Tài liệu Skkn lồng ghép các mẩu chuyện vào tiết học giáo dục công dân lớp 10

LỒNG GHÉP CÁC MẨU CHUYỆN VÀO TIẾT HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 I. Lý do chọn đề tài Như chúng ta đã biết nguyên tắc xây dựng chương trình môn giáo dục công dân bậc THPT là : Chương trình môn giáo dục công dân được xây dựng trên các môn khoa học cơ bản như: triết học; đạo đức học; luật học; kinh tế chính trị học; chủ nghĩa xã hội khoa học và các đường lối; chủ trương chính sách của Đảng; pháp luật của Nhà nước trong giai đoạn hiện nay. Bên cạnh đó môn giáo dục công dân còn tích hợp nhiều nội dung giáo dục xã hội cần thiết cho các công dân trẻ tuồi như: giáo dục quyền trẻ em, giáo dục kỹ năng sống, giáo dục môi trường, giáo dục giới tính – sức khỏe sinh sản vị thành niên, giáo dục an toàn giao thông, giáo dục phòng chống ma túy,… Quá trình dạy môn giáo dục công dân là quá trình khai thác tiềm năng và phát triển tâm lực học sinh, phát triển tính tích cực hoạt động nhận thức và năng lực tự hoàn thiện của học sinh. Nội dung môn giáo dục công dân hướng học sinh vươn tới những giá trị cơ bản của người công dân Việt Nam trong thời kỳ CNH, HĐH đất nước. Đó là những giá trị tốt đẹp của dân tộc trong sự hòa nhập với tinh hoa văn hóa nhân loại, thể hiện sự thống nhất giữa tính truyền thống với tính hiện đại. Nội dung chương trình còn đảm bảo tính hệ thống, tính phát triển phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng nhận thức của học sinh. Chương trình môn học còn đảm bảo tính cân đối, hài hòa giữa yêu cầu trang bị kiến thức với việc rèn luyện kỹ năng và phát triển thái độ tích cực cho học sinh, môn học không chỉ trang bị cho học sinh những kiến thức phổ thông cơ bản, phù hợp với lứa tuổi học sinh về thế giới quan; nhân sinh quan tiến bộ; về các giá trị đạo đức, pháp luật, chính sách, lối sống mà còn hình thành và phát triển ở các em những tình cảm, niềm tin, hành vi thói quen phù hợp với những giá trị đã học. Trang 1 Nội dung môn giáo dục công dân gắn bó chặt chẽ với cuộc sống thực tiễn của học sinh, gắn bó với sự kiện trong đời sống đạo đức, pháp luật, kinh tế, chính trị , xã hội của địa phương, đất nước. Để nắm bắt được nội dung môn học, trong những năm gần đây việc đổi mới, nội dung, phương pháp dạy học luôn được đặt ra. Đặc biệt việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS rất được đề cao.Tuy nhiên, chúng ta cũng không nên phủ nhận các phương pháp dạy học truyền thống. Do đặc điểm môn học, kiến thức môn học, vị trí môn học, cơ sở vật chất của từng trường nên giáo viên sử dụng các phương pháp truyền thống vẫn còn khá phổ biến. Theo tôi nếu GV biết sử dụng phương pháp truyền thống một cách khoa học và kết hợp với các phương tiện phù hợp thì vẫn không kém phần hiệu quả và thu hút HS. Vì lý do trên tôi lựa chọn đề tài “ Lồng ghép các mẩu chuyện vào tiết học giáo dục công dân lớp 10” làm đề tài nghiên cứu. II. Cơ sở lý luận và thực tiễn 1. Cơ sở lý luận Tạo hứng thú học tập cho