Tài liệu Skkn xây dựng hệ thống bài tập định hướng phát triển năng lực chương oxi – lưu huỳnh hóa học 10

Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI Đơn vị trường THPT Đắc Lua Mã số: ................................ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHƯƠNG OXI – LƯU HUỲNH HÓA HỌC 10 Người thực hiện: Giáo viên : Lê Văn Dũng Lĩnh vực nghiên cứu: Quản lý giáo dục 1 Phương pháp dạy học bộ môn: Hóa học 10  Phương pháp giáo dục 1 Lĩnh vực khác: ......................................................... 1 Có đính kèm: 1 Mô hình 1 Phần mềm 1 Phim ảnh 1 Hiện vật khác Năm học: 2015-2016 Trang 1 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN Họ và tên: Lê Văn Dũng 1. Ngày 19 tháng 12 năm 1985 2. Giới tính: Nam 3. Địa chỉ: ấp 1 xã Đắc Lua, huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai 4. Điện thoại: (CQ)/ 0633.884.564 (NR); DĐ: 0982 845 196 5. Fax: E-mail: [email protected] 6. Chức vụ: Giáo viên 7. Đơn vị công tác: Trường THPT Đắc Lua II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO - Học vị (hoặc trình độ chuyên môn, nghiệp vụ) cao nhất: Cử nhân - Năm nhận bằng: 2009 - Chuyên ngành đào tạo: Sư phạm hóa học III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC - Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy môn hóa THPT - Số năm có kinh nghiệm: 6 năm - Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: Trang 2 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHƯƠNG OXI – LƯU HUỲNH HÓA HỌC 10 PHẦN THỨ NHẤT: CƠ SỞ LÝ LUẬN I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Theo định hướng đổi mới chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực hay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra đang được bàn nhiều trên các kênh thông tin đại chúng và cả trong bộ, ngành của hệ thống giáo dục nước ta. Đó là nội dung của chương trình đổi mới căn bản đồng bộ theo nghị quyết 29 của BCH TW Đảng khóa XI. Chiến lược giáo dục từ 2011-2020 ban hành kèm theo quyết định 711/QĐ-TTg ban hành ngày 13 /6/2012 của Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ “Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học”. Vì vậy, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy năng lực của người học nói chung và đổi mới cách ra đề, kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh là vấn đề cấp bách của ngành giáo dục. Để đổi mới phương pháp dạy và học trước tiên là phải đổi mới cách kiểm tra, đánh giá. Trên tinh thần đó đầu năm 2015, sở GD và ĐT Đồng Nai đã tổ chức đợt tập huấn cho giáo viên các trường THPT về vấn đề dạy học , kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực của học sinh. Từ những vấn đề nêu trên, với mong muốn làm tốt hơn nữa nhiệm vụ của người giáo viên trong giai đoạn hiện tại của đất nước; mong góp phần nhỏ bé của mình vào sự nghiệp giáo dục nhà trường góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Tôi đã xây dựng chuyên đề “XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHƯƠNG OXI – LƯU HUỲNH HÓA HỌC 10” đã thu được kết quả rất khả quan. Do đó, tôi viết lại cách làm này nhằm trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp đồng thời nhân rộng cách làm nói trên. II. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 1. Thuận lợi - Nhà trường có trang thiết bị để giáo viên nghiên cứu, tham khảo và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy - Được tham gia đợt tập huấn do sở GD và ĐT Đồng Nai tổ chức tôi cũng đã tiếp thu được những định hướng cơ bản, các tài liệu liên quan khi viết chuyên đề của mình. - Tổ chuyên môn đã thảo luận, góp ý hết sức tâm huyết trong quá trình xây dựng chuyên đề. Trang 3 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng 2. Khó khăn HS đã quen cách học, vận dụng làm bài tập một cách máy móc. Cách học này chưa đáp ứng với yêu cầu đổi mới. GV quen cách dạy cũ, một phần vẫn chưa thoát ly được sách giáo khoa, kiến thức chưa bám sát được thực tế. III. MỤC ĐÍCH VÀ CƠ SỞ NGHIÊN CỨU 1. Mục đích Nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình giảng dạy và học tập môn Hoá học nhất là phần bài tập chương oxi-lưu huỳnh lớp 10 . Với chuyên đề “Xây dựng hệ thống bài tập định