Lêi nãi ®Çu
T¹i sao l¹i ph¶i nghiªn cøu vÒ ph¹m trï con ng-êi vµ vÊn ®Ò vÒ con ng-êi
trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc trong khi thÕ giíi ®· tr¶i
qua hai cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vÜ ®¹i vµ trªn thÕ giíi ®· cã rÊt nhiÒu,
rÊt nhiÒu n-íc ®· trë thµmh nh÷ng n-íc c«ng nghiÖp lín. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ v×
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ ph-¬ng thøc duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
thÕ giíi vµ bÊt kú mét quèc gia nµo bá qua qu¸ tr×nh nµy ®Òu sÏ trë nªn qu¸
chËm, qu¸ l¹c hËu so víi b-íc ®i cña thÕ giíi? Vµ ph¶i ch¨ng gièng nh- c¸c quèc
gia kh¸c, ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt chung ®ã? Nh-ng quan träng
h¬n c¶, ph¶i ch¨ng con ng-êi lµ chñ thÓ, lµ mÊu chèt, lµ ®iÓm khëi ®Çu còng nhlµ c¸i ®Ých cña qu¸ tr×nh l©u dµi nµy?
§óng lµ trªn thùc tÕ ë nhiÒu quèc gia c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®· t¹o
ra nhiÒu thµnh tùu khoa häc kh«ng thÓ phñ nhËn ®-îc. Ch¼ng h¹n viÖc sö
dông n¨ng l-îng nguyªn tö, n¨ng l-îng mÆt trêi ®· lµm gi¶m sù phô thuéc cña
con ng-êi vµo nguån n¨ng l-îng kho¸ng s¶n; sù ra ®êi cña c¸c vËt liÖu tæng hîp
kh«ng nh÷ng gióp con ng-êi gi¶m phô thuéc vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng
t¸i sinh ®-îc mµ cung cÊp cho con ng-êi nguån vËt liÖu míi cã tÝnh n¨ng -u viÖt
h¬n vµ t¸i sinh ®-îc. Nhê ph¸t minh con ng-êi sö dông nguån vËt liÖu míi nµy
mµ con ng-êi ®· cã thÓ thu nhá m¸y tÝnh ®iÖn tö xuèng hµng v¹n lÇn vÒ thÓ tÝch
®ång thêi t¨ng hiÖu n¨ng cña nã lªn hµng chôc v¹n lÇn so víi ba chôc n¨m tr-íc.
Sù ra ®êi vµ xuÊt hiÖn c¸c lo¹i vËt liÖu míi ®ang ngµy cµng trë thµnh nh©n tè v«
cïng quan träng cña sù ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt x· héi vµ tiÕn bé khoa häc c«ng
nghÖ. Cïng víi qu¸ tr×nh tù ®éng ho¸, tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ cho thÊy kh¶
n¨ng loµi ng-êi sÏ tiÕn tíi mét x· héi cña c¶i tu«n ra dµo d¹t.
Cßn ë ViÖt Nam th× sao?
Cho ®Õn nay,ViÖt Nam vÉn thuéc lo¹i nh÷ng n-íc nghÌo nhÊt thÕ giíi, nÒn
kinh tÕ vÉn ë t×nh tr¹ng l¹c hËu, cßn mang tÝnh chÊt tù cÊp, tù tóc, ®Êt n-íc ch-a
ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, l¹m ph¸t cßn ë møc cao, s¶n xuÊt ch-a æn
®Þnh, t×nh h×nh mÊt c©n ®èi vÉn nghiªm träng, béi chi ng©n s¸ch cßn lín, tèc ®é
t¨ng d©n sè cao, lao ®éng thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng ®ñ viÖc lµm ngµy cµng t¨ng
(6,28% d©n sè thµnh thÞ thÊt nghiÖp), ®êi sèng nh©n d©n cßn nhiÒu khã kh¨n;
tæng s¶n phÈm quèc d©n (GDP) tÝnh theo ®Çu ng-êi thuéc lo¹i thÊp nhÊt thÕ giíi:
220USD n¨m 1993 vµ 428 USD n¨m 2001 thÊp h¬n Lµo 1700USD, Bangladesh
1410USD, Th¸ilan 5757USD, Malaysia 8513, §µi Loan 17495, tèc ®é t¨ng b×nh
qu©n chËm h¬n nhiÒu n-íc trong khu vùc. G¾n liÒn víi nÒn kinh tÕ ®ã lµ lèi lµm
¨n t¶n m¹n vµ tuú tiÖn cña s¶n xuÊt nhá. Cïng víi nh÷ng thuyÒn thèng tèt ®Ñp mµ
chóng ta ®ang kÕ thõa còng cã nh÷ng truyÒn thèng l¹c hËu cña ng-êi ®· chÕt
®ang ®Ì nÆng lªn vai ng-êi ®ang sèng... V× vËy muèn kh«ng bÞ tôt hËu xa h¬n
n÷a, muèn æn ®Þnh mäi mÆt ®Ó ®i lªn vµ ph¸t triÓn th× tÊt yÕu ph¶i thùc hiÖn c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. Héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh trung -¬ng
§¶ng céng s¶n ViÖt Nam kho¸ VII (tõ 24/11/1993 ®Õn 1/12/1993) vµ §¹i héi ®¹i
biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú (20-25/1/1994) ®· x¸c ®Þnh tíi ®©y n-íc ta
“chuyÓn dÇn sang mèt théi kú ph²t triÓn míi, ®Èy tíi mèt bíc c«ng nghiÖp ho²,
hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, nh»m t¹o thªm nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, ®Èy nhanh tèc ®é
t¨ng tr-ëng kinh tÕ, c¶i thiÖn h¬n n÷a ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n
d©n. §©y lµ nhiÖm vô trung t©m cã tÇm quan träng hµng ®Çu trong thêi gian
tíi.”Chñ tr¬ng ®â tiÕp tôc ®îc ho¯n thiÖn v¯ câ bíc ph²t triÓn míi ê c²c §³i
héi VII,VIII,IX vµ trong nhiÒu NghÞ quyÕt quan träng cña Trung -¬ng. Song dùa
vµo ®©u ®Ó ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn nã cho thËt hiÖu qu¶ vµ kh«ng ph¶i tr¶ gi¸ qu¸
®¾t th× l¹i kh«ng dÔ dµng; bëi v× tõ chç thÊy ®-îc tÝnh tÊt yÕu nÕu kh«ng cÈn thËn
l¹i dÔ sa vµo duy ý chÝ nh- ®· tõng x¶y ra tr-íc ®©y hoÆc tr¸i l¹i nÕu chØ thÊy khã
kh¨n, bÊt lîi, thiÕu ®iÒu kiÖn råi cam chÞu tôt hËu th× l¹i lµ mét tai häa. Nh- vËy
còng cã nghÜa lµ chóng ta ®· ®Ó l¹i cho thÕ hÖ t-¬ng lai mét c¸i g¸nh qu¸ nÆng vµ
sÏ cã téi rÊt lín ®èi víi nh÷ng ai ®· hy sinh x-¬ng m¸u cho sù nghiÖp gi¶i phãng
d©n téc b¶o vÖ ®Êt n-íc.
Nh-ng nÕu chØ cã nh- vËy th× t¹i sao l¹i ph¶i ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò con
ng-êi? LiÖu cã ph¶i con ng-êi ®ang gi÷ mét vai trß g× ®ã trong sù nghiÖp c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, vµ h¬n thÕ n÷a ph¶i ch¨ng ®ã lµ mét vai
trß quan träng, quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña sù nghiÖp ®æi míi nµy?
Tr-íc hÕt cã thÓ nãi r»ng x· héi loµi ng-êi tån t¹i vµ ph¸t triÓn dùa vµo hai
nguån tµi nguyªn lµ: thiªn nhiªn vµ con ng-êi. C¸i quý nhÊt trong nguån tµi
nguyªn con ng-êi lµ trÝ tuÖ. Theo quan niªm cæ ®iÓn, mäi nguån tµi nguyªn thiªn
nhiªn ®Òu cã h¹n vµ ®Òu cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt. Song, sù hiÓu biÕt cña con
ng-êi ®·, ®ang vµ sÏ kh«ng bao giê chÞu dõng l¹i, nghÜa lµ nguån tµi nguyªn trÝ
tuÖ kh«ng cã giíi h¹n. TÝnh v« tËn cña nguån tiÒm n¨ng trÝ tuÖ lµ nÒn t¶ng ®Ó con
ng-êi nhËn thøc tÝnh v« tËn cña thÕ giíi vËt chÊt, tiÕp tôc nghiªn cøu nh÷ng
nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cßn v« tËn nh-ng ch-a ®-îc khai th¸c vµ sö dông,
ph¸t hiÖn ra nh÷ng tÝnh n¨ng míi cña nh÷ng d¹ng tµi nguyªn ®ang sö dông hoÆc
s¸ng t¹o ra nh÷ng nguån tµi nguyªn míi vèn kh«ng cã s½n trong tù nhiªn, nh»m
phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña x· héi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi. Bëi vËy cã thÓ
nãi, trÝ tuÖ con ng-êi lµ nguån lùc v« tËn cña sù ph¸t triÓn x· héi.