ng,ười học luôn là vấn đề quan trọng trong giảng dạy, bởi lẽ dạy học là hoạt động phức tạp; trong đó chất lượng, hiệu quả phụ thuộc vào chủ thể nhận thức- người học. Điều này phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: môi trường học tập, người tổ chức, năng lực, động cơ, sự hứng thú… Hứng thú học sẽ làm tăng hiệu quả quá trình nhận thức, sáng tạo, tăng chất lượng học tập, là yếu tố thôi thúc học sinh nắm bắt tri thức nhanh hơn, sâu sắc hơn, nhớ lâu hơn. Khi có hứng thú học tập học sinh sẽ thích học hơn, sẽ say mê nghiên cứu, tìm tòi và lĩnh hội tri thức dễ dàng hơn…từ đó hình thành nhân cách,, đạo đức, giáo dục tư tưởng cho học sinh hiệu quả hơn. Trong phạm vi dạy học môn GDCD đã có nhiều hội nghị, chuyên đề bàn về vấn đề nâng cao hiệu quả môn học, ở tỉnh ta môn học này cũng rất được Sở Giáo Dục và Đào Tạo quan tâm, hàng năm đều tổ chức các buổi hội thảo,bồi dưỡng chuyên Trang 2 môn, chuyên đề, phương pháp….để giáo viên dạy học môn GDCD ở các cấp trao đổi, học hỏi kinh nghiệm để nâng cao hiệu quả, đổi mới phương pháp môn học. 2. Cơ sở thực tiễn Trong thực tế, hầu hết học sinh chưa ham học, chưa yêu thích môn GDCD, thậm chí nhiều em tỏ ra thờ ơ khi đến tiết học. Giờ lên lớp các em học chỉ đối phó tức thời, năng lực tiếp thu còn hạn chế… Hơn nữa môn học có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách con người nhưng nó vẫn được coi là môn học phụ, số tiết ít (1t/tuần, chiếm tỉ lệ 4% chương trình), không tổ chức thi cử, tài liệu tham khảo cũng rất ít, nội dung SGK cũng khô khan, cũ, trừu tượng, nhiều phụ huynh, học sinh cũng coi thường môn học. Bên cạnh đó nhiều giáo viên dạy môn học chưa tâm huyết với nghề nghiệp, chưa được đào tạo chính quy, dạy chéo môn cho đủ số tiết… Hậu quả: đạo đức xã hội ngày càng xuống cấp, báo động là đạo đức của thanh thiếu niên, học sinh cụ thể như thiếu trung thực trong thi cử, nhiều sự việc vụ án liên quan đến đạo đức, pháp luật gia tăng: + Vụ việc ngày 7/5/2014, hai học trò đánh thầy Kiều Tấn Phúc, giáo viên vật lý, trường THCS Nguyễn Bỉnh Khiêm (xã Cuôrkria, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắc Lắc) bị chấn thương sọ não. + Ngày 24/4/2015, học sinh xé áo, đánh vỡ mũi thầy ngay cổng trường Cao đẳng kĩ thuật – mĩ nghệ Việt Nam (Gia Lâm, Hà Nội). + Ngày 20/1/2015, học sinh nữ túm tóc cô giáo, đánh cô giáo trên bục giảng vì em mắc lỗi cô ghi vào sổ đầu bài ( trường THPT Đồng Hới, Quảng Bình). + Ở tỉnh Đồng Nai, theo báo cáo tại lớp bồi dưỡng kiến thức pháp luật, tháng 8/2015, người chưa thành niên vi phạm pháp luật trong 5 năm 2009-2013 có xu hướng gia tăng, cụ thể Đồng Nai xảy ra 1601 vụ án phạm pháp hình sự do 2249 người chưa thành niên gây ra, phân bố ở các độ tuổi như sau: Trang 3 0-12 tuổi 1.06% 12-14 tuổi 8.49% 14-16 tuổi 31.3% 16-18 tuổi 59.13% Là giáo viên dạy môn GDCD, tôi thực sự lo lắng trước vấn đề học tập, đạo đức của các em. Vậy làm thế nào để tạo được sự hứng thú của học sinh trong giờ học GDCD, nâng cao chất