hướng phát triển năng lực chương oxi-lưu huỳnh” sẽ hi vọng qua đó giúp đỡ chính bản thân và các đồng nghiệp trong quá trình giảng dạy. Để qua đó cùng trao đổi và tìm ra giải pháp tốt nhất cho sự dạy và học của học sinh và đồng nghiệp trong quá trình xây dựng bài tập kiểm tra, đánh giá. 2. Cơ sở nghiên cứu - Nắm vững cơ sở lí luận của việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. - Nghiên cứu cấu trúc chương trình, nội dung kiến thức chương trình hóa học THPT ban Cơ bản và Nâng cao nhất là nghiên cữu kĩ phần Oxi và Lưu huỳnh. - Nghiên cứu quy trình xây dựng câu hỏi phần hoá học Oxi và Lưu huỳnh lớp 10 THPT- SGK ban Cơ Bản và Nâng cao. - Tiến hành kiểm tra đánh giá chất lượng hệ thống câu hỏi đã xây dựng IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG 1. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu tài liệu về lí luận dạy học nhất là lí luận dạy học hoá học và các tài liệu khác có liên quan đến đề tài, đặc biệt nghiên cứu kĩ những cơ sở lí luận về bài tập và cấu trúc chương trình, nội dung kiến thức phần hoá học vô cơ: Oxi và Lưu huỳnh theo chương trình hoá học 10 ban Cơ Bản và Nâng cao. - Căn cứ vào nhiệm vụ của đề tài, dựa trên cơ sở lí luận về bài tập hóa học và dựa trên nội dung kiến thức chương trình hoá học vô cơ: Oxi và Lưu huỳnh theo chương trình hoá học 10 ban Cơ Bản và Nâng cao để xây dựng hệ thống câu hỏi. - Nghiên cứu những phần mềm trắc nghiệm để tạo đề kiểm tra và tạo ngân hàng câu hỏi để kiểm tra. 2. Nguyên tắc xây dựng Dạy học định hướng phát triển năng lực đòi hỏi việc thay đổi mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và đánh giá, trong đó việc thay đổi quan niệm và cách xây dựng các nhiệm vụ học tập, câu hỏi và bài tập (sau đây gọi chung là bài tập) có vai trò quan trọng. a. Tiếp cận bài tập định hướng phát triển năng lực Trang 4 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng Các nghiên cứu thực tiễn về bài tập trong dạy học đã rút ra những hạn chế của việc xây dựng bài tập truyền thống như sau: - Tiếp cận một chiều, ít thay đổi trong việc xây dựng bài tập, thường là những bài tập đóng. - Thiếu về tham chiếu ứng dụng, chuyển giao cái đã học sang vấn đề chưa biết cũng như các tình huống thực tiễn cuộc sống. - Kiểm tra thành tích, chú trọng các thành tích nhớ và hiểu ngắn hạn. - Quá ít ôn tập thường xuyên và bỏ qua sự kết nối giữa cái đã biết và cái mới. - Tính tích lũy của việc học không được lưu ý đến một cách đầy đủ… Còn đối với việc tiếp cận năng lực, những ưu điểm nổi bật là: - Trọng tâm không phải là các thành phần tri thức hay kỹ năng riêng lẻ mà là sự vận dụng có phối hợp các thành tích riêng khác nhau trên cơ sở một vấn đề mới đối với người học. - Tiếp cận năng lực không định hướng theo nội dung học trừu tượng mà luôn theo các tình huống cuộc sống của HS, theo “thử thách trong cuộc sống”. Nội dung học tập mang tính tình huống, tính bối cảnh và tính thực tiễn. - So với dạy học định hướng nội dung, dạy học định hướng phát triển năng lực định hướng mạnh hơn đến HS và các quá trình học tập. Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực được xây dựng trên cơ sở chuẩn năng lực của môn học. Năng lực chủ yếu hình thành qua hoạt động học của HS. Hệ thống bài tập định hướng phát triển năng lực chính là công cụ để HS luyện tập nhằm hình thành năng lực và là công cụ để GV và các cán bộ quản lý giáo dục kiểm tra, đánh giá năng lực của HS và biết được mức độ đạt chuẩn của quá trình dạy học. Bài tập là một thành phần quan trọng trong môi trường học tập mà người GV cần thực hiện. Vì vậy, trong quá trình dạy học, người GV cần biết xây dựng các bài tập định hướng phát triển năng lực. b. Phân loại bài tập định hướng phát triển năng lực Đối với GV, bài tập là yếu tố điều khiển quá trình giáo dục. Đối với HS, bài tập là một nhiệm vụ cần thực hiện, là một phần nội dung học tập. Các bài tập có nhiều hình thức khác nhau, có thể là bài tập miệng, bài tập viết, bài tập ngắn hạn hay dài hạn, bài tập theo nhóm hay cá nhân, bài tập trắc nghiệm đóng hay tự luận mở. Bài tập có thể đưa ra dưới hình thức một nhiệm vụ, một đề nghị, một yêu cầu hay một câu hỏi. Những yêu cầu chung đối với các