§ång thêi, nguån lùc ph¸t triÓn cña x· héi, tr-íc hÕt vµ quan träng h¬n c¶
còng chÝnh lµ con ng-êi- nguån tiÒm n¨ng søc lao ®éng. Con ng-êi ®· lµm nªn
lÞch sö cña chÝnh m×nh b»ng lao ®éng ®-îc ®Þnh h-íng bëi trÝ tuÖ ®ã. Ta ®· biÕt
r´ng, “tÊt c° c²i g× thóc ®Èy con ngéi ho³t ®èng ®Òu tÊt nhiªn ph°i th«ng qua
®Çu âc cña hã”(1), tøc lµ ph¶i th«ng qua trÝ tuÖ cña hä. Tr-íc tiªn, nh÷ng nhu cÇu
vÒ sinh tån ®· thóc ®Èy con ng-êi ho¹t ®éng theo b¶n n¨ng nh- bÊt kú mét ®éng
vËt n¯o kh²c. Nhng räi “b°n th©n con ngéi b¾t ®Çu tù ph©n biÖt víi sóc vËt
ngay khi con ng-êi b¾t ®Çu s¶n xuÊt ra nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t cña m×nh- ®ã lµ
mèt bíc tiÕn do tå chøc c¬ thÓ cña con ngéi quy ®Þnh”
(2)
. Sù kh¸c biÖt c¨n b¶n
vÒ mÆt “tå chøc c¬ thÓ” gi÷a con ngéi v¯ con vËt chÝnh l¯ bè âc v¯ ®«i b¯n tay.
Bé ãc ®iÒu khiÓn ®«i bµn tay, nghÜa lµ b»ng trÝ tuÖ (bé ãc) vµ lao ®éng (®«i bµn
tay) con ng-êi ®· tiÕn hµnh ho¹t ®éng biÕn ®æi tù nhiªn lµm nªn lÞch sö x· héi,
®ång thêi trong qu¸ tr×nh ®ã ®· biÕn ®æi c¶ b¶n th©n m×nh.
Cho ®Õn khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®¸nh dÊu bëi nh÷ng ph¸t minh
khoa häc, nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th× trÝ tuÖ con ng-êi vÉn cã søc m¹nh ¸p
®¶o. Nh÷ng t- duy m¸y mãc, trÝ tuÖ nh©n t¹o... dï réng lín ®Õn ®©u, dï d-íi h×nh
thøc hoµn h¶o nhÊt còng chØ lµ mét m¶ng cùc nhá, mét sù ph¶n ¸nh rÊt tinh tÕ thÕ
giíi néi t¹i cña con ng-êi, chØ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa häc kinh
tÕ, cña ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña con ng-êi. Mäi m¸y mãc dï hoµn thiÖn, dï th«ng
minh ®Õn ®©u còng chØ lµ kÎ trung gian cho ho¹t ®éng cña con ng-êi. Do ®ã con
ng-êi lu«n lu«n ®· vµ vÉn lµ chñ thÓ duy nhÊt cña mäi ho¹t ®éng trong x· héi.
Thùc tiÔn ngµy nay cµng kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n trong quan niÖm cña M¸c
vÒ vÞ trÝ vai trß kh«ng g× thay thÕ ®-îc cña con ng-êi trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn
cña lÞch sö nh©n lo¹i, cña x· héi loµi ng-êi. B¶n th©n sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ mµ chóng ta ®ang tõng b-íc thùc hiÖn víi nh÷ng thµnh c«ng b-íc
®Çu cña nâ còng ng¯y c¯ng ®ßi hài mæi chóng ta ph°i nhËn thøc s©u s¾c “nh÷ng
gi¸ trÞ lín lao vµ ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña nh©n tè con ng-éi”, thÊy rá vai trß cña
con ng-êi trong chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn thùc tÕ vµ trong quan
niÖm cña mæi chóng ta, con ngéi ng¯y c¯ng thÓ hiÖn rá vai trß l¯ “chñ thÓ cña
mäi s¸ng t¹o, mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸, mäi nÒn v¨n minh cña c¸c
quçc gia”
(3)
. Bëi vËy ®Ó ®Èy nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN vµ ®-a sù nghiÖp c¸ch m¹ng lín lao ®ã ®Õn thµnh
c«ng ë mét n-íc vÉn cßn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu nh- n-íc ta, chóng ta kh«ng
thÓ kh«ng ph¸t triÓn con ng-êi ViÖt Nam, n©ng cao ®éi ngò nh÷ng ng-êi lao
®éng n-íc ta lªn mét tÇm cao chÊt l-îng míi. NhËn ®Þnh nµy ®· ®-îc kh¼ng ®Þnh
trong nghÞ quyÕt §³i hèi ®³i biÓu to¯n quçc lÇn thø VIII cña §°ng: “N©ng cao
d©n trÝ, båi d-ìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ng-êi ViÖt Nam lµ nh©n
tç quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuèc c«ng nghiÖp ho², hiÖn ®³i ho²”. NhËn ®Þnh
nµy tiÕp tôc ®-îc kh¼ng ®Þnh vµ cã b-íc ph¸t triÓn míi ë §¹i héi IX vµ nhiÒu
NghÞ quyÕt quan träng cña Trung -¬ng.
Mét lÇn n÷a ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh tÝnh cÊp thiÕt vµ ý nghÜa quan träng cña
viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. Qua ®ã, triÕt häc tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß cña
m×nh trong ®êi sèng x· héi vµ trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc. Sù nghiÖp c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n-íc ta ®-îc tiÕn hµnh nh- thÕ nµo, quy m« vµ nhÞp
®é cña nã ra sao, ®iÒu ®ã mét phÇn tuú thuéc vµo sù ®ãng gãp cña triÕt häc. Qua
®ã em chän ®Ò tµi "Vai trß cña con ng-êi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt nø¬c"
ch-¬ng I
con ng-êi - c¬ së lý luËn
Con ng-éi l¯ sinh vËt câ tÝnh x± hèi. §çi víi M²c “con ngéi kh«ng ph°i l¯
mèt tän t³i trõu tîng, Èn n²u ®©u ®â ngo¯i thÕ giíi”
(4)
. §ã lµ nh÷ng con ng-êi
sèng trong mét thêi ®¹i nhÊt ®Þnh, mét m«i tr-êng x· héi nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng
quan hÖ x· héi phong phó, phøc t¹p vµ ngµy cµng phong phó víi sù ph¸t triÓn cña
v¨n minh.
C²c M²c viÕt “B°n chÊt con ngéi kh«ng ph°i l¯ mèt c²i trõu tîng cç h÷u
c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ng-êi lµ tæng hoµ
nh÷ng quan hÖ x± hèi” (5). Qua luËn ®Ò næi tiÕng ®ã, chóng ta thÊy M¸c muèn nãi
b¶n chÊt con ng-êi, mét sù trõu t-îng khoa häc, lµ sù kh¸i qu¸t tõ ®êi sèng cô
thÓ, tõ thuéc tÝnh cña con ng-êi hiÖn thùc, thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c, b¶n chÊt
con ng-êi ®-îc thÓ hiÖn vµ chØ cã thÓ ®-îc thÓ hiÖn th«ng qua tæng thÓ c¸c quan
hÖ x· héi. Muèn t×m b¶n chÊt con ng-êi th× ph¶i t×m ë bªn trong chø kh«ng ph¶i
ë bªn ngoµi ®êi sèng hiÖn thùc cña con ng-êi. LuËn ®Ò cña M¸c kh«ng lµm mÊt
®i tÝnh c¸ nh©n, kh¼ng ®Þnh sù kú diÖu, sù phong phó v« h¹n cña tÝnh c¸ch con
ng-êi. NÕu ®øng trªn quan ®iÓm sinh vËt häc mµ xÐt th× kh«ng thÓ hiÓu ®-îc
ch¼ng nh÷ng thùc chÊt cña con ng-êi, mµ ngay c¶ ý nghÜa cña c¬ thÓ con ng-êi,
tõ khi qu¸ tr×nh nguån gèc loµi ng-êi kÕt thóc th× nh÷ng biÕn ®æi trong c¬ thÓ ®Òu
®-îc h-íng dÉn bëi ¶nh h-ëng quyÕt ®Þnh cña v¨n ho¸: kh¶ n¨ng ®èi xö cã tÝnh
ng-êi ®èi víi thÕ giíi vµ ®èi víi nh÷ng ng-êi kh¸c, kh¶ n¨ng lao ®éng, giao tiÕp
víi nh÷ng ng-êi chung quanh, kh¶ n¨ng t- duy, cã nh÷ng t×nh c¶m ®¹o ®øc vµ
nh÷ng xóc c¶m thÈm mü, tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®Òu kh«ng ph¶i lµ ®Æc tÝnh cña c¬
thÓ mµ lµ nh÷ng nÐt ®· h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh thùc tiÔn lÞch sö x· héi, tiªu
biÓu cho thùc chÊt cña con ng-êi trong c¸ch biÓu hiÖn vµ béc lé c¸ thÓ cña nã.
