Tài liệu Skkn phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh

Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Theo thống kê của bộ lao động thương binh và xã hội năm 2013 cả nước có 1.053.000 người thất nghiệp trong đó có 145.000 cử nhân, thạc sĩ. Ở nước ta hiện nay trung bình mỗi năm có 400.000 sinh viên tốt nghiệp đại học, cao đẳng. Trong khi đó năm 2014 theo thống kê còn tới 162.000 sinh viên đã ra trường mà chưa tìm được việc làm. Theo ông Nguyễn Bá Ngọc - Phó Viện trưởng Viện Khoa học Bộ Lao động thương binh và xã hội: “Trong số hơn 9,9 triệu người có bằng cấp, chứng chỉ thì chỉ có 2,7 triệu công nhân kỹ thuật, 2 triệu người tốt nghiệp trung học chuyên nghiệp; còn lại là hơn 5,2 triệu người tốt nghiệp cao đẳng, đại học trở lên. Trong khi đó, nhu cầu tuyển của doanh nghiệp chủ yếu là những lao động có tay nghề. Sự mất cân bằng này sẽ tiếp tục làm gia tăng tỷ lệ thất nghiệp trong sinh viên tốt nghiệp thời gian tới”. Đó là một sự lãng phí lớn cho gia đình và cho xã hội, ảnh hưởng lớn tới tâm lý học tập của giới trẻ. Chính vì vậy công tác hướng nghiệp luôn quan trọng trong nhà trường phổ thông nhằm giúp các em có một hướng đi phù hợp cho bản thân, phù hợp với nhu cầu xã hội. Ý thức rõ tầm quan trọng của công tác hướng nghiệp từ nhiều năm qua, các trường THPT nói chung, trường THPT Điểu Cải nói riêng luôn chú trọng, quan tâm nhiều đến hoạt động hướng nghiệp. Phát huy mọi bộ phận trong nhà trường tham gia vào công tác tư vấn hướng nghiệp cho học sinh. Đoàn thanh niên, các tổ chức đoàn thể trong nhà trường, giáo viên bộ môn, và đặc biệt là giáo viên chủ nhiệm. Tại sao lại là giáo viên chủ nhiệm? Trước hết chúng ta phải thấy được vai trò và vị trí quan trọng của giáo viên chủ nhiệm trong mỗi lớp học. Giáo Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 1 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh viên chủ nhiệm được ví như “linh hồn của mỗi lớp học”. Hình ảnh của người giáo viên chủ nhiệm có ảnh hưởng rất lớn đến suy nghĩ, tình cảm của học sinh. Không ai ngoài giáo viên chủ nhiệm là người luôn gần gũi, chia sẻ với các em. Giữ một mối quan hệ mật thiết với phụ huynh học sinh. Giáo viên chủ nhiệm là cầu nối quan trọng giữa học sinh, nhà trường, gia đình và xã hội. Sau nhiều năm được giao công tác chủ nhiệm, với những gì bản thân đã làm, ý thức được tầm quan trọng của công tác hướng nghiệp cho học sinh, tôi mạnh dạn viết chuyên đề này. Hi vọng sẽ nhận được sự đóng góp của các đồng nghiệp để tôi có thể sử dụng một cách có hệ thống hơn trong hoạt động giáo dục của mình. II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN II.1. Cơ sở lý luận II.1.1. Khái niệm hướng nghiệp “Hướng nghiệp trong giáo dục là hệ thống các biện pháp tiến hành trong và ngoài nhà trường để giúp học sinh có kiến thức về nghề nghiệp và có khả năng lựa chọn nghề nghiệp trên cơ sở kết hợp nguyện vọng, sở trường của cá nhân với nhu cầu sử dụng lao động của xã hội” [3] Hướng nghiệp được hiểu theo hai phương diện: Phương diện xã hội và phương diện giáo dục phổ thông. Trên phương diện xã hội, hướng nghiệp có thể hiểu là một hệ thống tác động của xã hội về giáo dục học, y học, xã hội học, kinh tế học…nhằm giúp cho thế hệ trẻ chọn được nghề vừa phù hợp với hứng thú, năng lực, nguyện vọng sở trường, vừa đáp ứng được như cầu nhân lực của các lĩnh vực sản xuất trong nền kinh tế quốc dân. Trên phương diện trường phổ thông, hướng nghiệp là một hình thức hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò. Với tư cách là hoạt động dạy của thầy, hướng nghiệp được coi như là công việc của tập thể giáo viên, tập thể sư phạm, có mục đích giáo dục học sinh trong việc chọn nghề, giúp các em tự Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 2 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh quyết định nghề nghiệp tương lai trên cơ sở phân tích khoa học về năng lực, hứng thú của bản thân và nhu cầu nhân lực của các ngành sản xuất trong xã hội. Hướng nghiệp trong trường phổ thông được thể hiện như một hệ thống tác động sư phạm nhằm làm cho học sinh chọn được nghề một cách hợp lý. Hướng nghiệp là một trong những hình thức hoạt động học tập của học sinh. Qua đó mỗi học sinh phải lĩnh hội được những thông tin nghề nghiệp trong xã hội, đặc biệt là nghề nghiệp ở địa phương, phải nắm được hệ thống yêu cầu của