Þnh tuyÓn dông chÝnh thøc, quyÕt ®Þnh ®îc tuyÓn dông chÝnh thøc ®îc tÝnh liÒn sau thêi gian tËp sù hoÆc lµm thö. 1.2. Néi dung chÕ ®é th«i viÖc a) Th«i viÖc do ý muèn cña ngêi lao ®éng Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghÜa vô lao ®éng, ngêi lao ®éng cã thÓ xin th«i viÖc v× mét lý do nµo ®ã. Ngêi ®îc ph¸p luËt thõa nhËn lµ th«i viÖc cã lý do chÝnh ®¸ng lµ: - Xin th«i viÖc ®Ó theo häc t¹i c¸c trêng líp cña Nhµ níc. - Xin th«i viÖc khi gÆp khã kh¨n riªng mµ b¶n th©n ®· cè g¾ng kh¾c phôc vµ ®· ®îc xÝ nghiÖp, c¬ quan hÕt søc gióp ®ì nhng kh«ng gi¶i quyÕt ®îc. Trong hai trêng hîp trªn ngêi xin th«i viÖc ph¶i b¸o cho ngêi sö dông lao ®éng biÕt tríc 30 ngµy ®Ó t×m ngêi thay thÕ. Trong kho¶ng thêi gian ®ã ngêi sö dông lao ®éng ph¶i xem xÐt, trao ®æi, thèng nhÊt víi Ban chÊp hµnh c«ng ®oµn ®Ó gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng cho ngêi lao ®éng. NÕu qu¸ 30 ngµy mµ ngêi sö dông lao ®éng kh«ng tr¶ lêi th× ngêi lao 4 ®éng cã quyÒn th«i viÖc. XÝ nghiÖp, c¬ quan cã nghÜa vô gi¶i quyÕt c¸c chÕ ®é, quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng khi hä th«i viÖc. b) Th«i viÖc do ®iÒu kiÖn cña xÝ nghiÖp hoÆc do quyÕt ®Þnh cña Gi¸m ®èc, Thñ trëng ®¬n vÞ C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña sù viÖc th× h×nh thøc th«i viÖc nµy gåm 3 trêng hîp sau: * Khi xÝ nghiÖp, c¬ quan gi¶i thÓ, thu hÑp s¶n xuÊt hoÆc gi¶m biªn chÕ mµ kh«ng thÓ ®iÒu chØnh ®i n¬i kh¸c hay lµm viÖc kh¸c ®îc. Trong trêng hîp nµy Gi¸m ®èc, Thñ trëng ®¬n vÞ cÇn bµn b¹c víi Ban chÊp hµnh C«ng ®oµn kÞp thêi b¸o c¸o víi UBND tØnh, thµnh phè hoÆc Bé, Tæng Côc qu¶n lý ®Ó gi¶i quyÕt theo c¸c híng nh: - §iÒu chØnh trong ®Þa ph¬ng hoÆc trong ngµnh - Cho ®i häc nÕu ®ñ tiªu chuÈn. - S¾p xÕp lµm c«ng viÖc phô. NÕu kh«ng gi¶i quyÕt ®îc theo 3 híng trªn, th× cho th«i viÖc vµ ngêi ®îc gi¶i quyÕt th«i viÖc sÏ ®îc b¸o tríc 30 ngµy, khi ®ã hä sÏ ®îc gi¶i quyÕt c¸c chÕ ®é, quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng. * Khi ngêi lao ®éng vi ph¹m kû luËt nghiªm träng hoÆc khi hä vi ph¹m néi quy lao ®éng nh: - Bá viÖc nhiÒu lÇn kh«ng cã lý do. - Thêng xuyªn kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô ®îc giao. - Kh«ng thi hµnh quyÕt ®Þnh ®iÒu ®éng c«ng t¸c. - Khai man lý lÞch, gi¶ m¹o giÊy tê cã tÝnh chÊt nghiªm träng. 5 Ngoµi ra, ngêi lao ®éng cßn cã thÓ bÞ th«i viÖc khi hä ph¹m téi h×nh sù, bÞ truy tè h×nh sù mµ khi toµ ¸n kÕt ¸n ph¹t tï. * Ph¸p luËt còng quy ®Þnh nh÷ng trêng hîp kh«ng ®îc cho ngêi lao ®éng th«i viÖc ®ã lµ: - Khi ngêi lao ®éng ®ang nghØ phÐp. - Ngêi lao ®éng n÷ ®ang mang thai ®· hÕt th¸ng thø 7 hoÆc ®ang nghØ theo chÕ ®é nu«i con s¬ sinh. - Ngêi lao ®éng èm ®au ®ang ®iÒu trÞ, ®iÒu dìng. c) VÊn ®Ò trî cÊp th«i viÖc Nh»m gi¶i quyÕt mét phÇn khã kh¨n ban ®Çu khi th«i viÖc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhanh chãng æn ®Þnh ®êi sèng, ph¸p luËt lao ®éng còng quy ®Þnh c¸c trêng hîp ®îc hëng trî cÊp nh sau - Th«i viÖc do nguyÖn väng cña ngêi lao ®éng víi lý do chÝnh ®¸ng, hoÆc phï hîp víi yªu cÇu cña xÝ nghiÖp trong viÖc kiÖn toµn tæ chøc tinh gi¶m biªn chÕ. - Th«i viÖc ®Ó hëng øng c¸c cuéc v©n ®éng lín cña Nhµ níc nh ®i khai hoang, x©y dùng vïng kinh tÕ míi... víi møc trî cÊp th«i viÖc ®îc tÝnh theo sè n¨m ngêi lao ®éng ®· lµm viÖc liªn tôc ®Õn ngµy xin th«i viÖc. 2. NhËn xÐt ®¸nh gi¸ chÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ ChÕ ®é tuyÓn dông vµ th«i viÖc ®èi víi ngêi lao ®éng trong thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ lµ mét h×nh thøc ph¸p lý chñ yÕu ®îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn ë níc ta. Vµo thêi kú kÕ ho¹ch ho¸, viÖc qui ®Þnh chÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng vµo biªn chÕ Nhµ níc gÇn nh lµ c¸ch thøc duy