bài tập là: Trang 5 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng - Được trình bày rõ ràng. - Có ít nhất một lời giải. - Với những dữ kiện cho trước, HS có thể tự lực giải được. - Không giải qua đoán mò được. Theo chức năng lý luận dạy học, bài tập có thể bao gồm: Bài tập học và bài tập đánh giá (thi, kiểm tra): - Bài tập học: Bao gồm các bài tập dùng trong bài học để lĩnh hội tri thức mới, chẳng hạn các bài tập về một tình hướng mới, giải quyết bài tập này để rút ra tri thức mới, hoặc các bài tập để luyện tập, củng cố, vận dụng kiến thức đã học. - Bài tập đánh giá: Là các kiểm tra ở lớp do GV ra đề hay các đề tập trung như kiểm tra chất lượng, so sánh; bài thi tốt nghiệp, thi tuyển. Thực tế hiện nay, các bài tập chủ yếu là các bài luyện tập và bài thi, kiểm tra. Bài tập học tập, lĩnh hội tri thức mới ít được quan tâm. Tuy nhiên, bài tập học tập dưới dạng học khám phá có thể giúp HS nhiều hơn trong làm quen với việc tự lực tìm tòi và mở rộng tri thức. Theo dạng của câu trả lời của bài tập “mở” hay “đóng”, có các dạng bài tập sau: - Bài tập đóng: Là các bài tập mà người học (người làm bài) không cần tự trình bày câu trả lời mà lựa chọn từ những câu trả lời cho trước. Như vậy trong loại bài tập này, GV đã biết câu trả lời, HS được cho trước các phương án có thể lựa chọn. - Bài tập mở: Là những bài tập mà không có lời giải cố định đối với cả GV và HS (người ra đề và người làm bài); có nghĩa là kết quả bài tập là “mở”. Chẳng hạn GV đưa ra một chủ đề, một vấn đề hoặc một tài liệu, HS cần tự bình luận, thảo luận về đề tài đó. Các đề bài bình luận văn học không yêu cầu học theo mẫu, HS tự trình bày ý kiến theo cách hiểu và lập luận của mình là các ví dụ điển hình về bài tập mở. Bài tập mở được đặc trưng bởi sự trả lời tự do của các nhân và không có một lời giải cố định, cho phép các cách tiếp cận khác nhau và dành không gian cho sự tự quyết định của người học. Nó được sử dụng trong việc luyện tập hoặc kiểm tra năng lực vận dụng tri thức từ các lĩnh vực khác nhau để giải quyết các vấn đề. Tính độc lập và sáng tạo của HS được chú trọng trong việc làm dạng bài tập này. Tuy nhiên, bài tập mở cũng có những giới hạn như có thể khó khăn trong việc xây dựng các tiêu chí đánh giá khách quan, mất nhiều công sức hơn khi xây dựng và đánh giá cũng không phù hợp với mọi nội dung dạy học. Trong việc đánh giá bài tập mở, chú trọng việc người làm bài biết lập luận thích hợp cho con đường giải quyết hay quan điểm của mình. Trong thực tiễn giáo dục trung học hiện nay, các bài tập mở gắn với thực tiễn còn ít được quan tâm. Tuy nhiên, bài tập mở là hình thức bài tập có ý nghĩa quan trọng trong Trang 6 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng việc phát triển năng lực HS. Trong dạy học và kiểm tra đánh giá giai đoạn tới, GV cần kết hợp một cách thích hợp các loại bài tập để đảm bảo giúp HS nắm vững kiến thức, kỹ năng cơ bản và năng lực vận dụng trong các tình huống phức hợp gắn với thực tiễn. c. Những đặc điểm của bài tập định hướng phát triển năng lực Các thành tố quan trọng trong việc đánh giá việc đổi mới xây dựng bài tập là: Sự đa dạng của bài tập, chất lượng bài tập, sự lồng ghép bài tập vào giờ học và sự liên kết với nhau của các bài tập. Những đặc điểm của bài tập định hướng phát triển năng lực: - Yêu cầu của bài tập + Có mức độ khó khác nhau. + Mô tả tri thức và kỹ năng yêu cầu. + Định hướng theo kết quả. - Hỗ trợ học tích lũy + Liên kết các nội dung qua suốt các năm học. + Làm nhận biết được sự gia tăng của năng lực. + Vận dụng thường xuyên cái đã học. - Hỗ trợ cá nhân hóa việc học tập + Chẩn đoán và khuyến khích cá nhân. + Tạo khả năng trách nhiệm đối với việc học của bản thân. + Sử dụng sai lầm như là cơ hội. - Xây dựng bài tập trên cơ sở chuẩn + Bài tập luyện tập để bảo đảm tri thức cơ sở. + Thay đổi bài tập đặt ra (mở rộng, chuyển giao, đào sâu và kết nối, xây dựng tri thức thông minh). + Thử các hình thức luyện tập khác nhau. - Bao gồm cả những bài tập cho hợp tác và giao tiếp + Tăng cường năng lực xã hội thông qua làm việc nhóm. + Lập luận, lí giải, phản ánh để phát triển và củng cố tri thức. - Tích cực hóa hoạt động nhận thức + Bài