từng nghề cụ thể mà mình muốn chọn, phải có kĩ năng tự đối chiếu những phẩm chất, những đặc điểm tâm sinh lý của mình với hệ thống yêu cầu của nghề đang đặt ra cho người lao động. Như vậy có thể hiểu công tác hướng nghiệp là hệ thống các công việc của nhà trường, của gia đình và xã hội nhằm xác định phương hướng chọn nghề cho thanh niên. II.1.2. Bản chất tâm lý của hoạt động hướng nghiệp Là một hệ thống các động cơ chọn nghề của học sinh. Hệ thống này bao gồm: Các chủ thể của sự điều khiển: Nhà trường, gia đình, các nhóm không chính thức. Các phương tiện và phương pháp điều khiển: Công tác hướng nghiệp của nhà trường, sự giáo dục của gia đình, sự thông tin định hướng nghề nghiệp của các cơ quan chuyên môn nhà nước…. Đối tượng điều khiển: Các động cơ và định hướng giá trị của học sinh. Kết quả điều khiển: Sự sẵn sàng nghề nghiệp của học sinh, cụ thể là chuẩn bị cho học sinh có khả năng chọn nghề nghiệp phù hợp với đòi hỏi của nghề nghiệp đúng với khả năng của mình và hợp với yêu cầu xã hội. II.1.3. Mục đích của hướng nghiệp Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 3 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Mục đích tổng quát là giúp cho mọi người đang trong độ tuổi lao động nói chung và cho thanh niên nói riêng có được một nghề, có được một tương lai, có được một con đường sống phù hợp với bản thân, góp phần hiện thực hóa các mục tiêu kinh tế xã hội trong giai đoạn lịch sử cụ thể và chiến lược phát triển xã hội nói chung. Vậy hướng nghiệp trong quá trình phát triển nghề nghiệp nhằm giúp cho mỗi thanh niên lựa chọn được một nghề để học, nghề đó phải thỏa mãn cả các điều kiện khách quan và chủ quan đối với cá nhân trong điều kiện hiện tại và tương lai. II.1.4. Nội dung của công tác hướng nghiệp trong trường THPT Gồm công tác giáo dục hướng nghiệp và tư vấn nghề nghiệp. Giáo dục nghề nghiệp trong công tác hướng nghiệp là sự tác động có mục đích, có kế hoạch vào thế hệ trẻ, làm cho họ hiểu về các nghề, hiểu được nhu cầu xã hội của từng nghề qua đó hình thành hứng thú và khuynh hướng với nghề nghiệp nhất định. Nội dung chủ yếu của công tác giáo dục nghề là : Tuyên truyền nghề, giáo dục trách nhiệm thanh niên phải tham gia vào các nghề mà nhà nước đang cần, giáo dục vai trò vị trí của từng nghề đối với sự phát triển của đất nước; giáo dục về quyền lợi và trách nhiệm của từng nghề,…. Tư vấn nghề nghiệp là hệ thống các biện pháp tâm lý – giáo dục để chẩn đoán và phát hiện, đánh giá những năng lực về nhiều mặt của người được tư vấn nhằm giúp họ chọn nghề một cách có hiểu biết. Thông qua việc tư vấn, định hướng, theo dõi quá trình phát triển của học sinh đối chiếu với yêu cầu của nghề rồi giới thiệu nghề nên chọn. II.2. Cơ sở thực tiễn Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 4 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Trường THPT Điểu Cải nằm ở vị trí khá thuận lợi, gần quốc lộ 20, ở khu vực dân cư tập trung đông. Tập thể giáo viên nhà trường luôn có ý thức cao trong việc thực hiện sự nghiệp giáo dục các em học sinh. Lãnh đạo nhà trường luôn quan tâm giúp đỡ và tạo điều kiện tối đa cho các bộ phận trong nhà trường hoàn thành tốt công việc được giao. Trường đã được xây dựng và phát triển từ lâu qua nhiều thế hệ vì vậy đã xây dựng được những truyền thống tốt đẹp mang nét đặc trưng riêng của nhà trường. Thuận lợi: Với đặc điểm trên, dưới góc độ một giáo viên giảng dạy, giáo viên chủ nhiệm lớp tôi thấy có nhiều thuận lợi cho hoạt động giáo dục. Lượng học sinh của trường đông, đa số học sinh ngoan, hiền, có ý thức học tập, là một lợi thế để tôi có thể thực hiện được các nhiệm vụ giáo dục cho học sinh trong đó có hoạt động hướng nghiệp. Bản thân tôi cũng tự thấy chúng ta cần phải có trách nhiệm giúp đỡ cho các em trong những giai đoạn đầu đời để các em có thể vững vàng hơn khi bước vào cuộc sống. Lãnh đạo nhà trường luôn quan tâm chia sẻ với tôi những khó khăn trong công tác chuyên môn, đặc biệt là công tác chủ nhiệm. Tôi là một giáo viên tuổi nghề còn rất trẻ nên thường xuyên được Ban giám hiệu nhà trường động viên, hỗ trợ, giúp đỡ những lúc khó khăn. Tạo điều kiện tối đa cho cá nhân tôi hoàn thành nhiệm vụ của một người giáo viên đứng lớp. Các thầy cô, đồng nghiệp, các tổ chức đoàn thể trong nhà trường luôn giúp đỡ tôi, hỗ trợ tôi rất tích cực trong mọi hoạt động. Bản thân tôi tuy còn trẻ nhưng luôn nỗ lực trong công tác chuyên môn, nhiệt tình trong các hoạt động tập thể và luôn cố gắng đóng góp sức mình vào sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ. Khó khăn: Là một trường khu vực vùng núi, hoàn cảnh kinh tế cả phía nhà trường và học sinh còn nhiều khó khăn. Học sinh nhiều em còn phải vừa đi Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 5 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh học, vừa phụ giúp gia đình nên thời gian để đọc sách, báo, truy cập internet rất hạn chế. Các em thiệt thòi hơn rất nhiều so với học sinh ở những khu vực thành phố có điều kiện kinh tế tốt hơn. Bản thân tôi là một giáo viên còn trẻ chưa có nhiều kinh nghiệm vì vậy còn gặp nhiều khó khăn, vẫn phải trau dồi rất nhiều về nghiệp vụ. Trường ở xa trung tâm thành phố nên các hoạt động hướng nghiệp cũng vì thế mà bị hạn chế. III. TỔ CHỨC THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP III.1. Giáo dục hướng nghiệp cần thực hiện một cách đồng bộ Để giáo dục hướng nghiệp thực sự có hiệu quả tôi nghĩ nó cần được thực hiện một cách đồng bộ và xuyên suốt từ khi học sinh vào học ở trường cấp III.Thậm chí trong chương trình giáo dục của các nước như: Nga, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, hướng nghiệp cho học sinh được thực hiện từ bậc THCS. Trong chương trình của bộ giáo dục đưa ra có bộ môn hướng nghiệp dành cho học sinh lớp 10, 11, 12 nhưng thực tế chúng ta thấy rằng chưa thực sự có hiệu quả. Người học chưa ý thức hết vai trò, tầm quan trọng và làm hết mình cho công tác hướng nghiệp. Chưa có giáo viên có trình độ chuyên môn phụ trách bộ môn hướng nghiệp. Sách giáo trình viết rất kĩ nhưng rất dài, dàn trải, không cập nhật kịp thời xu hướng phát triển của nền kinh tế.Vì vậy các em thấy môn học hướng nghiệp xa lạ với mình, thấy nó không quan trọng với bản thân mình, do đó học sinh học tập theo kiểu đối phó nhiều hơn là tự giác tiếp cận. Vì vậy thực tế điều tra cho thấy đa số học sinh lớp 10;11 vẫn rất mơ hồ về việc chọn ngành nghề cho mình. Các em vẫn luôn nghĩ rằng việc chọn ngành nghề chỉ giành cho học sinh lớp 12. Thực tế điều này phản ánh rất rõ qua việc các em không quan tâm nhiều đến các buổi tư vấn tuyển sinh hàng năm do trường tổ chức. Nhưng khi đến lớp 12, một bộ phận lớn các em ở khối cơ bản của trường chọn theo trào lưu, số khác lại chọn theo hiểu biết rất mơ hồ về nghề, một số khác lại chỉ chọn vì suy nghĩ “chọn đại”. Dẫn đến rất nhiều hệ lụy về sau. Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 6 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Chúng ta phải giáo dục cho các em tinh thần yêu lao động. Nghề nào cũng là nghề cao quý. Tâm lý thích những công việc nhàn rỗi, thích “làm thầy” nhiều hơn là “làm thợ” đã dấn đến hệ lụy “thừa thầy thiếu thợ” ở nước ta hiện nay. III.2. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 Ngay từ khi vào lớp 10, giáo viên chủ nhiệm cần phải định hướng được cho học sinh niềm đam mê, sở trường, sở thích và mỗi em phải có ước mơ về nghề nghiệp của bản thân sau này. Giáo dục cho em hiểu được tầm quan trọng của xác định nghề nghiệp dựa trên năng lực, sở thích của bản thân. Giáo dục cho các em hiểu việc chọn nghề nghiệp không phải là việc của riêng ai và chính các em phải chủ động nắm bắt. Chúng ta đặt trường hợp nếu như các em chọn nghề xuất phát từ chính bản thân các em với sự hiểu biết sâu sắc về nghề nghiệp của mình thì các em sẽ là những sinh viên, học viên học tập bằng lòng đam mê, sự yêu thích ở môi trường đại học và các em sẽ trở thành những lao động tốt khi các em ra trường. Giáo dục cho các em hiểu rằng nghề nào cũng là nghề cao quý, nghề nào cũng có thể đưa mình tới thành công nếu như mình đam mê và nỗ lực hết mình cho công việc ấy. Ngược lại khi các em theo đuổi một nghề mà chính các em không đam mê, không xuất phát từ sở trường, sở thích của các em thì các em sẽ không tạo được hứng thú cho bản thân, gây tâm lý chán nản khi gặp khó khăn hay theo đuổi nó một cách thụ động, như vậy thực tế cho thấy hoạt động giáo dục đào tạo nghề sau đó không mang lại hiệu quả. Sinh viên chỉ học xong để lấy tấm bằng nhưng khi đi vào công việc thì các em không thể đáp ứng nhu cầu của nhà tuyển dụng. Tình trạng thất nghiệp sau khi ra trường của sinh viên là tất yếu. III.2.1. Lập sổ theo dõi