nhÊt ®Ó huy ®éng lao ®éng nh»m ®¶m b¶o nhu cÇu lao ®éng kh«ng chØ cho c¬ quan, xÝ nghiÖp, c«ng - n«ng - l©m trêng cña Nhµ níc 6 mµ cßn gi¶i quyÕt nh©n sù cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi kh¸c. Néi dung cña chÕ ®é tuyÓn dông vµo biªn chÕ Nhµ níc nh ®· nãi ë trªn ph¶i c¨n cø vµo chØ tiªu tuyÓn dông vµ nhu cÇu lao ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh, c«ng t¸c, sau ®ã lµ quyÕt ®Þnh cña c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn vÒ quy ho¹ch c¸n bé, c«ng nh©n viªn. Nh vËy, qu¸ tr×nh nµy ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së mét kÕ ho¹ch vÒ nh©n sù ®· ®îc c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn x¸c ®Þnh tríc cho ®¬n vÞ tuyÓn dông lao ®éng vµ sau ®ã lµ ho¹t ®éng tiÕp nhËn, nghiªn cøu hå s¬ cña ngêi cã nhu cÇu tuyÓn dông lao ®éng. Qua viÖc t×m hiÓu néi dung cña chÕ ®é tuyÓn dông vµ th«i viÖc ë trªn, ta cã thÓ thÊy h×nh thøc tuyÓn dông lao ®éng trong thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ cã c¸c ®Æc trng riªng cã cña nã, ®ã lµ: - ChÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng vµo biªn chÕ Nhµ níc lµ c¸ch thøc tuyÓn dông theo kÕ ho¹ch trùc tiÕp, mang nÆng yÕu tè mÖnh lÖnh hµnh chÝnh. - Ngêi lao ®éng ®îc s¾p xÕp vµo nh÷ng vÞ trÝ c«ng viÖc cã tÝnh chÊt æn ®Þnh, ®îc sö dông l©u dµi vµ ®îc Nhµ níc ®¶m b¶o vÒ quyÒn lîi, c¸c chÕ ®é ®îc hëng sau khi vÒ nghØ hu. Sau khi ®îc tuyÓn dông vµo lµm viÖc trong c¸c c¬ quan xÝ nghiÖp ngêi lao ®éng ®îc bè trÝ c«ng viÖc theo nh÷ng chøc danh nhÊt ®Þnh c¨n cø vµo tiªu chuÈn tr×nh ®é, chuyªn m«n nghiÖp vô, tÝnh chÊt cña tõng c«ng viÖc cô thÓ. Vµ ®iÒu ®¸ng nãi ë ®©y n÷a lµ chÕ ®é tuyÓn dông vµo biªn chÕ Nhµ níc mang nÆng tÝnh chÊt hµnh chÝnh do LuËt hµnh chÝnh ®iÒu chØnh, nhng néi dung viÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é lao ®éng, quyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi lao ®éng còng nh c¸c chÕ ®é hëng thô... lai do LuËt lao ®éng quy 7 ®Þnh. Dï vËy, chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn u ®iÓm cña chÕ ®é tuyÓn dông nµy lµ mang tÝnh chÊt æn ®Þnh, l©u dµi vµ bÒn v÷ng, quyÒn lîi vµ c¸c chÕ ®é kh¸c cña ngêi lao ®éng ®îc Nhµ níc b¶o ®¶m, bao cÊp tuyÖt ®èi tõ tiÒn l¬ng, thëng, BHXH... t¹o cho ngêi lao ®éng thÕ æn ®Þnh vÒ c«ng viÖc vµ yªn t©m lµm viÖc, trau dåi kiÕn thøc, tr×nh ®é, nghiÖp vô. Tuy nhiªn, còng kh«ng thÓ kh«ng ®¸nh gi¸ ®Õn h¹n chÕ cña chÕ ®é nµy lµ t¹o ra t©m lý û l¹i, tr× trÖ, kÐm n¨ng ®éng s¸ng t¹o, kh«ng ph¸t huy kÕt kh¶ n¨ng tiÒm lùc trÝ tuÖ còng nh tr×nh ®é tay nghÒ, chuyªn m«n nghiÖp vô cña ngêi lao ®éng ®Æc biÖt lµ tÖ quan liÖu trong c«ng t¸c. Nhng tõ sau khi §¹i héi §¶ng VI, §¶ng vµ Nhµ níc ®· thùc sù ®æi míi t duy nhËn thøc, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo mét c¬ chÕ míi víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia. Do ®ã, h×nh thøc tuyÓn dông vµo biªn chÕ vèn dÜ tríc ®ã ®· h¹n chÕ th× nay cµng kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng bao qu¸t hÕt ®îc c¸c nhu cÇu lao ®éng x· héi. V× vËy, sù cÇn thiÕt ph¶i ®a d¹ng ho¸ c¸c hinh thøc tuyÓn dông lao ®éng nh»m ®¸p øng ®ßi hái cña x· héi lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. §Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu ®a d¹ng, phong phó vµ phøc t¹p vÒ lao ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, Nhµ níc ®· ban hµnh mét sè v¨n b¶n quy ®Þnh ®Çy ®ñ, chi tiÕt vÒ Hîp ®ång lao ®éng. §Æc biÖt lµ tõ khi Nhµ níc ban hµnh Ph¸p lÖnh Hîp ®ång lao ®éng (30-8-90) th× chÕ ®é Hîp ®ång lao ®éng míi thùc sù ®îc thõa nhËn vµ tån t¹i nh mét h×nh thøc tuyÓn dông lao ®éng chñ yÕu trong ph¹m vi c¶ níc vµ nã tån t¹i cho ®Õn khi Bé luËt Lao ®éng ra ®êi (23-06-94). 