Nh÷ng nÐt Êy ®-îc h×nh thµnh nhê chç con ng-êi tham gia vµo hÖ thèng c¸c
quan hÖ x· héi, vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng lao ®éng, ®i liÒn víi sù tham gia cña con
ng-êi vµo qu¸ tr×nh n¾m v÷ng vµ t¸i t¹o nÒn v¨n ho¸ x· héi (lao ®éng, ho¹t
®éng). ChÝnh trong qu¸ tr×nh nµy con ng-êi ®· tù s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh mét
c¸ch lÞch sö vµ kh«ng ngõng t¸i hiÖn b¶n th©n m×nh, tù gi¸o dôc b¶n th©n víi tc¸ch lµ con ng-êi. Tiªu chuÈn lÞch sö cho phÐp ng-êi ta ph©n biÖt con ng-êi- ®ã
lµ s¶n xuÊt ra c«ng cô lao ®éng còng b»ng chÝnh c«ng cô. §ång thêi tiÒn ®Ò tuyÖt
®èi vµ ®iÒu kiÖn cña v¨n ho¸ con ng-êi lµ giíi tù nhiªn mµ con ng-êi dïng ®Ó
x©y dùng nÒn v¨n hãa cña m×nh b»ng c¸ch chinh phôc tù nhiªn mét c¸ch s¸ng
t¹o. Con ng-êi x· héi lµ kÎ s¸ng t¹o ra lÞch sö, s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh. ChÝnh
v× vËy, con ng-êi hoµn toµn mang tÝnh x· héi.
VËy th× trong ®êi sèng x· héi con ng-êi cã vai trß g×?
H¬n mét tr¨m n¨m tr-íc, khi kh¼ng ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña x·
héi loµi ng-êi lµ sù thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, C¸c M¸c
®· nãi tíi viÖc lÊy sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng-êi lµm th-íc ®o chung cho
sù ph¸t triÓn x· héi. C¸c M¸c cho r»ng, xu h-íng chung cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn
lÞch sö ®-îc quy ®Þnh bëi sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt bao gåm con ng-êi
vµ nh÷ng c«ng cô lao ®éng do con ng-êi t¹o ra. Sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n
xuÊt tù nã ®· nãi lªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi qua viÖc con ng-êi chiÕm lÜnh
vµ sö dông ngµy cµng nhiÒu lùc l-îng tù nhiªn víi t- c¸ch lµ c¬ së vËt chÊt cho
ho¹t ®oäng sèng cña chÝnh con ng-êi. Chóng ta biÕt r»ng s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh
ho¹t ®éng thùc tiÔn c¬ b¶n cña con ng-êi nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cña
m×nh. S¶n xuÊt quyÕt ®Þnh nhu cÇu nh-ng kh«ng cã nhu cÇu th× còng kh«ng cã
s¶n xuÊt. Nhu cÇu cña con ng-êi t¨ng lªn kh«ng ngõng, do ®ã mµ con ng-êi lu«n
lu«n ph¸t triÓn s¶n xuÊt v× muèn n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l-îng, hiÖu qu¶ cña
s¶n xuÊt, gi¶m nhÑ lao ®éng. V× vËy cã thÓ nãi, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, tr-íc
hÕt vµ quan träng h¬n c¶ lµ ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt, bé ãc vµ bµn tay con
ng-êi kh«ng ngõng hoµn thiÖn. Sù hoµn thiÖn cña bé ãc lµ c¬ së, lµ nguån vËt
chÊt v« tËn cho nh÷ng ho¹t ®éng ngµy cµng phøc t¹p, tinh vi, ®a d¹ng, phong phó
cña con ng-êi, ®-a ®Õn sù thay ®æi liªn tôc c¬ së vËt chÊt vµ kü thuËt cña x· héi.
Sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn kh«ng ngõng cña trÝ tuÖ con ng-êi ®· ®-îc thÓ hiÖn b»ng
viÖc truyÒn ®¹t, tµng tr÷ nh÷ng tri thøc lý luËn vµ kinh nghiÖm tõ thÕ hÖ nµy sang
thÕ hÖ kh¸c vµ ®-îc ghi nhËn nh©n c¸ch cô thÓ, tr-íc hÕt ë sù biÕn ®æi cña c«ng
cô s¶n xuÊt. Hay nãi c¸ch kh¸c, søc m¹nh trÝ tuÖ con ng-êi kh«ng ngõng ®-îc
vËt thÓ ho¸ trong c«ng cô s¶n xuÊt, trong lùc l-îng s¶n xuÊt nãi chung. TÝnh v«
tËn cña trÝ tuÖ con ng-êi ®-îc biÓu hiÖn ë sù biÕn ®æi kh«ng ngõng ë tÝnh ®a
d¹ng, phong phó v« cïng tËn cña c«ng cô s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
x· héi. Nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng lùc l-îng s¶n xuÊt ®· vµ ®ang diÔn ra trong lÞch
sö x· héi loµi ng-êi lµ nh÷ng nÊc thang ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn ngµy cµng cao h¬n
cña c«ng cô s¶n xuÊt: tõ löa ®Õn c«ng cô s¶n xuÊt thñ c«ng, råi c«ng cô c¬ khÝ
m¸y mãc vµ c«ng nghÖ trÝ tuÖ ngµy nay.. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chøng tá r»ng con
ng-êi víi bµn tay vµ khèi ãc cña m×nh lµ nh©n tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc
l-îng s¶n xuÊt.
Nh-ng bªn c¹nh vai trß con ng-êi lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt, lµ yÕu
tè hµng ®Çu ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong lùc l-îngs¶n xuÊt cña x· héi, con
ng-êi cßn lµ chñ thÓ ho¹t ®éng cña qu¸ tr×nh lÞch sö. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n
xuÊt vËt chÊt, cc s¸ng t¹o ra lÞch sö cña chÝnh m×nh, s¸ng t¹o ra lÞch sö cña x· héi
loµi ng-êi. KÕt qu¶ lµ x· héi loµi ng-êi ®· b-íc tõ thêi ®¹i v¨n minh nµy sang
thêi ®¹i v¨n minh kh¸c cao h¬n, trong qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn.
MÆt kh¸c khi s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn, tÝnh chÊt x· héi hãa cña s¶n xuÊt
ngµy cµng gia t¨ng, viÖc tiÕn hµnh s¶n xuÊt tËp thÓ b»ng lùc l-îng cña toµn x·
héi vµ sù ph¸t triÓn míi cña nÒn s¶n xuÊt do viÖc ®ã mang l¹i sÏ cÇn ®Õn nh÷ng
con ng-êi hoµn toµn míi. C¸c M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n
xuÊt x± hèi tríc hÕt câ ý nghÜa l¯ “sù ph²t triÓn phong phó cña b°n chÊt con
ngéi, coi nh l¯ mèt môc ®Ých tù th©n”(6). Bëi vËy theo C¸c M¸c, ý nghÜa lÞch sö,
môc ®Ých cao c¶ cña sù ph¸t triÓn x· héi lµ ph¸t triÓn con ng-êi toµn diÖn, n©ng
cao n¨ng lùc vµ phÈm gi¸ cña con ng-êi, gi¶i phãng con ng-êi, lo¹i trõ ra khái
cuéc sèng con ng-êi mäi sù tha ho¸ ®Ó con ng-êi sèng víi cuéc sèng ®Ých thùc
cña m×nh.
Thùc tÕ ®· chøng minh, trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc, chØ cã con ng-êiyÕu tè quan träng nhÊt trong lùc l-îng s¶n xuÊt cña x· héi míi lµ nh©n tè chÝnh,
lµ nguån lùc mang tÝnh quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i. Nh-ng con ng-êi
còng lµ môc tiªu, lµ c¸i ®Ých cña sù ph¸t triÓn, sù ®æi míi nµy. Hay nãi c¸ch
kh¸c, c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc mµ cô thÓ lµ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ
do con ng-êi, phô thuéc vµo con ng-êi vµ v× con ng-êi.
ch-¬ng II
con ng-êi viÖt nam trong sù nghiÖp
c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc
Quan niÖm ®¬n gi°n nhÊt vÒ c«ng nghiÖp ho² cho r´ng “ c«ng nghiÖp ho² l¯
®-a ®Æc tÝnh c«ng nghiÖp cho mét ho¹t ®éng, trang bÞ ( cho mét vïng, mét n-íc),
c¸c nh¯ m²y, c²c lo³i c«ng nghiÖp...” Quan niÖm mang tÝnh triÕt tù n¯y ®îc
h×nh thµnh trªn c¬ së kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh lÞch sö c«ng nghiÖp ho¸ ë
c¸c n-íc T©y ¢u, B¾c Mü.
