Tài liệu Sự khác nhau cơ bản giữa tố tụng lao động và tố tụng dân sự

C Lêi nãi ®Çu ¸c quan hÖ x· héi lu«n lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trong khi ph¸p luËt thuéc ph¹m trï “tÜnh”, nhng gi÷a chóng cã mèi quan hÖ qua l¹i víi nhau. Ph¸p luËt lu«n ®i sau sù ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ x· héi vµ bÞ ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi chi phèi. Ph¸p luËt còng cã t¸c ®éng trë l¹i c¸c quan hÖ x· héi vµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi, trong chõng mùc nhÊt ®Þnh, ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi trong mét khu«n phÐp. Khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, quan hÖ lao ®éng còng trë nªn ®a d¹ng, phøc t¹p, c¸c tranh chÊp lao ®éng ph¸t sinh nhiÒu, do ®ã, cÇn cã mét c¬ chÕ ph¸p lý ®iÒu chØnh quan hÖ, gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng gi÷a c¬ quan cã thÈm quyÒn vµ c¸c bªn tranh chÊp. LuËt tè tông lao ®éng ra ®êi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã. V× lµ mét ngµnh luËt míi, c¸c thÈm ph¸n l¹i cã Ýt kinh nghiÖm vÒ lÜnh vùc lao ®éng. H¬n n÷a, quan hÖ ph¸p luËt néi dung mµ nã chi phèi cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång víi luËt d©n sù. Do ®ã, LuËt tè tông lao ®éng còng cã nhiÒu ®iÓm gièng víi LuËt tè tông d©n sù ®Æc biÖt lµ tr×nh tù tè tông. Thùc tÕ ®· cho thÊy, cã nhiÒu hiÖn tîng sai lÇm trong viÖc viÖc ¸p dông ph¸p luËt h×nh thøc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ néi dung. C¸c Toµ ¸n cßn nhÇm lÉn trong viÖc x¸c ®Þnh thÈm quyÒn, thñ tôc gi¶i quyÕt... tõ ®ã, ®· dÉn ®Õn 1 t×nh tr¹ng gi¶i quyÕt vô ¸n kh«ng chÝnh x¸c, quyÒn vµ lîi Ých cña c¸c bªn ®¬ng sù kh«ng ®îc ®¶m b¶o... ViÖc x¸c ®Þnh vµ ¸p dông sai thñ tôc gi¶i quyÕt lµ do x¸c ®Þnh sai quan hÖ néi dung, ®Æc biÖt lµ kh«ng ph©n biÖt ®îc sù kh¸c nhau gi÷a quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng vµ quan hÖ ph¸p luËt d©n sù còng nh LuËt tè tông lao ®éng vµ LuËt tè tông d©n sù. Cho ®Õn nay ®· cã mét sè c«ng tr×nh khoa häc nghiªn cøu vÒ tè tông lao ®éng nhng chØ dõng l¹i ë viÖc nghiªn cøu thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng mµ kh«ng nh»m môc ®Ých so s¸nh víi c¸c luËt h×nh thøc; cha cã mét ®Ò tµi khoa häc nµo nghiªn cøu sù kh¸c nhau gi÷a tè tông lao ®éng vµ tè tông d©n sù. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do ®ã, viÖc nghiªn cøu “Sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a Tè tông lao ®éng vµ Tè tông d©n sù” lµ cÇn thiÕt, gãp phÇn ®a l¹i mét c¸ch nh×n ®óng ®¾n vµ ¸p dông ph¸p luËt ®îc chÝnh x¸c, ®¶m b¶o ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. §©y còng lµ lý do t«i chän ®Ò tµi nµy lµm luËn v¨n tèt nghiÖp ®¹i häc cña m×nh LuËn v¨n ®îc nghiªn cøu ë ph¹m vi cßn h¹n chÕ. §ã lµ c¸c quy ®Þnh kh¸c nhau gi÷a hai ngµnh luËt nµy, lý gi¶i sù kh¸c nhau Êy; ®ång thêi ®a ra mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn LuËt tè tông lao ®éng. 2 B»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau nh ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp, ph¬ng ph¸p so s¸nh, chøng minh... trong ®ã, ph¬ng ph¸p so s¸nh lµ chñ yÕu, ®Ò tµi ®îc hoµn thµnh víi néi dung, kÕt cÊu gåm 3 ch¬ng nh sau: - Ch¬ng I. C¬ së cña viÖc gi¶i quyÕt tè tông lao ®éng t¹i Toµ ¸n vµ kh¸i niÖm tè tông lao ®éng - Ch¬ng II. Sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a tè tông lao ®éng vµ tè tông d©n sù - Ch¬ng III. T×nh h×nh ¸p dông ph¸p luËt tè tông lao ®éng gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng Ch¬ng I: C¬ së cña viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng t¹i toµ ¸n vµ kh¸i niÖm tè tông lao ®éng 1. §Æc ®iÓm cña tranh chÊp lao ®éng vµ c¬ së cña viÖc quy ®Þnh gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng t¹i toµ ¸n 1.1. §Æc ®iÓm cña tranh chÊp lao ®éng 3 “Tranh chÊp” lµ mét kh¸i niÖm thêng ®îc dïng trong cuéc sèng ®Ó chØ sù bÊt ®ång quan ®iÓm, ý kiÕn gi÷a c¸c bªn cã tån t¹i m©u thuÉn, ®èi lËp vÒ quyÒn, tr¸ch nhiÖm vµ lîi Ých. Nh÷ng m©u thuÉn cã thÓ lªn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh mµ c¸c bªn kh«ng thÓ tù ®iÒu chØnh ®îc hoÆc kh«ng thÓ tù gi¶i quyÕt ®îc. §iÒu ®ã ®ßi hái cã sù can thiÖp cña Nhµ níc, cña ph¸p luËt. NhiÒu lo¹i tranh chÊp ®· trë thµnh ®èi tîng xÐt xö cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n nh tranh chÊp lao ®éng, tranh chÊp d©n sù, tranh chÊp kinh tÕ… §iÒu 157 Bé luËt Lao ®éng (1995) ®· ®Þnh nghÜa: “Tranh chÊp lao ®éng lµ nh÷ng tranh chÊp vÒ quyÒn vµ lîi Ých liªn quan ®Õn viÖc lµm, tiÒn l¬ng, thu nhËp vµ c¸c ®iÒu kiÖn lao ®éng kh¸c, vÒ thùc hiÖn hîp ®ång lao ®éng, tho¶ íc tËp thÓ vµ trong qu¸ tr×nh häc nghÒ”. Tranh chÊp lao ®éng gåm tranh chÊp lao ®éng c¸ nh©n gi÷a ngêi lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng vµ tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ gi÷a tËp thÓ lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng. Theo tinh thÇn ®iÒu luËt trªn th× tranh chÊp lao ®éng lµ tranh chÊp ph¸t sinh, tån t¹i g¾n liÒn víi quan hÖ lao ®éng khi c¸c bªn (ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng) kh«ng ®¹t ®îc tiÕng nãi chung. Së dÜ tranh chÊp ph¸t sinh lµ do lîi Ých, t c¸ch vµ ®Þa vÞ ph¸p lý cña hai bªn chñ thÓ ®èi lËp nhau, ngîc nhau nhng gi÷a hä l¹i cã quan hÖ phô thuéc g¾n bã s©u s¾c: 4 QuyÒn vµ lîi Ých cña chñ thÓ nµy ®îc thùc hiÖn th«ng qua hµnh vi thùc hiÖn nghÜa vô cña chñ thÓ kia. Quan hÖ lao ®éng lµ quan hÖ ®îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh nªn khi c¸c bªn cña quan hÖ ®ã cã tranh chÊp th× tranh chÊp ®ã ph¶i ®îc gi¶i quyÕt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt lao ®éng, ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cho c¸c bªn. Tranh chÊp lao ®éng bao gåm nh÷ng tranh chÊp vÒ quyÒn vµ nghÜa vô vµ nh÷ng tranh chÊp vÒ lîi Ých. Tranh chÊp vÒ quyÒn lµ tranh chÊp liªn quan ®Õn nh÷ng quyÒn cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ®· ®îc quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt lao ®éng, trong hîp ®ång lao ®éng, tho¶ íc lao ®éng tËp thÓ. VÝ dô: tranh chÊp vÒ viÖc thùc hiÖn chÕ ®é nghØ ng¬i, vÒ c¸c ®iÒu kiÖn an toµn vÖ sinh lao ®éng, vÒ quyÒn gia nhËp vµ ho¹t ®éng c«ng ®oµn… Tranh chÊp vÒ lîi Ých lµ nh÷ng tranh chÊp ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh c¸c bªn thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh. Nh÷ng tranh chÊp vÒ lîi Ých cã thÓ cha ®îc quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt lao ®éng hoÆc hîp ®ång lao ®éng. VÝ dô: tranh chÊp vÒ vÊn ®Ò viÖc lµm khi thay ®æi c«ng nghÖ, gi¶m chç lµm viÖc, yªu cÇu t¨ng l¬ng, ph©n phèi l¹i thu nhËp… Tuy nhiªn, trong thêi gian ®Çu ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng, khi cung cÇu lao ®éng cßn qu¸ chªnh lÖch nh hiÖn nay th× phÇn lín lµ nh÷ng tranh chÊp vÒ quyÒn- nghÜa vô. V× 5 vËy, gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp nµy b»ng con ®êng tµi ph¸n lµ ®iÒu cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cho c¸c bªn. Tranh chÊp lao ®éng cã ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng cña ngêi lao ®éng, thËm chÝ ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng cña c¶ gia ®×nh hä. ë tÇm vÜ m«, tranh chÊp lao ®éng ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng b×nh thêng cña c¸c doanh nghiÖp, tõ ®ã cã thÓ g©y mÊt æn ®Þnh cho x· héi, cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. V× vËy, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nhanh gän, døt ®iÓm ®Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh c¸c quan hÖ lao ®éng còng nh c¸c quan hÖ x· héi, tr¸nh ®îc nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc. Tõ c¸c ®Æc ®iÓm nªu trªn cña tranh chÊp lao ®éng, Toµ ¸n chÝnh lµ c¬ quan ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. 1.2. C¬ së quy ®Þnh gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng t¹i Toµ ¸n 1.2.1. C¬ së kinh tÕ - x· héi §êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh: Bªn c¹nh viÖc x©y dùng c¸c thÞ trêng tµi chÝnh tiÒn tÖ… cÇn ph¶i x©y dùng mét “thÞ trêng lao ®éng” ë ViÖt Nam. ViÖc x¸c lËp mét thÞ trêng lao ®éng ®ßi hái ph¶i xóc tiÕn c¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cho ho¹t ®éng cung cÇu lao ®éng vµ æn ®Þnh c¸c mèi quan hÖ trong thÞ trêng ®ã. 6 Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay, quan hÖ lao ®éng x· héi cµng thÓ hiÖn tÇm quan träng cña m×nh ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, bëi nã chÝnh lµ mét mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi. V× thÕ, cÇn cã mét c¬ chÕ ®¶m b¶o cho quan hÖ lao ®éng tån t¹i trong sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, còng do sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng, quan hÖ lao ®éng trë nªn phøc t¹p vµ tranh chÊp lao ®éng cã chiÒu híng gia t¨ng. Theo thèng kª cha ®Çy ®ñ, hµng n¨m ë níc ta cã hµng ngh×n vô tranh chÊp lao ®éng vµ ®×nh c«ng lín nhá. Nhng sè vô tranh chÊp ®îc gi¶i quyÕt t¹i toµ chiÕm tû lÖ rÊt nhá. Do tr×nh ®é am hiÓu ph¸p luËt cßn h¹n chÕ nªn c¸c bªn thêng t×m c¸ch gi¶i quyÕt c¸c vô tranh chÊp ®ã b»ng nh÷ng con ®êng kh¸c mµ chñ yÕu lµ th«ng qua nç lùc cña c¸c c¬ quan thuéc ngµnh lao ®éng- th¬ng binh x· héi. HiÖn nay, khi c¸c quan hÖ x· héi nãi chung vµ c¸c quan hÖ lao ®éng nãi riªng diÔn ra ngµy cµng phøc t¹p, tù c¸c bªn trong quan hÖ lao ®éng cã nhu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng t¹i toµ ¸n th× viÖc quy ®Þnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng lµ cÇn thiÕt. Tè tông lao ®éng vµ tµi ph¸n lao ®éng nãi chung lµ biÓu hiÖn cña sù ph¸t triÓn vµ c«ng b»ng x· héi. V× vËy, nã ph¶i ®îc ®a thµnh luËt ph¸p ®Ó thùc hiÖn. 1.2.2. C¬ së ph¸p lý 7 HiÕn ph¸p Níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (®îc Quèc héi th«ng qua ngµy 15/4/1992) ®· quy ®Þnh: “Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng, c¸c Toµ ¸n qu©n sù vµ c¸c Toµ ¸n kh¸c do luËt ®Þnh lµ nh÷ng c¬ quan xÐt xö cña Níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam” (§o¹n 1- §iÒu 127- HiÕn ph¸p 1992). §©y lµ c¬ së ph¸p lý quan träng nhÊt ®Ó x¸c lËp c¸c c¬ chÕ kh¸c nhau nh»m xÐt xö vµ gi¶i quyÕt tèt c¸c vi ph¹m ph¸p luËt, c¸c tranh chÊp… trong ®ã cã c¸c tranh chÊp lao ®éng. LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n t¹i ®iÒu 1 quy ®Þnh: “… Toµ ¸n xÐt xö nh÷ng vô ¸n h×nh sù, d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, lao ®éng, kinh tÕ, hµnh chÝnh vµ gi¶i quyÕt nh÷ng viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt…” Bé luËt Lao ®éng cña níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (®îc Quèc héi th«ng qua 23/6/1994) ®· quy ®Þnh trong c¸c ®iÒu 162, 164, 168, 172, 174… vÒ thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng cña Toµ ¸n nh©n d©n. §Ó ho¹t ®éng gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng cã c¬ së ph¸p lý, nh»m ®¶m b¶o tÝnh chÊt “kh¸ch quan, kÞp thêi, ®óng ph¸p luËt” quy ®Þnh t¹i ®iÒu158 bé luËt Lao ®éng, Quèc héi giao cho Uû ban Thêng vô quèc héi quy ®Þnh vÒ “ViÖc gi¶i quyÕt c¸c cuéc ®×nh c«ng vµ c¸c vô ¸n lao ®éng” (§iÒu 178 Bé luËt Lao ®éng). 8 ViÖc uû quyÒn cho Uû ban Thêng vô quèc héi quy ®Þnh vÒ viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng vµ c¸c cuéc ®×nh c«ng lµ c¬ së ph¸p lý trùc tiÕp chØ ®¹o hµnh vi cña Uû ban Thêng vô quèc héi trong c«ng t¸c x©y dùng c¸c c¬ chÕ ph¸p lý cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng vµ c¸c cuéc ®×nh c«ng. 1.2.3. Kinh nghiÖm cña ViÖt Nam vµ c¸c níc trªn thÕ giíi Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô theo chøc n¨ng cña m×nh Toµ ¸n nh©n d©n ®· trùc tiÕp gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng, c¸c vô tranh chÊp vÒ xö lý theo h×nh thøc buéc th«i viÖc ®èi víi c«ng nh©n, viªn chøc nhµ níc, häc sinh häc nghÒ trong níc, häc sinh häc nghÒ, gi¸o viªn d¹y nghÒ vµ thùc tËp sinh s¶n xuÊt ë níc ngoµi bÞ buéc ph¶i båi thêng phÝ tæn ®µo t¹o cho nhµ níc v× vi ph¹m hîp ®ång, bÞ kû luËt ph¶i vÒ níc tríc thêi h¹n; nh÷ng tranh chÊp gi÷a ngêi lµm c«ng víi chñ t nh©n (QuyÕt ®Þnh sè 10/ H§BT ngµy 14/01/1985 cña Héi ®ång bé trëng, nay lµ ChÝnh phñ vÒ viÖc chuyÓn Toµ ¸n nh©n d©n xÐt xö nh÷ng viÖc tranh chÊp trong lao ®éng). Tríc ®©y, mäi thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng ®Òu ¸p dông theo c¸c quy ®Þnh cña Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù. Sè vô ¸n ®îc thô lý vµ xÐt xö tuy kh«ng nhiÒu song ngµnh Toµ ¸n còng ®· cã nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng. 9 Nh÷ng kinh nghiÖm cña c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi còng nh cña chÕ ®é ngôy quyÒn tríc ®©y ë miÒn Nam còng rÊt h÷u Ých. Trong c¸c bé luËt vµ ®¹o luËt cña m×nh, Th¸i Lan, In®«nªxia, Malaixia, Philippin, Singapo… ®· sím ®a ra c¸c c¬ chÕ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng vµ c¸c cuéc ®×nh c«ng t¹i Toµ ¸n c«ng nghiÖp hoÆc Toµ ¸n träng tµi. Bé LuËt lao ®éng cña ViÖt Nam céng hoµ quy ®Þnh vÒ thÈm quyÒn cña toµ ¸n lao ®éng trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n “c¸ nh©n ph©n tranh” (tranh chÊp c¸ nh©n). Mét sè níc nh Ph¸p, Thuþ §iÓn, Céng hoµ liªn bang §øc… cã riªng mét hÖ thèng Toµ ¸n lao ®éng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng. Chóng ta cã thÓ tham kh¶o kinh nghiÖm cña c¸c níc ®Ó x©y xùng hÖ thèng c¸c quy ®Þnh vµ c¬ cÊu gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng ë níc ta. Ngµy 11/4/1996, Uû ban thêng vô Quèc héi ®· chÝnh thøc th«ng qua “Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng”(*) t¹o c¬ së ph¸p lý cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng ®îc nhanh gän vµ kÞp thêi. 1.3. ¦u ®iÓm cña toµ ¸n trong gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng Còng nh viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong ®êi sèng d©n sù, kinh tÕ, gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng lµ sù can thiÖp cña c¬ quan cã thÈm quyÒn theo mét tr×nh tù thñ tôc 10 nhÊt ®Þnh nh»m kh«i phôc, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ c¸c lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c bªn tranh chÊp. Cã nhiÒu biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng, tuú thuéc vµo ph¹m vi, quy m« tranh chÊp vµ thêi ®iÓm ph¸t sinh tranh chÊp… mµ ph¸p luËt qui ®Þnh sö dông biÖn ph¸p nµo ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp ®ã. BiÖn ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng ®îc ph¸p luËt lùa chän lµ hoµ gi¶i, träng tµi vµ xÐt xö t¹i toµ ¸n. ThÈm quyÒn hoµ gi¶i tranh chÊp lao ®éng tríc hÕt thuéc Héi ®ång hoµ gi¶i c¬ së hoÆc hoµ gi¶i viªn do c¬ quan lao ®éng cÊp huyÖn cö. Trong ®ã, Héi ®ång hoµ gi¶i c¬ së ë c¸c doanh nghiÖp cã nhiÖm vô gi¶i quyÕt tÊt c¶ c¸c vô tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ vµ tranh chÊp lao ®éng c¸ nh©n (kÓ c¶ tranh chÊp vÒ sa th¶i, ®¬n ph¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng, båi thêng thiÖt h¹i khi ®¬ng sù yªu cÇu) x¶y ra t¹i doanh nghiÖp ®ã. N¬i sö dông díi 10 lao ®éng, kh«ng cã Héi ®ång hoµ gi¶i th× c¸c tranh chÊp do hoµ gi¶i viªn hoµ gi¶i. Khi gi¶i quyÕt tranh chÊp, Héi ®ång hoµ gi¶i hoÆc hoµ gi¶i viªn cã quyÒn: - T×m hiÓu vô viÖc, gÆp gì c¸c bªn tranh chÊp, nh÷ng ngêi cã liªn quan, nh÷ng ngêi lµm chøng. (*) Tõ nay ®îc viÕt lµ PLTTGQCVAL§. 11 - Thu thËp tµi liÖu, chøng cø, yªu cÇu ®¬ng sù cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c tµi liÖu cã liªn quan tíi vô viÖc ph¶i hoµ gi¶i, yªu cÇu ®¬ng sù tíi phiªn häp hoµ gi¶i cña héi ®ång. - §a ra ph¬ng ¸n hoµ gi¶i ®Ó hai bªn tranh chÊp cïng xem xÐt, th¬ng lîng vµ lËp biªn b¶n hoµ gi¶i. Nh vËy, c¸c c¸ nh©n, tæ chøc hoµ gi¶i nãi trªn chØ cã thÈm quyÒn hoµ gi¶i (gióp ®ì, híng dÉn c¸c bªn, gîi ý ph¬ng ¸n hoµ gi¶i…) mµ kh«ng ra quyÕt ®Þnh. §©y lµ c¸ch gi¶i quyÕt tranh chÊp nhanh chãng, linh ho¹t, phï hîp víi ®iÒu kiÖn c¸c bªn, cã thÓ gióp c¸c bªn duy tr× quan hÖ lao ®éng sau tranh chÊp. Song, gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng t¹i Héi ®ång hoµ gi¶i vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ do ho¹t ®éng cña Héi ®ång hoµ gi¶i cßn phô thuéc nhiÒu vµo ngêi sö dông lao ®éng nªn kh«ng cã tÝnh ®éc lËp cña bªn thø ba, viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kh«ng ®îc kh¸ch quan. Héi ®ång hoµ gi¶i còng bÞ h¹n chÕ vÒ ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng, kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng vµ lµm viÖc kiªm nhiÖm… nªn Ýt ®Çu t, Ýt kinh nghiÖm… thùc tÕ cha ®îc c¸c bªn tin tëng. H×nh thøc thø hai lµ gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng t¹i Héi ®ång träng tµi lao ®éng. Héi ®ång träng tµi lao ®éng ®îc thµnh lËp theo QuyÕt ®Þnh sè 774/ TTg ngµy 08/10/1996 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vµ ®îc híng dÉn thùc hiÖn bëi Th«ng t 02/L§TBXH-TT ngµy 08/01/1997 cña Bé lao ®éng th¬ng binh x· héi. 12 Héi ®ång träng tµi lao ®éng cã nhiÖm vô hoµ gi¶i vµ gi¶i quyÕt c¸c vô tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ gi÷a tËp thÓ lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng trªn ®Þa bµn cÊp tØnh theo yªu cÇu cña c¸c bªn ®¬ng sù vµ sau khi héi ®ång hoµ gi¶i lao ®éng c¬ së hoÆc hoµ gi¶i viªn cña c¬ quan lao ®éng cÊp huyÖn hoµ gi¶i kh«ng thµnh. Héi ®ång träng tµi lao ®éng cã chñ tÞch lµ gi¸m ®èc hoÆc phã gi¸m ®èc Së lao ®éng th¬ng binh- x· héi. C¸c thµnh viªn gåm mét thµnh viªn lµ ®¹i diÖn liªn ®oµn cÊp tØnh, mét thµnh viªn lµ ®¹i diÖn cña nh÷ng ngêi sö dông lao ®éng; mét thµnh viªn chuyªn tr¸ch lµm th kÝ cña héi ®ång lµ c«ng chøc Së lao ®éng th¬ng binh- x· héi; mét