3. Vai trß cña Nhµ níc trong viÖc tuyÓn dông lao ®éng khi bíc sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng Tríc ®©y, vµo thêi kú kÕ ho¸ch ho¸ viÖc tuyÓn dông vµ cho th«i viÖc ®Òu ph¶i th«ng qua chØ tiªu kÕ ho¹ch cô thÓ vµ thêng chØ ¸p dông cho c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, c¸c c¬ quan, ®oµn thÓ cña Nhµ níc vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· 8 héi kh¸c. Nãi c¸ch kh¸c, tríc ®©y Nhµ níc chØ x¸c lËp vai trß cña Nhµ níc trong viÖc tuyÓn chän vµ cho ngêi lao ®éng th«i viÖc thuéc khu vùc Nhµ níc qu¶n lý, víi c¬ chÕ tuyÓn chän vµ sö dông theo chÕ ®é biªn chÕ suèt ®êi. Ngµy nay, chÕ ®é tuyÓn dông nµy kh«ng cßn thÝch øng víi c¬ chÕ thÞ trêng, kh«ng ph¸t huy ®îc quyÒn chñ ®éng, linh ho¹t cña c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng, kh«ng ph¸t huy ®Çy ®ñ quyÒn lîi, nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi lao ®éng. Khi bíc sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, Nhµ níc ®· dÇn xo¸ bá chØ tiªu tuyÓn dông mµ tríc ®©y thêng ¸p dông cho c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh vµ h¹n chÕ chØ tiªu nµy ®èi víi c¸c c¬ quan, tæ chøc Nhµ níc kh¸c. C¬ chÕ thÞ trêng víi nhiÒu thµnh phÇn, nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau, ®ßi hái c¸c chñ së h÷u ph¶i cã quyÒn quyÕt ®Þnh ph¬ng híng ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ h¹ch to¸n kinh tÕ, v× thÕ cÇn cã vai trß tù chñ trong tuyÓn dông vµ cho th«i viÖc. Nhµ níc ®· giao toµn quyÒn cho c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng tuyÓn dông vµ cho th«i viÖc, song nh vËy kh«ng cã nghÜa lµ Nhµ níc th¶ næi lÜnh vùc nµy, mµ Nhµ níc vÉn ®iÒu hµnh, qu¶n lý vÜ m« nh híng dÉn c¸c ®¬n vÞ, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c chñ së h÷u trong viÖc tuyÓn chän vµ cho ngêi lao ®éng th«i viÖc theo chÕ ®é quy ®Þnh. Nh vËy, Nhµ níc ®· chuyÓn tõ vai trß qu¶n lý trùc tiÕp ®Õn tõng ngêi lao ®éng sang qu¶n lý gi¸n tiÕp, th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch vÜ m«, ng¨n chÆn viÖc tuyÓn dông vµ sö dông lao ®éng mét c¸ch tuú tiÖn, ®¶m b¶o quyÒn lîi vµ nghÜa vô cho ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. II. ChÕ ®é ph¸p lý vÒ Hîp ®ång lao ®éng theo ph¸p luËt lao ®éng hiÖn hµnh 1. Kh¸i lîc vÒ sù ph¸t triÓn cña Hîp ®ång lao ®éng ë ViÖt Nam XÐt vÒ mÆt lÞch sö ph¸t triÓn th× hîp ®ång lao ®éng (H§L§) ®· tån t¹i hµng tr¨m n¨m cïng víi quan hÖ lao ®éng. 9 ë níc ta "tríc ®©y Nhµ níc ®· dïng H§L§ nh mét h×nh thøc tuyÓn dông lao ®éng vµo c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh. Nhng lóc ®ã H§L§ chØ ¸p dông ®Ó tuyÓn lao ®éng "phô ®éng" mµ th«i, cßn hÇu hÕt lao ®éng ®Òu ®îc tuyÓn dông theo h×nh thøc "biªn chÕ Nhµ níc" - mét h×nh thøc tuyÓn dông phæ biÕn vµ quan träng cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung. Sau n¨m 1975, tríc t×nh h×nh míi vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ, viÖc tuyÓn dông lao ®éng l¹i ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu míi, chÝnh v× vËy ®Õn n¨m 1977 Nhµ níc cho phÐp ¸p dông chÕ ®é H§L§ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tuyÓn dông lao ®éng cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. Vµ nh vËy, tõ chç quy ®Þnh H§L§ lµ h×nh thøc chØ ®Ó tuyÓn lao ®éng t¹m thêi (1961) th× 1977 Nhµ níc ®· x¸c ®Þnh H§L§ lµ mét h×nh thøc tuyÓn dông lao ®éng c¬ b¶n"1. 