Tài liệu Skkn một số biện pháp giúp trẻ 5 6 tuổi học tốt môn làm quen văn học theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường mầm non hoa hồng

Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng PHẦN THỨ NHẤT : MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Lý do lí luận: Đất nước Việt Nam ta đang dần chuyển sang thời kì thực hiện công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước và hội nhập Quốc tế. Và để làm được điều đó vấn đề năng cao dân trí, đào tạo nhân tài và bồi dưỡng nhân tài đất nước là vấn đề được xã hội quan tâm hàng đầu. Đó là bước ngoặt là nhiệm vụ của Ngành Giáo dục, dù ở thời đại nào Giáo dục cũng được đặt lên hàng đầu và chiếm một vị trí rất quan trọng trong xã hội. Giáo dục mầm non là bậc học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục mầm non thực hiện nhiệm vụ nuôi dưỡng, chăm sóc và giáo dục trẻ em từ 3 tháng tuổi đến năm tuổi. Mục tiêu của giáo dục mầm non là giúp trẻ phát triển về thể chất, tình cảm, ngôn ngữ, tư duy, thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên nhân cách con người mới của trẻ. Không những thế, theo ý kiến các chuyên gia tại module mầm non thì các nhà giáo dục đều phải thừa nhận một điều rằng “Cách tiếp cận tốt nhất để giáo dục trẻ đó là lấy trẻ làm trung tâm là ứng dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm thúc đẩy sự phát triển, tính chủ động, khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề của trẻ”. Đến trường lớp Mầm non và trong chương trình Giáo dục mầm non, trẻ không chỉ được chăm sóc một cách khoa học, mà trẻ con được học hỏi và làm quen nhiều lĩnh vực với các môn học khác nhau, dù lĩnh vực hay môn học nào cũng đều thú vị và chiếm vị trí quan trọng nhất định cho sự phát triển của trẻ nhưng trước tiên nếu muốn tiếp thu và thực hiện tốt lĩnh vực khác thì ngôn ngữ nói của trẻ phãi rõ ràng , cụ thể và mạch lạc bằng nhiều hình thức thông qua các môn học và các hoạt động; giáo dục mầm non đã góp phần xây dựng và giáo dục con người mới ở lứa tuổi ngay từ khi còn thơ ấu. Mà trong đó làm quen với văn học là một môn học chiếm một vị trí vô cùng quan trọng, nó không chỉ giúp trẻ phát triển về mặt thẩm mĩ mà còn kích thích trí tưởng tượng sáng tạo của trẻ. Cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học sẽ giúp trẻ phát triển trí tưởng tượng, trẻ được hóa thân vào những nhân vật ngộ nghĩnh, ly kỳ trong những câu chuyện cổ tích, hay trẻ được thể hiện cảm xúc của bản thân khi đọc những bài thơ, ca dao, đồng dao qua hoạt động làm quen văn học ở lớp, không những vậy trong quá trình cô giáo kể chuyện, đọc thơ qua lời kể, ánh mắt, cử chỉ, điệu bộ của cô đã một phần giúp trẻ phân biệt được cái tốt, cái xấu, cái thiện, cái ác, từ đó giúp hình thành và phát triển tình cảm trong con người trẻ, trẻ biết yêu “cái đẹp”, bảo vệ “cái đẹp”, hướng về “cái đẹp” trong cuộc sống hàng ngày và đó cũng là cánh cửa mở ra chân trời mới, chân trời nhận thức cho trẻ. Trẻ được cảm nhận, đồng điệu với niềm vui, nỗi buồn của những nhân vật trong truyện, cảm nhận được vẻ 1 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng đẹp thiên nhiên qua các tác phẩm thơ, ca dao, tục ngữ… Nó còn góp phần tích cực giúp trẻ hình thành và phát triển kỹ năng, lời nói trong các hoạt động đời sống, mở rộng hiểu biết của trẻ về thế giới xung quanh, giáo dục đạo đức thẩm mỹ thông qua các tác phẩm văn học. Mặt khác thực hiện giảng dạy tốt bộ môn làm quen với văn học còn là điều kiện thuận lợi, tạo tiền đề cho trẻ học tốt môn văn học sau này khi học phổ thông. Thuở thơ ấu không biết từ khi nào những lời ru, câu thơ, câu vè, bài hát câu chuyện của bà và mẹ ..in sâu trong trí nhớ của mỗi chúng ta. Có lẽ từ khi còn nằm trong nôi mỗi con người chúng ta đều được nghe lời ru à ơi!! Của bà của mẹ. Những lời ru ấy đã theo mỗi tuổi thơ đến hết cuộc đời .Văn học là một loại hình nghệ thuật, là người bạn không thể thiếu đối với trẻ thơ nhất là lứa tuổi mẫu giáo, Văn học còn giúp trẻ những hiểu biết đầu tiên về cuộc sống xung quanh. Văn học nuôi dưỡng và phát triển trí tưởng tượng, sáng tạo ở trẻ. Vì vậy việc đem tác phẩm văn học đến với trẻ rất quan trọng và cần thiết. Đối với trẻ mẫu giáo, quá trình cho trẻ tiếp xúc với tác phẩm văn học phải từ đơn giản đến phức tạp, từ đó giúp trẻ bộc lộ khả năng cảm thụ văn học của mình. Đồng thời góp phần giúp trẻ phát triển một cách toàn diện.Các hoạt động ở trường mầm non có ý nghĩa rất lớn đối với trẻ, vì vậy việc làm thế nào để thu hút được trẻ tích cực tham gia vào hoạt động là rất cần thiết. Lý do thực tiễn: Hiện nay trên thực tế cho thấy nhiều giáo viên còn hạn chế trong quá trình tổ chức các hoạt động cho trẻ. Giáo viên còn rập khuôn, áp đặt trẻ thực hiện theo bài mẫu mà mình đã soạn, chưa tạo được hứng thú cho trẻ, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo của trẻ, giáo viên đã thực hiện được chương trình giáo dục mầm non mới song khi thực hiện giáo dục “Lấy trẻ làm trung tâm” còn lúng túng, trong cách lựa chọn biện pháp, hình thức tổ chức các hoạt động sao cho trẻ được tích cực hứng thú, chưa có kinh nghiệm thực tiễn trong việc tổ chức các hoạt động theo hướng lấy trẻ làm trung tâm. Đa số còn dạy trẻ theo hướng lấy giáo viên làm trung tâm, cô hướng dẫn nhiều, nói nhiều, trẻ ít được thực hành và trao đổi. Đa số trẻ trong giờ học còn nhút nhát, khi trả lời câu hỏi của cô chưa diễn đạt được mạch lạc, trọn câu… việc trẻ thiếu vốn từ, chưa mạnh dạn trong giao tiếp và ngôn ngữ chưa phát triển hoàn thiện là một trong những rào cản lớn để giáo viên cung cấp kiến thức cho trẻ, nhất là ở hoạt động làm quen với tác phẩm văn học. Một số câu chuyện dài không có kịch tính, trẻ thường khó khăn trong việc nhớ nội dung câu chuyện, hay nói chuyện riêng, không chú ý nghe hết câu chuyện, đối với các tác phẩm thơ trẻ mới chỉ đọc qua hình thức đọc thuộc lòng, khả năng đọc thơ diễn cảm của trẻ còn hạn chế, đa số trẻ ở địa phương đa số là trẻ người đồng bào dân tộc thiểu số và trẻ từ các nơi khác về tạm trú cùng bố mẹ canh tác trên địa bàn xã nên khả năng giao tiếp vẫn còn nói ngọng, sai dấu; cũng có một số câu chuyện giáo viên còn gặp khó khăn trong việc chuyển thể sang thể loại đóng kịch, các học liệu cho trẻ sử dụng trong hoạt động này còn ít dẫn đến kết quả giờ học chưa linh hoạt, sáng tạo. Chính vì vậy để cải thiện 2 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng thực