hoÆc mét sè thµnh viªn lµ luËt gia, nhµ qu¶n lý, nhµ ho¹t ®éng x· héi cã hiÓu biÕt vÒ lÜnh vùc lao ®éng- x· héi vµ cã uy tÝn ë ®Þa ph¬ng do MÆt trËn Tæ quèc tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng ®Ò cö. NhiÖm k× cña Héi ®ång träng tµi lao ®éng lµ ba n¨m, lµm viÖc theo nguyªn t¾c tËp thÓ. Khi Héi ®ång träng tµi lao ®éng häp ®Ó hoµ gi¶i vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ th× sè thµnh viªn cã mÆt cña héi ®ång ph¶i qu¸ b¸n lÎ vµ nhÊt thiÕt ph¶i cã c¸c thµnh viªn cña Së lao ®éng th¬ng binhx· héi, liªn ®oµn lao ®éng tØnh vµ ®¹i diÖn cña nh÷ng ngêi sö dông lao ®éng. Héi ®ång träng tµi lao ®éng cã quyÒn: 13 - T×m hiÓu vô viÖc, gÆp gì c¸c bªn tranh chÊp, nh÷ng ngêi cã liªn quan, nh÷ng ngêi lµm chøng. - Thu thËp tµi liÖu chøng cø, yªu cÇu ®¬ng sù cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Õn vô tranh chÊp. - Yªu cÇu c¸c bªn ®¬ng sù tíi phiªn häp hoµ gi¶i vµ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp cña héi ®ång. - §a ra ph¬ng ¸n hoµ gi¶i ®Ó hai bªn tranh chÊp cïng xem xÐt, th¬ng lîng. - Ra quyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt vô tranh chÊp nÕu hoµ gi¶i kh«ng thµnh. Nh vËy, ë ViÖt Nam tuy míi chØ thõa nhËn h×nh thøc träng tµi b¾t buéc nhng c¸c quy ®Þnh vÒ thµnh phÇn, thÈm quyÒn, tr×nh tù gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp… t¹i héi ®ång träng tµi ®· tá ra kh¸ hîp lý. Tuy nhiªn, còng nh Héi ®ång hoµ gi¶i thµnh viªn Héi ®ång träng tµi hÇu hÕt lµm c«ng t¸c träng tµi kiªm nhiÖm nªn Ýt ®Çu t vµ kh«ng nhiÒu kinh nghiÖm… ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt tranh chÊp. QuyÕt ®Þnh cña träng tµi còng kh«ng mang tÝnh cìng chÕ… §ã lµ nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho c¸c bªn tranh chÊp cha tin tëng vµ gi¶m t¸c dông cña ho¹t ®éng träng tµi. H×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng thø ba lµ xÐt xö t¹i Toµ ¸n. §©y còng lµ mét h×nh thøc kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng. Ho¹t ®éng tè tông t¹i toµ lµ ho¹t ®éng cña c¬ quan c«ng quyÒn, thÓ hiÖn quyÒn 14 lùc cña nhµ níc. Nhµ níc t¹o cho nã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ho¹t ®éng vµ ®¶m b¶o cho hÖ thèng Toµ ¸n vËn hµnh nhÞp nhµng. Theo quy ®Þnh cña PLTTGQCVAL§ th× qu¸ tr×nh tè tông lao ®éng t¹i toµ diÔn ra qua c¸c giai ®o¹n s¬ thÈm, phóc thÈm, gi¸m ®èc thÈm vµ t¸i thÈm. Thêi h¹n xÐt xö t¹i toµ ®îc rót ng¾n h¬n so víi c¸c h×nh thøc tè tông kh¸c (Tèi ®a 55 ngµy ®èi víi giai ®o¹n s¬ thÈm tÝnh tuyÖt ®èi tõ khi thô lý ®Õn tríc khi më phiªn toµ; 30 ngµy ®èi víi giai ®o¹n phóc thÈm tÝnh tõ khi nhËn ®ñ hå s¬ ®Õn khi më phiªn toµ)... ViÖc quy ®Þnh mét thêi h¹n ng¾n nh vËy cÇn ®¶m b¶o gi¶i quyÕt nhanh chãng, døt ®iÓm c¸c tranh chÊp lao ®éng, ®¶m b¶o quyÒn lîi cña c¸c bªn trong mèi quan hÖ lao ®éng. Thµnh phÇn héi ®ång xÐt xö s¬ thÈm, phóc phÈm, gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm… còng thÓ hiÖn u ®iÓm h¬n so víi hai h×nh thøc trªn. NÕu nh Héi ®ång hoµ gi¶i c¬ së, hoµ gi¶i viªn lao ®éng hay Héi ®ång träng tµi lao ®éng cßn thÓ hiÖn tÝnh chÊt “nghiÖp d”, “kiªm nhiÖm” kh«ng ®îc ®µo t¹o nghiÖp vô chuyªn s©u th× c¸c thÈm ph¸n tham gia xÐt xö t¹i toµ lµ nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô cao, ®îc ®µo t¹o c¬ b¶n vÒ kiÕn thøc ph¸p lý, ho¹t ®éng chuyªn tr¸ch. Tõ ®ã, chÊt lîng xÐt xö ®îc ®¶m b¶o. Bªn c¹nh ®ã, ®iÒu 11 PLTTGQCVAL§ quy ®Þnh thÈm quyÒn chung cña Toµ ¸n lµ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng 15 hÇu hÕt ®· ®îc