1. Lu B×nh Nhìng - "Sù ph¸t triÓn cña H§L§ ë ViÖt Nam" Sau khi cã NghÞ quyÕt §¹i héi VI cña §¶ng 91986), Nhµ níc x¸c ®Þnh râ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ - x· héi víi ph¬ng ch©m më réng quyÒn tù chñ cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së. Theo ®ã, Nhµ níc ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 217/H§BT (14-11-1987) ®Ó t¹o quyÒn chñ ®éng vÒ kÕ ho¹ch, tµi chÝnh, cung øng... vµ lao ®éng cho c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh. Thi hµnh QuyÕt ®Þnh nµy, Bé Lao ®éng - th¬ng binh vµ x· héi ra Th«ng t 01/L§TB-XH (9-01-88) híng dÉn thi hµnh QuyÕt ®Þnh 217/H§BT. Sau 2 n¨m ¸p dông thÝ ®iÓm ®Òu ®¹t kÕt qu¶ tèt, ®Õn 1990 Nhµ níc ban hµnh Ph¸p lÖnh H§L§ ®Ó ¸p dông trong toµn quèc. Theo c¸c v¨n b¶n trªn, viÖc tuyÓn dông lao ®éng vµo lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, xÝ nghiÖp Nhµ níc vµ c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng kh¸c ®Òu ®îc tiÕn hµnh th«ng qua viÖc giao kÕt H§L§. Nh vËy, "nÕu n¨m 1977 H§L§ ®îc sö dông víi môc ®Ých ®¸p øng yªu cÇu vÒ lao ®éng "trong t×nh h×nh míi" 10 th× tõ n¨m 1987 ®Õn 1990 H§L§ ®· ®îc coi lµ h×nh thøc tuyÓn dông lao ®éng chñ yÕu trong c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh thuéc tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Trong thêi gian nµy biªn chÕ Nhµ níc vµ H§L§ lµ hai h×nh thøc tuyÓn dông lao ®éng tån t¹i song song vµ cã vÞ trÝ ngang nhau vÒ mÆt ph¸p lý. Trong ®ã, h×nh thøc biªn chÕ Nhµ níc vÉn lµ h×nh thøc tuyÓn dông ¸p dông trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ ®èi víi mét sè ®èi tîng trong c¸c doanh nghiÖp quèc doanh (Gi¸m ®èc, Phã gi¸m ®èc vµ kÕ to¸n trëng, thµnh viªn H§QT, cßn H§L§ lµ h×nh thøc tuyÓn dông ®îc sö dông réng r·i trong c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng thuéc tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Mét mÆt H§L§ ®îc sö dông ®Ó tuyÓn lao ®éng míi, mÆt kh¸c nã ®îc ¸p dông ®Ó thay thÕ cho h×nh thøc biªn chÕ Nhµ níc ®èi víi c«ng nh©n, viªn chøc tríc kia trong c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh"2. Trªn c¬ së nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt ®ã, ®Õn 1994 ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸p ®iÓn ho¸ ph¸p luËt lao ®éng, Nhµ níc ®· cho ra ®êi Bé luËt Lao ®éng (23-6-94), trong ®ã dµnh ch¬ng IV quy ®Þnh vÒ H§L§. VÒ b¶n chÊt, H§L§ ®îc quy ®Þnh trong BLL§ kh«ng cã g× kh¸c so víi H§L§ trong Ph¸p lÖnh H§L§. Song vÒ mÆt hiÖu lùc ph¸p lý nã cã gi¸ trÞ cao h¬n so víi c¸c quy ®Þnh tríc kia. §©y lµ c¬ së ph¸p lý rÊt h÷u hiÖu ®Ó x¸c lËp mét thÞ trêng lao ®éng ë ViÖt Nam. §ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ còng chÝnh lµ sù ®ßi hái cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. 2. Vai trß ®iÒu tiÕt cña Ph¸p luËt Hîp ®ång lao ®éng trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Bé luËt lao ®éng ra ®êi ®· thÓ hiÖn ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn cña §¶ng vµ Nhµ níc ta vÒ cô thÓ ho¸ HiÕn ph¸p 1992 vµ thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸p ®iÓn ho¸ ph¸p luËt lao ®éng. Trong ®ã dµnh h¼n ch¬ng IV - vÒ chÕ ®Þnh Hîp ®ång lao ®éng, trong ch¬ng nµy quy ®Þnh râ rµng vµ cô 2 Lu B×nh Nhìng :"Sù ph¸t triÓn cña H§L§ ë ViÖt Nam" (T¹p chÝ luËt häc - 3/95) 11 thÓ quyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi lao ®éng còng nh ngêi sö dông lao ®éng trong quan hÖ hîp ®ång; ®iÒu chØnh vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn quan hÖ lao ®éng míi, æn ®Þnh vµ hµi hoµ; t¨ng cêng qu¶n lý lao ®éng b»ng ph¸p luËt, gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt x· héi, phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, v× môc tiªu "d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh". Sù ra ®êi cña Bé luËt Lao ®éng nãi chung vµ chÕ ®Þnh H§L§ nãi riªng, ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ lao ®éng gi÷a quan hÖ x· héi kh¸c cã liªn quan ®Õn quan hÖ lao ®éng. Sù ra ®êi cña H§L§ ®· ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu kh¸ch quan cña thÞ trêng lao ®éng, phï hîp víi kinh tÕ thÞ trêng, t¹o c¬ së ph¸p lý ®Ó b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c bªn trong