trạng trên và nâng cao chất lượng giáo dục làm quen văn học cho trẻ 5 tuổi? Việc thay đổi thực trạng này sẽ tác động như thể nào đến chất lượng phát triển nhận thức và trí tuệ của trẻ hay không? Để có được tiết làm quen văn học cuốn hút trẻ vào tiết học giáo viên phải có những đồ dùng đồ chơi cho trẻ hoạt động vì đồ dùng đồ chơi là một phần quan trọng không thể thiếu trong các tiết văn học. Giáo viên cần chú ý về giọng đọc thơ, kể chuyện sao cho diễn cảm, phù hợp với từng nhân vật trong nội dung câu chuyện. Cùng với sự thay đổi phương pháp dạy học của các bậc học mầm non là dạy học tích cực và xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm nhằm gây hứng thú, thu hút trẻ để trẻ tiếp thu bài một cách nhẹ nhàng, không gò bó, không áp đặt nhưng lại đạt hiệu quả cao trong quá trình nhận biết của trẻ. Nhận thấy được tính cần thiết của việc giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong các hoạt động ở trường mầm non nói chung và hoạt động làm quen tác phẩm văn học nói riêng. Tôi mạnh dạn chọn đề tài “Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn làm quen Văn học theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng” Đối tượng nghiên cứu: Một số biện pháp sư phạm giúp học tốt môn Làm quen văn học theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Phạm vi nghiên cứu: Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại trường Mầm non Hoa Hồng. - Đối tượng khảo sát: Trẻ 5-6 tuổi lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng. -Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9 năm 2018 đến tháng 03 năm 2019 Theo Tiến sĩ Phan Thị Thu Hiền: “Chương trình giáo dục mầm non tốt là một chương trình lấy trẻ làm trung tâm. Có nghĩa là nó được xây dựng dựa trên hứng thú, nhu cầu, kinh nghiệm và khả năng của trẻ. Chương trình này sẽ tạo cơ hội cho trẻ được phát triển toàn diện, không chỉ chú trọng tới sự phát triển trí tuệ mà còn nuôi dưỡng tâm hồn, phát triển thể chất và khả năng giao tiếp xã hội của trẻ.” Đây là bài học mang nhiều lợi ích cho bản thân tôi cũng như đồng nghiệp giáo viên trong trường Mầm non Hoa Hồng khi tổ chức hoạt động môn làm quen văn học cho trẻ theo hướng “Lấy trẻ làm trung tâm ”. Với mong muốn được đóng góp một số kinh nghiệm nhỏ của mình trong quá trình chăm sóc và giáo dục trẻ nhằm nâng cao chất lương giáo dục nên tôi đã mạnh dạn chọn đề tài: “Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn làm quen văn học theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp Lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng”. 3 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng 2. Mục tiêu nghiên cứu * Mục tiêu: Đề tài được thực hiện với mục tiêu đặt ra là: - Nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc giáo dục trẻ theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. - Phát triển nhận thức, thẩm mỹ của trẻ thông qua lời nói và hành động, sự biểu cảm của cô. Mặt khác trẻ còn biết thể hiện, cử chỉ hành động của mình qua từng nhân vật của tác phẩm văn học. - Trẻ bộc lộ được tình cảm của mình trước các nhân vật qua nội dung của bài thơ , câu chuyện; rèn khả năng đọc, kể diễn cảm, luyện tập để phát âm đúng tất cả các từ trong tiếng Việt, kể cả các từ khó. Phát triển khả năng ghi nhớ, tăng khả năng cảm thụ. Hoạt động làm quen văn học sẽ rất hứng thú, gây sự quan sát chú ý của trẻ thông qua hoạt động học, dạo chơi ở mọi lúc mọi nơi... - Giúp trẻ nhớ và thuộc các tác phẩm văn học, nâng cao khả năng đọc, kể diễn cảm, phát triển ngôn ngữ cho trẻ, giúp trẻ tích lũy và mở rộng vốn từ phong phú, đa dạng, giúp trẻ phát âm đúng, diễn đạt rõ ràng, mạch lạc, là điều kiện tốt cho trẻ học đọc, học viết sau này. - Giúp cho trẻ hình thành và phát triển nhân cách, đồng thời trẻ mạnh dạn hơn, tự tin hơn, có lối ứng xử văn minh trong cuộc sống hàng ngày. * Nhiệm vụ: Đề tài được thực hiện với nhiệm vụ đặt ra là: - Tìm hiểu về đặc điểm phát triển ngôn ngữ của trẻ mầm non. Trong thực tế vì sao chất lượng giáo dục môn làm quen ăn học mà trẻ lĩnh hội chưa cao? Tại sao chưa phát huy hết khả năng, tiềm thức của mỗi đứa trẻ? Trong thực tế trẻ còn học dưới hình thức cũ, trẻ học còn bị chi phối nhiều của giáo viên, trẻ chưa được phát huy đúng hướng lấy trẻ làm trung tâm qua môn học, nghĩa là trẻ chưa thể hiện được hết khả năng, nhu cầu và hứng thú trong các hoạt động học. Giáo viên cần phải xây dựng kế hoạch giảng dạy và lựa chọn hình thức tổ chức hoạt động linh hoạt nhưng đảm bảo tính vừa sức nhằm lấy trẻ làm trung tâm thì mới mang lại hiệu quả, sát với thực tế, phù hợp với tình hình nhận thức của trẻ trong lớp theo từng độ tuổi. - Hình thành cho trẻ những kĩ năng đọc thơ, kể chuyện diễn cảm; Phát triển khả năng giao tiếp hàng ngày giữa cô và trẻ, giữa trẻ với trẻ và trẻ với mọi người xung quanh. Lựa chọn nội dung, xác định mục tiêu và đổi mới trong hình 4 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng thức tổ chức hoạt động, nhằm lôi cuốn sự tham gia tích cực của trẻ nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại trường lớp mầm non qua môn làm quen Văn học. - Dạy trẻ phát âm chính xác ngôn ngữ tiếng Việt; luyện cho trẻ kĩ năng nghe, hiểu, đọc thơ hay kể lại câu truyện, các sự việc, trong cuộc sống và trong sinh hoạt hằng ngày của trẻ một cách linh hoạt. Phần thứ hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. Cơ sở lí luận của vấn đề Trong lý luận dạy và học có những quan niệm khác nhau về vai trò của nhà giáo dục và vai trò của học sinh, nhưng quy tụ lại có hai hướng: Hoạt động lấy giáo viên làm trung tâm hoặc hoạt động lấy học sinh làm trung tâm, những năm gần đây các tài liệu giáo dục và dạy học ở nước ngoài và trong nước thường nói tới việc cần thiết phải chuyển từ dạy học lấy giáo viên làm trung tâm sang dạy học lấy học trẻ làm trung tâm, đây là một xu hướng tất yếu của nền giáo dục mà chúng ta nên áp dụng và đổi mới. Vậy trong công tác giảng dạy học người giáo viên luôn quan tâm trước hết đến việc hoàn thành trách nhiệm của mình là truyền thụ tới trẻ cho hết nội dung quy định trong chương trình, cố gắng làm cho mọi học sinh hiểu và nhớ những lời cô dạy. Cũng từ đó hình thành kiểu học thụ động, thiên về ghi nhớ, ít chịu suy nghĩ. Để khắc phục tình trạng đó, cần phát huy tính tích cực chủ động học tập của trẻ, quan tâm đến nhu cầu khả năng của mỗi cá nhân trẻ trong tập thể lớp. Các phương pháp “Dạy học