tập giải quyết vấn đề và vận dụng. Trang 7 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng + Kết nối với kinh nghiệm đời sống. + Phát triển các chiến lược giải quyết vấn đề. - Có những con đường và giải pháp khác nhau + Nuôi dưỡng sự đa dạng của các con đường, giải pháp. + Đặt vấn đề mở. + Độc lập tìm hiểu. + Không gian cho các ý tưởng khác thường. + Diễn biến mở của giờ học. - Phân hóa nội tại + Con đường tiếp cận khác nhau. + Phân hóa bên trong. + Gắn với các tình huống và bối cảnh. d. Các bậc trình độ trong định hướng phát triển năng lực Về phương diện nhận thức, người ta chia các mức quá trình nhận thức và các bậc trình độ nhận tương ứng như sau: Các mức quá Các bậc trình độ Các đặc điểm trình nhận thức 1. Hồi tưởng thông tin Tái hiện Nhận biết lại Tái tạo lại - Nhận biết lại cái gì đã học theo cách thức không thay đổi. - Tái tạo lại cái đã học theo cách thức không thay đổi. 2. Xử lý thông Hiểu và vận dụng - Phản ánh đúng bản chất, ý nghĩa cái đã học. tin Nắm bắt ý nghĩa - Vận dụng các cấu trúc đã học trong tình huống tương tự. Vận dụng 3. Tạo thông tin Xử lí, giải quyết vấn đề - Nghiên cứu có hệ thống và bao quát một tình huống bằng những tiêu chí riêng. - Vận dụng các cấu trúc đã học sang một tình huống mới. Trang 8 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng - Đánh giá một hoàn cảnh, tình huống thông qua những tiêu chí riêng Dựa trên các bậc nhận thức và chú ý đến đặc điểm của học tập định hướng phát triển năng lực, có thể xây dựng bài tập theo các dạng: - Các bài tập dạng tái hiện: Yêu cầu sự hiểu và tái hiện tri thức. Bài tập tái hiện không phải trọng tâm của bài tập định hướng phát triển năng lực. - Các bài tập vận dụng: Các bài tập vận dụng những kiến thức trong các tình huống không thay đổi. Các bài tập này nhằm củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng cơ bản, chưa đòi hỏi sáng tạo. - Các bài tập giải quyết vấn đề: Các bài tập này đòi hỏi sự phân tích, tổng hợp, đánh giá, vận dụng kiến thức vào những tình huống thay đổi, giải quyết vấn đề. Dạng bài tập này đòi hỏi sự sáng tạo của người học. - Các bài tập gắn với bối cảnh, tình huống thực tiễn: Các bài tập vận dụng và giải quyết vấn đề gắn các vấn đề với các bối cảnh và tình huống thực tiễn. Những bài tập này là những bài tập mở, tạo cơ hội cho nhiều cách tiếp cận, nhiều con đường giải quyết khác nhau. PHẦN THỨ HAI: NỘI DUNG I. XÁC ĐỊNH MỤC TIÊU VÀ NỘI DUNG KIẾN THỨC CẦN ĐẠT OXI - OZON 1. Kiến thức Biết được: - Oxi: Vị trí, cấu hình lớp electron ngoài cùng; tính chất vật lí, phương pháp điều chế oxi trong phòng thí nghiệm, trong công nghiệp. - Ozon là dạng thù hình của oxi, điều kiện tạo thành ozon, ozon trong tự nhiên và ứng dụng của ozon; ozon có tính oxi hoá mạnh hơn oxi. Hiểu được: Oxi và ozon đều có tính oxi hoá rất mạnh (oxi hoá được hầu hết kim loại, phi kim, nhiều hợp chất vô cơ và hữu cơ), ứng dụng của oxi. 2. Kĩ năng - Dự đoán tính chất, kiểm tra, kết luận được về tính chất hoá học của oxi, ozon. - Quan sát thí nghiệm, hình ảnh...rút ra được nhận xét về tính chất, điều chế. - Viết phương trình hóa học minh hoạ tính chất và điều chế. - Tính % thể tích khí oxi và ozon trong hỗn hợp . Trang 9 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng 3. Định hướng phát triển năng lực - Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học - Năng lực thực hành - Năng lực tính toán LƯU HUỲNH 1. Kiến thức Biết được: - Vị trí, cấu hình electron lớp electron ngoài cùng của nguyên tử lưu huỳnh. - Tính chất vật lí: Hai dạng thù hình phổ biến (tà phương, đơn tà) của lưu huỳnh, quá trình nóng chảy đặc biệt của lưu huỳnh, ứng dụng. Hiểu được: Lưu huỳnh vừa có tính oxi hoá( tác dụng với kim loại, với hiđro), vừa có tính khử (tác dụng với oxi, chất oxi hoá mạnh). 