quan hÖ lao ®éng, ®Æc biÖt lµ b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña ngêi lao ®éng. §ång thêi nã còng gióp Nhµ níc qu¶n lý, tæ chøc, ph©n c«ng vµ ®iÒu tiÕt lao ®éng hîp lý h¬n trªn ph¹m vi toµn x· héi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, H§L§ lµ mét h×nh thøc ph¸p lý chñ yÕu ®Ó thiÕt lËp quan hÖ lao ®éng gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, ®ång thêi qua ®ã nã cßn ®¶m b¶o cho c¸c bªn quyÒn tù do, tù nguyÖn lùa chän vµ c©n nh¾c viÖc lµm còng nh nh÷ng lîi Ých ®îc hëng khi tham gia quan hÖ Hîp ®ång lao ®éng. ChÕ ®Þnh H§L§ d· tiÕp tôc sù nghiÖp ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý lao ®éng ë níc ta. §©y lµ c¬ së ph¸p lý kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n... cã sö dông lao ®éng, còng nh ®èi víi ngêi lao ®éng lµm thuª. 3. Kh¸i niÖm chung vÒ Hîp ®ång lao ®éng a) Kh¸i niÖm Hîp ®ång lao ®éng: 12 Nh ®· t×m hiÓu ë trªn, mét h×nh thøc ph¸p lý kh«ng thÓ thiÕu ®îc khi thiÕt lËp quan hÖ lao ®éng, ®ã lµ Hîp ®ång lao ®éng. VËy Hîp ®ång lao ®éng lµ g×? Theo §iÒu 26- Bé luËt Lao ®éng quy ®Þnh: Hîp ®ång lao ®éng lµ sù tho¶ thuËn gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng vÒ viÖc lµm cã tr¶ c«ng, ®iÒu kiÖn lao ®éng, quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi bªn trong quan hÖ lao ®éng. Tõ kh¸i niÖm trªn ta thÊy, thùc chÊt cña H§L§ lµ sù tho¶ thuËn gi÷a mét bªn lµ ngêi lao ®éng ®i t×m viÖc lµm vµ mét bªn lµ ngêi sö dông lao ®éng cÇn thuª mín ngêi lµm c«ng. Trong ®ã ngêi lao ®éng cam kÕt lµm mét c«ng viÖc cho ngêi sö dông lao ®éng, kh«ng ph©n biÖt thÓ nh©n hay ph¸p nh©n, c«ng ph¸p hay t ph¸p, b»ng c¸ch tù nguyÖn ®Æt ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña m×nh díi quyÒn qu¶n lý cña ngêi ®ã ®Ó ®æi lÊy mét sè tiÒn c«ng lao ®éng gäi lµ tiÒn l¬ng. Nh vËy cã ba nh©n tè cÊu thµnh H§L§. §ã lµ sù cung øng mét c«ng viÖc; sù tr¶ c«ng vµ sù liªn hÖ phô thuéc ph¸p lý. Trong ®ã, nh©n tè ®Æc trng nhÊt lµ sù phô thuéc ph¸p lý cña ngêi lµm c«ng víi ngêi sö dông lao ®éng ®Ó cã ®îc mét viÖc lµm cã thu nhËp, kÓ c¶ lóc gÆp nh÷ng rñi ro kinh tÕ vÉn ®îc trî cÊp. Ph¶i thÊy r»ng sù phô thuéc ph¸p lý g¾n víi sù phô thuéc kinh tÕ, nhng ngîc l¹i sù phô thuéc kinh tÕ kh«ng nhÊt thiÕt g¾n víi sù phô thuéc ph¸p lý. V× lÏ ®ã, Kho¶n 2, §iÒu 137-BLL§ ghi râ, ngêi lao ®éng lµm viÖc t¹i nhµ theo h×nh thøc gia c«ng kh«ng thuéc ph¹m vi ¸p dông cña Bé luËt Lao ®éng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, th«ng qua H§L§, quan hÖ lao ®éng míi chÝnh thøc ®îc thiÕt lËp. §ã lµ chÕ ®Þnh quan träng bËc nhÊt cña Ph¸p luËt Lao ®éng. Nã cã mét sè ®Æc tÝnh sau ®©y: 13 - Cã båi thêng khi vi ph¹m - Cã tÝnh chÊt song ph¬ng: tiÒn l¬ng lµ phÇn tr¶ c«ng cña mét viÖc lµm, nÕu kh«ng lµm viÖc, kÓ c¶ khi ®×nh c«ng th× kh«ng ®îc tr¶ l¬ng. - Cã hai bªn chñ thÓ: mét bªn lµ ngêi lao ®éng cã nhu cÇu viÖc lµm cã thu nhËp vµ mét bªn lµ ngêi sö dông lao ®éng cã nhu cÇu ngêi lµm c«ng. - Cã sù tho¶ thuËn tù nguyÖn vÒ viÖc cïng nhau thiÕt lËp quan hÖ lao ®éng; bªn nµy ®· s½n sµng chÊp chËn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æt ra cña bªn kia, kh«ng bªn nµo ¸p ®Æt ý chÝ cho bªn nµo. - Ph¶i ®îc thùc hiÖn liªn tôc vµ kh«ng cã hiÖu lùc håi tè cña sù v« hiÖu, ®îc t¹m ho·n trong nh÷ng trêng hîp bÊt kh¶ kh¸ng theo ph¸p luËt ®Ó ®îc tiÕp tôc thùc hiÖn sau ®ã vµ cã thÓ kÝ l¹i trong ®iÒu kiÖn míi. - Giao kÕt vµ thùc hiÖn trùc tiÕp, kh«ng ®îc giao cho ngêi kh¸c lµm thay nÕu ngêi sö dông lao ®éng kh«ng chÊp nhËn, kh«ng ®îc chuyÓn c«ng viÖc cho ngêi thõa kÕ nÕu kh«ng cã chÝnh s¸ch u ®·i cña ngêi sö dông lao ®éng. ChÝnh v× vËy mµ H§L§ kh«ng cã cïng tÝnh chÊt vµ néi dung víi Hîp ®ång kinh tÕ, Hîp ®ång tr¸ch nhiÖm, Hîp ®ång uû quyÒn, Hîp ®ång c«ng vô... Bëi lÏ, H§L§ lµ c¬ së ph¸p lý cho