Nghiªn cøu ®Þnh nghÜa ph¹m trï c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c nhµ kinh tÕ Liªn
X« (cò) ta thÊy trong cuèn gi¸o khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña Liªn X« ®-îc dÞch
sang tiÕng ViÖt Nam 1958, ngéi ta ®± ®Þnh nghÜa “ c«ng nghiÖp ho² XHCN l¯
ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp, tr-íc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng, sù ph¸t triÓn Êy cÇn
thiÕt cho viÖc c¶i t¹o toµn bè nÒn kinh tÕ quçc d©n trªn c¬ sê kü thuËt tiªn tiÕn.”
Quan ®iÓm c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp,
tr-íc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng cña c¸c nhµ kinh tÕ häc Liªn X« ®· ®-îc chóng ta
tiÕp nhËn thiÕu sù ph©n tÝch khoa häc ®èi víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n-íc ta. Cuèn
“ Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt” ®± gi°i thÝch c«ng nghiÖp ho² l¯ qu² tr×nh x©y dùng nÒn s°n
xuÊt c¬ khÝ lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®Æc biÖt c«ng
nghiÖp nÆng, dÇn tíi sù t¨ng nhanh tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng vµ
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Trªn thùc tÕ, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt n-íc nh÷ng n¨m 60, ta ®· m¾c ph¶i sai lÇm ®ã, kÕt qu¶ lµ nÒn kinh tÕ vÉn
kh«ng tho¸t khái nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu, n«ng nghiÖp l¹c hËu, kÕt cÊu h¹ tÇng
yÕu kÐm... MÆc dï kh«ng ®¹t ®-îc môc tiªu nh-ng còng chÝnh nhê c«ng nghiÖp
ho¸ mµ n-íc ta ®É x©y dùng ®-îc mét sè c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt ®Þnh, t¹o ra
tiÒm lùc vÒ kinh tÕ-quèc phßng, phôc vô chiÕn tranh, ®¶m b¶o ®-îc phÇn nµo ®êi
sèng nh©n d©n.
N¨m 1963, tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn hiÖp quèc ( UNIDO) ®·
®a ra mèt ®Þnh nghÜa: “c«ng nghiÖp ho² l¯ mèt qu² tr×nh ph²t triÓn kinh tÕ,
trong qu¸ tr×nh nµy, mét bé phËn ngµy cµng t¨ng c¸c nguån cña c¶i quèc d©n
®-îc ®éng viªn ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu ngµnh ë trong n-íc víi kü
thuËt hiÖn ®¹i. §Æc ®iÓm cña c¬ cÊu kinh tÕ nµy lµ cã mét bé phËn lu«n thay ®æi
®Ó s¶n xuÊt ra t- liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng vµ cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho toµn
bé nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn víi nhÞp ®é cao, ®¶m b¶o ®¹t tíi sù tiÕn bé cña nÒn kinh
tÕ v¯ x± hèi.” Theo quan ®iÓm n¯y, qu² tr×nh c«ng nghiÖp ho² nh´m thùc hiÖn
nhiÒu môc tiªu chø kh«ng ph¶i chØ nh»m mét môc tiªu kinh tÕ-kü thuËt.
Cßn theo quan niÖm míi phï hîp víi ®iÒu kiÖn n-íc ta th× c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ g¾n liÒn víi ®æi míi c«ng
nghÖ, x©y dùng c¬ cÊu vËt chÊt-kü thuËt, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi
tõ tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp sang tr×nh ®é c«ng nghÖ cao h¬n, nhê ®ã mµ t¹o ra sù
t¨ng tr-ëng bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶ cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Nãi tãm l¹i ®ã lµ sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt tõ thÊp ®Õn cao, tõ ch-a
hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn. Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ lµ nh»m ph¸t triÓn kinh
tÕ-x· héi, ®-a n-íc ta theo kÞp c¸c n-íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi.
Sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ngoµi m«i
tr-êng chÝnh trÞ æn ®Þnh, ph¶i cã c¸c nguån lùc cÇn thiÕt nh-: nguån lùc con
ng-êi, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, vÞ trÝ ®Þa lý, nguån lùc
n-íc ngoµi. C¸c nguån lùc nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, cïng tham gia vµo
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh-ng møc ®é t¸c ®éng vµ vai trß cña
chóng ®èi víi toµn bé qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng gièng nhau,
trong ®ã nguån lùc con ng-êi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh.
Vai trß cña nguån lùc con ng-êi quan träng nh- thÕ nµo ®· ®-îc chøng minh
trong lÞch sö kinh tÕ cña nh÷ng n-íc t- b¶n ph¸t triÓn nh- NhËt B¶n, Mü,... nhiÒu
nhµ kinh doanh n-íc ngoµi khi ®Õn tham quan NhËt B¶n th-êng chØ chó ý ®Õn kü
thuËt, m²y mâc v¯ coi ®â l¯ nguyªn nh©n t³o nªn “kú tÝch NhËt B°n”. Nhng hã
®· nhÇm, chÝnh ng-êi NhËt B¶n còng kh«ng quan niÖm nh- vËy. Ng-êi NhËt cho
r»ng kü thuËt vµ c«ng nghÖ cã vai trß rÊt to lín nh-ng kh«ng ph¶i lµ yÕu tè quyÕt
®Þnh nhÊt. YÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt dÉn ®Õn thµnh c«ng cña hä lµ con ng-êi. Cho
nªn hä ®· tËp trung cao ®é vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®éc ®¸o ph¸t triÓn yÕu tè con
ng-êi.
Ngµy nay ®èi víi nh÷ng n-íc l¹c hËu ®i sau, kh«ng thÓ ph¸t triÓn nhanh
chãng nÕu kh«ng tiÕp thu nh÷ng tiÕn bé khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i
cña c¸c n-ícph¸t triÓn. Nh-ng kh«ng ph¶i cø nhËp c«ng nghÖ tiªn tiÕn b»ng mäi
gi¸ mµ kh«ng cÇn tÝnh ®Õn yÕu tè con ng-êi. CÇn nhí r»ng, c«ng nghÖ tiªn tiÕn
cña n-íc ngoµi khi ®-îc tiÕp thu sÏ ph¸t huy t¸c dông tèt hay bÞ l·ng phÝ, thËm
chÝ bÞ ph¸ ho¹i lµ hoµn toµn phô thuéc vµo yÕu tè con ng-êi khi sö dông chóng.
NhiÒu c«ng ty chØ chó ý ®æi míi kü thuËt vµ c«ng nghÖ nh-ng v× kh«ng chó ý ®Õn
yÕu tè con ng-êi nªn ®Òu thÊt b¹i. ¤ng Victor S.L.Tan, gi¸m ®èc cña Ohostate
University ®± viÕt: “§iÒu mØa mai lín nhÊt cßn l¯ ê chæ, trong câ nhiÒu c«ng ty
®· cè thùc hiÖn ®æi míi, nh-ng l¹i cã Ýt c«ng ty thùc hiÖn ®ñ møc ®Ó ®¹t tíi thµnh
c«ng. NhiÒu c«ng cuéc ®æi míi ®· tiÕn hµnh nh-ng thÊt b¹i v× c¸c c«ng ty ®ã ®·
kh«ng ®-a vµo cÊu t¹o cña kÕ ho¹ch ®æi míi hoÆc ch-¬ng tr×nh ®æi míi cña hä
mét nh©n tè khã nhÊt ®Ó thµnh c«ng- con ngéi.”
Nh- mäi quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ë ViÖt Nam còng ph¶i phô thuéc vµo nguån lùc con ng-êi vµ do nguån
lùc nµy quyÕt ®Þnh. Bëi v×:
Thø nhÊt, c¸c nguån lùc kh¸c nh- vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý... tù
nã chØ tån t¹i d-íi d¹ng tiÒm n¨ng. Chóng chØ ph¸t huy t¸c dông vµ cã ý nghÜa
tÝch cùc x· héi khi ®-îc kÕt hîp víi nguån lùc con ng-êi th«ng qua ho¹t ®éng cã
ý thøc cña con ng-êi. Bëi lÏ, con ng-êi lµ nguån lùc duy nhÊt biÕt t- duy, cã trÝ
tuÖ v¯ câ ý chÝ, biÕt “lîi dông” c²c nguän lùc kh²c, g¾n chóng kÕt l³i víi nhau,
t¹o thµnh mét søc m¹nh tæng hîp, cïng t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸. C¸c nguån lùc kh¸c lµ nh÷ng kh¸ch thÓ chÞu sù c¶i t¹o, khai th¸c
cña con ng-êi, hÕt th¶y chóng ®Òu phôc vô cho nhu cÇu, lîi Ých cña con ng-êi,
nÕu con ng-êi biÕt c¸ch t¸c ®éng vµ chi phèi. V× thÕ trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh
lùc lîng s°n xuÊt, ngéi lao ®èng l¯ yÕu tç quan trãng nhÊt, l¯ “lùc lîng s°n
xuÊt h¯ng ®Çu cña to¯n nh©n lo³i”.