Héi ®ång hoµ gi¶i c¬ së, hoµ gi¶i viªn lao ®éng hay Héi ®ång träng tµi lao ®éng gi¶i quyÕt nhng kh«ng thµnh. §iÒu ®ã cµng kh¼ng ®Þnh r»ng, gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng t¹i toµ lµ mét c¬ chÕ cuèi cïng ®¶m b¶o tho¶ m·n yªu cÇu cña c¸c bªn. Trong qu¸ tr×nh xÐt xö, Toµ ¸n cã quyÒn ra b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc ph¸p luËt vµ ®îc cìng chÕ thi hµnh, ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan triÖt ®Ó. Trong khi ®ã, h×nh thøc hoµ gi¶i t¹i héi ®ång hoµ gi¶i c¬ së hoÆc t¹i héi ®ång träng tµi lao ®éng chØ hoµn toµn dùa trªn sù tho¶ thuËn, th¬ng lîng cña c¸c bªn. C¸n bé tham gia hoµ gi¶i lµ ngêi trong doanh nghiÖp hoÆc lµ c¸n bé thuéc ngµnh lao ®éng th¬ng binh- x· héi nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái sù côc bé, thiÕu kh¸ch quan, kÐm triÖt ®Ó vµ kh«ng c¬ng quyÕt. Héi ®ång hoµ gi¶i c¬ së cã nhiÖm k× ng¾n (2 n¨m), thµnh viªn lµ ngêi trong doanh nghiÖp nªn viÖc gi¶i quyÕt rÊt cã thÓ thiÕu kh¸ch quan vµ dÔ bÞ nhîng bé. HiÖn nay cha cã quy ®Þnh tÝnh chÊt chung thÈm cña c¸c ph¸n quyÕt träng tµi nªn quyÒn lùc cña träng tµi cßn h¹n chÕ. Mét khuyÕt ®iÓm n÷a cña hai h×nh thøc trªn lµ hiÖn nay thiÕu v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ viÖc ®¶m b¶o thi hµnh tho¶ thuËn cña c¸c bªn. Trong trêng hîp hoµ gi¶i thµnh nhng c¸c bªn kh«ng thùc hiÖn th× còng kh«ng cã c¬ quan nµo gi¶i quyÕt. Ngîc l¹i, c¸c quyÕt ®Þnh, b¶n ¸n cña toµ ®îc ®¶m b¶o thi 16 hµnh, cìng chÕ thi hµnh, tõ ®ã, cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt døt ®iÓm c¸c tranh chÊp lao ®éng. Nh vËy, ho¹t ®éng tè tông t¹i toµ lµ mét c¬ chÕ khoa häc vµ ®¸p øng ®îc yªu cÇu, mong muèn cña c¸c bªn. TÝnh hiÖu lùc ph¸p lý cao vµ ®¶m b¶o quyÒn lîi cña c¸c chñ thÓ mµ vÉn ®¶m b¶o ®îc tÝnh chÊt mÒm dÎo, d©n chñ (hoµ gi¶i t¹i tßa) phï hîp víi ®Æc trng cña quan hÖ ph¸p luËt lao ®éng. 2. Kh¸i niÖm vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn luËt tè tông lao ®éng ë ViÖt Nam 2.1. Kh¸i niÖm luËt tè tông lao ®éng Khoa häc ph¸p lý ®· chØ ra r»ng nhãm quan hÖ x· héi cã ®Æc ®iÓm riªng biÖt ®îc ph¸p luËt ®iÒu chØnh lµ c¨n cø c¬ b¶n ®Ó ph©n ®Þnh c¸c ngµnh luËt. Mçi ngµnh luËt ®iÒu chØnh mét nhãm quan hÖ t¬ng ®èi ®éc lËp, nhãm quan hÖ Êy lµ ®èi tîng ®iÒu chØnh cña ngµnh luËt. VÒ mÆt tõ ng÷, “Tè tông” lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt mét sè sù viÖc, cßn “Tè tông lao ®éng” lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt mét vô ¸n lao ®éng. Nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt ®ã t¹o thµnh LuËt tè tông lao ®éng. 17 Thùc tÕ, khi c¸c bªn tranh chÊp thùc hiÖn quyÒn khëi kiÖn hoÆc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n khëi tè vô ¸n lao ®éng theo ®óng vô ¸n cña ph¸p luËt th× Toµ ¸n cã nghÜa vô thô lý, gi¶i quyÕt vµ mèi quan hÖ gi÷a Toµ ¸n víi ViÖn kiÓm s¸t vµ c¸c ®¬ng sù ph¸t sinh. §Ó gi¶i quyÕt ®óng ®¾n, chÝnh x¸c vô ¸n cßn ph¶i cã sù tham gia cña c¸c c¬ quan, tæ chøc vµ c¸c c¸ nh©n h÷u quan kh¸c n÷a. VÝ dô: ngêi b¶o vÖ quyÒn lîi cho c¸c bªn tranh chÊp, tæ chøc c«ng ®oµn cÊp trªn, ngêi lµm chøng… Sù tham gia cña c¸c chñ thÓ nµy ph¶i trong ph¹m vi, theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh vµ mèi quan hªn gi÷a hä còng ®îc ph¸p luËt quy ®Þnh phï hîp vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi bªn. Nh vËy, c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®· t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng cña Toµ ¸n, ®¬ng sù vµ nh÷ng ngêi tham gia