quan hÖ lao ®éng mµ ë ®ã ngêi lao ®éng ph¶i thùc hiÖn c¸c nghÜa vô lao ®éng, cßn ngêi sö dông lao ®éng ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn sö dông lao ®éng. MÆt kh¸c, H§L§ lµ b»ng chøng vÒ mét quan hÖ ®Æc biÖt - quan hÖ mua b¸n søc lao ®éng, quan hÖ mµ trong ®ã viÖc mua b¸n søc lao ®éng kh«ng mang tÝnh ®o¹n m¹i. Ngoµi ra, H§L§ cã ®Æc ®iÓm lµ sù b×nh ®¼ng cña hai bªn trong quan hÖ hîp ®ång, ®îc thÓ hiÖn b»ng mét tho¶ thuËn. Sù tho¶ thuËn ®îc ghi nhËn díi mét trong hai h×nh thøc: b»ng v¨n b¶n hoÆc b»ng miÖng. Néi dung cña sù tho¶ 14 thuËn lµ quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi bªn trong quan hÖ lao ®éng. * Hîp ®ång lao ®éng cã vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi. Tríc hÕt nã lµ c¬ së ®Ó c¸c doanh nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n tuyÓn chän lao ®éng phï hîp víi yªu cÇu cña m×nh. MÆt kh¸c H§L§ lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc ph¸p lý chñ yÕu nhÊt ®Ó c«ng d©n thùc hiÖn quyÒn lµm viÖc, tù do, tù nguyÖn lùa chän viÖc lµm còng nh n¬i lµm viÖc. * ý nghÜa ph¸p lý cña Hîp ®ång lao ®éng: - H§L§ lµ c¬ së ph¸p lý ph¸t sinh quan hÖ lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¸c quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng cô thÓ ®îc diÔn ra trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh ®îc Ên ®Þnh tríc th«ng qua sù tho¶ thu©n gi÷a hai bªn: - H§L§ lµ c¬ së ph¸p lý quan träng trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng c¸ nh©n. - H§L§ lµ c«ng cô ph¸p lý h÷u hiÖu ®Ó Nhµ níc qu¶n lý lao ®éng. - C¸c chñ thÓ H§L§ chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c quy ph¹m ph¸p luËt lao ®éng hiÖn hµnh vµ chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c quy ph¹m cã tÝnh néi bé trong mçi doanh nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc. b) §èi tîng vµ ph¹m vi ¸p dông: H§L§ ®îc giao kÕt gi÷a c¸c tæ chøc, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ,, c¸c c¸ nh©n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ cã sö dông, thuª mín lao ®éng víi nh÷ng ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng. Nh vËy, cã thÓ thÊy ®èi tîng ¸p dông cñ H§L§ lµ rÊt réng, bao gåm: 15 1- C¸c doanh nghiÖp Nhµ níc, doanh nghiÖp t nh©n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty TNHH, Hîp t¸c x· thuª lao ®éng kh«ng ph¶i lµ x· viªn, c¸c c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh cã thuª lao ®éng. 2- C¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp, c¸c ®oµn thÓ nh©n d©n, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi kh¸c sö dông lao ®éng kh«ng ph¶i lµ c«ng chøc, viªn chøc Nhµ níc. 3- C¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc lùc lîng qu©n ®éi nh©n d©n, c«ng an nh©n d©n sö dông lao ®éng kh«ng ph¶i lµ sü quan, h¹ sü quan vµ chiÕn sü. 4- C¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi theo LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam, doanh nghiÖp trong khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp; c¸ nh©n, tæ chøc, c¬ quan níc ngoµi hoÆc tæ chøc quèc tÕ ®ãng t¹i ViÖt Nam. 5. C¸c doanh nghiÖp, tæ chøc vµ c¸ nh©n ViÖt Nam trªn l·nh thæ ViÖt Sö dông lao ®éng níc ngoµi trõ trêng hîp §iÒu íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam ký kÕt hoÆc tham gia cã quy ®Þnh kh¸c. 6. C¸c tæ chøc, c¸ nh©n sö dông lao ®éng lµ ngêi nghØ hu, ngêi gióp viÖc gia ®×nh, c«ng chøc, viªn chøc Nhµ níc lµm nh÷ng c«ng viÖc mµ quy chÕ c«ng chøc kh«ng cÊm. Nh÷ng ®èi tîng kh¸c do tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm vµ mèi quan hÖ lao ®éng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt nªn kh«ng thuéc ®èi tîng ®Ó ¸p dông H§L§ mµ ¸p dông theo nh÷ng ph¬ng thøc tuyÓn vµ sö dông lao ®éng kh¸c nh: (1) C«ng