hoạt động hướng nghiệp Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 7 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Để nắm được sở trường, sở thích, ước mơ của mỗi em về nghề nghiệp của mình đồng thời khuyến khích các em hình thành cho mình ước mơ, sở thích riêng. Giáo viên phải có một quá trình theo dõi, quan sát và nắm bắt lâu dài qua hành vi, cử chỉ, tính cách, qua các hoạt động học tập, vui chơi và qua sự phối hợp với gia đình học sinh. Mỗi giáo viên nên lập một cuốn sổ theo dõi về hướng nghiệp cho các em, ghi lại toàn bộ những thông tin cần thiết để có thể tư vấn hướng nghiệp sau này. STT Họ và tên học Đặc điểm tính Sở trường sở thích Ghi chú sự thay sinh (Hoàn cách cảnh gia đình) đổi (Sự xuất hiện các yếu tố mới trong quá trình phát triển nhân cách hs) 1 2 3 Với mỗi học sinh giáo viên nên giành hẳn một trang riêng và theo dõi, cập nhật liên tục để năm bắt được thông tin đầy đủ chính xác. Thực tế nhiều em đã có thể lựa chọn được nghề mình yêu thích, phù hợp ngay từ đầu nhưng còn lại đa số các em có sự thay đổi. Học sinh THPT là giai đoạn có nhiều bất ổn trong tính cách, tâm lý. Giáo viên cần ghi nhận kịp thời những biến chuyển trong nhận thức, thái độ, hành vi của các em để có thông tin đầy đủ cho công tác hướng nghiệp sau này. Những điều này là một bước rất khó khăn, và theo tôi là bước quan trọng nhất trong cả quá trình hướng nghiệp cho học sinh THPT. Về cơ bản chúng ta buộc phải có quá trình thực hiện khi học sinh còn học lớp 10 để các em có cái nhìn nghiêm túc về lựa chọn nghề và định hướng năng lực bản thân. Nếu như Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 8 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh các em có năng khiếu, việc này sẽ giúp các em có thời gian bồi dưỡng cho những năng khiếu của bản thân mình. Còn nếu các em cảm thấy chưa phù hợp thì trong suốt quá trình lớp 11, 12, sau đó các em vẫn có thể nhận diện ra và chọn lại. III. 2. 2. Tổ chức các buổi thảo luận về ước mơ, nghề nghiệp của các em. Có nhiều phương pháp khác nhau để thực hiện điều này tùy vào mỗi giáo viên chủ nhiệm, tùy vào quỹ thời gian cho phép và mục đích riêng của mỗi giáo viên. Để tổ chức thảo luận được trong khoảng thời gian sinh hoạt chủ nhiệm có hạn, trước hết giáo viên cần sắp xếp, lên kế hoạch cho giờ sinh hoạt lớp trong tháng một cách khoa học. Mỗi tháng có 4 tiết sinh hoạt chủ nhiệm, giáo viên cần phân chia nội dung sinh hoạt làm sao đảm bảo thực hiện được các kế hoạch của nhà trường, giải quyết các vấn đề của lớp. Để làm được điều này, tôi chia sinh hoạt chủ nhiệm mỗi tháng thành 4 nội dung. Tuần 1: Phổ biến các hoạt động của nhà trường, những nội dung, hoạt động trọng tâm của tháng dựa trên kế hoạch của nhà trường và BCH đoàn trường. Tuần 2 và 3: Tổ chức thảo luận về nghề nghiệp lồng ghép giáo dục kĩ năng sống cho học sinh. Tuần 4: Tổng kết thi đua trong tháng, xếp hạnh kiểm tháng và tổ chức rút kinh nghiệm. Tổ chức thảo luận: Trong tuần 2 và 3 của mỗi tháng giáo viên cho học sinh cùng thảo luận. Trước hết cho mỗi học sinh tự nói về ước mơ, sở thích của mình sau đó cho các em thảo luận. Thời gian tối đa cho mỗi học sinh trình bày là 5 phút. Mỗi buổi sinh hoạt sẽ thảo luận cho khoảng 4 học sinh. Mỗi học sinh sẽ trình bày theo các nội dung gợi ý sau: Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 9 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Câu 1. Bạn là người như thế nào? Câu 2. Bạn muốn cuộc sống sau này của bạn như thế nào? Câu 3. Bạn có năng khiếu gì đặc biệt không? Câu 4. Bạn thích học những môn học nào? Bạn thích đọc những loại sách nào? Câu 5. Bạn có thích tham gia các hoạt động tập thể không? Câu 6. Ước mơ, sở thích về nghề nghiệp của bạn là gì? Câu 7. Bạn đã làm gì để thực hiện ước mơ đó? Câu 8. Gia đình bạn có biết về ước mơ của bạn hay không? Có ủng hộ bạn hay không? Câu 9. Theo em, em cần chuẩn bị những điều gì cho việc thực hiện ước mơ đó? Sau khi các em trình bày, giáo viên tổ chức cho lớp thảo luận, đóng góp ý kiến xây dựng cho mỗi học sinh. Yêu cầu các em có thái độ nghiêm túc, đóng góp tích cực. Những thông tin từ bài thảo luận giáo viên chủ nhiệm ghi lại vào sổ theo dõi nghề nghiệp của các em đã lập trước đó. III. 2. 