tích cực”, “Lấy người học làm trung tâm” đã đưa lại hiệu quả cao.Tiếp tục thực hiện Kế hoạch số 56/KH-BGDĐT ngày 25/01/2017 của Bộ GDĐT về việc triển khai chuyên đề “Xây dựng trường mầm non lấy trẻ làm trung tâm” giai đoạn 2016 – 2020, Bộ GDĐT tổ chức hội thảo sơ kết 02 năm triển khai thực hiện chuyên đề “Xây dựng trường mầm non lấy trẻ làm trung tâm”. Tổ chức cuộc thi “ Xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong các cơ sở giáo dục mầm non”. Tiếp tục thực hiện Quyết định số 1008/QĐ-TTG ngày 2/6/2016 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Tăng cường tiếng Việt cho trẻ mầm non” Thực hiện có hiệu quả Chương trình Giáo dục mầm non mới, chú trọng vào việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ trong công tác giáo dục nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và giáo dục trẻ, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về đổi mới phương pháp giáo dục; “Xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm” củng cố, phát triển số lượng và chất lượng ở trường mầm non. Hoạt động làm quen văn học giúp cho trẻ hình thành và phát triển ngôn ngữ là phương tiện hình thành đạo đức cho trẻ biết yêu ghét rõ ràng. Làm quen văn học còn hình thành cho trẻ lòng yêu thiên nhiên, Tổ quốc, tình yêu thương con người rộng lớn. Hình thành và phát triển thói quen tốt trong sinh hoạt tập 5 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng thể đó là tính tổ chức kỷ luật tự chủ mạnh dạn trước mọi người. Dạy trẻ làm quen văn học còn là phương tiện nâng cao khả năng trí tuệ, giúp trẻ phát triển trí nhớ, trí tưởng tượng, củng cố kiến thức trẻ qua học tập vui chơi. Không những thế văn học còn là nguồn sữa mẹ nuôi dưỡng, phát triển tâm hồn cho trẻ, truyền cho các cháu vẻ đẹp truyền thống của cha ông, lòng nhân ái thuỷ chung tính công bằng, yêu lẽ phải, đức cần cù chăm chỉ, yêu nước thương nòi tự tin, lạc quan, yêu đời. Văn học là phương tiện, là mục đích để thực hiện quá trình giáo dục, đào tạo. Cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học là chúng ta đã góp phần mở rộng nhận thức, phát triển trí tuệ, giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mĩ, phát triển ngôn ngữ, phát triển ở trẻ kĩ năng đọc và kể truyện…những điều này vai trò rất lớn trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách của trẻ. Đặc biệt hoạt động Làm quen với tác phẩm văn học là hoạt động giúp trẻ phát triển ngôn ngữ và là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất ở trường Mầm non. Hoạt động này không những nhằm giúp trẻ hình thành và phát triển các năng lực ngôn ngữ như nghe, nói, đọc và tiền viết mà còn giúp trẻ phát triển khả năng tư duy, nhận thức, tình cảm thông qua các bài thơ câu chuyện. Vì vậy trẻ nói năng mạch lạc, hứng thú với các tác phẩm văn học là một trong những nhiệm vụ giáo dục mầm non có ảnh hưởng lớn đến việc giáo dục và phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Với mong muốn mang những điều tốt đẹp nhất đến cho trẻ thông qua các hoạt động ở trường nói chung và các tác phẩm văn học nói riêng, là một giáo viên mầm non khi lên kế hoạch tôi đã lựa chọn các tác phẩm văn học phù hợp với lứa tuổi của trẻ và tình hình thực tế của đơn vị mình nhằm cung cấp những kiến thức mới cho trẻ giúp nâng cao chất lượng dạy và học tại trường lớp mầm non theo hướng “Xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm”. Đây cũng là nhiệm vụ trọng tâm của một người giáo viên mầm non trong giai đoạn mới hiện nay. II. Thực trạng vấn đề - Thực hiện kế hoạch của Bộ giáo dục, năm học 2018-2019 là năm học tiếp tục hưởng ứng và thực hiện nghiêm túc có hiệu quả chuyên đề “Xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong trường mầm non”. Riêng đối với trẻ 5 tuổi sẽ phải chuẩn bị kỹ hơn về mọi mặt để trẻ bước tiếp vào một môi trường hoàn toàn mới lạ đó là môi trường của trường tiểu học. Nhưng trẻ lại gặp khó khăn trong phát triển ngôn ngữ nói chung và quá trình làm quen với tác phẩm văn học nói riêng. Chính vì vậy nhiệm vụ của người giáo viên mầm non không chỉ giúp trẻ chiếm lĩnh được những kiến thức, những kĩ năng ở trường mầm non mà còn cần phải tạo cho trẻ có một tâm thế vững vàng, mạnh dạn, tự tin, sẵn sàng bước vào lớp một một cách tốt nhất. Kết quả khảo sát cuối năm học 2018-2019 được thống kê cụ thể như sau: 6 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng Năm học 2018-2019. Với tổng số học sinh 5-6 tuổi là 25 cháu; trong đó nữ 12; dân tộc 20; nữ dân tộc 10. Khi chưa áp dụng sáng kiến Đạt Nội dung Chưa đạt Số trẻ đạt Tỉ lệ % Số trẻ chưa đạt Tỉ lệ % Trẻ nói rõ ràng, mạch lạc 8/25 32 17/25 68 Trẻ đọc thơ, kể chuyện diễn cảm 7/25 28 18/25 72 Trẻ biết kể truyện sáng tạo. 6/25 24 19/25 76 Trẻ diễn đạt ý tốt 6/25 19/25 76 24 Thực tế trong giảng dạy cho trẻ 5-6 tuổi trong trường mầm non hiện nay còn nhiều vấn đề cần khắc phục như: Sự am hiểu tính cách độ tuổi từng trẻ, cách xây dựng kế hoạch, lựa chọn chỉ số, lối dẫn dắt lôi cuốn trẻ, đa số còn dạy trẻ theo hướng lấy giáo viên làm trung tâm, cô hướng dẫn nhiều, nói nhiều, trẻ ít được thực hành, trao đổi, một phần cũng do đồ dùng đồ chơi ít, chưa đầy đủ để trẻ hoạt động. Việc cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học hiện nay chưa mang lại kết quả như mong muốn, những biện pháp đã sử dụng trước đây như dạy trẻ làm quen văn học thông qua các hoạt động, tích hợp lồng ghép…chưa đạt hiệu quả cao. 94,6% trẻ đều là con em nông dân dân tộc Êđê nên ít được sự quan tâm, chăm sóc, bồi dưỡng của bố mẹ, trẻ còn nhút nhát, khả năng nhận thức còn kém công tác phối kết hợp của giáo viên với phụ huynh trong việc cho trẻ làm quen với văn học còn có nhiều hạn chế. Cơ sở vật chất không đảm bảo, chưa đáp ứng được yêu cầu của ngành, đồ dùng đồ chơi chưa đảm bảo chưa đầy đủ, đồ dùng phục vụ môn văn học còn hạn chế nên việc học tập của các cháu chưa đảm bảo. Khi làm đồ dùng đồ chơi, giáo viên hạn chế về năng khiếu thẩm mỹ. Trong lớp còn một số trẻ học yếu nên việc nhận thức còn hạn chế. Đa số giáo viên nắm vững nội dung, phương pháp và chương trình dạy song việc vận dụng các phương pháp, thủ pháp vào trong các tiết học để các tiết học đạt hiệu quả còn chưa cao, nhiều giáo viên đã chú ý làm thế nào để nâng cao chất lượng của giờ học nhưng do một số yếu tố chủ quan và khách quan nên kết quả dạy tiết học còn ở nhiều mức độ khác nhau, có cô giáo có khả năng về vẽ tranh nhưng khả năng