lượng hiệu quả môn học. Trong quá trình dạy, tôi đã có nhiều cố gắng, học học, tìm tòi và được sự hỗ trợ của đồng nghiệp, học trò, tôi đã thu được nhiều kết quả, thay đổi phần nào thái độ học tập của học sinh trong nhà trường đối với môn học cũng như hành vi của các em như không còn trường hợp học sinh đánh nhau, vi phạm pháp luật, xếp loại hạnh kiểm yếu…. III. Quá trình thực hiện 1. Cơ sở của phương pháp lồng ghép các mẩu chuyện “ Lồng ghép các mẩu chuyện vào tiết học giáo dục công dân lớp 10” thực chất là kể chuyện minh họa cho đơn vị kiến thức có liên quan để làm sáng tỏ vấn đề cần truyền đạt. Kể chuyện là một dạng của phương pháp thuyết trình. Vậy phương pháp thuyết trình là gì? Nó có các dạng cơ bản nào? Yêu cầu sư phạm ra sao? Phương pháp thuyết trình Khái niệm Phương pháp thuyết trình là PPDH trong đó người GV dùng lời nói sinh động, biểu cảm, thuyết phục để truyền thụ hệ thống tri thức môn GDCD cho HS theo chủ đích nhất định, nhờ đó HS tiếp thu bài giảng một cách có hệ thống. Các dạng của thuyết trình - Giảng giải là một dạng của phương pháp thuyết trình trong đó GV dùng lời nói để giúp HS hiểu các khái niệm, phạm trù, nguyên lý, quy luật. Dạng thuyết trình này đóng vai trò quan trọng trong hệ thống các PPDH bộ môn. Trong dạy học GDCD, dạng này thường được sử dụng khi dạy những tri thức mới hoặc khó của bài. Bởi vì xuất phát từ đặc thù tri thức của bộ môn, mỗi bài học bao giờ cũng gắn liền với các khái niệm, phạm trù, do đó để nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp, trong khi Trang 4 giảng giải, GV có thể kết hợp giảng giải với các PPDH khác như đàm thoại, nêu vấn đề,... với sự hỗ trợ của các phương tiện trực quan. - Diễn giảng là một dạng thuyết trình, trong đó thông qua lời giảng của mình, GV giúp HS tiếp thu được khối lượng tri thức tương đối lớn theo một hệ thống lôgic chặt chẽ. Trong dạy học GDCD, diễn giảng thường được áp dụng đối với những bài có nội dung tri thức phức tạp, khó, trừu tượng, khái quát cao. Ngoài ra, quá trình sử dụng phương pháp cũng cần kết hợp nhuần nhuyễn với các PPDH khác, nhất là phương pháp đàm thoại với hệ thống câu hỏi dẫn dắt và phương pháp nêu vấn đề với việc đặt ra và giải quyết tình huống. Một bài diễn giảng thường được tiến hành theo trình tự ba bước: + Mở đầu (GV giới thiệu nội dung tri thức cần tiếp thu dưới dạng một yêu cầu hoặc một tình huống có vấn đề). + Trình bày nội dung chính (GV lần lượt triển khai các nội dung của tri thức một cách logic, chặt chẽ để giải quyết vấn đề). + Kết thúc (GV khái quát và nhấn mạnh những nội dung cơ bản mà HS cần nắm vững). - Kể chuyện là một dạng của phương pháp thuyết trình, trong đó GV dùng lời nói diễn cảm kết hợp với các sắc thái biểu cảm (điệu bộ, cử chỉ,...) và các phương tiện khác để thuật lại nội dung một câu chuyện, qua đó giúp HS tiếp thu tri thức của bài học. Thông qua câu chuyện GV có thể gợi mở vấn đề cho HS, làm sáng tỏ nội dung tri thức của bài hoặc củng cố kiến thức trọng tâm. Chuyện