3. Trắc nghiệm khách quan. Có thể cho các em làm trắc nghiệm khách quan định hướng nghề nghiệp để nắm được tính cách, khả năng của các em phù hợp với nhóm nghề nghiệp nào. Có nhiều trắc nghiệm khác nhau nhưng tôi sử dụng trắc nghiệm định hướng nghề nghiệp của Key Jonh Holland [4 – tr36] stt Bảng A: (R: Realistic – Người thực tế) 1 Tôi có tính tự lập. 2 Tôi suy nghĩ thực tế. 3 Tôi là người thích nghi với môi trường mới. 4 Tôi có thể vận hành, điều khiển các máy móc thiết bị. Người thực hiện: Lưu Thị Soa Điểm Trang 10 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh 5 Tôi làm các công việc thủ công như gấp giấy, đan, móc. 6 Tôi thích tiếp xúc với thiên nhiên, động vật, cây cỏ. 7 Tôi thích những công việc sử dụng tay chân hơn trí óc. 8 Tôi thích những công việc thấy ngay kết quả. 9 Tôi thích làm việc ngoài trời hơn là trong phòng học, văn phòng. Tổng điểm bảng A stt Bảng B ( I: Investigative – Người thích nghiên cứu) 1 Tôi có tìm hiểu khám phá nhiều vấn đề mới. 2 Tôi có khả năng phân tích vấn đề. 3 Tôi biết suy nghĩ một cách mạch lạc, chặt chẽ. 4 Tôi thích thực hiện các thí nghiệm hay nghiên cứu. 5 Tôi có khả năng tổng hợp, khái quát, suy đoán những vấn đề. 6 Tôi thích những hoạt động điều tra, phân loại, kiểm tra đánh Điểm giá. 7 Tôi tự tổ chức công việc mình phải làm. 8 Tôi thích suy nghĩ về những vấn đề phức tạp, làm những công việc phức tạp. 9 Tôi có khả năng giải quyết vấn đề. Tổng điểm bảng B stt Bảng C (A: Artistic – Người có tính nghệ sĩ) 1 Tôi là người dễ xúc động. 2 Tôi là người có óc tưởng tượng phong phú. 3 Tôi thích sự tự do, không theo những quy định, quy tắc. Người thực hiện: Lưu Thị Soa Điểm Trang 11 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh 4 Tôi có khả năng thuyết trình, diễn xuất. 5 Tôi có thể chụp hình hoặc vẽ tranh, trang trí, điêu khắc. 6 Tôi có năng khiếu âm nhạc. 7 Tôi có khả năng viết, trình bày những ý tưởng của mình. 8 Tôi thích làm những công việc mới, những công việc đòi hỏi sự sáng tạo. 9 Tôi thoải mái bộc lộ những ý thích. Tổng điểm bảng C stt Bảng D (S: Social – người có tính xã hội 1 Tôi là người thân thiện hay giúp đỡ người khác. 2 Tôi thích gặp gỡ, làm việc với con người. 3 Tôi là người lịch sự, tử tế. 4 Tôi thích khuyên bảo, huấn luyện hay giảng giải cho người Điểm khác. 5 Tôi là người biết lắng nghe. 6 Tôi thích các hoạt động chăm sóc sức khỏe của bản thân và người khác. 7 Tôi thích các hoạt động vì mục tiêu chung của cộng đồng, xã hội. 8 Tôi mong muốn mình có thể đóng góp để xã hội tốt đẹp hơn. 9 Tôi có khả năng hòa giải, giải quyết những việc mâu thuẫn. Tổng điểm bảng D stt Bảng E (E: Enterprising – người dám nghĩ dám làm Người thực hiện: Lưu Thị Soa Điểm Trang 12 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh 1 Tôi là người có tính phiêu lưu mạo hiểm. 2 Tôi có tính quyết đoán. 3 Tôi là người năng động. 4 Tôi có khả năng diễn đạt, tranh luận và thuyết phục của người khác. 5 Tôi thích các việc quản lý, đánh giá. 6 Tôi thường đặt ra các mục tiêu, kế hoạch trong cuộc sống. 7 Tôi thích gây ảnh hưởng đến người khác. 8 Tôi là người thích cạnh tranh, và muốn mình giỏi hơn người khác. 9 Tôi muốn người khác phải kính trọng, nể phục tôi. Tổng điểm bảng E stt Bảng F (C: conventional – người công chức) 1 Tôi thích dự kiến các khoản thu chi. 2 Tôi có tính cẩn thận. 3 Tôi là người chu đáo, chính xác và đáng tin cậy. 4 Tôi thích công việc tính toán sổ sách, ghi chép số liệu. 5 Tôi thích các công việc lưu trữ, phân loại, cập nhật thông Điểm tin. 6 Tôi thích các hoạt động chăm sóc sức khỏe của bản thân và người khác. 7 Tôi đặt ra những mục tiêu, kế hoạch trong cuộc sống. 8 Tôi thích lập thời khóa biểu, sắp xếp lịch làm việc. 9 Tôi thích làm việc với các con số, làm việc theo hướng dẫn, quy trình. Tổng điểm bảng F Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 13 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Tìm bảng có điểm số cao nhất, kiểu người đó phù hợp với bạn. Sau khi kết thúc năm học lớp 10, các học sinh phải định hướng được khả năng bản thân mình, sở thích của bản thân mình để có hướng đầu tư học tập phù hợp, trau dồi những năng khiếu của bản thân. Ngoài ra giáo viên cũng có thể phát hiện, bồi dưỡng cho các em thông qua quá trình theo dõi hoạt động của học sinh qua học tập, hoạt động tập thể mà chính các em cũng chưa phát hiện ra. Giáo dục cho các em tinh thần yêu lao động, nghề nào cũng là nghề đáng quý trọng, nghề nào cũng có thể mang lại thành công nếu các em đam mê, yêu thích. Và khi các em không có thái độ nghiêm túc trong việc lựa chọn nghề thì các em có thể sẽ phải lãng phí nhiều thời gian và tài chính sau này. III.3. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 11 Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 11 cần dựa trên cơ sở những nền tảng hướng nghiệp đã thực hiện từ lớp 10. Các em đã bước đầu hiểu được bản thân mình yêu thích công việc gì và năng lực, tính cách của mình phù hợp với công việc gì. Khối 11, giáo viên chủ nhiệm cần định hướng cho các em chọn nghề phù hợp với bản thân. Sách giáo trình hướng nghiệp lớp 11 cũng đã đề cập đến vấn đề này nhưng thực tế nếu chúng ta dạy theo cách truyền thống trước đây các em rất nhàm chán, thiếu tập trung do tính dàn trải. Tính cập nhật hạn chế nhiều so với các phương tiên trên Internet và truyền thông. Tôi lựa chọn cách cho các em là người chủ động tiếp cận, tìm hiểu những gì các em thấy bản thân mình cần thiết, trên cơ sở định hướng của giáo viên. Để làm được điều này trong lịch sinh hoạt của giáo viên chủ nhiệm cần sắp xếp các buổi thảo luận về nghề nghiệp. Giáo viên có thể xếp lịch sinh hoạt chủ nhiệm tháng theo từng nội dung. Giành hai đến ba buổi tùy vào lượng công việc cần giải quyết trong tháng và quỹ thời gian hoạt động. Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 14 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Tuần 1: Phổ biến các hoạt động của nhà trường, những nội dung, hoạt động trọng tâm của tháng dựa trên kế hoạch của nhà trường và BCH đoàn trường. Tuần 2 và 3: Tổ chức thảo luận về nghề nghiệp lồng ghép giáo dục kĩ năng sống cho học sinh. Tuần 4: Tổng kết thi đua trong tháng, xếp hạnh kiểm tháng và tổ chức rút kinh nghiệm. Giáo viên cho học sinh đăng kí nói về những nghề mà học sinh yêu thích. Những hiểu biết của các em về ngành nghề đó. Mỗi tiết chúng ta cũng cho từ ba đến bốn học sinh trình bày. Lợi thế của cách làm này so với việc giảng dạy hướng nghiệp truyền thống trước đây là đỡ mất thời gian hơn vì chúng ta không trình bày tất cả các nghề mà chúng ta chỉ tập trung đi thẳng vào những nghề nào các em đã lựa chọn và cần tìm hiểu. Hiệu quả của việc tìm hiểu cũng cao hơn vì các em chính là những người tự giác tiếp cận những thông tin nghề mà các em cần. Để thảo luận hiệu quả, giáo viên có thể đưa ra những hướng dẫn, gợi ý cho học sinh tìm hiểu về nghề dưới dạng những câu hỏi lớn như: Câu 1. Ước mơ của em sau này sẽ làm nghề gì? Câu 2. Công việc đó có đặc điểm gì? Cần lưu ý những vấn đề gì? Câu 3. Theo em nghề em đã chọn có phù hợp với bản thân em hay không?Vì sao? Câu 4. Để theo ngành học đó cá nhân mình nên chuẩn bị những gì ngay từ bây giờ? Câu 5. Những thuận lợi khi thực hiện kế hoạch chọn nghề của em là gì? Câu 6. Những khó khăn của em khi thực hiện ước mơ đó là gì? Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 15 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Qua việc làm như vậy các em sẽ có định hướng cho bản thân mình ngay từ đầu. Những bạn chưa định hướng cho mình được cũng vì thế mà học hỏi, có thể qua sự trình bày đó, một số bạn còn lại sẽ thấy ngành đó phù hợp với bản thân mình và lựa chọn. Ngay cả khi các em cùng trình bày về một nghề thì những thông tin đó sẽ bổ sung cho nhau, tạo nên một sự hiểu biết về nghề các em đã lựa chọn hoàn thiện hơn, đầy đủ hơn. Sau khi các em kết thúc phần trình bày về nghề mình lựa chọn, giáo viên chủ nhiệm sẽ là người giải đáp những thắc mắc còn chưa được giải quyết và giúp các em đưa ra định hướng phù hợp. Mặt khác nó sẽ giúp giáo viên chủ nhiệm phân loại được học sinh. Chúng ta sẽ biết phải quan tâm, giúp đỡ những em chưa định hướng được nghề nghiệp cho mình chọn được ngành nghề phù hợp. Theo dõi quá trình học tập, rèn luyện của những học sinh đã có định hướng để nhắc nhở, uốn nắn các em. Những thông tin các em trình bày, giáo viên sẽ tập hợp lại thành một cuốn tổng hợp theo từng nhóm nghề để khi các em có nhu cầu có thể tham khảo lại. Giáo viên vẫn phải thực hiện thao tác ghi chép đầy đủ thông tin về lựa chọn nghề của các em vào sổ theo dõi đã lập ra từ lớp 10. Một bước thực hiện tiếp theo sau khi các em đã hoàn thành việc thảo luận nghề là tiếp tục cho các em test lại trắc nghiệm khách quan về nghề của Key Jonh Hollan. Việc trắc nghiệm phải được tiến hành mỗi năm vì đối với học sinh THPT, một năm là quãng thời gian dài, các em có nhiều thay đổi, phát triển về năng lực học tập, tâm sinh lý, đặc điểm tính cách các em. Vì vậy khi kiểm tra lại giáo viên sẽ nắm được các em có phát triển thêm các yếu tố mới trong việc lựa chọn nghề hay không. Ghi chép sự thay đổi vào sổ theo dõi nếu có. III.4. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 12 Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh khối 12 là sự nối tiếp những hoạt động hướng nghiệp ở khối 10 và 11. Như đã trình bày ban đầu hoạt động hướng Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 16 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh nghiệp cần thực hiện một cách xuyên suốt trong ba năm cấp III, dưới sự theo dõi, giám sát cả quá trình dài. Hướng nghiệp cho khối 12 chủ yếu là tập trung vào viêc tư vấn cho các em chọn ngành thi và chọn trường thi phù hợp với ngành nghề mình đã chọn. Thực tế hiện nay cho thấy giáo dục trở thành một loại hình dịch vụ. Số lượng các trường đại học, cao đẳng tăng lên rất nhanh. Theo thống kê toàn ngành của Bộ giáo dục, năm học 2010 - 2011 cả nước có 163 trường đại học; 223 trường cao đẳng; 593 trường trung cấp nghề chưa kể các loại hình đào tạo khác. Các hình thức đào tạo ngày càng đa dạng và thậm chí là hoạt động du học nước ngoài ngày càng rộng mở. Giờ đây thực sự các em có nhiều lựa chọn hơn cho việc vào các trường đại học, cao đẳng. Nhưng điều này đồng nghĩa với việc lựa chọn cho mình một trường để học sau khi tốt nghiệp THPT trở nên khó khăn hơn. Thực tế cho thấy các trường đại học, cao đẳng cũng không ngừng mở thêm nhiều ngành mới theo nhu cầu của thị trường lao động. Có những ngành mà hầu như các trường đều có như: Kế toán, quản trị kinh doanh, Maketing,….. Con số đó càng chứng minh một điều hoạt động giáo dục ngày càng được xã hội hóa, thương mại hóa. Hoạt động tư vấn tuyển sinh được các trường dân lập tổ chức rầm rộ trước mỗi mùa thi. Thực tế cho thấy không phải trường nào cũng có chất lượng đào tạo tốt. Ngoài những trường đại học lâu đời, có chất lượng còn lại một bộ phận không nhỏ các trường chất lượng đào tạo chưa cao. Dẫn đến hệ lụy tất yếu là khi ra trường các em khó tìm được việc làm theo đúng chuyên ngành, tỉ lệ thất nghiệp tăng lên. Như vậy, làm thế nào để các em có định hướng chọn trường một cách phù hợp nhất. Theo quan điểm của cá nhân tôi, trong giai đoạn hiện nay nếu các em không đủ năng lực vào các trường có chất lượng đào tạo tốt, chúng ta nên định hướng cho các em có hướng đi theo các trường nghề. Thực tế hiện nay cho thấy xã hội cần rất nhiều bộ phận công nhân lành nghề. Những người công nhân có tay nghề vững luôn được trọng dụng ở các công ty Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 17 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh với mức lương thỏa đáng. Và trong cơ cấu lao động nước ta thiếu hẳn lực lượng này. Vậy định hướng thế nào cho các em chọn được trường thi, ngành thi phù hợp và hiệu quả đòi hỏi rất nhiều sự nỗ lực tâm huyết của gia đình, nhà trường, của giáo viên đặc biệt là giáo viên chủ nhiệm. Những người có thể cho các em những định hướng tốt về nhu cầu lao động sắp tới. Hiện nay thông tin tuyển sinh của các trường được phổ biến rất rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng, trên Internet và các chương trình tư vấn tuyển sinh rất nhộn nhịp. Điểm thi hàng năm của các trường, điểm chuẩn, điểm đầu vào những năm trước được cập nhật thường xuyên. Giáo viên chủ nhiệm sẽ giúp các em lựa chọn ngành, trường phù hợp định mức khả năng của các em. Giáo viên sẽ cho các em đăng kí ngành nghề đã lựa chọn. Sau đó giáo viên cần đối chiếu lại sổ theo dõi thông tin nghề nghiệp đã lập ra để xem nghề các em đã đăng kí có trùng với nghề trước đây các em đã lựa chọn hay không, và nghề đó có phù hợp với đặc điểm bản thân các em mà chúng ta đã theo dõi. Nếu các em có sự thay đổi về lựa chọn nghề chúng ta cần tìm hiểu xem vì sao có sự thay đổi đó. Trên cơ sở đã thống nhất với các em về nghề lựa chọn, giáo viên sẽ yêu cầu các em tìm hiểu thông tin về những trường đào tạo ngành mà các em chọn. Sau đó xếp các trường theo mức điểm từ cao tới thấp. Dựa vào năng lực học thực tế của mỗi học sinh, giáo viên đối chiếu với mức điểm sàn của mỗi trường, tư vấn cho các em nên tham gia đăng kí vào trường nào cho phù hợp. Sẽ có không ít