về ngôn ngữ và năng khiếu sư phạm lại còn hạn chế Trang thiết bị dạy học của nhà trường còn thiếu thốn: ví dụ như nhà trường chưa có máy chiếu hoặc ti vi màn hình lớn để kết nối với máy tính để áp dụng 7 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng công nghệ thông tin vào trong tiết dạy. Những yếu tố khách quan khác làm cho thực trạng của đề tài còn tồn tại nhiều hạn chế. Để tháo gỡ khó khăn này, tôi đã chọn phương pháp giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, thiết kế môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm và cách lập kế hoạch trên quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm.Vì vậy đòi hỏi giáo viên phải có trình độ chuyên môn cao, sáng tạo, năng động trong giảng dạy để trẻ đạt được kết quả tốt nhất khi cho trẻ tự khám phá tìm tòi cái mới trong mọi hoạt động ,để chất lượng giáo dục được nâng cao bản thân cô và trẻ cần phải cố gắng hơn trong quá trình thực hiện chương trình giáo dục mầm non Nguyên nhân chủ quan: Ưu điểm: Là một giáo viên mầm non yêu nghề mến trẻ, ham học hỏi, luôn tìm tòi vận dụng các biện pháp, hình thức đổi mới về các hoạt động nhằm lôi cuốn trẻ tham gia tích cực vào các hoạt động một cách chủ động. Thường xuyên tham gia các lớp bồi dưỡng chuyên môn và các đợt sinh hoạt chuyên đề, các hội thi…để học tập và rút kinh nghiệm cho bản thân. Hạn chế: Kinh nghiệm giảng dạy chưa lâu, sự tích lũy chuyên môn còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân khách quan: Ưu điểm: Được sự quan tâm của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, hội cha mẹ học sinh và đặc biệt là sự quan tâm chỉ đạo của bộ phận chuyên môn Phòng giáo dục và đào tạo cũng như Ban lãnh đạo nhà trường đầu tư về cơ sở vật chất tương đối đầy đủ, bộ phận chuyên môn luôn tạo mọi điều kiện cho giáo viên tham gia các lớp tập huấn, chuyên đề, các chị em đồng nghiệp luôn sẵn sàng hỗ trợ giúp đỡ tôi hoàn thành tốt công tác của mình. Một số cha mẹ học sinh quan tâm đến con em mình, luôn có sự phối hợp với giáo viên trong việc chăm sóc và giáo dục trẻ, thường xuyên ủng hộ nguyên vật liệu để làm đồ dùng, đồ chơi cho các cháu. Hạn chế: Trường Mầm non Hoa Hồng là một trường quốc lập với nhiệm vụ là thực hiện công tác giáo dục chất lượng ở cấp mầm non. Đơn vị trường đóng thuộc vùng đặc biệt khó khăn, trình độ dân trí thấp, chưa đảm bảo được mức sống cho người dân. Một số bộ phận không nhỏ người dân chưa có nhận thức đúng mức về vị trí vai trò, tầm quan trọng của việc đưa trẻ đến trường đúng độ tuổi. Hầu hết các cháu 5 tuổi đến trường phần đa chưa học qua lớp 3 tuổi, 4 tuổi, các cháu còn bở ngỡ với tất cả các hoạt động ở trường mầm non nói chung hoạt động làm quen với tác phẩm văn học nói riêng. Những yếu tố trên đã ảnh hưởng không nhỏ đến thực trạng, từ những gì tích lũy, học hỏi được, qua những kinh nghiệm thực tế vận dụng nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học qua 3 năm giảng dạy, cộng với việc nhìn nhận rõ thực trạng khách quan và chủ quan, chỉ 8 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng rõ ra các nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng đó.Vì vậy định hướng của bản thân về việc giúp trẻ học tốt môn văn học tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng là tiếp tục vận dụng và phát triển các biện pháp cũ để phát huy những mặt mạnh, những thành công, những điểm mới để tận dụng những thuận lợi của thực trạng và bổ sung những cái mới linh hoạt hơn, có hiệu quả hơn. III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề Lựa chọn các biện pháp, giải pháp phù hợp với từng độ tuổi và tình hình thực tế của đơn vị để giải quyết một số vấn đề khó khăn trong quá trình giúp trẻ tham gia vào hoạt động làm quen các tác phẩm văn học. Hình thành ở trẻ các kĩ năng giao tiếp bằng ngôn ngữ tiếng Việt rõ ràng, mạch lạc. Hình thành cho trẻ kĩ năng đọc thơ, kể truyện diễn cảm, sáng tạo…giúp trẻ học tốt môn văn học theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Trẻ cảm nhận được những nội dung và giá trị nghệ thuật trong tác phẩm, khơi gợi ở trẻ sự rung động, hứng thú đối với văn học. Trẻ tham gia hoạt động ngày một chủ động hơn, không áp đặt, không gò bó, trẻ có thể phát huy được năng lực và tính sáng tạo của bản thân trong quá trình tham gia vào các hoạt động. Cha mẹ trẻ cảm nhận được sự thay đổi của con mình, từ đó có những suy nghĩ tích cực hơn trong công tác phối hợp với nhà trường chăm sóc và giáo dục trẻ. * Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp. - Giải pháp 1: Xây dựng kế hoạch, lựa chọn phương pháp tổ chức hoạt động phù hợp cho trẻ làm quen với văn học theo hướng lấy trẻ làm trung tâm * Biện pháp1:Tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lí, đặc điểm ngôn ngữ và hoàn cảnh gia đình của trẻ trong lớp để xây dựng kế hoạch, lựa chọn phương pháp tổ chức hoạt động phù hợp cho trẻ làm quen với văn học Giáo viên nghiên cứu đặc điểm tâm lí của trẻ, quan tâm đến vai trò dạy học và có các kế hoạch cụ thể giúp trẻ tích cực trong các hoạt động hoạc tập môn làm quen văn học. Như chúng ta đã biết mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng biệt, trẻ khác nhau về thể chất, tình cảm, trí tuệ, tâm lý, hoàn cảnh gia đình và văn hóa. Chính vì thế nhiệm vụ của mỗi giáo viên mầm non là phải lựa chọn nội dung, xác định mục 9 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng tiêu và đổi mới trong hình thức tổ chức hoạt động, nhằm lôi cuốn sự tham gia tích cực của trẻ nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Đặc điểm tâm sinh lý của mỗi đứa trẻ là hoàn toàn khác nhau, mỗi trẻ có sự hứng thú, cách học và tốc độ tiếp thu kiến thúc khác nhau nhưng chúng đều có thể thành công nếu được giáo viên hướng dẫn một cách rõ ràng, linh hoạt trong cách nghỉ, cách nhận thức mà người giáo viên cần truyền đạt. Vì vậy điều cần thiết là chúng ta phải nắm bắt được đặc điểm tâm sinh lý của từng trẻ để từ đó có kế hoạch cũng như biện pháp giáo dục cụ thể phù hợp với đặc điểm phát triển của trẻ. Ngay từ đầu năm học tôi xác định khă năng nhận thức của trẻ trong lớp và phân loại theo từng nhóm, tìm hiểu hoàn cảnh gia đình, đặc điểm tâm sinh lý và ngôn ngữ của trẻ. Đối với trẻ, tuy cùng độ tuổi nhưng sự phát triển tâm sinh lý trẻ sẽ không đồng đều, có cháu thì nhanh nhẹn, hoạt bát, nói năng lưu loát và tiếp thu nhanh nhẹn. Trái lại, có trẻ trong giao tiếp nói năng chưa biết