kể dùng trong dạy học GDCD rất phong phú, đa dạng và có tác dụng to lớn trong việc hình thành và duy trì tâm lý hứng thú cho HS. Đánh giá về phương pháp thuyết trình * Ưu điểm: - Quá trình tiếp thu nội dung tri thức đảm bảo được tính hệ thống, lôgíc, nhấn mạnh được những nội dung cơ bản và kiến thức trọng tâm Trang 5 - GV chủ động trong việc phân phối thời gian cho từng đơn vị kiến thức. - Truyền thụ được một khối lượng kiến thức lớn trong thời gian tương đối ngắn và cho một khối lượng lớn HS. - Không đòi hỏi đầu tư nhiều phương tiện, thiết bị hiện đại. - Người GV dễ dàng bao quát lớp. - Phù hợp với những bài học có khối lượng kiến thức lớn, khó và trừu tượng. - Có ưu thế trong việc tạo ra sự đồng cảm của người học, tri thức vì thế sẽ dễ chuyển hóa thành tình cảm, thái độ của HS. * Hạn chế: - HS bị dễ bị đẩy vào thế thụ động trong quá trình tiếp thu tri thức, không phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo. - Bài học thường nặng về truyền tải kiến thức nên việc rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo cho HS thường không được quan tâm đúng mức. - Sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với học sinh bị hạn chế, bài học thường đơn điệu, nhàm chán - Do lối truyền thụ diễn ra một chiều nên GV gặp khó khăn trong việc thu nhận thông tin phản hồi từ phía HS, vì thế việc đánh giá khả năng tiếp thu bài học của HS sẽ bị hạn chế. Một số yêu cầu sư phạm - Người GV cần có sự mẫu mực trong tác phong và lối sống đạo đức, thái độ làm việc nghiêm túc, nhiệt tình, lối ứng xử thân tình, gần gũi HS. - Lời giảng cần chính xác, rõ ràng và đạt tới sự biểu cảm (kết hợp sắc thái tình cảm, cử chỉ với ngữ điệu của lời nói...) - Tốc độ và cường độ của lời giảng phải phù hợp với đặc điểm tri thức của bài học, đối tượng nhận thức. - Khi sử dụng phương pháp thuyết trình cần phải nghiên cứu kỹ mục tiêu, chuẩn kiến thức, kỹ năng và nội dung của bài học để xác định kiến thức cơ bản, trọng Trang 6 tâm và lựa chọn những nội dung thiết thực nhất đưa vào giảng dạy. Trên cơ sở xác định kiến thức cơ bản, trọng tâm của bài dạy, căn cứ vào thời gian lên lớp, trình độ của đối tượng, mục tiêu và chuẩn kiến thức của từng bài, giáo viên sẽ xác định và lựa chọn những nội dung phải nói, cần nói và nên nói tương ứng với những gì người học phải biết, cần biết và nên biết. - Sử dụng các thao tác tư duy lôgíc (diễn dịch, quy nạp, làm rõ nội hàm các khái niệm, so sánh, đối chiếu, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa,... ) để giúp HS khai thác sâu nội dung bài học. - Kết hợp với các PPDH khác một cách linh hoạt và khai thác sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học, đặc biệt là công nghệ thông tin. 2. Một số địa chỉ có thể áp dụng lồng ghép các mẩu chuyện Bài Câu chuyện Đơn vị kiến thức Mục đích giáo dục sử dụng 01- Thế giới quan - Con quạ khát Mục c: Phương Giải thích khái duy vật và phương nước. pháp luận chứng pháp luận biện niệm phương pháp biện - Con cáo và