2. Kĩ năng - Dự đoán tính chất, kiểm tra, kết luận được về tính chất hoá học của lưu huỳnh. - Quan sát thí nghiệm, hình ảnh... rút ra được nhận xét về tính chất hoá học của lưu huỳnh. - Viết phương trình hóa học chứng minh tính chất hoá học của lưu huỳnh. - Tính khối lượng lưu huỳnh, hợp chất của lưu huỳnh tham gia và tạo thành trong phản ứng. 3. Định hướng phát triển năng lực - Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học - Năng lực tự học - Năng lực tính toán HIĐRO SUNFUA. LƯU HUỲNH ĐIOXIT. LƯU HUỲNH TRIOXIT 1. Kiến thức Biết được: - Tính chất vật lí, trạng thái tự nhiên, tính axit yếu, ứng dụng của H2S. - Tính chất vật lí, trạng thái tự nhiên, tính chất oxit axit, ứng dụng, phương pháp điều chế SO2, SO3. Hiểu được tính chất hoá học của H2S (tính khử mạnh) và SO2 (vừa có tính oxi hoá vừa có tính khử). 2. Kĩ năng - Dự đoán, kiểm tra, kết luận được về tính chất hoá học của H2S, SO2, SO3. - Viết phương trình hóa học minh hoạ tính chất của H2S, SO2, SO3. - Phân biệt H2S, SO2 với khí khác đã biết. - Tính % thể tích khí H2S, SO2 trong hỗn hợp. 3. Định hướng phát triển năng lực Trang 10 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng - Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học - Năng lực tính toán AXIT SUNFURIC- MUỐI SUNFAT 1. Kiến thức Biết được: - Công thức cấu tạo, tính chất vật lí của H2SO4, ứng dụng và sản xuất H2SO4. - Tính chất của muối sunfat, nhận biết ion sunfat. Hiểu được: - H2SO4 có tính axit mạnh ( tác dụng với kim loại, bazơ, oxit bazơ và muối của axit yếu...) - H2SO4 đặc, nóng có tính oxi hoá mạnh (oxi hoá hầu hết kim loại, nhiều phi kim và hợp chất) và tính háo nước. 2. Kĩ năng - Quan sát thí nghiệm, hình ảnh... rút ra được nhận xét về tính chất, điều chế axit sunfuric. - Viết phương trình hóa học minh hoạ tính chất và điều chế. - Phân biệt muối sunfat , axit sunfuric với các axit và muối khác (CH3COOH, H2S ...) - Tính nồng độ hoặc khối lượng dung dịch H2SO4 tham gia hoặc tạo thành trong phản ứng. 3. Định hướng phát triển năng lực - Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học - Năng lực thực hành - Năng lực tính toán II. XÂY DỰNG BẢNG MÔ TẢ KIẾN THỨC CẦN ĐẠT Nội dung Mức độ nhận thức Kiến thức Nhận biết Thông hiểu Vận dụng thấp Vận dụng cao Trang 11 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng Oxi-ozon - Viết được cấu hình lớp electron của oxi, xác định số electron ở lớp ngoài cùng. - Nêu được vị trí của oxi trong bảng tuần hoàn. - Nêu được tính chất vật lí, phương pháp điều chế oxi trong phòng thí nghiệm, trong công nghiệp. - Ozon là dạng thù hình của oxi, điều kiện tạo thành ozon, ozon trong tự nhiên và ứng dụng của ozon; ozon có tính oxi hoá mạnh hơn oxi. - Giải thích được oxi và ozon đều có tính oxi hoá rất mạnh (oxi hoá được hầu hết kim loại, phi kim, nhiều hợp chất vô cơ và hữu cơ. - Chứng minh ozon có tính oxi hóa mạnh hơn oxi. - Viết phương trình hóa học minh hoạ tính chất và điều chế oxi. - Tính % thể tích khí oxi và ozon trong hỗn hợp . Giải một số bài tập liên quan đến hiện tượng thục tiễn Trang 12 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng Lưu huỳnh H2 S SO2 SO3 - Viết được cấu hình lớp electron của lưu huỳnh, xác định số electron ở lớp ngoài cùng. - Nêu được vị trí của lưu huỳnh trong bảng tuần hoàn. - Nêu được hai dạng thù hình phổ biến (tà phương, đơn tà) của lưu huỳnh, - Nêu được ứng dụng của lưu huỳnh. Nêu được: - Tính chất vật lí, trạng thái tự nhiên, ứng dụng của H2S. - Tính chất vật lí, trạng thái tự nhiên, ứng dụng, phương pháp điều chế SO2, SO3. - Giải thích được tại sao lưu huỳnh vừa có tính oxi hoá( tác dụng với kim loại, với hiđro), vừa có tính khử (tác dụng với oxi, chất oxi hoá mạnh). - Viết phương trình hóa học chứng minh tính chất hoá học của lưu huỳnh. - Tính khối lượng lưu huỳnh, hợp chất của lưu huỳnh tham gia và tạo thành trong phản ứng. Giải thích được tính chất hoá học của H2S (tính khử mạnh) và SO2 (vừa có tính oxi hoá vừa có tính khử). - Viết phương trình hóa học minh hoạ tính chất của H2S, SO2, SO3. - Phân biệt H2S, SO2 với khí khác đã biết. - Tính % thể tích khí H2S, SO2 trong hỗn hợp. Giải một số bài tập liên quan đến hiện tượng thục tiễn Giải một số bài tập liên quan đến hiện tượng thực tiễn Trang 13 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng Axit sunfuric Muối sunfat Nêu được: - Tính chất vật lí của H2SO4, ứng dụng và sản xuất H2SO4. - Tính chất của muối sunfat, nhận biết ion sunfat. Minh họa được: - H2SO4 có tính axit mạnh ( tác dụng với kim loại, bazơ, oxit bazơ và muối của axit yếu...) - H2SO4 