diễn đạt ý nghĩ của mình rõ ràng bằng ngôn ngữ, thể hiện chưa trọn câu, trọn nghĩa. Do vậy, đòi hỏi cô giáo phải hiểu được đặc điểm tâm lý từng trẻ. Từ đó xây dựng kế hoạch và lựa chọn những biện pháp hướng dẫn, rèn luyện, đề tài sao cho phù hợp với từng đối tượng. Tôi xây dựng kế hoạch theo ngày, tuần, tháng mục đích để theo dõi sự phát triển và khả năng lĩnh hội kiến thức của trẻ một cách trọn vẹn hơn. Cùng với việc tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lý và đặc điểm phát triển ngôn ngữ của trẻ cô giáo còn chú ý đến hoàn cảnh gia đình của trẻ, bởi gia đình chính là cái nôi hình thành và nuôi dưỡng nhân cách con người. Về hoàn cảnh gia đình: Mỗi trẻ có mỗi hoàn cảnh khác nhau, vì vậy cô giáo cần có sự quan tâm, tìm hiểu hoàn cảnh, gia đình của trẻ để có sự lựa chọn phương pháp giáo dục phù hợp và phối hợp với gia đình trong công tác chăm sóc và giáo dục trẻ. Sau khi tìm hiểu gia đình trẻ…Nắm được đặc điểm tâm lý và đặc điểm ngôn ngữ của trẻ, căn cứ vào nhu cầu học tập của trẻ, những điều kiện sẵn có ở địa phương để lựa chọn các tác phẩm văn học có nội dung phù hợp. Chuẩn bị tốt cho trẻ về mặt tâm lý, đổi mới hình thức và phương pháp giáo dục theo hướng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm giúp trẻ chủ động, tự chủ trong các hoạt động là điều vô cùng quan trọng, trẻ có một tinh thần tốt, luôn thoải mái, vui vẽ, hứng thú tham gia mọi hoạt động, giải quyết tốt nhiệm vụ cô giao, không những vậy trẻ còn được tự trải nghiệm và xử lý những tình huống xảy ra trong quá trình tham gia hoạt động, trẻ không bị gò bó, áp đặt…điều này giúp trẻ có thêm niềm tin khi tham gia vào các hoạt động nói chung và hoạt động làm quen với tác phẩm văn học nói riêng. 10 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng Ví dụ : Với những trẻ thông minh nhanh nhẹn, chỉ bằng lời nói, câu đố, câu hỏi gợi mở hoặc hình ảnh trên màn hình trẻ đã hiểu ra. Nhưng đối với trẻ chậm chạp, nhút nhát, cô cần có kế hoạch chuẩn bị những câu hỏi ngắn gọn, đơn giản, dễ hiểu và dành nhiều thời gian quan tâm đến trẻ nhiều hơn. Đặc biệt chú ý đến việc sửa sai đối với những trẻ đồng bào những trẻ có hoàn cảnh khó khăn ít được va chạm với các bạn còn nói ngọng, nói lắp. *Biện pháp 2: Tìm hiểu về đặc điểm vốn từ của trẻ Vốn từ của trẻ bước đầu còn nghèo nàn trẻ ngại giao tiếp với cô giáo, với bạn, chưa hiểu nghĩa của câu hoặc của từ… Ví dụ: Có trẻ hay sai dấu ngã nói thành dấu hỏi (“Mũ” nói thành “mủ”“cái mủ”).“Sữa” trẻ nói thành “sửa” – ( uống sửa). Lại có trẻ hay ngọng nguyên âm: L phát âm thành N, S phát âm thành X…. Cô có thể sửa tật của trẻ bằng cách: cô phát âm câu mẫu nhiều lần những câu có chứa thanh nguyên âm hay phụ âm đầu mà trẻ hay sai, trẻ thực hành nói theo mẫu của cô. Cho trẻ phát âm những từ nói về đồ vật, cảnh vật, con vật v.v….có chứa những âm liên quan đến lỗi của trẻ như: cái mũ, bé ngã, lá xanh, con sâu. Ví dụ: Cô hỏi trẻ con ăn sáng chưa?Trẻ trả lời “chưa”… Trước những tình huống trên cô giáo giúp trẻ nhận định đâu là câu hỏi của cô, đâu là câu trẻ cần trả lời, khuyến khích trẻ sử dụng câu có nghĩa, cô giáo sử dụng những câu hỏi mở để kích thích tư duy của trẻ khi trẻ trả lời cô, hạn chế sử dụng những câu hỏi đóng như: “có- không” Với những trẻ nói năng không lưu loát, một phần do đặc điểm cá tính, nhưng một phần có lẽ cũng vì vốn từ của trẻ còn nghèo. Với những trẻ này, cô nên rèn luyện và cung cấp vốn từ cho trẻ bằng cách tạo cơ hội cho trẻ được giao tiếp nhiều với cô, với bạn như: Thường xuyên cho trẻ được trả lời những câu hỏi từ đơn giản đến phức tạp của cô trong giờ học, giờ chơi. Bên cạnh đó cần tạo tình huống và điều kiện cho trẻ được giao tiếp với bạn thông qua hoạt động vui chơi, học tập, qua trò chơi phân vai, vận động, dân gian … từ đây trẻ sẽ nghe bạn đọc, cô đọc và đọc theo. Như vậy sẽ giảm đi phần nào những lời nói ngọng. *Biện pháp 3: Xây dựng kế hoạch phù hợp với tình hình thực tế của lớp Vào đầu năm học, khi lên kế hoạch cho chủ đề trường mầm non, cô giáo chọn những bài thơ, câu truyện có nội dung phù hợp với chủ đề, phù hợp với đặc điểm, nhận thức của trẻ. Thông qua các bài thơ, câu truyện cô giáo kết hợp luyện tập các bài tập cho trẻ như bài tập phát âm, bài tập nói, bài tập tai nghe cho trẻ qua hình thức “Học bằng chơi, chơi mà học”. Các chủ đề tiếp theo cô giáo tiếp tục lựa chọn những tác phẩm văn học với nội dung yêu cầu cao hơn, thực hiện và lồng ghép các bài tập phát triển vốn từ cho trẻ. Ở các bài tập này lời hướng dẫn của cô cần phải nói rõ ràng, giải thích nghĩa của từ khó giúp cho trẻ hiểu, 11 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng nhớ và vận dụng được từ để đặt câu. Để đẩy mạnh sự phát triển khả năng vận động các cơ quan phát âm cần tập cho trẻ các bài tập luyện cơ quan phát âm thích hợp, Thiết kế những trò chơi luyện tai nghe, luyện trí nhớ, những trò chơi giúp trẻ nói đúng ngữ pháp, nói mạch lạc như: Trò chơi Tôi là ai, bé yêu thơ, bé chọn vai nào, ai nói đúng, truyền tin… Cho ví dụ: Với truyện “Chú Dê Đen”. Dê trắng là con vật nhút nhát, cô kể giọng nhỏ, chậm, yếu ớt và ngắt quãng. Dê đen dũng cảm, thông minh, cô kể với giọng bình tĩnh, cường độ âm thanh mạnh mẽ, thể hiện sự đanh thép. Giọng Sói thì hách dịch, quát nạt, sau chuyển dần sang lo lắng, ngần ngừ. Khi kể nhất thiết phải đảm bảo nội dung cốt chuyện, biết kết hợp hài hoà ánh mắt, nét mặt, cử chỉ, điệu bộ và khéo léo sử dụng giáo cụ trực quan. Thống nhất giữa lời nói và hành động. Đặt câu hỏi để trẻ suy nghĩ trả lời, hoặc dùng tranh ảnh, mô hình rối để cùng đàm thoại về nội dung cốt truyện. Câu hỏi phải ngắn gọn, rõ ràng đảm bảo tính hệ thống và logic từ đầu đến cuối, câu hỏi từ dễ đến khó, kích thích trẻ tư duy, câu hỏi mang tính sáng tạo, không dùng câu hỏi mà trẻ chỉ trả lời có hoặc không - Giải pháp 2: Tổ chức các tiết học nhẹ nhàng lôi cuốn trẻ Để lôi cuốn trẻ tham gia vào hoạt động học một cách nhẹ nhàng, hứng thú trước hết người giáo viên ngoài tình yêu nghề, mến trẻ cần phải có năng lực sư phạm, có kiến thức, có trình độ chuyên môn vững vàng, có hiểu biết về tâm lý trẻ. Đối với trẻ mầm non “Học mà chơi, chơi mà học” trẻ làm trung tâm cô chỉ là người hướng dẫn, gợi ý. Tất cả trẻ trong học tập đều thật sự thoải mái, không bị gò bó mà giáo viên biết lựa chọn những biện pháp tổ chức thích hợp giúp tất cả trẻ đều hứng thú và hoạt động học tập một cách tích cực. Nhằm đáp