Ch¼ng h¹n nh- vèn còng lµ mét nguån lùc ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ nh-ng vèn chØ trë thµnh nguån lùc quan träng vµ cÊp thiÕt cña sù
ph¸t triÓn khi nã n»m trong tay nh÷ng ng-êi biÕt sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã
hiÖu qu¶ cao.
T-¬ng tù nh- vËy, sù giµu cã vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nh÷ng -u thÕ vÒ vÞ
trÝ ®Þa lý còng sÏ mÊt ý nghÜa nÕu chñ nh©n cña nã kh«ng cã n¨ng lùc khai th¸c.
Ngµy nay tr-íc xu h-íng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, sù hîp t¸c ®Çu tníc ngo¯i còng l¯ nguän lùc quan trãng, nâ t³o ra “c²i hÝch” kinh tÕ, nhÊt l¯ víi
c²c níc câ ®iÓm xuÊt ph²t thÊp, nhng søc m³nh cña “c²i hÝch” n¯y ®Õn ®©u, t²c
®éng tÝch cùc cña nã nh- thÕ nµo cßn tuú thuéc vµo yÕu tè con ng-êi khi tiÕp
nhËn nguån lùc ®ã.
XÐt ®Õn cïng nÕu thiÕu sù hiÖn diÖn cña trÝ tuÖ vµ lao ®éng cña con ng-êi th×
mãi nguän lùc ®Òu trê nªn v« nghÜa thËm chÝ kh²i niÖm “nguän lùc” còng kh«ng
cßn lý do g× ®Ó tån t¹i
Thø hai, c¸c nguån lùc kh¸c lµ h÷u h¹n, cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, trong
khi ®ã nguån lùc con ng-êi l¹i lµ v« tËn. Nã kh«ng chØ t¸i sinh vµ tù s¶n sinh vÒ
mÆt sinh häc mµ cßn tù ®æi míi kh«ng ngõng, ph¸t triÓn vÒ chÊt trong con ng-êi
x· héi, nÕu biÕt ch¨m lo, båi d-ìng vµ khai th¸c hîp lý. §ã lµ c¬ së lµm cho
n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng-êi ph¸t triÓn nh- mét qu¸
tr×nh v« tËn xÐt trªn b×nh diÖn céng ®ång nh©n lo¹i. Nhê vËy con ng-êi ®· tõng
b-íc lµm chñ tù nhiªn, s¸ng t¹o, kh¸m ph¸ ra nhiÒu nguån tµi nguyªn míi, nhiÒu
c«ng cô s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n, ®-a x· héi chuyÓn qua c¸c nÒn v¨n minh tõ
thÊp ®Õn cao.
Thø ba, trÝ tuÖ con ng-êi cã søc m¹nh v« cïng to lín mét khi nã ®-îc vËt thÓ
ho¸, trë thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Dù b¸o vÜ ®¹i nµy cña C.M¸C ®· vµ
®ang trë thµnh hiÖn thùc. Sù ph¸t triÓn nh- vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-
kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang dÉn nÒn kinh tÕ cña c¸c n-íc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn vËn ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ cña trÝ tuÖ. Giê ®©y søc m¹nh cña trÝ tuÖ ®·
®³t ®Õn møc m¯ nhé nâ con ngéi câ thÓ s²ng t³o ra nh÷ng ngéi m²y “b¾t
chíc” hay “phàng theo” nh÷ng ®Æc tÝnh trÝ tuÖ cña chÝnh con ngéi. Rá r¯ng l¯
b»ng nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do chÝnh bµn tay khèi ãc con ng-êi lµm
ra mµ ngµy nay nh©n lo¹i ®ang chøng kiÕn nh÷ng biÕn ®æi thÇn kú trong lÞch sö
ph¸t triÓn cña m×nh.
Thø t-, kinh nghiÖm cña nhiÒu n-íc vµ thùc tiÔn cña chÜnh n-íc ta cho thÊy
sù thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc
ho¹ch ®Þnh ®-êng lèi, chÝnh s¸ch còng nh- tæ chøc thùc hiÖn, nghÜa lµ phô thuéc
vµo n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng-êi. §èi víi nh÷ng nÒn
kinh tÕ n«ng nghiÖp ch-a c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt sè l-îng cña nguån nh©n lùc
cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v× nã qui ®Þnh quy m« cña thÞ tr-êng. Nh-ng khi tiÕn
hµnh c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt chÊt l-îng, c¬ cÊu vµ c¬ chÕ sö dông nguån nh©n
lùc l¹i quan träng h¬n. C¬ cÊu lao ®éng cÇn cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i
bao gåm: c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c häc gi¶, c¸c nhµ
kinh doanh, c¸c nhµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c c«ng nh©n lµnh nghÒ... kh«ng cã
c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c häc gi¶ tµi ba th× khã cã thÓ cã ®-îc nh÷ng chiÕn l-îc,
chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®óng ®¾n; kh«ng cã c¸c nhµ kinh doanh lçi l¹c th× còng sÏ
kh«ng cã ng-êi sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn, nh©n lùc, c«ng
nghÖ. Sù thiÕu v¾ng hay kÐm cái cña mét trong c¸c bé phËn cÊu thµnh nh©n lùc
trªn ®©y sÏ cã h¹i cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc.
Qua toµn bé ph©n tÝch trªn cã thÓ kÕ luËn r»ng nguån lùc con ng-êi lµ nguån
lùc cã vai trß quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt n-íc. Do vËy, muèn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng th× ph¶i
®æi míi c¬ b¶n c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t- cho c¸c ngµnh khoa häc, v¨n ho¸, gi¸o dôc,
y tÕ ë ViÖt Nam nh»m ph¸t triÓn nguån lùc con ng-êi cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸. §©y lµ nhiÖm vô lín nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn
nay.
Cã rÊt nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng cuéc c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc víi nguån lùc chñ ®¹o lµ con ng-êi. VËy trong
c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam h«m nay, Víi nh÷ng thÕ m¹nh vµ nh÷ng h¹n chÕ
cña m×nh con ng-êi ViÖt Nam cã thùc hiÖn ®-îc vai trß cña m×nh hay kh«ng?
Tr-íc hÕt ta t×m hiÓu xem nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
g× ®Ó ph¸t huy vµ nh÷ng h¹n chÕ g× cÇn ph¶i kh¾c phôc.
Nh÷ng thÕ m¹nh ph¶i nãi ®Õn ®ã lµ:
Thø nhÊt, theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Bé L§ TBXH c«ng bè ngµy 25 th¸ng 10
c¶ n-íc hiÖn cã 39.489 ngh×n ng-êi tõ 15 tuæi trë lªn ®ang cã viÖc lµm æn ®Þnh,
khu vùc thµnh thÞ 9.182 ngh×n ng-êi, khu vùc n«ng th«n cã 30.307 ngh×n ng-êi.
Nh- vËy tØ lÖ lao ®éng cã viÖc lµm: 97,24% tØ lÖ thÊt nghiÖp 2,76%
Thø hai, ViÖt Nam cã tû träng t-¬ng ®èi cao vÒ lao ®éng trÎ, phÇn lín cã häc
vÊn phæ th«ng, ngay c¶ ë n«ng th«n. §©y lµ mét tiÒn ®Ò quan träng t¹o ®iÒu kiÖn
tiÕp thu c¸c kiÕn thøc kü n¨ng nghÒ nghiÖp, kÓ c¶ nh÷ng ngµnh nghÒ míi. Lùc
l-îng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô ®-îc ®µo t¹o t-¬ng ®èi lín (so
víi c¸c n-íc cã thu nhËp nh- n-íc ta). TÝnh ®Õn n¨m 2001 lùc l-îng lao ®éng cã
chuyªn m«n kü thuËt lªn tíi 22,2% cã kho¶ng gÇn 1 triÖu ng-êi tèt nghiÖp §¹i
häc, Cao ®¼ng ®ã cßn ch-a kÓ tíi 120.000 ng-êi cã b»ng th¹c sü vµ tiÕn sü.
Thø ba, chóng ta cã mét l-îng t-¬ng ®èi lín ng-êi ViÖt sèng ë n-íc ngoµi,
tËp trung chñ yÕu ë ch©u ¢u, ch©u Mü vµ ¤xtraylia; trong ®ã tØ lÖ ng-êi cã tr×nh
®é cao vÒ chuyªn m«n vµ nghiÖp vô lµ ®¸ng kÓ ( trªn 300000 ng-êi). §©y lµ mét
nguån lùc quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn ®Êt n-íc, lµ cÇu nèi gi÷a ViÖt Nam vµ
thÕ giíi vÒ mÆt chuyÓn giao tri thøc, c«ng nghÖ vµ c¸c quan hÖ quèc tÕ.