đặc, nóng có tính oxi hoá mạnh (oxi hoá hầu hết kim loại, nhiều phi kim và hợp chất) và tính háo nước. - Viết phương trình hóa học minh hoạ tính chất và điều chế. - Phân biệt muối sunfat , axit sunfuric với các axit và muối khác (CH3COOH, H2S ...) - Tính nồng độ hoặc khối lượng dung dịch H2SO4 tham gia hoặc tạo thành trong phản ứng. Nhận biết các chất không sử dụng thuốc thử III. HỆ THỐNG BÀI TẬP MINH HỌA a. Mức độ nhận biết: Câu 1: Câu nào trong các câu sau đây sai? A. Oxi tan nhiều trong nước B. Oxi là chất khí không màu,không mùi, không vị C. Oxi nặng hơn không khí D. Oxi chiếm khoảng 20% thể tích không khí Câu 2: Người ta thu oxi bằng cách đẩy nước là do tính chất nào sau đây? A. Khí oxi nhẹ hơn nước B. Khí oxi tan nhiều trong nước C. Khí oxi ít tan trong nước D. Khí oxi khó hóa lõng Câu 3: Trong phòng thí nghiệm người ta có thể điều chế oxi bằng cách A. nhiệt phân các hợp chất giàu oxi và kém bền vơi nhiệt. B. điện phân nước hoà tan H2SO4. C. điện phân dung dịch CuSO4. D. chưng phân đoạn không khí lỏng. Câu 4: Ứng dụng nào sau đây không phải của ozon ? A. Chữa sâu răng, bảo quản hoa quả. B. Khử trùng nước uống, khử mùi. C. Điều chế oxi trong phòng thí nghiệm. D. Tẩy trắng các loại tinh bột, dầu ăn. Câu 5: Oxi có thể tác dụng trực tiếp với tất cả các chất trong dãy chất nào sau đây? A. Cu, Al, C2H4, Br2 B. SO2,C2H5OH, I2,Fe Trang 14 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng C. H2S,C,SO2,Cu D. Pt,S,Cl2,CO Câu 6: Câu nào sau đây sai? A. Lưu huỳnh tác dụng được với hidro B. Lưu huỳnh tác dụng với tất cả các phi kim C. Ở trạng thái rắn mỗi phân tử lưu huỳnh có 8 nguyên tử D. Trong phản ứng với kim loại và hidro lưu huỳnh là chất oxi Câu 7: Oxit của lưu huỳnh thuộc loại nào? A. Oxit bazơ B. Oxit axit C. Oxit lưỡng tính D. Oxit trung tính Câu 8: Khi sục SO2 vào dd H2S thì: A. dung dịch bị vẫn đục màu vàng B. không có hiện tượng. C. dung dịch chuyển sang màu đen D. tạo thành chất rắn màu nâu đỏ Câu 9: Khi sunfurơ là chất có: A. Tính khử mạnh B. Tính oxi hóa yếu C. Tính oxi hóa mạnh D. Vừa có tính khử vừa có tính oxi hóa Câu 10: Với số mol các chất bằng nhau, chất nào dưới đây điều chế được lượng O2 nhiều hơn ? 1 o A. KNO3  t  KNO2 + O2 2 3 o B. KClO3  t  KCl + O2 2 1 o 1 C. H2O2  xt  H2O + O2 D. HgO  t  Hg + O2 2 2 Câu 11: Phương trình phản ứng sai là: A. Cu +2H2SO4 đặc,nóng → CuSO4 + SO2 + 2H2O B. 2Al +6H2SO4 đặc,nóng → Al2(SO4)3 + 3SO2 + 6 H2O C. Fe + H2SO4 đặc,nguội → FeSO4 + H2 D. S+ 2H2SO4 đặc,nóng→3SO2+2H2O Câu 12: Cho các phản ứng sau: (1) SO2 + 2H2O + Br2 →2HBr +H2SO4 (2) SO2 + NaOH → NaHSO3 (3) SO2 + CaO →CaSO3 (4) SO2 + 2H2S→ 3S +2H2O. SO2 đóng vai trò chất khử trong các phản ứng là: A. 1,2,4 B. 1,4 C. 4 Câu 13: Cho các phản ứng sau: (1) S + O2  SO2 ; (2) S + H2  H2S ; (3) S + 3F2  SF6 ; (4) S + 2K K2S . D. 1 S đóng vai trò chất khử trong những phản ứng nào? A. chỉ (1) B. chỉ (3) C. (2) và (4) D. (1) và (3) Câu 14: Phát biểu nào không đúng khi nói về khả năng phản ứng của lưu huỳnh? A. Ở nhiệt độ cao, S tác dụng với nhiều kim loại và thể hiện tính oxi hóa. B. Ở nhiệt độ thích hợp, S tác dụng với hầu hết các phi kim và thể hiện tính oxi hóa C. Hg phản ứng với S ngay ở nhiệt độ thường. Trang 15 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng D. S vừa có tính khử vừa có tính oxi hóa. Câu 15: Phát biểu đúng là A. Muốn pha loãng axit H2SO4 đặc, ta rót nước vào axit. B. Lưu huỳnh trioxit vừa có tính oxi hóa vừa có tỉnh khử. C. Hầu hết các muối sunfat đều không tan. D. Axit H2SO4 đặc có tính háo nước mạnh, nên khi sử dụng phải hết sức thận trọng. Câu 16: Khi có oxi lẫn hơi nước. Chất nào sau đây là tốt nhất để tách hơi nước ra khỏi khí oxi? A. Nhôm oxit B. Axit sunfuric đặc. C. Dung dịch natri hiđroxit D. Nước vôi trong Câu 17: Để điều chế SO2 trong phòng thí nghiệm, chúng ta tiến hành như sau: A. Cho lưu huỳnh cháy trong không khí. B. Đốt cháy hoàn toàn khí H2S trong không khí. C. Cho dung dịch Na2SO3 + dung dịch H2SO4 D. Nhiệt phân muối sunfit b. Mức độ hiểu: Câu 1: Hãy chỉ ra nhận xét sai, khi nói về khả năng phản ứng của oxi: A. O2 phản ứng trực tiếp với hầu hết kim loại. B. O2 phản ứng trực tiếp với tất cả các