chøc, viªn chøc lµm viÖc trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp. (2) Nh÷ng ngêi ®îc bæ nhiÖm lµm gi¸m ®èc, phã gi¸m ®èc, kÕ to¸n trëng vµ mét sè ngêi kh¸c ®îc Nhµ níc tr¶ l¬ng tõ Ng©n s¸ch nh gi¸o viªn, nh©n viªn y tÕ lµm viÖc trong c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh. 16 (3) §¹i biÓu quèc héi, ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp chuyªn tr¸ch; ngêi gi÷ c¸c chøc vô trong c¬ quan lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p ®îc Quèc héi, hoÆc Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp bÇu hoÆc cö ra theo nhiÖm kú. (4) Sü quan, h¹ sü quan, chiÕn sü trong lùc lîng qu©n ®éi nh©n d©n, c«ng an nh©n d©n. (5) Nh÷ng ngêi lµm viÖc trong mét sè ngµnh nghÒ hoÆc ë ®Þa bµn ®Æc biÖt thuéc Bé quèc phßng, Bé néi vô do Bé quèc phßng, Bé néi vô híng dÉn, sau khi tho¶ thuËn víi Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ x· héi. (6) Nh÷ng ngêi thuéc c¸c ®oµn thÓ nh©n d©n, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi kh¸c, x· viªn hîp t¸c x·, kÓ c¶ c¸c c¸n bé chuyªn tr¸ch c«ng t¸c §¶ng, c«ng ®oµn, thanh niªn trong c¸c doanh nghiÖp. c) C¸c nguyªn t¾c cña Hîp ®ång lao ®éng Ph¸p luËt Lao ®éng quy ®Þnh ra c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n khi giao kÕt H§L§ ®Ó buéc c¸c bªn trong quan hÖ lao ®éng ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn H§L§ ®îc diÔn ra mét c¸ch cã hiÖu qu¶ tèt nhÊt. Ta ®· biÕt, chñ thÓ cña H§L§ gåm: Mét bªn lµ ngêi lao ®éng ®Õn lµm viÖc t¹i c¸c c¬ quan, tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ... Ngêi lao ®éng cã thÓ lµ c«ng d©n ViÖt Nam hoÆc c¸c nh©n ngêi níc ngoµi, trong mét sè trêng hîp nhÊt ®Þnh ®îc Ph¸p luËt cho phÐp th× cã thÓ lµ mét nhãm ngêi. Cßn bªn kia lµ ngêi sö dông lao ®éng, cã thÓ lµ c¸c c¬ quan, tæ chøc hoÆc c¸ nh©n trong níc hoÆc níc ngoµi cã nhu cÇu sö dông lao ®éng. Hai bªn khi thiÕt lËp quan hÖ lao ®éng ph¶i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c sau: * H§L§ ®îc giao kÕt trªn c¬ së hai bªn ph¶i tù do, tù nguyÖn kh«ng bªn nµo Ðp buéc bªn nµo vµ ph¶i thÓ hiÖn sù b×nh ®¼ng trong quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng. 17 NÕu viÖc giao kÕt H§L§ kh«ng dùa trªn c¬ së tù do, tù nguyÖn mµ bÞ Ðp buéc, lõa dèi th× kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý. Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng t¹o ra tÝnh t¬ng ®ång trong quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ. C¸c bªn cã quyÒn vµ nghÜa vô ngang nhau trong qu¸ tr×nh giao kÕt, thùc hiÖn còng nh khi kÕt thóc H§L§. * Nh÷ng ®iÒu kho¶n tho¶ thuËn trong hîp ®ång kh«ng ®îc tr¸i víi Ph¸p luËt vµ tho¶ íc lao ®éng tËp thÓ ë nh÷ng n¬i cã ký kÕt tho¶ íc lao ®éng tËp thÓ. H§L§ ®îc giao kÕt kh«ng tr¸i ph¸p luËt, tøc lµ ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hoÆc c¸c tiªu chuÈn, ®iÒu kho¶n mµ tho¶ íc lao ®éng tËp thÓ ®· ®Æt ra. Trong mäi trêng hîp nh÷ng tho¶ thuËn tr¸i víi nh÷ng quy ®Þnh cña Ph¸p luËt cña tho¶ íc lao ®éng ®Òu bÞ coi lµ bÊt hîp ph¸p. * Nhµ níc b¶o ®¶m nh÷ng quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña hai bªn ®îc thÓ hiÖn trong H§L§. §ång thêi Nhµ níc khuyÕn khÝch viÖc giao kÕt H§L§ mµ trong ®ã ngêi lao ®éng ®îc ngêi sö dông lao ®éng tho¶ thuËn, cam kÕt c¸c quyÒn lîi cao h¬n, ®iÒu kiÖn lao ®éng tèt h¬n cho ngêi lao ®éng so víi c¸c ®iÒu kiÖn, c¸c tiªu chuÈn lao ®éng ®îc quy ®Þnh trong ph¸p luËt lao ®éng. d) C¸c lo¹i Hîp ®ång lao ®éng §Ó phï hîp víi nhu cÇu s¶n xuÊt - kinh doanh cña ngêi sö dông lao ®éng, tuú theo thêi h¹n hoµn thµnh tõng lo¹i c«ng viÖc mµ H§L§ ph¶i ®îc giao kÕt theo mét trong c¸c lo¹i sau ®©y: (1) Hîp ®ång lao ®éng kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n: Lµ hîp ®ång kh«ng Ên ®Þnh tríc thêi h¹n kÕt thóc