ứng được những vấn đề trên bản thân tôi không ngừng học tập, nghiên cứu tài liệu và sưu tầm những “Nghệ thuật lên lớp” để tổ chức tiết học một cách linh hoạt, sinh động, tạo cơ hội cho trẻ được trãi nghiệm, khám phá và tích cực tham gia vào các hoạt động giáo dục và phát triển riêng của trẻ: *Biện pháp 1: Tổ chức dạy trẻ đọc diễn cảm tác phẩm văn học Để tiết văn học diễn ra nhẹ nhàng, cuốn hút trẻ thì giáo viên lên lớp cần phải có thủ thuật dẫn dắt bài học , muốn truyền thụ một tác phẩm văn học đến trẻ trước hết giáo viên phải tự rèn luyện và nắm được các thủ thuật đọc, kể, phải nghiên cứu, phân tích kĩ tác phẩm thì mới sử dụng đúng giọng điệu, ngắt nhịp và cường độ ngôn ngữ, âm thanh phù hợp với trẻ, qua bài thơ cung cấp cho trẻ những nội dung gì, giáo dục trẻ như thế nào? Ví dụ: Bài thơ “Hoa kết trái”. Bài thơ ngắt nhịp 2/2, khi đọc diễn cảm cô nhấn mạnh ở các tính từ chỉ màu sắc như “Tim tím”, “Vàng vàng”, “Chói chang”… Trẻ sẽ hình dung ra đặc điểm nổi bật của hoa Cà, hoa Mướp, hoa Lựu và gây ấn tượng đặc biệt với trẻ về những màu sắc ấy. Trước kia trẻ mới chỉ biết 12 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng đến màu tím, màu vàng, màu đỏ… Nhưng qua bài thơ trẻ có những khái niệm mới về màu sắc màu “Tim tím”, màu “Vàng vàng”, màu “Đỏ chói chang” là màu như thế nào? Đó là màu đặc trưng của những loại hoa nào, Trẻ biết những loại hoa nào kết trái, và muốn hoa kết trái thì trẻ không được làm gì. Khi tổ chức cho trẻ đọc thơ dưới nhiều hình thức: Đọc luân phiên theo tổ, nhóm, đọc đối đáp giữa các tổ, giữa cô và trẻ, đọc thơ qua tranh minh họa, tranh chữ, đọc thơ phối hợp với các động tác minh họa… làm cho tiết học sinh động. Ngoài ra để thực hiện có hiệu quả các hoạt động cô và trẻ cùng nhau chuẩn bị đồ dùng dạy học phù hợp với chủ đề, sử dụng những nguyên vật liệu mở, sẵn có ở trường (lớp), ở địa phương điều này theo tôi nghĩ là rất cần thiết vì nó tạo cho trẻ sự hứng thú qua những tiết học giúp trẻ nắm bắt được nội dung bài thơ, câu truyện. Trẻ biết cách đọc thơ, kể truyện cũng như biết trả lời câu hỏi của cô và chơi trò chơi thành thạo…Điều này đã góp phần không nhỏ trong quá trình phát triển ngôn ngữ của trẻ nói riêng và phát triển toàn diện nói chung thú hơn khi được sử dụng những đồ dùng gần gũi, thân quen. *Biện pháp 2: Tổ chức dạy trẻ kể chuyện qua tác phẩm văn học: Hiểu được đặc tính của trẻ, đặc biệt với sự áp dụng chương trình lấy trẻ làm trung tâm đòi hỏi một giờ hoạt động phải nhẹ nhàng và chủ động trên trẻ nhiều hơn, trong đó người giáo viên chỉ là người định hướng cho trẻ, dẫn dắt trẻ tới nội dung của bài thơ hoặc câu chuyện để trẻ hiểu và cảm nhận được những bài học ẩn trong mỗi tác phẩm văn học, cô là người hướng dẫn, gợi ý trẻ trả lời những câu hỏi đàm thoại về nội dung bài thơ, câu chuyện. Đối với kể chuyện thì lời kể rõ ràng mạch lạc và diễn cảm (Không nói ngọng, nói lắp, không dùng từ địa phương). Chú ý sử dụng ngôn ngữ, giọng kể phù hợp với tính cách nhân vật . Ví dụ: Với truyện “Chú Dê Đen”. Dê trắng là con vật nhút nhát, cô kể giọng nhỏ, chậm, yếu ớt và ngắt quãng. Dê đen dũng cảm, thông minh, cô kể với giọng bình tĩnh, cường độ âm thanh mạnh mẽ, thể hiện sự đanh thép. Giọng Sói thì hách dịch, quát nạt, sau chuyển dần sang lo lắng, ngần ngừ. Khi kể nhất thiết phải đảm bảo nội dung cốt chuyện, biết kết hợp hài hoà ánh mắt, nét mặt, cử chỉ, điệu bộ và khéo léo sử dụng giáo cụ trực quan. Thống nhất giữa lời nói và hành động. Đặt câu hỏi để trẻ suy nghĩ trả lời, hoặc dùng tranh ảnh, mô hình để cùng đàm thoại về nội dung cốt truyện. Câu hỏi phải ngắn gọn, rõ ràng đảm bảo tính hệ thống và logic từ đầu đến cuối, câu hỏi từ dễ đến khó, kích thích trẻ tư duy, câu hỏi mang tính sáng tạo, không dùng câu hỏi mà trẻ chỉ trả lời có hoặc không. Ví dụ: Với câu truyện “Tích chu”, giáo viên đặt câu hỏi để trẻ tư duy: “Nếu con là cậu bé, con sẽ làm thế nào?” 13 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng Câu hỏi mang tính sáng tạo: Cho trẻ đặt tên sáng tạo cho bài thơ, câu chuyện. Ví dụ: Trong bài thơ “Tết đang vào nhà” giáo viên đặt câu hỏi cho trẻ “Con đặt tên khác cho bài thơ này là gì?” Quá trình đàm thoại, cô có thể yêu cầu trẻ thể hiện tính cách nhân vật bằng ngữ điệu, cử chỉ giống như thể hiện một vai diễn, như vậy đã góp phần giảm bớt sự gò bó, căng thẳng, tạo không khí sôi nổi, nhẹ nhàng, thoải mái cho phần đàm thoại. Khi trẻ đã cảm nhận được câu chuyện, sau phần kể chuyện, để tạo cơ hội cho trẻ được thể hiện khả năng của mình, cô tổ chức cho trẻ kể lại truyện dưới nhiều hình thức: Ví dụ: Khi tổ chức hoạt động làm quen văn học, chủ đề “Các hiện tượng tự nhiên” đề tài: Truyện “Giọt nước tí xíu”,cô tổ chức cho trẻ đi đến vườn cổ tích, sau đó dẫn dắt trẻ vào hoạt động. Để tạo sự hứng thú cho trẻ cô sử dụng chính góc trang trí của chủ đề để kể truyện cho trẻ nghe, lời cô kể cần phải rõ ràng và thể hiện nổi bật tính cách của từng nhân vật, không nói ngọng… Khi đặt câu hỏi đàm thoại, cô lựa chọn câu hỏi vừa sức với trẻ, từ dễ đến khó, động viên khen trẻ khi trẻ trả lời đúng, gợi ý cho trẻ khi trẻ trả lời chưa đúng, cho trẻ lự chọn hình thức kể chuyện mà trẻ thích, không áp đạt trẻ, luôn khuyến khích sự sáng tạo của trẻ. Trò chơi củng cố cho hoạt động nhẹ nhàng, linh hoạt nhưng không kém sự lôi cuốn trẻ, đảm bảo tất cả trẻ trong lớp đều được tham gia. Cô kể, cháu tham gia, thực hiện bằng cách trả lời những đoạn đối thoại. Cháu kể lại truyện hoặc đóng kịch thể hiện vai các nhân vật với sự giúp đỡ của cô, với những cháu nhút nhát, chưa mạnh dạn cô động viên, khích lệ trẻ tham gia vai diễn cùng với các bạn mạnh dạn, tự tin. Cho trẻ kể lại truyện kết hợp minh hoạ tranh. Và dù kể dưới hình thức nào, cô cũng cần lưu ý việc sửa sai kịp thời cách phát âm, cách diễn đạt thể hiện các nhân vật của trẻ. Để tổ chức tiết học đạt hiệu quả cao cần đầu tư cho việc nghiên cứu tác phẩm, để xác định mục đích yêu cầu của từng thể loại mà sử dụng phương pháp truyền thụ cho phù hợp. Ngoài ra, cô nên tham khảo thêm các chương trình dành cho thiếu nhi như: vườn cổ tích, khoa học và giáo dục… - Giải pháp 3: Tạo môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong hoạt động làm quen Văn học 14 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng Biện pháp 1: Quan tâm đến trẻ và tạo mọi điều kiện để trẻ được học qua thực tế, qua việc làm, qua khám phá tìm tòi. Để trả lời câu hỏi : “Vì sao cần dạy trẻ theo hình thức “Lấy trẻ làm trung tâm ”?. Vì con người chỉ muốn nghe và làm những gì mà bản thân chưa biết, trẻ em cũng vậy, chúng chỉ tích cực hoạt động khám phá, tìm tòi, thích học cái chưa thấy và chưa biết. Vậy muốn trẻ học tập tích cực thì giáo viên không nên dạy trẻ những gì trẻ đã biết mà phải dạy cái mà trẻ cần, điều mà trẻ thích nghe, hoặc giáo viên cần hỗ trợ cho trẻ thực hiện được ý tưởng mà trẻ phát minh được. Thế nên mọi hoạt động phải hướng vào trẻ, nghĩa là lấy trẻ làm trung tâm của quá trình giáo dục. Để thay đổi hiê ̣n trạng trên, đề tài nghiên cứu này đã hướng dẫn tôi cách bố trí môi trường hoạt động, cách tổ chức xây dựng các hoạt động cho trẻ theo hướng lấy trẻ làm trung tâm. Tổ chức hoạt động luôn đặt trẻ vào trung tâm của quá trình giáo dục, có nghĩa là tạo mọi cơ hội cho trẻ được tham gia vào các hoạt động như: Trải nghiệm: Trẻ được học qua thực tế, qua việc làm, qua khám phá tìm tòi. Giao tiếp: Chia sẻ với bạn và học từ mọi người. Suy ngẫm: Suy nghĩ và vận dụng những điều đã lĩnh hội áp dụng vào việc giải quyết vấn đề. Trao đổi: Diễn đạt và chia sẻ suy nghĩ và nhu cầu khám phá của bản thân. Giải quyết vấn đề: Tìm ra hướng giải quyết để đạt được kết quả trong quá trình chơi và học. Giáo viên chỉ là người tạo cơ hội, hướng dẫn, gợi mở giúp trẻ được chiếm lĩnh tri thức. Đối với nhà giáo dục, việc xây dựng môi trường giáo dục phù hợp sẽ là phương tiện, là điều kiện để phát triển phù hợp với từng trẻ và từng lứa tuổi. Đối với phụ huynh và xã hội, quá trình xây dựng môi trường giáo dục sẽ thu hút được sự tham gia của các bậc phụ huynh và sự đóng góp của cộng đồng xã hội. Và việc xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là khâu vô cùng qua trọng. Để xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tôi bám sát các tiêu chí sau: 15 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng - Đảm bảo an toàn về mặt tâm lý cho trẻ và trẻ thường xuyên được giao tiếp, thể hiện mối quan hệ thân thiết giữa trẻ với trẻ và trẻ với những người xung quanh. - Hành vi, cử chỉ, lời nói, thái độ của giáo viên đối với trẻ và những người khác luôn mẫu mực để trẻ noi theo. - Môi trường vật chất trong lớp, ngoài lớp đáp ứng nhu cầu, hứng thú chơi của trẻ, tạo điều kiện cho tất cả các trẻ có thể chơi mà học, học bằng chơi, phù hợp với điều kiện thực tế. - Các khu vực trong nhà trường được quy hoạch theo hướng tận dụng các không gian để cho trẻ hoạt động phù hợp, linh hoạt, phong phú, các góc hoạt động trong lớp và ngoài lớp mang tính mở, tạo điều kiện cho trẻ dễ dàng lựa chọn và sử dụng sự vật, đồ vật, đồ chơi để thực hành, trãi nghiệm. - Khuyến khích trẻ có thể hoạt động theo nhiều cách khác nhau; tạo điều kiện cơ hội cho trẻ hoạt động, trãi nghiệm, khám phá với nhiều hình thức khác nhau, phát triển toàn diện. -Tạo những điều kiện, cơ hội, tận dụng hoàn cảnh, tình huống thật cho trẻ hoạt động trải nghiệm, khám phá trong môi trường an toàn. *Biện pháp 2:Tạo môi trường trong và ngoài lớp học lôi cuốn trẻ - Môi trường giáo dục gồm môi trường ngoài lớp học và môi trường trong lớp học + Môi trường ngoài lớp học: Môi trường ngoài lớp học là yếu tố góp phần tích cực trong các hoạt động nâng cao chất lượng chăm sóc giáo dục toàn diện trẻ. Khi cho trẻ tham gia hoạt động ngoài trời cô giáo có sự chuẩn bị trước cho trẻ về môi trường hoạt động, đồ dùng, đồ chơi...Sân bãi sạch sẽ, đảm bảo tầm nhìn bao quát trẻ, đảm bảo an toàn cho trẻ hoạt động, có đồ dùng đồ chơi phù hợp, tận dụng và sử dụng có hiệu quả các đồ dùng bằng nguyên vật liệu mở sẵn có ở địa phương… Dưới sự chỉ đạo của nhà trường các cô giáo đã vận động cha mẹ trẻ ủng hộ ngày công cũng như 1 số nguyên vật liệu sẵn có ở thôn buôn như tre, nứa, rơm, rạ, lốp xe hỏng…để xây dựng các khu hoạt động ngoài trời cho trẻ. Bên cạnh đó giáo viên kết hợp với cha mẹ trẻ cùng nhau xây dựng khu vui chơi với các nhân vật cổ tích, hay còn gọi là “vườn cổ tích”, “sân khấu ngoài trời”, vườn rau của bé, vườn hoa của bé…thông qua vườn cổ tích hay sân 16 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng khấu ngoài trời… sẽ giúp trẻ nhập vai vào các nhân vật trong câu truyện một cách tốt hơn hay biểu diễn đọc thơ hay hơn, diễn cảm hơn bên cạnh đó còn giúp trẻ được trãi nghiệm và thể hiện những năng khiếu sẵn có của bản thân trẻ. Ví dụ: Đến với “ Vườn hoa của bé” Cô và trẻ được quan sát các loại hoa trong vườn, trẻ có thể gọi tên các loại hoa và nói được màu sắc của các loại hoa đó, điều này giúp trẻ nhớ sâu hơn về các đặc điểm của loại hoa và khi cô dạy trẻ đọc thơ (kể chuyện) về các loại hoa như bài thơ Hoa đào Hoa mai, Hao cúc vàng…hay câu truyện Sự tích Hoa hồng, sự tích hoa Mào gà…lúc này trẻ đã có được những hiểu biêt về các loại hoa và sẽ giúp trẻ hứng thú hơn, chủ động hơn trong quá trình tham gia hoạt động Một số công trình phụ huynh và cô giáo cùng làm, góp phần tạo môi trường hoạt động cho trẻ thêm đa dạng và phong phú Hay với câu truyện Bạch Tuyết và Bảy Chú lùn, trong hoạt động ngoài trời cô có thể dẫn dắt trẻ đến khu vườn cổ tích, cho trẻ đóng vai và thể hiện lại lời các nhân vật trong câu truyện, lúc này trẻ như được hòa mình vào thế giới cổ tích, được ngồi trên chiếc chõng tre hay chui ra chui vào ngôi nhà tranh xinh xắn do bố, mẹ của mình làm…điều này sẽ góp phần giúp trẻ hứng thú hơn tích cực hơn khi tham gia hoạt động. Trước kia với hoạt động dạy trẻ đọc thơ (kể chuyện) cho trẻ nghe với cách dạy truyền thống cô và trẻ cùng ngồi trong lớp, cô đọc thơ (kể chuyện) cho trẻ nghe. Giờ đây khi môi trường ngoài lớp học được cải thiện và xây dựng đa dạng, phong phú thì việc cô giáo dạy trẻ đọc thơ (hay kể chuyện) cho trẻ ở môi trường này đã góp phần không nhỏ đến chất lượng giáo dục cho trẻ nói chung và hoạt động cho trẻ làm quen văn học nói riêng. + Môi trường trong lớp học: 17 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng Ngay từ đầu năm học nhà trường lên kế hoạch cụ thể cho từng chủ đề, sau đó huy động nhân lực của các lớp làm tranh trang trí chủ đề treo ở tường, làm tranh ở góc tuyên truyền cho cha mẹ được hiểu về chủ đề con mình được học, từ đó cha mẹ trẻ cung cấp thêm một số nội dung về văn học liên quan đến các chủ đề trẻ học. Cô và trẻ cùng tạo ra những bức tranh to, tranh truyện cổ tích, tranh trang trí góc sách truyện đẹp mắt, lôi cuốn hấp dẫn trẻ giúp trẻ yêu thích môn làm quen văn học. Tôi đã