Thø t-, ®ã lµ b¶n tÝnh hiÕu häc, th«ng minh cÇn cï lao ®éng cña con ng-êi
ViÖt Nam. TruyÒn thèng ®ã cÇn ®-îc nu«i d-ìng vµ ph¸t huy lµm c¬ së cho viÖc
n¾m b¾t, tiÕp thu vµ vËn dông mét c¸ch nhanh chãng, s¸ng t¹o nh÷ng ph¸t minh,
s¸ng kiÕn khoa häc cña nh©n lo¹i phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi
cña ®Êt n-íc. TÝnh céng ®ång, ý thøc tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång ®-îc ph¸t huy
m¹nh mÏ sÏ cã thÓ hç trî ®¾c lùc kh«ng chØ cho viÖc truyÒn b¸ tay nghÒ, kinh
nghiÖm nghÒ nghiÖp mµ cßn cã thÓ gióp nhau c¶ vÒ vèn liÕng, t¹o dùng vµ ph¸t
triÓn c¬ nghiÖp, hç trî nhau t×m kiÕm c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn lµm gi¶m søc
Ðp vÒ lao ®éng hiÖn nay. D©n téc ViÖt Nam cßn cã truyÒn thèng biÕt chÞu ®ùng
gian khæ ®Ó tiÕt kiÖm, tÝch luü cho ®Çu t- më réng, t¹o dùng c¬ ®å cho m×nh vµ
cho nÒn kinh tÕ n-íc nhµ nãi chung.
Nh-ng bªn c¹nh ®ã, nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam cã nh÷ng h¹n chÕ,nh÷ng
®iÓm yÕu kÐm sau ®©y:
Thø nhÊt, sè ng-êi lao ®éng ®-îc ®µo t¹o qu¸ Ýt chØ chiÕm 20% tæng sè lao
®éng. 77,71% lao ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ång nghÜa víi con sè trªn lµ tû lÖ
qua ®µo t¹o hÕt søc h¹n chÕ . ¦íc tÝnh hiÖn nay n-íc ta sè lao ®éng ch-a qua ®µo
t¹o chiÕm 51,74% (häc vÊn tõ tiÓu häc trë xuèng). V× vËy trong n«ng nghiÖp
mét lao ®éng cña ta chØ nu«i ®-îc 3 ®Õn 5 ng-êi, trong khi chØ sè nµy ë c¸c n-íc
ph¸t triÓn lµ 20 ®Õn 30 ng-êi. §©y lµ trë ng¹i lín nhÊt khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp
ho¸ trong n«ng nghiÖp trong kinh tÕ n«ng th«n nãi riªng vµ trong c¶ nÒn kinh tÕ
ViÖt Nam nãi chung.
Thø hai, ®éi ngò c¸n bé khoa häc trÎ qu¸ Ýt. Qua ®iÒu tra ë 17 tr-êng ®¹i häc
th× sè c¸n bé gi¶ng d¹y d-íi 35 tuæi chØ cã 8%. PhÇn lín nh÷ng tri thøc cã tr×nh ®é trªn
®¹i häc ®ang lµ nh÷ng chuyªn gia ®Çu ngµnh ®· ë ®é tuæi 55 ®Õn 60. H¬n 60% phã tiÕn
sÜ vµ tiÕn sÜ, h¬n 70% gi¸o s- vµ h¬n 90% gi¸o s- ®Òu ë ®é tuæi nµy.Trong khi ®ã sinh
viªn giái sau khi tèt nghiÖp ®Òu kh«ng muèn ë l¹i tr-êng. V× vËy viÖc chuÈn bÞ cho ®éi
ngò trÝ thøc kÕ cËn sÏ gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n.
Thø ba, viÖc bè trÝ sö dông c¸n bé cßn nhiÒu viÖc bÊt hîp lý gi÷a c¸c vïng, c¸c
ngµnh: 80% c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ lµm viÖc t¹i Hµ Néi, ë thµnh phè Hå ChÝ
Minh chØ cã 12%. §a sè c¸c c¸n bé khoa häc cña ta lµm viÖc trong c¸c viÖn
nghiªn cøu, c¸c tr-êng häc, cßn trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt th× rÊt Ýt Ch¼ng
h¹n, trong c¸c ngµnh n«ng l©m ng- nghiÖp chØ cã 8,1% c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i
häc vµ 6,49% c¸n bé cã tr×nh ®é sau ®¹i häc. Trong khi cã tíi 34% c¸n bé cã
tr×nh ®é ®¹i häc vµ 55,47% tr×nh ®é sau ®¹i häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh khoa
häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi. Nh×n vµo mét sè n-íc trong khu vùc, c¸n bé
khoa häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt chiÕm tØ lÖ rÊt cao nh- Th¸i Lan:
58%, HµnQuèc: 48%, NhËt B¶n: 64%. ChÝnh viÖc ph©n bè lùc l-îng lao ®éng
kh«ng hîp lý nµy g©y nªn hiÖn t-îng thõa thiÕu gi¶ t¹o, g©y ra n¹n thÊt nghiÖp
®Æc biÖt trong lao ®éng tri thøc. Qua ®iÒu tra, trªn c¶ n-íc sè sinh viªn ra tr-êng
cã viÖc lµm chiÕm 70%. Trong khi ®ã nhiÒu vïng, nhiÒu miÒn nhÊt lµ miÒn nói
vïng s©u vïng xa l¹i thiÕu c¸n bé khoa häc kü thuËt. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ
mét mÆt do sinh viªn ra tr-êng muèn ë l¹i c«ng t¸c t¹i c¸c thµnh phè, khu c«ng
nghiÖp, n¬i kinh tÕ ph¸t triÓn ®Ó cã thu nhËp cao h¬n vµ ®iÒu kiÖn viÖc lµm tèt
h¬n, mÆt kh¸c chóng ta ch-a cã chÝnh s¸ch thu hót ®Ó ®iÒu chØnh sù ph©n bè nµy.
Thø t-, thÓ chÊt, søc khoÎ cña thanh niªn ViÖt Nam cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ. Sù
ph¸t triÓn vÒ ph-¬ng diÖn sinh lý vµ thÓ lùc d-êng nh- ch÷ng l¹i.
Thø n¨m, ng-êi lao ®éng n-íc ta nãi chung ch-a cã nÕp lao ®éng c«ng
nghiÖp, quen theo kiÓu s¶n xuÊt nhá, lao ®éng gi¶n ®¬n cßn gß bã trong nÕp sèng
ph-¬ng ®«ng, cha truyÒn con nèi. ChÝnh v× thÕ mµ cho tíi tËn thÕ kû 20 c«ng cô
lµm viÖc ë c¸c bÔ lß rÌn B¾c Ninh vÉn kh«ng kh¸c bao nhiªu víi c«ng cô ®· rÌn
cµy cuèc vµ vò khÝ ®¸nh giÆc ¢n thêi Th¸nh Giãng, c¸c c« g¸i Hµ §«ng vÉn dÖt
lôa trªn c¸c khung cöi mµ c¸ch ®©y 900 n¨m c¸c c« g¸i triÒu Lý ®· sö dông.
Trªn ®©y lµ nh÷ng ®iÓm trong nguån lùc con ng-êi ë ViÖt Nam víi nh÷ng thÕ
m¹nh còng nh- c¸c mÆt h¹n chÕ. Ph¶i cã nh÷ng nè lùc phi th-êng b»ng hµnh
®éng thùc tiÔn trong viÖc huy ®éng vµ sö dông nguån lùc nµy th× c«ng nghiÖp ho¸
hiÖn ®¹i ho¸ míi cã thÓ thµnh c«ng. §ã còng lµ lý do v× sao nhiÒu nhµ khoa häc
kªu gãi ph°i tiÕn h¯nh mèt cuèc “c²ch m³ng con ngéi” m¯ thùc chÊt l¯ c²ch
m³ng vÒ chÊt lîng nguän lao ®èng. “C²ch m³ng con ngéi” víi c«ng nghiÖp
ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt, gi÷a chóng cã mèi
quan hÖ biÖn chøng víi nhau. Bêi vËy, mæi bíc tiÕn lªn cña cuèc “c²ch m³ng
con ngéi” sÏ ®em l³i nh÷ng th¯nh tùu to lín cho qu² tr×nh c«ng nghiÖp ho² hiÖn
®¹i ho¸ vµ ng-îc l¹i.