học sinh lựa chọn những trường cao hơn khả năng của các em, giáo viên cần tư vấn cho các em hướng giải quyết ngay từ đầu. Nếu như các em quyết tâm theo học trường đã lựa chọn chúng ta yêu cầu các em phải nỗ lực đầu tư trong giai đoạn khối 12, nhưng xét thấy sau học kì I các em vẫn không có Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 18 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh gì biến chuyển hơn so với lớp 11, chúng ta sẽ tư vấn cho các em chọn một trường khác có cùng ngành thi với mức điểm thấp hơn. Thông tin về điểm tuyển sinh hiện nay được phổ biến rộng rãi trên Internet và trong mỗi kì tư vấn tuyển sinh của nhà trường luôn cung cấp thông tin đầy đủ về điểm của tất cả các trường trong vòng vài năm. Nhìn chung có sự chênh lệch tùy vào mỗi năm học nhưng sự chênh lệch đó không nhiều và có tính phân bậc rõ ràng giữa các trường. III.5. Giáo dục hướng nghiệp cần thực hiện khi nào Nhiệm vụ của nhà trường không phải chỉ có thực hiện giáo dục hướng nghiệp mà còn rất nhiều nhiệm vụ giáo dục khác mà chúng ta phải hoàn thành. Quỹ thời gian cho năm học có hạn. Mỗi tuần giáo viên chủ nhiệm chỉ có 1 tiết sinh hoạt chủ nhiệm và giờ sinh hoạt 15 phút, trong khi đó lại có rất nhiều việc để thực hiện. Nhưng việc hướng nghiệp cho các em quan trọng như chính việc dạy văn hóa cho các em vì mục đích trước mắt, lâu dài của sự học là trang bị cho các em một vốn kiến thức để sống, để hoàn thiện bản thân và sau này các em trở thành những người công dân có ích. Một khi các em lung túng trong việc chọn nghề hay các em không lựa chọn được một nghề cho bản thân mình thì đó là một sự lãng phí lớn cho gia đình và cho xã hội. Thực tế hiện nay ở nước ta sự lãng phí nguồn lao động trẻ rất nhiều. Một bộ phận lớn học sinh có lực học trung bình; yếu, sau khi ra trường thiếu định hướng nghề nghiệp, dẫn tới chơi bời, tụ tập, không tham gia lao động. Ngay cả việc để các em học không đúng ngành nghề cũng là một sự lãng phí lao động trẻ ít nhất là vài năm đối với mỗi em. Nhiều giáo viên quan niệm giáo dục hướng nghiệp chỉ tập trung cho khối 12, và thực tế những buổi tư vấn hướng nghiệp ở trường hiện nay cũng chỉ mới thu hút học sinh khối 12 tham gia. Nhưng theo cá nhân tôi, hoạt động hướng Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 19 Phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh nghiệp tốt nhất nên được chú trọng ngay từ khi các em mới bước vào lớp 10 và duy trì suốt 3 năm học một cách hệ thống. Việc thực hiện hướng nghiệp quá trễ sẽ làm cho các em bị thiệt thòi, không có thời gian trau dồi ước mơ cho bản thân, không có thời gian bồi dưỡng những năng khiếu đối với những em có năng khiếu riêng. Việc chúng ta coi trọng công tác hướng nghiệp ngay từ khi các em vào lớp 10 sẽ giúp cho các em có cái nhìn nghiêm túc hơn về hoạt động hướng nghiệp, quá trình theo dõi các em được chính xác hơn. Qua quá trình theo dõi thông qua hoạt động học tập trên lớp và hoạt động giáo dục, hoạt động tập thể khác, những nét tính cách của các em sẽ được bộc lộ. Giáo viên chủ nhiệm vì vậy sẽ phần nào nắm được những đặc điểm tính cách của các em có phù hợp với nghề đã chọn hay không. Thực tế trong suy nghĩ của học sinh khối 10 và khối 11 đa số các em vẫn quan niệm việc hướng nghiệp là việc của lớp 12. Một thực tế ở trường cho thấy có rất nhiều học sinh ở các lớp cơ bản khối 10 và 11; và ngay cả một bộ phận học sinh ở các lớp khối 12 vẫn chưa hình dung được ngành, nghề, trường mà mình sẽ chọn thi khi làm hồ sơ thi đại học, cao đẳng. Vẫn chưa biết được mình thích học ngành nào hay sở trường của cá nhân mình là gì. Đây là một thiệt thòi cho các em. Bởi nếu như bản thân các em có năng khiếu đặc biệt thì năng khiếu ấy cần được bồi dưỡng lâu dài, đẩy đủ để giúp các em phát huy khả năng bản thân và sống với niềm đam mê, sở thích của bản thân. Thứ hai các em không có sự chuẩn bị tốt về tâm lý, về thời gian đầu tư cho môn học vì chưa xác định được ngay từ đầu mình cần đầu tư vào những môn học quan trọng nào. Dẫn tới sự lúng túng khi chọn khối thi, ngành thi, chọn trường thi ở lớp 12 và dẫn tới chọn không phù hợp với năng lực, chọn cảm tính, chọn theo bạn bè hay theo sự áp đặt của cha mẹ. Kết quả là tỉ lệ đậu đại học không cao, tỉ lệ thất nghiệp sau khi ra trường lớn và tâm lý chán nản ở bậc đại Người thực hiện: Lưu Thị Soa Trang 20