Tài liệu T027 các phép biện chứng

TiÓu luËn triÕt häc Môc lôc  Lêi nãi ®Çu PhÇn I- C¸c phÐp biÖn chøng tr-íc triÕt häc M¸c 1. PhÐp biÖn chøng tù ph¸t ng©y th¬ thêi cæ ®¹i Tran 2 g 3 3 1.1 TriÕt häc Trung hoa cæ ®¹i 1.2 TriÕt häc Ên §é cæ ®¹i 3 5 1.3 TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i 6 2. PhÐp biÖn chøng T©y ¢u thÕ kû XIV - XVIII 3. PhÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc PhÇn II. PhÐp biÖn chøng duy vËt hay phÐp biÖn 9 10 11 chøng M¸c – xit 1. §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cho sù ra ®êi cña 11 phÐp duy vËt biÖn chøng 2. Néi dung chÝnh cña phÐp biÖn chøng duy vËt 12 PhÇn III. PhÐp biÖn chøng duy vËt trong sù vËn 13 ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay KÕt luËn 15 Tµi liÖu tham kh¶o 16 1 TiÓu luËn triÕt häc Lêi nãi ®Çu BiÖn chøng vµ siªu h×nh lµ hai ph-¬ng ph¸p t- duy tr¸i ng-îc nhau trong triÕt häc. Ph-¬ng ph¸p siªu h×nh lµ ph-¬ng ph¸p xem xÐt sù vËt trong tr¹ng th¸i ®øng im, kh«ng vËn ®éng, t¸ch rêi c« lËp vµ t¸ch biÖt nhau. C¸ch xem xÐt cho chóng ta nh×n thÊy sù tån t¹i cña sù vËt hiÖn t-îng ë tr¹ng th¸i ®øng im t-¬ng ®èi, nh-ng nÕu tuyÖt ®èi ho¸ ph-¬ng ph¸p nµy sÏ dÉn ®Õn sai lÇm phñ nhËn sù ph¸t triÓn, kh«ng nhËn thÊy mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t-îng. Trong khi ®ã tr¸i l¹i, ph-¬ng ph¸p biÖn chøng lµ: lµ ph-¬ng ph¸p xem xÐt nh÷ng sù vËt hiÖn t-îng vµ nh÷ng ph¶n ¸nh cña chóng vµo t- duy, chñ yÕu lµ trong mèi liªn hÖ qua l¹i cña chóng, trong sù ph¸t sinh vµ sù tiªu vong cña chóng". Trong lÞch sö triÕt häc cã nh÷ng thêi gian, t- duy siªu h×nh chiÕm -u thÕ so víi t- duy biÖn chøng. Nh-ng xÐt trong toµn bé lÞch sö triÕt häc, th× phÐp biÖn chøng lu«n chiÕm 2 TiÓu luËn triÕt häc mét vÞ trÝ ®Æc biÖt trong ®êi sèng tinh thÇn x· héi. PhÐp biÖn chøng lµ mét khoa häc triÕt häc, v× vËy nã còng ph¸t triÓn tõ thÊp tíi cao mµ ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng duy vËt M¸c xÝt cña triÕt häc M¸c - Lªnin. Chñ nghÜa M¸c - Lªnin lu«n ®¸nh gi¸ cao phÐp biÖn chøng, nhÊt lµ phÐp biÖn chøng duy vËt, coi ®ã lµ mét c«ng cô t- duy s¾c bÐn ®Ó ®Êu tranh víi thuyÕt kh«ng thÓ biÕt, t- duy siªu h×nh, cñng cè niÒm tin vµo søc m¹nh vµ kh¶ n¨ng cña con ng-êi trong nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. ViÖc nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng sÏ cho chóng ta thÊy râ h¬n b¶n chÊt cña phÐp biÖn chøng vµ sù ph¸t triÓn cña t- duy biÖn chøng cña nh©n lo¹i. XuÊt ph¸t tõ môc ®Ých ®ã, t«i chän ®Ò tµi tiÓu luËn vÒ: lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng trong triÕt häc, ®Ó nghiªn cøu. 3 TiÓu luËn triÕt häc Néi dung PhÇn I- C¸c phÐp biÖn chøng tr-íc triÕt häc M¸c 1. PhÐp biÖn chøng thêi cæ ®¹i PhÐp biªn chøng thêi cæ ®¹i lµ phÐp biÖn chøng tù ph¸t, ng©y th¬i vµ mang nÆng tÝnh trùc quan ®-îc h×nh thµnh trªn c¬ së quan s¸t tù nhiªn, x· héi hoÆc th«ng qua kinh nghiÖm cña b¶n th©n. Ba trung t©m triÕt häc lín nhÊt thêi bÊy giê lµ: TriÕt häc Trung Hoa cæ ®¹i, triÕt häc Ên §é cæ ®¹i vµ triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i. Bªn c¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm chung, do ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ còng nh- hoµn c¶nh lÞch sö kh¸c nhau nªn sù thÓ hiÖn t- t-ëng biÖn chøng trong häc thuyÕt triÕt häc mçi trung t©m ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng kh«ng gièng nhau. 4 TiÓu luËn triÕt häc 1.1 TriÕt häc Trung Hoa cæ ®¹i TriÕt häc Trung hoa cæ ®¹i lµ mét nÒn triÕt häc lín cña nh©n lo¹i, cã tíi 103 tr-êng ph¸i triÕt häc. Do ®Æc ®iÓm cña bèi c¶nh lÞch sö Trung Hoa lóc ®ã lµ x· héi lo¹n l¹c, ®êi sèng nh©n d©n c¬ cùc, ®¹o ®øc suy ®åi nªn triÕt häc Trung hoa cæ ®¹i tËp trung vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ chÝnh trÞ x· héi. Nh÷ng t- t-ëng biÖn chøng thêi nµy chØ thÓ hiÖn khi c¸c nhµ triÕt häc kiÕn gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò vÒ vò trô quan. Mét trong nh÷ng häc thuyÕt triÕt häc mang t- t-ëng biÖn chøng s©u s¾c lµ Häc thuyÕt ¢m - D-¬ng. §©y lµ mét häc thuyÕt triÕt häc ®-îc ph¸t triÓn trªn c¬ së mét bé s¸ch cã tªn lµ Kinh DÞch. Mét trong nh÷ng nguyªn lý triÕt häc c¬ b¶n nhÊt lµ nh×n nhËn mäi tån t¹i kh«ng ph¶i trong tÝnh ®ång nhÊt tuyÖt ®èi, mµ còng kh«ng ph¶i trong sù lo¹i trõ biÖt lËp kh«ng thÓ t-¬ng ®ång. Tr¸i l¹i tÊt c¶ ®Òu bao hµm sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp - ®ã lµ ¢m vµ D-¬ng. ¢m - D-¬ng 5 TiÓu luËn triÕt häc kh«ng lo¹i trõ, kh«ng biÖt lËp, mµ bao hµm nhau, liªn hÖ t-¬ng t¸c lÉn nhau, chÕ -íc lÉn nhau. Kinh dÞch viÕt: "C-¬ng nhu t-¬ng th«i nhi sinh biÕn ho¸", "Sinh sinh chi vi dÞch". Sù t-¬ng t¸c lÉn nhau gi÷a ¢m vµ D-¬ng, c¸c