phi kim. C. O2 tham gia vào quá trình xảy ra sự cháy, sự gỉ, sự hô hấp. D. Những phản mà O2 tham gia đều là phản ứng oxi hoá – khử. Câu 2: Đốt nóng ống nghiệm chứa hỗn hợp KClO3, MnO2 theo tỉ lệ 4: 1 về khối lượng trên ngọn lửa đèn cồn, sau đó đưa tàn đóm còn hồng vào miệng ống nghiệm, thì A. tàn đóm tắt ngay. B. tàn đóm bùng cháy. C. tiếng nổ lách tách. D. không thấy hiện tượng gì. Câu 3:Cho các phản ứng: a) S + F2 → b) SO2 + Br2 + H2O→ c) SO2 + O2 → d) S + H2SO4(đặc, nóng)→ e) SO2 + H2O → f) H2S + Cl2 (dư) + H2O→ Số phản ứng tạo ra lưu huỳnh ở mức oxi hoá +6 là A. 2 B. 3 C. 4 D. 5 Câu 4: Phản ứng không thể xảy ra là: A. Na2S + HCl H2S + NaCl B. HCl + NaOH NaCl+ H2O C. FeSO4 + HCl FeCl2 + H2SO4 D. FeSO4 + 2KOH Fe(OH)2 + K2SO4 Câu 5: X, Y là 2 nguyên tố liên tiếp nhau trong nhóm A. Cấu hình electron ngoài cùng của X là 2p4. Vậy vị trí của X và Y trong bảng hệ thống tuần hoàn là A. Đáp án khác B. X thuộc chu kì 2, nhóm VA; Y thuộc chu kì 3, nhóm VIA C. X thuộc chu kì 2, nhóm VIA; Y thuộc chu kì 3, nhóm VIA. Trang 16 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng D. X thuộc chu kì 2, nhóm IVA; Y thuộc chu kì 3, nhóm IVA Câu 6: Trong các câu sau đây câu nào không đúng: A. dung dịch H2SO4 loãng là một axit mạnh. B. Đơn chất lưu huỳnh chỉ thể hiện tính khử trong các phản ứng hoá học. C. SO2 vừa thể hiện tính oxi hoá, vừa thể hiện tính khử. D. Ion S2- chỉ thể hiện tính khử, không thể hiện tính oxi hoá Câu 7: Để phân biệt được 3 chất khí : CO2, SO2 và O2 đựng trong 3 bình mất nhãn riêng biệt , người ta dùng thuốc thử là: A. Nước vôi trong (dd Ca(OH)2) B. Dung dịch Br2 C. Nước vôi trong (dd Ca(OH)2) và dung dịch Br2 D. Dung dịch KMnO4 Câu 8: Ion X2- có cấu hình electron lớp ngoài cùng là 3s23p6 . X là nguyên tố nào trong bảng hệ thống tuần hoàn? A. Oxi B. Lưu huỳnh C.Selen D.Telu Câu 9: Cho các phát biểu sau: (1) Ozon có thể được dùng để tẩy trắng tinh bột, chữa sâu răng, sát trùng nước sinh hoạt. (2) Sắt khi tác dụng với HCl và H2SO4 đặc nóng đều thu được muối sắt (II). (3) Hấp thụ một lượng dư khí SO2 vào dung dịch nước vôi trong thu được kết tủa trắng. (4) Khí SO2 có khả năng làm mất màu thuốc tím nên có thể phân biệt khí SO2 và CO2 bằng dung dịch thuốc tím. Số phát biểu đúng: A. 2 B. 3 C. 1 D. 4 Câu 10:Cho sơ đồ chuyển hoá (mỗi mũi tên là một phương trình phản ứng): +dd X NaOH +ddX +dd Y Fe(OH) 2 +ddX +dd Z Fe2(SO4)+ddX 3 BaSO4 Các dung dịch X, Y, Z lần lượt là: A. FeCl3, H2SO4 (đặc, nóng), BaCl2. B. FeCl2, H2SO4 (đặc, nóng), BaCl2. C. FeCl3, H2SO4 (đặc, nóng), Ba(NO3)2. D. FeCl2, H2SO4 (loãng), Ba(NO3)2 Câu 11: Thường xuyên tiếp xúc với không khí ô nhiễm ở nồng độ dưới mức gây độc cấp tính có thể gây nhiễm độc mãn tính. Các triệu chứng có thể là: suy nhược, rối loạn hệ thần kinh, hệ tiêu hóa, tính khí thất thường, khó tập trung, mất ngủ, viêm phế quản mãn tính…Dẫn mẫu không khí bị ô nhiễm này qua giấy lọc tẩm Pb(NO3)2 thấy trên giấy lọc xuất hiện vết màu đen . Không khí đó có thể bị ô nhiễm bởi A. H2S B. NO2 C. Cl2 D. SO2 Câu 12: Khi điều chế oxi trong phòng thí nghiệm có thể thu khí oxi bằng 2 cách sau: Cách nào thu được oxi tinh khiết hơn, giải thích? Trang 17 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng Hướng dẫn: Dựa vào tính chất vật lí và hoá học của khí oxi là: - Nặng hơn không khí, không tác dụng với không khí - Tan ít trong nước Từ đó học sinh dễ dàng suy ra: Phương pháp 1: oxi thu được có thể có lẫn các khí có trong không khí ( phương pháp đẩy không khí) Phương pháp 2: thu được oxi tinh khiết ( phương pháp đẩy nước) Câu 13: Trong các hình vẽ sau, hình vẽ nào mô tả cách thu khí oxi trong phòng thí nghiệm, hãy giải thích? Câu 14: Giải thích tại sao: Khi tiến hành các phản ứng hóa học giữa chất rắn và chất khí, kèm theo đun núng thì bình đựng khí phải có một ít nước hoặc một ít cát, ví dụ khi thực hiện phản ứng giữa Na với O2, Na với Cl2, Fe với O2, sắt với Cl2 .v.v.. c. Mức độ vận dụng thấp Câu 1: Khối lượng nước thu được khi đốt cháy hoàn toàn 80g hidro là? A. 180g B. 720g C. 840g D. 370g Câu 2: Hòa tan hoàn toàn 4,8 gam một kim loai M hóa trị II trong H2SO4 loãng, thì thu được 4,48 lít khí hidro ở đktc. Kim loại đó