vô ¸n lao ®éng nãi chung, cho phÐp hoÆc buéc c¸c chñ thÓ nµy ph¶i thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô nhÊt ®Þnh. Ho¹t ®éng gãp phÇn gi¶i quyÕt vô ¸n lao ®éng cña c¸c chñ thÓ trªn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt gäi lµ tè tông lao ®éng vµ c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ gi÷a hä trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n ®îc gäi lµ LuËt tè tông lao ®éng. VËy, LuËt tè tông lao ®éng lµ tæng hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh gi÷a Toµ ¸n vµ nh÷ng ngêi tham gia tè tông trong qu¸ tr×nh Toµ ¸n gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng ®Ó b¶o vÖ quyÒn 18 vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ngêi lao ®éng, tËp thÓ lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng. §èi tîng ®iÒu chØnh cña luËt tè tông lao ®éng lµ mèi quan hÖ ph¸t sinh gi÷a Toµ ¸n víi ViÖn kiÓm s¸t, gi÷a Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t víi c¸c ®¬ng sù còng nh nh÷ng ngêi tham gia tè tông kh¸c trong qu¸ tr×nh toµ ¸n gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng. Nh vËy, nÕu c¸c chñ thÓ trªn thiÕt lËp nh÷ng mèi quan hÖ ngoµi môc ®Ých gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n lao ®éng th× kh«ng ph¶i lµ quan hÖ tè tông lao ®éng vµ kh«ng ®îc LuËt tè tông lao ®éng ®iÒu chØnh. Tè tông t¹i toµ ph¶i ®¶m b¶o tu©n thñ theo c¸c nguyªn t¾c ph¸p lý c¬ b¶n cña ngµnh luËt, bao gåm nh÷ng nguyªn t¾c cña thñ tôc tè tông nãi chung vµ nh÷ng nguyªn t¾c riªng cña tè tông lao ®éng theo c¸c quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p, trong Bé luËt lao ®éng, trong PLTTGQCVAL§. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ tè tông lao ®éng, LuËt tè tông còng sö dông kÕt hîp ph¬ng ph¸p tho¶ thuËn (®Ó c¸c bªn cã quyÒn tù ®Þnh ®o¹t vÒ vÊn ®Ò ®ang tranh chÊp gi÷a hä) víi ph¬ng ph¸p mÖnh lÖnh (®Ó toµ ¸n cã thÓ nh©n danh quyÒn lùc nhµ níc gi¶i quyÕt vô ¸n, ra c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc b¾t buéc thùc hiÖn... ). §©y lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt mét vô viÖc cã sù khèng chÕ vÒ thêi gian mµ luËt quy ®Þnh lµ thêi h¹n tè tông. Qu¸ tr×nh nµy ph¶i ®îc toµ ¸n - mét c¬ quan ®¹i diÖn cho c«ng lý chñ ®éng tiÕn hµnh 19 vµ chÞu sù gi¸m s¸t cña ViÖn kiÓm s¸t. ViÖn kiÓm s¸t lµ c¬ quan cã chøc n¨ng kiÓm s¸t, gi¸m s¸t viÖc xÐt xö vµ thùc hµnh quyÒn c«ng tè. Trong qu¸ tr×nh tè tông, Toµ ¸n ph¶i t×m hiÓu vµ vËn dông ®óng ®¾n ph¸p luËt tè tông. Bªn c¹nh ®ã, Toµ ¸n cßn ph¶i hiÓu mét c¸ch thÊu ®¸o hÖ thèng c¸c quy ®Þnh vÒ néi dung trong Bé luËt lao ®éng vµ c¸c v¨n b¶n híng dÉn gi¶i thÝch bé luËt, tõ ®ã tiÕn hµnh hoµ gi¶i xÐt xö vô ¸n ®óng ®¾n, kh¸ch quan. 2.2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn LuËt tè tông lao ®éng ë ViÖt Nam Kh¸i niÖm “Tè tông lao ®éng” cßn lµ kh¸i niÖm rÊt míi ë ViÖt Nam. Nã chØ xuÊt hiÖn tõ n¨m 1995 khi PLTTGQCVAL§ ®îc ra ®êi. Tõ n¨m 1985 trë vÒ tríc, tranh chÊp lao ®éng Ýt x¶y ra vµ viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp lao ®éng kh«ng ®îc chó träng, thËm chÝ bÞ coi lµ mét lÜnh vùc “cÊm” v× c¬ chÕ tËp trung vµ quan ®iÓm “søc lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng hãa” chÝnh lµ mét nguyªn nh©n khiÕn ngêi lao ®éng (c¸c c«ng nh©n- viªn chøc nhµ níc) vµ ngêi sö dông lao ®éng (c¸c cã quan- xÝ nghiÖp nhµ níc) kh«ng sö dông quyÒn yªu cÇu cÇn gi¶i quyÕt c¸c bÊt ®ång cña hä. Khi cã tranh chÊp x¶y ra th× c¸c cã quan nhµ níc gi¶i quyÕt theo thñ tôc hµnh chÝnh. 20