lựa chọn nội dung, xác định mục tiêu và đổi mới trong hình thức tổ chức hoạt động, nhằm lôi cuốn trẻ tham gia tích cực vào hoạt động của từng đề tài nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho trẻ. Môi trường trong lớp học có vai trò quan trong không kém môi trường bên ngoài lớp học. Trong lớp học không thể thiếu những góc chơi của trẻ, ngay từ đầu năm học cô giáo đã lên kế hoạch thiết kế những góc chơi phù hợp với không gian của lớp học, phân chia không gian và vị trí các khu vực phù hợp với diện tích lớp. Để tạo sự hứng thú cho trẻ khi chơi cô giáo đã sắp xếp các góc chơi một các khoa học với nhiều đồ chơi đa phần sử dụng bằng nguyên vật liệu mở (như: lá cây, hột, hạt, hộp sữa…), có sản phẩm mua sẵn và sản phẩm cô với trẻ tự làm… đồ chơi được cô giáo để ngang tầm mắt và vừa tầm tay của trẻ, giúp trẻ dễ quan sát, dễ lấy và cất… Đồ chơi cho trẻ là những đồ chơi quen thuộc, gần gũi với cuộc sống thực hàng ngày của trẻ; phản ánh kinh nghiệm, văn hóa của địa phương; các góc luôn có sự thay đổi theo hình thức trang trí mở để tạo ra sự hấp dẫn mới lạ đối với trẻ. Ví dụ: Thông qua góc truyền thống giúp trẻ hiểu hơn về văn hóa vùng miền như: Văn hóa cồng chiêng Tây nguyên; văn hóa nhà dài Ê dê…Trẻ biết được một số nghề truyền thống ở địa phương như: Nghề dệt thổ cẩm, nghề đan tre, làm rượu cần…Trẻ tự hào về truyền thống dân tộc, có ý thức bảo vệ di sản văn hóa dân tộc. 18 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng Các góc chơi của bé được trang trí theo hình thức mở Sau khi đóng chủ đề trước và mở chủ đề mới, cô và trẻ cùng thống nhất cách xây dựng môi trường trong lớp theo chủ đề, sau đó huy động các nguyên vật liệu sẵn có, nguyên vật liệu phế thải dẽ tìm ở địa phương để làm ra những đồ dùng đồ chơi mang tính giáo dục cao nhưng đảm bảo an toàn cho trẻ. Trong các nhóm lớp cô chú ý quan tâm đến môi trường chữ viết tiếng Việt, chữ viết to, rõ, đúng quy định. Đối với trẻ 5 tuổi ưu tiên môi trường chữ số và chữ viết. Cho trẻ tham gia vào vào hoạt động trang trí các góc cùng với cô, vì đây chính là cơ hội tốt để cô truyền tải cách thức, kĩ năng cho trẻ mà không áp đặt trẻ, trẻ thể hiện một cách tự nhiên, chủ động, sáng tạo. Trang trí ở góc mở có sản phẩm của cô và của trẻ thật sự phong phú và đa dạng. Có thể nói việc xây dựng môi trường giáo dục trong trường mầm non là thực sự cần thiết và quan trọng. Nó được ví như người giáo viên thứ hai trong công tác tổ chức, hướng dẫn cho trẻ nhằm thỏa mãn nhu cầu vui chơi và hoạt động của trẻ, thông qua đó, nhân cách của trẻ được hình thành và phát triển toàn diện. Một môi trường sạch sẽ, an toàn, có sự bố trí khu vực chơi, học tập trong lớp và ngoài trời phù hợp, thuận tiện có ý nghĩa to lớn không chỉ đối với sự phát triển thể chất của trẻ, mà còn thỏa mãn nhu cầu nhận thức, mở rộng hiểu biết của trẻ, kích thích trẻ hoạt động tích cực, sáng tạo. Môi trường giao tiếp cởi mở, thân thiện giữa cô với trẻ, giữa trẻ với trẻ sẽ tạo cơ hội cho trẻ được trãi nghiệm, chia sẻ nhờ vậy mà cô hiểu trẻ hơn, trẻ hiểu nhau hơn, hoạt động phối hợp nhịp nhàng hơn và hiệu quả hoạt động cũng cao hơn, trẻ yêu trường, yêu lớp, yêu cô giáo và bạn bè hơn. Thực tế cho thấy việc tổ chức các hoạt động theo hướng lấy trẻ làm trung tâm đã tạo ra một không gian mở cho trẻ, khuyến khích trẻ phát triển tư 19 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang Một số biện pháp giúp trẻ 5-6 tuổi học tốt môn Làm quen văn học theo hướng Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm tại lớp lá 3 trường Mầm non Hoa Hồng duy và phương pháp giải quyết vấn đề. Nếu trẻ được tạo nhiều cơ hội tự tham gia trải nghiệm khám phá, giải quyết được một số tình huống có vấn đề thì như vậy trẻ đã có thể được phát triển tư duy sáng tạo, giúp trẻ có nhiều cơ hội phát triển ngôn ngữ, tình cảm xã hội, phát triển thẩm mỹ, thể chất, phát triển nhận thức. Những lợi ích đó có liên hệ trực tiếp với phương pháp dạy của các giáo viên, đó chính là các biện pháp tổ chức các hoạt động cho trẻ theo hướng lấy trẻ làm trung tâm Qua biện pháp trên giúp cho giáo viên có thêm những kinh nghiệm sắp xếp, bố trí, chuẩn bị cho môi trường hoạt động ngoài trời, môi trường trong lớp học cũng như tận dụng triệt để và sử dụng có hiệu quả các phương tiện sẵn có ở địa phương giúp xây dựng môi trường hoạt động của trẻ nói chung và môi trường cho trẻ làm quen với văn học nói riêng một cách khoa học nhằm thu được những kết quả cao trong quá trình trẻ hoạt động. - Giải pháp 4: Tổ chức tiết học linh hoạt, lồng ghép tác phẩm văn học trong các giờ học và mọi lúc, mọi nơi. *Biện pháp1: Sáng tạo trong hoạt động dạy học, lồng ghép tích hợp các môn học đảm bảo tính khoa học Do đặc điểm tâm, sinh lý cuả trẻ phát triển chưa hoàn thiện, vốn từ còn nghèo, trí nhớ có chủ định, khả năng phát âm, khả năng diễn đạt còn hạn chế. Vì vậy, trong quá trình hướng dẫn các môn học khác, cô cần biết lồng ghép kiến thức văn học vào, nhằm củng cố kiến thức đã học, đồng thời luyện khả năng phát âm, cách diễn đạt cho trẻ. Hơn nữa, tích hợp với các môn học khác sẽ làm cho tiết học trở nên sôi động, hấp dẫn và tránh đi sự nhàm chán, tẻ nhạt đối với trẻ .Giờ đón trẻ cô luôn vui vẻ, tạo sự gần gũi, yêu thương trẻ, nhắc nhở trẻ cất đồ dùng đúng nơi qui định. Cô trò chuyện thân mật tạo sự gần gũi giữa cô và trẻ, cho trẻ chơi cùng cô, cô có đặt câu đố vui cho trẻ trả lời, cho trẻ đọc các bài thơ, hát bài hát trong chủ đề, trẻ đọc đúng, hát đúng cô tuyên dương khen trẻ động viên trẻ trước các bạn… Các môn học trong chương trình luôn có sự tương hỗ lẫn nhau “Làm quen với Văn học” được lồng ghép với các môn học khác và ngược lại, quá trình tổ chức tiết học văn học, các môn học khác cũng được tích hợp, đan xen một cách hợp lý và chặt chẽ dưới nhiều hình thức phong phú, đa dạng và hấp dẫn. Ví dụ: Trong hoạt động đi dạo ngoài trời, cô cho trẻ vừa đi, vừa đọc những bài thơ đã học theo chủ đề hoặc quây quần dưới bóng mát, tổ chức cho trẻ đọc thơ theo nhóm đối đáp với nhau, làm quen với những bài đồng dao, ca dao nói về thiên nhiên đất nước, về tình cảm gia đình, những câu thơ đoán tên nhân vật, con vật… cũng có thể cho trẻ xem truyện tranh, kể chuyện theo tranh, dùng phấn vẽ lên sân những nhân vật trong truyện cổ tích mà cháu thích, dùng các nguyên vật liệu có sẵn trong sân trường như lá cây, cành cây,…để xếp, cắt 20 Người thực hiện: Đỗ Thị Thùy Trang