mÆt ®èi lËp, lµm cho vò trô biÕn ®æi kh«ng ngõng. §©y lµ quan ®iÓm thÓ hiÖn t- t-ëng biÖn chøng s©u s¾c. Häc thuyÕt nµy còng cho r»ng chu tr×nh vËn ®éng, biÕn dÞch cña v¹n vËt trong vò trô diÔn ra theo nguyªn lý ph©n ®«i c¸i thèng nhÊt nh-: Th¸i cùc (thÓ thèng nhÊt) ph©n ®«i thµnh l-ìng nghi (©m - d-¬ng), sau ®ã ©m - d-¬ng l¹i tiÕn hµnh ph©n thµnh tø t-îng (th¸i ©m - thiÕu ©m, th¸i d-¬ng - thiÕu d-¬ng), tø t-îng l¹i sinh ra b¸t qu¸i, vµ tõ ®ã b¸t qu¸i sinh ra v¹n vËt. Tuy nhiªn, häc thuyÕt ¢m - D-¬ng cho r»ng sù vËn ®éng cña v¹n vËt diÔn ra theo chu kú lÆp l¹i vµ ®-îc ®¶m b¶o bëi nguyªn t¾c c©n b»ng ¢m - D-¬ng. ë ®iÓm nµy th× häc thuyÕt ¢m - D-¬ng phñ nhËn sù ph¸t triÓn biÖn chøng theo h-íng 6 TiÓu luËn triÕt häc ®i lªn mµ cho r»ng sù vËn ®éng cña c¸c hiÖn t-îng chØ dõng l¹i khi ®¹t ®-îc tr¹ng th¸i c©n b»ng ¢m -D-¬ng. H¬n n÷a, trong häc thuyÕt ¢m - D-¬ng cßn nhiÒu yÕu tè duy t©m thÇn bÝ nh- quan ®iÓm "Thiªn t«n ®Þa ty" cho r»ng trËt tù sang hÌn trong x· héi b¾t nguån tõ trËt tù cña "trêi ®Êt", hä ®em trËt tù x· héi g¸n cho giíi tù nhiªn, råi l¹i dïng h×nh thøc bÞa ®Æt ®ã ®Ó chøng minh cho sù hîp lý vÜnh viÔn cña chÕ ®é ®¼ng cÊp x· héi. Tãm l¹i, häc thuyÕt ¢m - D-¬ng lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh kh¸i qu¸t ho¸ nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn l©u dµi cña nh©n d©n Trung Quèc thêi cæ ®¹i. MÆc dï cßn nh÷ng tÝnh chÊt trùc quan, chÊt ph¸c ng©y th¬ vµ tån t¹i nh÷ng quan ®iÓm duy t©m thÇn bÝ vÒ x· héi, nh-ng häc thuyÕt ¢m - D-¬ng ®· béc lé râ khuynh h-íng duy vËt vµ t- t-ëng biÖn chøng tù ph¸t cña m×nh trong quan ®iÓm vÒ c¬ cÊu vµ sù vËn ®éng, biÕn ho¸ cña sù vËt, hiÖn t-îng trong tù nhiªn vµ x· héi. 7 TiÓu luËn triÕt häc 1.2 TriÕt häc Ên ®é cæ ®¹i §©y lµ hÖ thèng triÕt häc cã sù ®an xen hoµ ®ång gi÷a triÕt häc víi t«n gi¸o vµ gi÷a c¸c tr-êng ph¸i kh¸c nhau. C¸c t- t-ëng triÕt häc ®-îc thÓ hiÖn d-íi h×nh thøc lµ mét t«n gi¸o. Theo c¸ch ph©n chia truyÒn thèng, triÕt häc Ên §é cæ ®¹i cã 9 tr-êng ph¸i, trong ®ã cã 6 tr-êng ph¸i lµ chÝnh thèng vµ 3 tr-êng ph¸i phi chÝnh thèng. Trong tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt triÕt häc ®ã th× häc thuyÕt triÕt häc thÓ hiÖn trong PhËt gi¸o lµ häc thuyÕt mang tÝnh duy vËt vµ biÖn chøng s©u s¾c tiªu biÓu cña nÒn triÕt häc Ên §é cæ ®¹i. PhËt gi¸o h×nh thµnh tõ thÕ kû VI TCN do TÊt §¹t §a, tªn hiÖu lµ ThÝch Ca MÇu Ni (563 - 483 TCN), khai s¸ng. PhËt gi¸o cho r»ng v¹n vËt trong thÕ giíi kh«ng do mét ®Êng thÇn linh nµo ®ã t¹o ra mµ ®-îc t¹o ra bëi hai yÕu tè lµ Danh (tinh thÇn) vµ S¾c (vËt chÊt). Trong ®ã Danh bao gåm t©m vµ thøc, cßn S¾c bao gåm 4 ®¹i (®¹i ®Þa, ®¹i thuû, ®¹i ho¶, ®¹i 8 TiÓu luËn triÕt häc phong). ChÝnh nhê t- t-ëng nªu trªn mµ PhËt gi¸o ®-îc coi lµ t«n gi¸o duy vËt duy nhÊt chèng l¹i thø t«n gi¸o thÇn häc ®-¬ng thêi. §ång thêi PhËt gi¸o ®-a ra t- t-ëng "nhÊt thiÕt duy t©m tao", "v« th-êng", "v« ng·". "V« ng·" nghÜa lµ "kh«ng cã c¸i ta, c¸i t«i bÊt biÕn", theo ®ã kh«ng cã c¸i g× lµ tr-êng tån lµ bÊt biÕn, lµ vÜnh h»ng, kh«ng cã c¸i g× tån t¹i biÖt lËp. §©y lµ t- t-ëng biÖn chøng chèng l¹i ®¹o Bµlam«n vÒ sù tån t¹i cña c¸i t«i - ¸tman bÊt biÕn. "V« th-êng" tøc lµ biÕn, biÕn ë ®©y ®-îc hiÓu nh- lµ sù biÕn ®æi cña v¹n vËt theo chu kú: Sinh - Trô - DÞ - DiÖt (®èi víi sinh vËt); Thµnh Trô - Ho¹i - Kh«ng (con ng-êi). PhËt gi¸o còng cho r»ng sù t-¬ng t¸c cña hai mÆt ®èi lËp Nh©n vµ Duyªn chÝnh lµ ®éng lùc cho lµm cho thÕ giíi vËn ®éng chø kh«ng ph¶i lµ mét thÕ lùc siªu nhiªn nµo ®ã n»m ngoµi con ng-êi, thÕ giíi lµ vßng nh©n qu¶ v« cïng v« tËn. Nãi c¸ch kh¸c mét vËt tån t¹i ®-îc lµ nhê héi ®ñ Nh©n, Duyªn. 9 TiÓu luËn triÕt häc 1.3 TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i MÆc dï h·y cßn nhiÒu tÝnh "c¾t khóc", nh-ng triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi ®èi víi phÐp biÖn chøng. ChÝnh trong thêi kú nµy thuËt ng÷ "biÖn chøng" ®· h×nh thµnh. Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ thêi kú chiÕm h÷u n« lÖ, Hy L¹p cæ ®¹i ®· ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu to lín vÒ v¨n ho¸, nghÖ thuËt, mµ tr-íc hÕt lµ c¸c thµnh tùu trong khoa häc tù nhiªn nh-: Thiªn v¨n häc, vËt lý häc, to¸n häc ®· lµm c¬ së thùc tiÔn cho sù ph¸t triÓn cña triÕt häc trong thêi kú nµy. TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ®· ph¸t triÓn hÕt søc rùc rì, trë thµnh nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn cña triÕt häc ph-¬ng T©y sau nµy. Mét trong nh÷ng nhµ triÕt häc ®iÓn h×nh cã t- t-ëng biÖn chøng lµ Heraclit (540 - 480 TCN). Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ kinh ®iÓn M¸c - Lªnin th× Heraclit lµ ng-êi s¸ng lËp ra 10 TiÓu luËn triÕt häc phÐp biÖn chøng. ¤ng còng lµ ng-êi ®Çu tiªn x©y dùng phÐp biÖn chøng dùa trªn lËp tr-êng duy vËt. PhÐp biÖn chøng cña Heraclit ch-a ®-îc tr×nh bµy d-íi d¹ng mét hÖ thèng c¸c luËn ®iÓm khoa häc mµ hÇu nh- c¸c luËn ®iÓm cèt lâi cña phÐp biÖn chøng ®-îc ®Ò cËp d-íi d¹ng c¸c c©u danh ng«n mang tÝnh thi ca vµ triÕt lý. T- t-ëng biÖn chøng cña Heraclit ®-îc thÓ hiÖn nh- sau: Mét lµ Quan niÖm vÒ sù vËn ®éng vÜnh cöu cña vËt chÊt. Theo Heraclit th× kh«ng cã sù vËt, hiÖn t-îng nµo cña thÕ giíi lµ ®øng im tuyÖt ®èi, mµ tr¸i l¹i, tÊt c¶ ®Òu trong tr¹ng th¸i biÕn ®æi vµ chuyÓn ho¸. ¤ng nãi: "Chóng ta kh«ng thÓ t¾m hai lÇn trªn mét dßng s«ng v× n-íc míi kh«ng ngõng ch¶y trªn s«ng"; "Ngay c¶ mÆt trêi còng mçi ngµy mét míi". Theo quan ®iÓm cña Heraclit th× löa chÝnh lµ b¶n nguyªn cña thÕ giíi, lµ c¬ së duy nhÊt vµ phæ biÕn nhÊt cña tÊt c¶ mäi sù vËt, hiÖn t-îng. §ång thêi löa còng chÝnh lµ gèc cña mäi vËn 11 TiÓu luËn triÕt häc ®éng, tÊt c¶ c¸c d¹ng kh¸c nhau cña vËt chÊt chØ lµ tr¹ng th¸i chuyÓn ho¸ cña löa mµ th«i. Hai lµ Heraclit nªu lªn t- t-ëng vÒ sù tån t¹i phæ biÕn cña c¸c m©u thuÉn trong mäi sù vËt, hiÖn t-îng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn trong nh÷ng pháng ®o¸n vÒ vai trß cña nh÷ng mÆt ®èi lËp trong sù biÕn ®æi phæ biÕn cña tù nhiªn vÒ "sù trao ®æi cña nh÷ng mÆt ®èi lËp", vÒ "sù tån t¹i vµ thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp". ¤ng nãi: "cïng mét c¸i ë trong chóng ta - sèng vµ chÕt, thøc vµ ngñ, trÎ vµ giµ. V× r»ng c¸i nµy biÕn ®æi lµ c¸i kia; vµ ng-îc l¹i, c¸i kia mµ biÕn ®æi thµnh c¸i nµy ...". Heraclit ®· pháng ®o¸n vÒ sù ®Êu tranh vµ thèng nhÊt cña nh÷ng mÆt ®èi lËp. Lª nin viÕt: "Ph©n ®«i c¸i thèng nhÊt vµ nhËn thøc c¸c bé phËn ®èi lËp cña nã lµ thùc chÊt cña phÐp biÖn chøng. §iÒu nµy chóng ta ®· thÊy xuÊt hiÖn ngay tõ nhµ biÖn chøng Heraclit". 12 TiÓu luËn triÕt häc Ba lµ Theo Heraclit th× sù vËn ®éng ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña thÕ giíi do quy luËt kh¸ch quan (mµ «ng gäi lµ Logos) quy ®Þnh. Logos kh¸ch quan lµ trËt tù kh¸ch quan lµ mäi c¸i ®ang diÔn ra trong vò trô. Logos chñ quan lµ tõ ng÷ häc thuyÕt cña con ng-êi. Logos chñ quan ph¶i phï hîp víi logos kh¸ch quan. Ng-êi nµo cµng tiÕp cËn ®-îc logos kh¸ch quan bao nhiªu th× cµng th«ng th¸i bÊy nhiªu. Lý luËn nhËn thøc cña Heraclit mang tÝnh biÖn chøng vµ duy vËt s¬ khai nh-ng c¬ b¶n lµ ®óng. ë thêi cæ ®¹i, xÐt trong nhiÒu hÖ thèng triÕt häc kh¸c kh«ng cã ®-îc t- t-ëng biÖn chøng s©u s¾c nh- vËy. ChÝnh lµ nh÷ng t- t-ëng biÖn chøng s¬ khai cña Heraclit sau nµy ®· ®-îc c¸c nhµ biÖn chøng cæ ®iÓn §øc kÕ thõa vµ c¸c nhµ s¸ng lËp triÕt häc MacxÝt ®¸nh gi¸ cao. C.M¸c vµ Ph.