chùm chứng và phương luận, phương pháp nho. pháp - Thầy bói xem voi. hình. luận siêu luận biện chứng, phương pháp luận 03- Sự vận động và - Anh chàng ngốc. siêu hình. Mục b: Vận động là Giải thích nội dung: phát triển của thế - Ông đồ già. phương thức tồn tại mọi sự vật hiện giới vật chất của thế giới vật tượng chất. đều vận động, vận động là thuộc tính vốn có, là phương thức tồn tại của thế giới vật 05- Cách thức vận - Ông trạng nồi. chất. Mục 3: Quan hệ Giải thích nội dung: động, phát triển của - Ông lão đánh cá giữa sự biến đổi về - Sự biến đổi về Trang 7 thế giới vật chất và con cá vàng. lượng dẫn đến sự lượng dẫn đến sự biến đổi về chất. biến đổi về chất. - Chất mới ra đời lại bao hàm một lượng mới tương ứng. 07- Thực tiễn và - Bác sĩ giáo sư Mục 3: Vai trò của Giải thích nội dung: vai trò của thực tiễn Đặng Văn Ngữ. thực tiễn đối với - Thực tiễn là cơ sở đối với nhận thức nhận thức. của nhận thức. - Thực tiễn là động lực của nhận thức. - Thực tiễn là mục đích của nhận thức. 09- Con người là - Những phát minh Mục 1: Con người Giải thích nội dung: chủ thể của lịch sử, vĩ đại của loài là chủ thể của lịch - Con người là chủ là mục tiêu phát người sử. thể của lịch sử. triển của xã hội. 10- Quan niệm về - Tống Trân – Cúc Mục 1: Quan niệm Giải đạo đức. Hoa. về đạo đức thích khái niệm đạo đức là gì. 12- Công nhân với - Ai đáng khen Mục 3: Gia đình. Tình cảm mẹ con tình yêu, hôn nhân, nhiều hơn. Tình cảm anh chị gia đình. em. - Sự tích cây vú sữa - Hoa hồng tặng mẹ. 13- Công dân với - Tình nhân loại. Mục cộng đồng. nhiệm của công dân thương yêu giúp đỡ 2: Trách Con người phải biết với cộng đồng. nhau. Trang 8 14- Công dân với - Sự tích Hồ Gươm. Mục 1: Lòng yêu Giải thích về truyền sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Truyện Thánh nước. Gióng. thống yêu nước của dân tộc Việt Nam. - Sự tích Yết Kiêu. - Sự tích Phạm Ngũ Lão. 3. Cách tiến hành - Giáo viên sưu tầm những câu chuyện phù hợp với từng bài học. - Các câu chuyện sử dụng đều có tính phổ biến, đảm bảo tính thẩm mĩ, tính sư phạm, tính giáo dục, nội dung vừa phải không nên quá dài. - Giáo viên có thể sử dụng giọng kể của mình kể lại những câu chuyện một cách sinh động, biểu cảm hoặc sử dụng các phương tiện dạy học hỗ trợ như: các câu chuyện có sẵn giọng kể, hình ảnh minh họa trên các phương tiện truyền hình, băng đĩa, internet… để chứng minh cho đơn vị kiến thức. 4. Một số câu chuyện tiêu biểu có thể sử dụng (đính kèm đĩa DVD) Ví dụ bài 1: Thế giới quan duy vật và phương pháp luận biện chứng Mục c: Phương pháp luận biện chứng và phương pháp luận siêu hình, giáo viên lồng ghép kể cho học sinh nghe về câu chuyện con quạ khát nước hoặc thầy bói xem voi. Truyện Con quạ khát nước Chuyện cổ kể rằng, một con quạ khát nước, nó tìm thấy một cái bình đựng nước nhưng mực nước trong bình quá thấp và cổ nó lại quá ngắn nên nó không thể thò cổ vào để uống. Không chịu “bó cánh”, con quạ khôn ngoan kia đã thả những hòn sỏi vào bình để làm mực