Thùc chÊt c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c vÒ con ng-êi lµ sù ph¸t triÓn tù do
cña mçi con ng-êi lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña mäi ng-êi. X· héi
loµi ng-êi chØ ®-îc ph¸t triÓn khi ph¸t triÓn tèi ®a tõng c¸ nh©n. VÊn ®Ò ph¸t triÓn
c¸ nh©n kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò lý thuyÕt mµ lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong thùc tiÔn x·
héi ta ngay tõ h«m nay. Cô thÓ ®Ó c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ cÇn ph¶i tiÕn
h¯nh mèt cuèc “c²ch m³ng con ngéi” nh´m t³o ra mèt sç lîng lín c²c nh¯
khoa häc mét ®éi ngò ®«ng ®¶o c¸c nh©n viªn kü thuËt cã tr×nh ®é tri thøc t-¬ng
®èi cao vµ nh÷ng ng-êi lao ®éng lµnh nghÒ. §iÒu ®ã ®ßi hái sù nghiÖp gi¸o dôc
båi d-ìng nh©n tµi ph¶i ph¸t triÓn t-¬ng øng.
Thö nh×n vµo lÞch sö kinh tÕ cña mét sè n-íc t- b¶n ph¸t triÓn, ta thÊy nãi
chung nh÷ng n-íc nµy ®Òu rÊt coi träng c«ng t¸c gi¸o dôc. Ch¼ng h¹n thêi kú
®Çu sau chiÕn tranh, kinh tÕ NhËt b¶n bÞ ph¸ ho¹i nÆng nÒ, tµi chÝnh quèc gia v«
cïng nguy ngËp nh-ng chÝnh phñ NhËt b¶n kh«ng hÒ gi¶m chi phÝ gi¸o dôc, tû
träng kinh phÝ gi¸o dôc lu«n chiÕm 20% trë lªn trong kinh phÝ hµnh chÝnh cña
NhËt cßn ë Mü n¨m 1985 chi tiªu nhµ n-íc cho gi¸o dôc chiÕm 4,2% GDP vµ
chiÕm 12,8% chi0 tiªu cña nhµ n-íc. Thùc tÕ ®· chøng minh, ë Mü nÕu ®Çu tcho gi¸o dôc 1$ th× sÏ l·i 4$, cßn ë NhËt th× 1$ sÏ l·i 10$.
Thùc ra kh«ng chØ cã c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn nh×n thÊy vai trß cña gi¸o
dôc trong ph¸t triÓn kinh tÕ mµ mét sè n-íc §«ng nam ¸ còng ®· nhËn thøc ®-îc
vÊn ®Ò nµy. Vµ kÕt qu¶ lµ sù ra ®êi cña nh÷ng n-íc c«ng nghiÖp míi ë ch©u ¸.
Suèt 40 n¨m qua, c¸c n-íc nµy ®· ®Çu t- cho gi¸o dôc ngµy mét t¨ng. Tû lÖ chi
tiªu cho gi¸o dôc trong ng©n s¸ch nhµ n-íc ë céng hßa TriÒu Tiªn n¨m 1972 lµ
13,9%, n¨m 1981 t¨ng 17,9%, n¨m 1983 t¨ng lªn 21,6%. Trong 30 n¨m tõ 1952
®Õn 1981 ë §µi Loan tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm quèc d©n t¨ng 26,43 lÇn nh-ng kinh
phÝ gi¸o dôc t¨ng h¬n 90 lÇn. HoÆc nh- ë Singapore, hiÖn nay kinh phÝ gi¸o dôc
chiÕm 4% gi¸ trÞ GDP, mÊy n¨m n÷a sÏ lªn ®Õn kho¶ng 6% ngang víi møc cña
c¸c n-íc ph¸t triÓn ph-¬ng T©y. Nh÷ng con sè, ë mét møc ®é nµo ®ã tù nã ®·
gi¶i thÝch r»ng kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ trong mét têi gian dµi mét lo¹t c¸c
n-íc quanh ta ®± v¬n lªn trê th¯nh “ nh÷ng con räng ch©u ²”.
§ã lµ do kinh nghiÖm cña c¸c n-íc ®i tr-íc, cßn ë ViÖt Nam th× sao?
Trong nhiÒu n¨m qua, nhµ n-íc ta ®· chó ý ph¸t triÓn nguån lùc con ng-êi
b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p kÞp thêi, kh¸ hîp lý tuy kh«ng tr¸nh khái mét
sè h¹n chÕ do ®iÒu kiÖn kinh tÕ h¹n hÑp.
Thö ®i s©u vµo mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã- chÝnh s¸ch ph¸t triÓn gi¸o
dôc -®¯o t³o; tõ ®â rót ra nhËn xÐt, t×m ra bíc ®i tiÕp theo ®Ó ho¯n th¯nh cuèc “
c²ch m³ng con ngéi” ê ViÖt Nam. Câ thÓ kh¸i qu¸t t×nh h×nh gi¸o dôc ë ViÖt
Nam nh- sau:
Tr¶i qua 15 n¨m ®æi míi, sù nghiÖp gi¸o dôc - ®µo t¹o n-íc ta cã b-íc ph¸t triÓn
vÒ quy m«, chÊt l-îng, h×nh thøc ®µo t¹o c¬ së vËt chÊt. Tr×nh ®é d©n trÝ vµ chÊt
l-îng nguån nh©n lùc ®-îc n©ng lªn ®¸ng kÓ.
Quy m« gi¸o dôc - ®µo t¹o ®-îc n©ng tiÕp tôc më réng ë tÊt c¶ c¸c bËc häc,
ngµnh häc, ®¸p øng nhu cÇu häc tËp ngµy cµng lín cña nh©n d©n. HiÖn nay gÇn
94% d©n c- tõ 15 tuæi trë lªn biÕt ch÷; tÊt c¶ c¸c tØnh, thµnh phè trong c¶ n-íc
®Òu ®¹t chuÈn quèc gia vÒ xo¸ mï ch÷ vµ phæ cËp tiÓu häc. Mét sè tØnh vµ thµnh
phè ®· vµ ®ang tiÕn tíi ®¹t chuÈn phæ cËp trung häc c¬ së. Sè n¨m ®i häc trung
b×nh cña d©n c- ®¹t 7,3. N¨m häc 2000 - 2001 c¶ n-íc cã 17.866.673 hãc sinh
phæ th«ng, sè sinh viªn trªn v¹n d©n ®¹t 118 ng-êi. §· ®µo t¹o ®-îc mét lùc
l-îng lao ®éng cã chuyªn m«n kü thuËt kho¶ng 8 triÖu ng-êi, chiÕm 18,3% trong
tæng sè 43,8 triÖu lao ®éng c¶ n-íc. Sè ng-êi häc vÒ tin häc, ngo¹i ng÷, nghiÖp
vô qu¶n lý ph¸t triÓn nhanh.
ChÊt l-îng gi¸o dôc - ®µo t¹o cã chuyÓn biÕn b-íc ®Çu. Tr×nh ®é hiÓu biÕt,
n¨ng lùc tiÕp cËn tri thøc míi cña mét bé phËn häc sinh, sinh viªn ngµy cµng
®-îc n©ng cao. Sè häc sinh phæ th«ng ®¹t c¸c gi¶i quèc gia vµ quèc tÕ theo mét
sè m«n häc ngµy cµng t¨ng, kh¼ng ®Þnh tiÒm n¨ng trÝ tuÖ to lín cña häc sinh
n-íc ta. NhiÒu sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc, cao ®¼ng cã hoµi b·o lËp th©n, lËp
nghiÖp vµ cã tinh thÇn tù lËp, n¨ng ®éng. Mét sè ngµnh khoa häc c¬ b¶n vµ khoa
häc c«ng nghÖ ®· n©ng cao mét b-íc chÊt l-îng ®µo t¹o.
C¬ së vËt chÊt kü thuËt c¸c tr-êng ®-îc n©ng c¸p, c¶i thiÖn. Sè tr-êng líp
®-îc x©y dùng khang trang ngµy cµng nhiÒu. M¹ng l-íi tr-êng phæ th«ng phñ
®-îc hÇu hÕt c¸c ®Þa bµn d©n c-, t¹o thuËn lîi cho ng-êi häc. M¹ng l-íi c¸c
tr-êng ®¹i häc, cao ®¼ng, trung häc chuyªn nghiÖp tõng b-íc s¾p sÕp l¹i. HÖ
thèng c¸c c¬ së ®µo t¹o nghÒ ph¸t triÓn réng kh¾p. Gi¸o dôc ë c¸c vïng d©n téc
thiÓu sè cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, ®· thµnh lËp trªn 100 tr-êng d©n téc néi
tró.
C«ng t¸c x· héi gi¸o dôc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®em l¹i kÕt qu¶ b-íc
®Çu. C¸c lùc l-îng x· héi tham gia ngµy cµng tÝch cùc vµo viÖc huy ®éng trÎ ®Õn
tr-êng, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña tr-êng häc, ®ãng gãp kinh phÝ cho gi¸o dôc
®µo t¹o d-íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Tû lÖ häc sinh, sinh viªn ngoµi c«ng lËp
trong tæng sè häc sinh, sinh viªn ngµy cµng t¨ng ( n¨m häc 2000 -2001 chiÕm
66% trÎ em nhµ trÎ,50,5% häc sinh mÉu gi¸o, 0,3% häc sinh tiÓu häc, 3,1 % häc
sinh trung häc c¬ së, 34,3% häc sinh trung häc phæ th«ng, 14,4% sinh viªn ®¹i
häc).