¡nghen ®· ®¸nh gÝa mét c¸ch ®óng ®¾n gi¸ trÞ triÕt häc cña Heraclit vµ coi «ng lµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c nhÊt cña phÐp biÖn chøng Hy 13 TiÓu luËn triÕt häc L¹p cæ ®¹i: "Quan niÖm vÒ thÕ giíi mét c¸ch nguyªn thuû, ng©y th¬ nh-ng c¨n b¶n lµ ®óng Êy, lµ quan niÖm cña c¸c nhµ Hy L¹p thêi cæ vµ ng-êi ®Çu tiªn diÔn ®¹t ®-îc râ rµng quan niÖm Êy lµ Heraclit". 1 Trong häc thuyÕt vÒ nguyªn tö cña m×nh, §ªm«crit (460 370 TCN) ®· kÕ thõa quan ®iÓm cña Heraclit vÒ vËn ®éng. ¤ng cho r»ng vËn ®éng cña nguyªn tö lµ vÜnh cöu vµ «ng ®· cè g¾ng gi¶i thÝch nguyªn nh©n vËn ®éng cña nguyªn tö lµ ë b¶n th©n nguyªn tö, ë ®éng lùc tù th©n. ¤ng cho r»ng cßn kho¶ng trèng hay cßn "ch©n kh«ng" trong nguyªn tö lµ ®iÒu kiÖn vËn ®éng cña nã. Tuy nhiªn §ªm«crit ®· kh«ng lý gi¶i ®-îc nguån gèc cña vËn ®éng. Sau §ªm«crit lµ Arixtèt (384 - 322 TCN) «ng cho r»ngvËn ®éng g¾n liÒn víi c¸c vËt thÓ víi mäi sù vËt, hiÖn t-îng cña giíi tù nhiªn. ¤ng còng kh¼ng ®Þnh vËn ®éng lµ kh«ng thÓ bÞ 1 Ph. ¡nghen: Chèng §uyrinh, NXB Sù ThËt Hµ néi, 1971, tr33. 14 TiÓu luËn triÕt häc tiªu diÖt "§· cã vËn ®éng vµ m·i m·i sÏ cã vËn ®éng". Arixtèt lµ ng-êi ®Çu tiªn ®· hÖ thèng ho¸ c¸c h×nh thøc vËn ®éng thµnh 6 d¹ng: Ph¸t sinh, tiªu diÖt, thay ®æi tr¹ng th¸i, t¨ng, gi¶m, di chuyÓn vÞ trÝ . Tuy nhiªn Arixtèt l¹i d¬i vµo duy t©m v× cho r»ng thÇn th¸nh lµ nguån gèc cña mäi vËn ®éng. Tãm l¹i, phÐp biÖn chøng thêi cæ ®¹i vÒ c¨n b¶n lµ ®óng nh-ng chñ yÕu míi dùa trªn nh÷ng pháng ®o¸n, nh÷ng trùc kiÕn thiªn tµi. PhÐp biÖn chøng tù ph¸t thêi cæ ®¹i ®· nh×n thÊy bøc tranh chung cña thÕ giíi trong sù t¸c ®éng, liªn hÖ cña c¸c mÆt ®èi lËp, song ch-a ®i s©u vµo chi tiÕt cña bøc tranh. V× vËy, nã kh«ng tr¸nh khái bÞ phñ ®Þnh bëi phÐp siªu h×nh trong thêi kú cËn ®¹i. 2. PhÐp biÖn chøng T©y ¢u thÕ kû XIV - XVIII 15 TiÓu luËn triÕt häc Suèt trong 4 thÕ kû (tõ thÕ kû XIV ®Õn thÕ kû XVIII), sù tr-ëng thµnh cña t- t-ëng biÖn chøng T©y ¢u mang nhiÒu ý nghÜa ®éc ®¸o. PhÐp biÖn chøng