nước dâng lên cho nó giải khát thoải mái. Truyện Con cáo và chùm nho Một con cáo một hôm bắt gặp một chùm nho chín đỏ hấp dẫn trên một dây nho vắt ngang qua các nhánh của một cây cao. Chùm nho mọng nước tưởng chừng như Trang 9 sắp vỡ ra, và con Cáo cứ đứng nhìn thèm nhỏ rãi. Chùm nho vắt qua một nhánh cây cao, nên con Cáo phải nhảy lên để hái cho được nó. Lần nhảy đầu tiên, nó vẫn còn cách chùm nho khá xa. Thế nên nó đi xa gốc cây ra một quãng và chạy lại để lấy đà nhảy lên, chỉ còn thiếu một chút nữa thôi là đến được chùm nho. Nó thử lại lần nữa và lại một lần nữa, nhưng tất cả đều vô ích. Nó bèn ngồi xuống và nhìn chùm nho tức tối. “Mình mới ngu ngốc làm sao,” nó bảo. “Mình mất bao nhiêu công lao chỉ để lấy một chùm nho chua lè chẳng đáng cho người ta dòm đến. Và thế là nó khinh khỉnh bỏ đi. Có rất nhiều người tỏ ra chê bai, khinh miệt cái mà họ mong muốn có nhưng không được. Truyện thầy bói xem voi Nhân buổi ế hàng, năm ông thầy bói nói chuyện với nhau. Thầy nào cũng phàn nàn không biết hình thù con voi nó như thế nào. Chợt nghe người ta nói có voi đi qua, năm thầy chung nhau tiền biếu người quản voi, xin cho voi dừng lại để cùng xem. Thầy thì sờ voi, thầy thì sờ ngà, thầy thì sờ tai, thầy thì sờ chân, thầy thì sờ đuôi. Đoạn, năm thầy ngồi bàn tán với nhau Thầy sờ vòi bảo: Trang 10 - Tưởng con voi nó thế nào, hoá ra nó sun sun như con đỉa. Thầy sờ ngà bảo: - Không phải! Nó dài dài như cái đòn càn. Thầy sờ tai bảo: - Đâu có! Nó bè bè như cái quạt thóc. Thầy sờ chân cãi: - Ai bảo? Nó sừng sững như cái cột đình. Thầy sờ đuôi lại nói: - Các thầy nói sai cả. Chính nó tua tủa như cái chổi xể cùn. Năm thầy, thầy nào cũng cho mình nói đúng, không ai chịu ai, thành ra xô xát, đánh nhau tọac đầu chảy máu. Ý nghĩa: khi xem xét một sự vật, hiện tượng phải lựa chọn phương pháp phù hợp, khoa học.  Ví dụ bài 3: Sự vận động và phát triển của thế giới vật chất Mục b: vận động là phương thức tồn tại của thế giới vật chất, giáo viên lồng ghép đọc cho học sinh nghe bài thơ Ông đồ già. Mỗi năm hoa đào nở Người thuê viết nay đâu? Lại thấy ông đồ già Giấy đỏ buồn không thắm Bày mực Tàu, giấy đỏ Mực đọng trong nghiên sầu... Bên phố đông người qua Bao nhiêu người thuê viết Ông đồ vẫn ngồi đấy Tấm tắc ngợi khen Qua đường không ai hay tài: Lá vàng rơi "Hoa tay thảo trên giấy những nét Ngoài trời mưa Như phượng múa, bụi bay rồng bay" Nhưng mỗi năm mỗi vắng Năm nay đào lại nở Trang 11 Không thấy ông đồ xưa Những người muôn năm cũ Hồn ở đâu bây giờ? Ý nghĩa: Mọi sự vật đều có sự vận động, phát triển không ngừng. Ví dụ bài 5: Cách thức vận động phát triển của thế giới vật chất. Mục 3: quan hệ giữa sự biến đổi về lượng dẫn đến sự biến đổi về chất, giáo viên lồng ghép kể cho học sinh câu chuyện Ông trạng nồi hoặc Ông lão đánh cá và con cá vàng. Truyện Ông trạng nồi Thuở xưa,có một chàng trai nhà nghèo lắm,hằng gày phải đi kiếm củi lấy tiền ăn học.Chàng rất thông minh và ham học. Năm ấy, nhà vua sắp mở khoa thi kén chọn nhân