Nhê nh÷ng thµnh tùu gi¸o dôc ®µo t¹o vµ cña c¸c lÜnh vùc x· héi kh¸c mµ chØ
sè ph¸t triÓn con ng-êi ( HDI) cña n-íc ta theo b¶ng xÕp lo¹i cña ch-¬ng tr×nh
ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc (UNDP) 10 n¨m gÇn ®©y cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ: tõ
0,456 - xÕp thø 121 n¨m 1990 t¨ng lªn 0,671 - xÕp thø 108/174 b-íc vµo n¨m
2000. So víi chØ sè ph¸t triÓn kinh tÕ (GDP/ ng-êi), HDI v-ît lªn 24 bËc.
MÆc dï vËy sù nghiÖp gi¸o dôc ë ViÖt Nam cßn béc lé mét sè mÆt yÕu kÐm
nh-:
ChÊt l-îng gi¸o dôc ®µo t¹o ®¹i trµ ë c¸c cÊp bËc häc cßn thÊp. §a sè häc sinh,
sinh viªn quen c¸ch häc thô ®éng thiÕu n¨ng lùc t- duy ®éc lËp, s¸ng t¹o vµ vËn
dông kiÕn thøc, kü n¨ng vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Mét sè häc sinh,sinh viªn Ýt
quan t©m ®Õn viÖc rÌn luyÖn phÈm chÊt chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng. ThÓ lùc ®a sè
häc sinh, sinh viªn cßn yÕu. C¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o chÊt l-îng cßn bÊt
cËp nh- ®éi ngò gi¸o viªn thiÕu vÒ sè l-îng, c¬ cÊu kh«ng ®ång bé vµ chÊt l-îng
thÊp, ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc l¹c hËu, ph-¬ng tiÖn gi¶ng dËythiÕu thèn.
HiÖu qu¶ ho¹t ®éng gi¸o dôc thÊp. Tû lÖ häc sinh tèt nghiÖp cuèi cÊp so víi
nhËp häc cßn thÊp, nhÊt lµ vïng nói, vïng s©u, vïng xa (n¨m häc 1999 -2000 tû
lÖ nµy ë tiÓu häc lµ 70,9%, trung häc cã së 69,4%, trung häc phæ th«ng 78,2%).
Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o cßn thÊp lµm cho kh¶ n¨ng tiÕp thu kü thuËt c«ng
nghÖ míi gÆp nhiÒu khã kh¨n. Ch-a cã gi¶i ph¸p h÷u hiÖu trong viÖc ®µo t¹o
nh©n lùc ®Ó t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn n«ng th«n,
phôc vô sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ lao ®éng. §µo t¹o ®¹i häc vµ gi¸o dôc
nghÒ nghiÖp ch-a phï hîp víi nhu cÇu vÒ lao ®éng cña x· héi, mét sè ®¸ng kÓ
nh÷ng ng-êi tèt nghiÖp kh«ng lµm ®óng ngµnh nghÒ, thiÕu tù gi¸c, trung thùc
trong lao ®éng, thiÕu tr¸ch nhiÖm kh«ng t«n träng quy tr×nh kü thuËt tham « l·ng
phÝ nguyªn vËt liÖu.
C¬ cÊu ®µo t¹o nh©n lùc vÒ tr×nh ®é, ngµnh nghÒ vµ vïng miÒn ch-a hîp lý.
PhÇn lín häc sinh phæ th«ng chØ chän mét con ®-êng lµ häc lªn ®¹i häc, viÖc häc
nghÒ ë c¸c tr×nh ®é kh¸c cßn h¹n chÕ. ViÖc t¨ng vi m« ®µo t¹o ®¹i häc ch-a ®-îc
®Þnh h-íng vµo nhu cÇu cña x· héi. Ph©n bè häc sinh, sinh viªn theo ngµnh nghÒ,
theo vïng miÒn ch-a phï hîp víi nhu cÇu kinh tÕ x· héi cña c¶ n-íc vµ cña ®Þa
ph-¬ng, g©y nªn t×nh tr¹ng n¬i thõa n¬i thiÕu. Kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn
gi¸o dôc ®µo t¹o gi÷a c¸c vïng trong n-íc ch-a ®-îc thu hÑp.
Mét sè hiÖn t-îng tiªu cùc, thiÕu kû c-¬ng trong gi¸o dôc ®µo t¹o ch-a ®-îc
ng¨n chÆn kÞp thêi nh- : dËy thªm, häc thªm trµn lan kh«ng v× môc ®Ých gi¸o
dôc, t¨ng quy mé vÖ sinh v-ît qu¸ c¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o chÊt l-¬ng, kh«ng thùc
hiÖn nghiªm tóc quy chÕ ®µo t¹o. C¸c hiÖn t-îng mua b»ng, b¸n ®iÓm thu chi v«
nguyªn t¾c lµm ¶nh h-ëng ®Õn uy tÝn cña nhµ tr-êng. Ma tuý vµ c¸c tÖ n¹n x·
héi th©m nhËp vµo nhµ tr-êng. HiÖn t-îng gian lËn trong thi cö cßn phæ biÕn, ¶nh
h-ëng xÊu ®Õn nh©n c¸ch ng-êi häc vµ c¸n bé cña hä sau nµy.
VÒ mÆt kinh tÕ - x· héi n-íc ta cßn nghÌo, thu nhËp quèc doanh trªn ®Çu
ng-êi thÊp nguån tµi chÝnh c¬ së vËt chÊt thiÕt bÞ ®Òu thiÕu thèn trong lóc nhu
cÇu cña x· héi ®èi víi gi¸o dôc ®µo t¹o t¨ng nhanh. Nh÷ng khã kh¨n trong viÖc
c¶i c¸ch hµnh chÝnh Nhµ n-íc, qu¶n lý kinh tª, h¹n chÕ tµi chÝnh, sö dông lao
®éng, chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng... c¶n trë viÖc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ
cña gi¸o dôc ®µo t¹o.
Cã thÓ nãi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ë ViÖt Nam ®ang ®øng tr-íc nh÷ng th¸ch thøc
lín lao, tr-íc yªu cÇu ®æi míi kinh tÕ-x· héi, tr-íc yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, tr-íc søc Ðp vÒ nguy c¬ tôt hËu so víi c¸c n-íc trong khu
vùc. Trong nh÷ng n¨m tíi , gi¸o dôc ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn ®-îc c¸c môc tiªu
s¬ b¶n lµ n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc vµ båi d-ìng nh©n tµi theo
h-íng kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trong thêi gian qua, trªn c¬ së nç lùc cña b¶n
th©n vµ kinh nghiÖm, cïng sù gióp ®ì cña c¸c n-íc ph¸t triÓn.
Muèn vËy nhµ n-íc ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p phï hîp nh-:
T¨ng ng©n s¸ch gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, sö dông ng©n s¸ch ®ã mét c¸ch cã hiÖu
qu¶. N©ng tû lÖ chi cho gi¸o dôc - ®µo t¹o trong ng©n s¸ch Nhµ n-íc tõ 15% n¨m
2000 lªn 18 % n¨m 2005vµ 20% n¨m 2010.
§ång thêi, nhµ n-íc ph¶i ch¨m lo ®Õn ®êi sèng cña ®éi ngò gi¸o viªn, c¶i
thiÖn chÕ ®é tiÒn l-¬ng, t¨ng phô cÊp cho gi¸o viªn ®Ó gi¸o viªn cã thÓ n©ng cao
vÞ trÝ x· héi cña m×nh.
MÆt kh¸c, ph¶i chó ý ®µo t¹o c¸c ngµnh kü thuËt, c«ng nghÖ nhiÒu h¬n c¶ vÒ
chiÒu réng lÉn chiÒu s©u.
N©ng cao chÊt l-îng cña c¸c bËc tiÓu häc, lµm tiÒn ®Ò v÷ng ch¾n cho chÊt
l-¬ng cña c¸c cÊp häc tiÕp sau.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y míi chØ ®Ò cËp ®Õn ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o mét yÕu tè mét c¬ së ®Ó con ng-¬i ViÖt Nam cã thÓ thùc hiÖn vai trß cña m×nh.
V× vËy tån t¹i song song víi ph¸t triÓn gi¸o dôc, nhµ n-íc ta cßn ph¶i thùc hiÖn
nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch sau ®©y:
Mét lµ, c¨n cø vµo yªu cÇu ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh vµ c¸c vïng l·nh thæ,
cÇn tæ chøc bè trÝ l¹i lùc l-îng lao ®éng mét c¸ch hîp lý trªn ph¹m vi c¶ n-íc
- Xem thêm -
.PDF 
27 
435 
50 