trong b¶n Hîp ®ång lao ®éng, ®îc ¸p dông cho nh÷ng c«ng viÖc cã tÝnh chÊt thêng xuyªn, æn ®Þnh tõ mét n¨m trë lªn. §èi víi lo¹i hîp ®ång nµy, mét trong hai bªn kÕt thóc vµo bÊt kú thêi 18 ®iÓm nµo lµ ph¶i thu©n theo nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ thñ tôc do ph¸p luËt quy ®Þnh. (2) H§L§ x¸c ®Þnh thêi h¹n tõ mét n¨m ®Õn ba n¨m: Lµ lo¹i hîp ®ång ®îc Ên ®Þnh tríc thêi h¹n 1 n¨m, 2 n¨m hoÆc 3 n¨m trong b¶n H§L§; lo¹i hîp ®ång nµy ®îc ¸p dông cho nh÷ng c«ng viÖc mµ ngêi sö dông lao ®éng ®· chñ ®éng x¸c ®Þnh ®îc thêi h¹n kÕt thóc trong kÕ ho¹ch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. (3) H§L§ theo mïa vô hoÆc theo mét c«ng viÖc nhÊt ®Þnh mµ thêi h¹n díi 1 n¨m. §©y lµ lo¹i hîp ®ång phæ biÕn, thÝch øng víi nh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái mét lîng thêi gian hoµn thµnh ng¾n cã thÓ mét vµi ngµy, mét vµi th¸ng ®Õn díi 1 n¨m; hoÆc nh÷ng c«ng viÖc ë c¸c doanh nghiÖp n«ng nghiÖp cã ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt theo mïa, vô; còng ¸p dông trong nh÷ng trêng hîp chØ t¹m thêi thay thÕ nh÷ng ngêi lao ®éng ®i lµm nghÜa vô qu©n sù hoÆc c¸c nghÜa vô c«ng d©n kh¸c do ph¸p luËt quy ®Þnh, nh÷ng ngêi lao ®éng n÷ nghØ thai s¶n, nh÷ng ngêi lao ®éng bÞ t¹m gi÷ t¹m giam vµ nh÷ng ngêi lao ®éng kh¸c ®îc t¹m ho·n thùc hiÖn hîp ®ång lao ®éng theo tho¶ thuËn víi ngêi sö dông lao ®éng. 4. ChÕ ®é giao kÕt Hîp ®ång lao ®éng ViÖc x¸c lËp quan hÖ H§L§ ®îc thùc hiÖn b»ng ph¬ng thøc giao kÕt hîp ®ång. Còng nh c¸c lo¹i hîp ®ång kh¸c, H§L§ lµ sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn (ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng), lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn Êy, ®ång thêi còng lµ c¬ së cho viÖc thùc hiÖn hîp ®ång. H§L§ kh¸c víi c¸c hîp ®ång kh¸c ë chç: Mét mÆt, H§L§ lµ c¬ së ph¸p lý cho quan hÖ lao ®éng mµ ë ®ã ngêi lao ®éng ph¶i thùc hiÖn c¸c nghÜa vô lao ®éng, cßn ngêi sö dông lao ®éng ph¶i b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn sö dông lao ®éng. MÆt kh¸c, H§L§ lµ b»ng chøng vÒ mét quan hÖ ®Æc biÖt - quan hÖ mua b¸n søc lao ®éng, quan hÖ mµ trong ®ã viÖc mua b¸n søc lao ®éng kh«ng mang tÝnh ®o¹n m¹i. Do 19 ®ã, ph¸p luËt cã nh÷ng quy ®Þnh riªng biÖt ®Ó b¶o vÖ ngêi lao ®éng kh«ng chØ víi t c¸ch lµ ngêi chñ së h÷u søc lao ®éng mµ víi c¶ t c¸ch mét con ngêi víi quyÒn nh©n th©n ®Æc biÖt. Bªn c¹nh ®ã, ph¸p luËt b¶o vÖ ngêi sö dông lao ®éng chØ víi mét lý do: §ã lµ Hîp ®ång cã ý nghÜa vÒ s¶n nghiÖp. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn trong c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt lao ®éng vÒ c¸c nguyªn t¾c giao kÕt, chñ thÓ giao kÕt (®iÒu kiÖn chñ thÓ), tr×nh tù giao kÕt H§L§ vµ vÒ néi dung, h×nh thøc H§L§. a) C¸c nguyªn t¾c giao kÕt Hîp ®ång lao ®éng Theo ®iÒu 9- Bé luËt Lao ®éng quy ®Þnh: "Quan hÖ lao ®éng gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ®îc x¸c lËp vµ tiÕn hµnh qua th¬ng lîng, tho¶ thuËn theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, b×nh ®¼ng, hîp t¸c, t«n träng quyÒn vµ l¬i Ých hîp ph¸p cña nhau, thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng ®iÒu ®· cam kÕt. Nhµ níc khuyÕn khÝch nh÷ng tho¶ thuËn b¶o ®¶m cho ngêi lao ®éng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n so víi nh÷ng quy ®Þnh cña Ph¸p luËt lao ®éng". Th«ng qua quy ®Þnh cña Ph¸p luËt, cã thÓ thÊy H§L§ ®îc giao kÕt trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c sau ®©y mµ ta ®· t×m hiÓu, nghiªn cøu ë phÇn tríc: - Nguyªn t¾c tù do, tù nguyÖn. - Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng - Nguyªn t¾c kh«ng tr¸i ph¸p luËt vµ tho¶ íc lao ®éng tËp thÓ. - Nguyªn t¾c khuyÕn khÝch nh÷ng tho¶ thuËn cã lîi h¬n cho ngêi lao ®éng so víi quy ®Þnh chung cña ph¸p luËt lao ®éng. 20