tài. Chàng học trò nghèo kia ngày đêm miệt mài đèn sách , nhiều bữa quên ăn . Thường đến bữa cơm,chàng đợi nhà bên cạnh vừa ăn xong,là chạy sang muợn nồi ngay. Lần nào chàng cũng cọ sạch bóng nồi trước khi đem trả. Ngày thi đến. Chàng ung dung đến trường thi. Ngày yết bản, tên chàng được xếp đầu bản vàng, chàng đỗ Trạng Nguyên. Nhà vua mở tiệc ban thưởng cho quan trạng và các vị đỗ đạt. Tiệc xong, nhà vua vời quan trạng đến phán hỏi: _ Nay nhà ngươi đã đỗ Trạng Nguyên, tiếng tăm lừng lẫy, ta muốn giữ lại đây để phò vua giúp nước. Trước khi nhà ngươi nhận việc, ta cho phép về tạ ơn tổ tiên, thăm làng xóm họ hàng. Ta muốn ban thưởng cho nhà ngươi một số vật báu, cho phép nhà ngươi chọn lấy. Nhà vua và các quan rất đổi ngạc nhiên khi quan trạng tâu lên: _ Tâu bệ hạ ! Thần chỉ xin bệ hạ một chiếc nồi nhỏ. Hôm sau, quan trạng lên đường về thăm quê mang theo chiếc nồi nhỏ đúc bằng vàng nhà vua ban . Tin người học trò nghèo đỗ Trạng Nguyên bay về làng làm nức lòng mọi người. Dân làng treo cờ, kết hoa, nổi chiêng trống đón quan trạng về thăm quê hương và lễ tổ. Về đến đầu làng, quan trạng xuống kiệu, chào hỏi, cám ơn dân làng, rồi tay cầm chiếc Trang 12 nồi đi thẳng đến nhà ông hàng xóm trước kia. Dân làng lũ lượt đi theo. Thấy quan trạng đến, chủ nhà vội vàng ra chào đón. Quan trạng nói : _ Thưa ông, tôi xin biếu ông chiếc nồi vàng nhà vua ban cho tôi để tạ ơn ông. Nhờ ông có lòng giúp đỡ, tôi mới được như ngày nay. Vợ chồng ông hàng xóm nghe quan trạng nói vừa mừng vừa bối rối, nghĩ thầm: " Cho muợn nồi thì có gì mà quan trạng phải trả ơn to đến thế !" Dân làng cũng nghĩ như vậy. Như đoán biết ý nghĩ mọi người, quan trạng mĩm cười, thong thả nói: _ Hồi đó vì nghèo, trong thời gian ôn thi, tôi không có thì giờ đi kiếm gạo, nên đã cố tình mượn nồi của ông chủ đây để ăn vét cơm cháy trong mấy tháng trời. Nay đỗ đạt rồi, tôi có chút quà mọn trả ơn ông chủ như thế này đã bõ gì ! Chủ nhà và dân làng nghe nói, rất xúc động và cảm phục gương hiếu học và lòng biết ơn của quan trạng. Truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng. Ngày xưa có hai vợ chồng người đánh cá ở một túp lều cũ kỹ sát ven biển. Hôm nào người chồng cũng đi câu cá suốt ngày. Một hôm bác buông câu ngồi hết giờ này đến giờ khác, nhìn mặt nước trong veo mà chẳng được con cá nào. Thình lình lưỡi câu chìm sâu xuống tận đáy biển. Người ấy giật lên thì được một con cá đìa to. Cá nói: - Ông đánh cá ơi, tôi van ông, xin ông để tôi sống, tôi không phải là cá đâu, mà là Hoàng tử bị phù phép đấy. Thịt tôi ăn cũng chẳng ngon lành gì. Xin ông thả tôi xuống nước cho tôi bơi đi. Người câu cá đáp: - Cá biết nói thì ta sẵn lòng thả cho đi ngay. Bác thả cá xuống nước, cá lặn xuống tận đáy bể, để lại sau một vệt máu dài. Người câu cá trở về túp lều cũ kỹ. Vợ hỏi: - Thầy nó ơi, hôm nay không câu được gì ư? - Không, tôi bắt được một con cá đìa, nhưng nó nói rằng nó là một Hoàng tử bị người ta phù phép nên tôi lại thả nó xuống. Trang 13 - Thế