trong thêi kú nµy ph¸t triÓn trong thêi kú thèng trÞ cña t- duy siªu h×nh. Sau ®ªm tr-êng Trung cæ, triÕt häc lµ thø triÕt häc kinh viÖn gi¸o ®iÒu g¾n víi ®¹o Thiªn chóa. §Õn thêi kú Phôc h-ng, triÕt häc thêi kú nµy ®· kh«i phôc l¹i nh÷ng t- t-ëng duy vËt cæ ®¹i nh-ng vÉn cßn mang tÝnh phiÕm thÇn, yÕu tè duy vËt xen lÉn duy t©m. Tuy nhiªn phÐp biÖn chøng thêi kú nµy vÉn cã b-íc ph¸t triÓn nh- t- t-ëng vÒ "sù phï hîp cña c¸c mÆt ®èi lËp" cña Gioocdan¬ Brun« (1548 -1600). Theo G.Brun« mäi c¸i ®Òu liªn hÖ víi nhau vµ ®Òu vËn ®éng, kÓ tõ c¸c h¹t vËt chÊt nhá nhÊt - nguyªn tö ®Õn v« sè thÕ giíi cña vò trô v« tËn, c¸i nµy tiªu diÖt c¸i kia ra ®êi. NÕu kh«ng theo nguyªn t¾c "c¸c mÆt ®èi lËp phï hîp víi nhau" th× dï lµ nhµ 16 TiÓu luËn triÕt häc to¸n häc, nhµ vËt lý, c¶ nhµ triÕt häc còng kh«ng lµm viÖc ®-îc. Mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña triÕt häc T©y ¢u thêi kú cËn ®¹i lµ Ph.Bªc¬n (1561 - 1626). Ph.Bªc¬n kh¼nh ®Þnh vËt chÊt kh«ng t¸ch rêi vËn ®éng, nhËn thøc b¶n chÊt cña sù vËt lµ nhËn thøc sù vËn ®éng cña chóng. ¤ng ®· tiÕn hµnh ph©n vËn ®éng thµnh 19 lo¹i. Tuy nhiªn tÝnh chÊt siªu h×nh cña «ng thÓ hiÖn: ¤ng quy mäi lo¹i vËn ®éng vÒ vËn ®éng c¬ häc. Song cèng hiÕn cña «ng lµ ë chç coi ®øng yªn lµ mét h×nh thøc cña vËn ®éng, coi vËn ®éng lµ ®Æc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, «ng lµ ng-êi ®Çu tiªn nhËn thÊy tÝnh b¶o toµn vËt chÊt cña thÕ giíi. Trong thêi kú cËn ®¹i, khoa häc tù nhiªn ®· ph¸t triÓn vµ ®i s©u mæ xÎ ph©n tÝch giíi tù nhiªn thµnh nh÷ng bé phËn nhá ®Ó nghiªn cøu. Nh÷ng ph-¬ng ph¸p ®ã ®· t¹o ra thãi quen nghiªn cøu xem xÐt sù vËt trong tr¹ng th¸i c« lËp, t¸ch 17 TiÓu luËn triÕt häc rêi vµ bÊt biÕn. Tõ khi Ph.Bªc¬n vµ Lècc¬ ®em ph-¬ng ph¸p trong khoa häc tù nhiªn ¸p dông vµo triÕt häc th× ph-¬ng ph¸p siªu h×nh trë thµnh ph-¬ng ph¸p thèng trÞ trong triÕt häc. Ph-¬ng ph¸p siªu h×nh ®ã ®ãng mét vai trß tÝch cùc nhÊt ®Þnh trong qu¸ tr×nh nhËn thøc giíi tù nhiªn, ph-¬ng ph¸p ®ã chØ thÝch øng víi tr×nh ®é s-u tËp, m« t¶ giíi tù nhiªn. Do ®ã khi khoa häc chuyÓn sang nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn t-îng th× nã béc lé râ nh÷ng h¹n chÕ. V× vËy nã kh«ng tr¸nh khái bÞ phñ ®Þnh bëi phÐp biÖn chøng cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc víi ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng Hªghen. 3. PhÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc Nh- Lªnin ®· tõng ®¸nh gi¸: Dï cã sù thÇn bÝ ho¸ duy t©m, nh-ng phÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc ®· ®Æt ra sù thèng nhÊt gi÷a phÐp biÖn chøng vµ logic häc vµ lý luËn nhËn thøc. 18 TiÓu luËn triÕt häc Trong c¸c nÒn triÕt häc tr-íc C. M¸c th× triÕt häc cæ ®iÓn §øc cã tr×nh ®é kh¸i qu¸t ho¸ vµ trõu t-îng ho¸ cao víi kÕt cÊu hÖ thèng chÆt chÏ, logic. §©y lµ tiÕn bé cña nÒn triÕt häc §øc so víi c¸c nÒn triÕt häc kh¸c. NÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc b¾t ®Çu tõ Kant¬, ®¹t ®Ønh cao ë Hªghen sau ®ã suy tµn ë triÕt häc Phoi¬b¾c. Kant¬ (1724 - 1804) lµ ng-êi s¸ng lËp ra tr-êng ph¸i triÕt häc cæ ®iÓn §øc. ¤ng cho r»ng chØ khi nhËn thøc ë tr×nh ®é lý tÝnh th× míi cã m©u thuÉn mµ ch-a thÊy ®-îc r»ng m©u thuÉn lµ vèn cã trong hiÖn thùc kh¸ch quan. M©u thuÉn ch-a ph¶i lµ m©u thuÉn biÖn chøng gi÷a chÝnh ®Ò vµ ph¶n ®Ò, ch-a cã sù thèng nhÊt vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. MÆc dï cßn nhiÒu h¹n chÕ nh-ng trong vÊn ®Ò nµy Kant¬ ®· tiÕn gÇn ®Õn phÐp biÖn chøng. Hªghen (1770 -1831) lµ nhµ biÖn chøng lçi l¹c. PhÐp biÖn chøng cña «ng lµ mét tiÒn ®Ò lý luËn quan träng cña triÕt häc 19 TiÓu luËn triÕt häc M¸cxit. TriÕt häc cña «ng cã ¶nh h-ëng rÊt m¹nh ®Õn tt-ëng cña n-íc §øc vµ c¶ Ch©u ¢u ®-¬ng thêi, triÕt häc cña «ng ®-îc gäi lµ "tinh thÇn Phæ". PhÐp biÖn chøng cña Hªghen lµ phÐp biÖn chøng duy t©m tøc lµ phÐp biÖn chøng vÒ sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c kh¸i niÖm ®-îc «ng ®ång nhÊt víi biÖn chøng sù vËt. ¤ng viÕt: "phÐp biÖn chøng nãi chóng lµ nguyªn t¾c cña mäi vËn ®éng, mäi sù sèng vµ mäi ho¹t ®éng trong ph¹m vi hiÖn thùc. C¸i biÖn chøng lµ linh hån cña mäi nhËn thøc khoa häc ch©n chÝnh "1. LuËn ®iÓm xuyªn suèt trong hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen lµ: "TÊt c¶ c¸i g× lµ hiÖn thùc ®Òu lµ hîp lý vµ tÊt c¶ nh÷ng g× hîp lý ®Òu lµ tån t¹i"2. Hªghen lµ ng-êi ®· cã c«ng trong viÖc phª ph¸n t- duy siªu h×nh vµ lµ ng-êi ®Çu tiªn tr×nh bµy toµn bé giíi tù nhiªn, 1 TriÕt häc dµnh cho cao häc vµ nghiªn cøu sinh kh«ng thuéc chuyªn nghµnh triÕt häc, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 1997, tËp 1, tr331. (2) C.M¸c -Ph.¡nghen, TuyÓn tËp, NXB Sù ThËt, Hµ néi, 1984, tr361. 20