là: A. Ca B. Zn C. Ba D. Mg Trang 18 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng Câu 4: Hấp thụ hoàn toàn 12,8 g khí SO2 vào 400 ml dd NaOH 0,5M. Cô cạn dd ta thu được m gam chất rắn.Vậy m có giá trị là: A. 104 g B. 208 g C. 10,4 g D. 20,8 g Câu 5: Thể tích nước (ml) để pha 100ml dd H2SO4 98%, d= 1,84 g/ml, thành dd H2SO4 20% là: A. 721,28 ml B. 717,6 ml C. 720 ml D. 714 ml Câu 6: Đốt cháy hoàn toàn 6,5 gam một mẩu lưu huỳnh không tinh khiết (chứa tạp chất không cháy) trong oxi thu được 4,48 lít khí SO2 (đktc).Thể tích oxi cần dùng là: A. 4,48 lít B. 2,24 lít C. 3,36 lít D. 5,6 lít Câu 7: Một hỗn hợp gồm O2 và CO2, có tỉ khối so với hidro là 19. Khối lượng mol hổn hợp và % thể tích oxi trong hổn hợp là: A. 38 và 40% B. 50 và 50% C. 38 và 50% D. 50 và 38% Câu 8: Khi cho hỗn hợp gồm 3,2 g Cu và 2,8 g Fe tác dụng với H2SO4 đặc, nguội.Thể tích khí thu được ở đktc là: A. 1,68 lít B. 1,12 lít C. 2,24 lít C. 3,36 lít Câu 9: Hãy ghi chú cho 2 hình vẽ miêu tả thí nghiệm điều chế SO2 , H 2 S và chứng minh tính khử và tính oxi hóa của SO2 Biết rằng có thể là một trong số các chất sau: Na2SO3, dd H2SO4, FeS, dd HCl, MnO2, dd H2S, dd Br2, H2O Câu 10: Điều chế và thử tính chất của hiđro sunfua trong ống hình trụ có đế. Hình vẽ bên biểu diễn thí nghiệm điều chế và thử tính chất của H 2 S . Bóp mạnh quả bóp cao su của ống nhỏ giọt, dung dịch axit clohiđric nhỏ vào đáy cốc tác dụng với sắt (II) sunfua. - Nêu hiện tượng xảy ra trong ống hình trụ. Nhận xét và giải thích? Trang 19 Giáo viên thực hiện: Lê Văn Dũng Câu 11: Hãy giải thích cách làm sau: Sau khi điều chế oxi xong, người ta phải tháo ống dẫn khí ra khỏi ống nghiệm rồi mới tắt đèn cồn (phương pháp đẩy nước). Câu 12: Chỉ dựng phenolphtalein hóy nhận biết 5 lọ mất nhón đựng 5 dung dịch: Na2SO4, H2SO4, NaOH, BaCl2, MgCl2. Câu 13: Từ Fe, S , dd HCl, hãy trình bày hai phương pháp điều chế axit H2S? Câu 14: Có hỗn hợp bột lưu huỳnh và bột sắt, một số dụng cụ trong PTN như: Bình tam giác, phễu lọc, bese và một số hóa chất khác. Làm thế nào để tách lưu huỳnh ra khỏi hỗn hợp? Câu 15: Với các hoá chất có trong phòng thí nghiệm gồm: lưu huỳnh, dd NaOH. Hãy nghĩ cách thu một bình khí nitơ từ không khí mà không cần hóa lỏng không khí. Nếu không có lưu huỳnh có thể dùng chất nào thay thế? Câu 16: Đốt Mg cháy rồi đưa vào bình đựng SO2. Phản ứng sinh ra chất bột A màu trắng và bột B màu vàng. A tác dụng với dd H2SO4 loãng sinh ra chất C và H2O. B không tác dụng với dd H2SO4 loãng, nhưng tác dụng với dd H2SO4 đặc sinh ra chất khí có trong bình ban đầu. Hãy giải thích các hiện tượng trên bằng PTHH và cho biết tên các chất A, B, C? Câu 17: Tại sao hidro sunfua lại độc với con người? Câu 18: Hidro sunfua nặng hơn không khí và trong tự nhiên có nhiều nguồn phát sinh ra nó như núi lửa, xác động vật phân hủy, nhưng tại sao trên mặt đát khí này không tích tụ lại? Câu 19: Vì sao sau những cơn giông, không khí trở nên trong lành, mát mẻ hơn ? Câu 20: Các nguyên tắc vận tải axit sunfric đặc đựng trong các toa thùng yêu cầu một cách nghiêm ngặt phải đóng kín ngay tức khắc vòi thoát sau khi tháo axit ra khỏi thùng. Tại sao sau khi tháo axit rồi mà khóa chặt ngay vòi lại thì tao thùng không bị hư hỏng, còn nếu cứ để mở thì thùng không dùng được tiếp nữa? Câu 21: Vì sao ban đêm không nên để nhiều cây xanh trong nhà? Câu 22: Vì sao khi sử dụng máy photocopy phải chú ý đến việc thông gió? Câu 23: Tại sao khi đánh rơi vỡ nhiệt kế thủy ngân không được dùng chổi quét mà lại rắc bột lưu huỳnh lên? Câu 24: Vì sao các đồ vật bằng bạc hoặc đồng để lâu ngày thường bị xám đen? Câu 25: Trong tự nhiên khí H2S có trong một số nước suối, trong khí núi lửa và bốc ra từ xác chết của người và động vật, nhưng vì sao lại không có sự tích tụ khí này trong không khí? Câu 26: Để diệt chuột trong một nhà kho người ta dùng phương pháp đốt lưu huỳnh, đóng kín của nhà kho lại. Chuột hít phải khói sẽ bị sưng yết hầu, co giật, tê liệt cơ quan hô hấp. Chất gì đã làm chuột chết? Tính khối lượng lưu huỳnh cần phải đốt để diệt chuột trong nhà kho có diện tích 160m2 và có chiều cao 6m, biết rằng một mét khối không gian cần đốt 100 gam lưu huỳnh? Trang 20