thầy nó không xin gì ư? - Không biết xin cái gì! - Hừ! Cứ ở mãi một túp lều cũ tồi tàn, hôi hám thì khổ quá. Lẽ ra thầy nó xin nó một chiếc nhà gianh nhỏ mới phải. Thầy nó hãy chạy ngay đi gọi cá mà xin lấy một chiếc nhà gianh nhỏ, chắc thế nào cũng được. - Chà! Quay lại làm gì? - Úi chà! Bắt được nó mà thả nó ra, thì nhất định nó phải cho. Thầy nó cứ đi ngay đi. Người đánh cá ngần ngại nhưng lại chẳng muốn trái ý vợ. Lúc bác tới bể thì thấy nước đục, vừa xanh, vừa vàng. Bác lại gần mặt nước, gọi: - Cá đìa yêu quý của tôi ơi, Indêbin vợ tôi nó mong ước một điều. Cá bơi lên ngay hỏi: - Điều ước gì đó? - À, lúc nãy tôi bắt được chú, vợ tôi nó trách tôi sao không xin gì chú. Nay nó không muốn ở túp lều cũ kỹ nữa, nó muốn có nhà gianh. - Ông cứ về đi, vợ ông có nhà gianh rồi đấy. Người đánh cá về thì không thấy vợ ở túp lều nữa mà đang ngồi ở ghế dài trước cửa một ngôi nhà gianh xinh xinh. Vợ nắm lấy tay chồng nói: - Mình vào mà xem, bây giờ hơn trước nhiều rồi đấy chứ! Hai vợ chồng cùng vào trong nhà thì thấy có phòng đợi, phòng khách, buồng ngủ kê hai giường cho hai vợ chồng. Lại có buồng ăn và nhà bếp đầy đủ nồi niêu xanh chảo bằng đồng bằng thiếc, sáng choang. Sau nhà có một cái sân con, gà vịt chạy tung tăng và một mảnh vườn nhỏ trồng rau và cây ăn quả. Vợ nói: - Mình xem, thích đấy nhỉ? - Ừ thích thật đấy, chúng ta ở đây sung sướng lắm rồi. - Để xem sao đã. Trang 14 Hai vợ chồng ăn xong đi ngủ. Ở nhà gianh được mươi mười lăm ngày, người vợ nói: - Này mình ơi, thật ra thì nhà, sân và vườn hẹp quá! Cá có thể cho ta nhà rộng hơn. Tôi thích lâu đài to xây bằng đá kia. Mình đi xin cá nhé. Chồng nói: - Chà! Nhà ở thế này là vừa lắm rồi, cần gì ở lâu đài. - Thì mình cứ xin đi, thế nào cá cũng cho. - Thôi, mình ạ, cá vừa mới cho nhà này, tôi chẳng đi nữa sợ quấy rầy cá. - Thì cứ đi đi nào, chắc cá sẽ vui lòng cho. Người đánh cá thấy phiền quá không muốn xin, nghĩ bụng: “Thật quả không biết điều chút nào”. Nhưng rồi bác vẫn cứ đi. Khi đến bờ biển, bác thấy nước màu tím, xanh thẫm, xám, gợn sóng, nước không xanh và vàng như lần trước, nhưng cũng chưa đến nỗi động bể. Bác gọi cá và bảo: - Cá ơi cá, Indebin vợ tôi nó ước mong một điều. Cá hiện lên hỏi: - Điều gì thế bác? Người đánh cá nói: Trang 15 - Nhà tôi muốn có lâu đài bằng đá. - Bác cứ về đi, bác gái đang đợi bác ở cửa đấy. Người đánh cá trở về, tưởng lại thấy nhà gianh như cũ. Nhưng không, nhà gianh đã biến thành một tòa lâu đài bằng đá. Vợ bác đang đứng trên bậc thềm cao, sắp sửa quay gót đi vào. Vợ nắm tay chồng, nói: - Mình vào với tôi. Hai vợ chồng cùng vào. Trong lâu đài có phòng đợi rộng thênh thang lát bằng đá cẩm thạch, gia nhân đi lại mở cửa nhộn nhịp. Tường treo rèm rực rỡ. Phòng nào cũng bày bàn ghế bằng vàng, trần có treo đèn pha lê, nền giải thảm. Bàn nào cũng bày la liệt những món ăn ngon cùng rượu quý. Đằng sau lâu đài có sân rộng, chuồng ngựa, chuồng bò và những cỗ xe lộng lẫy, còn có cả một khu vườn lớn trồng đủ thứ hoa thơm cỏ lạ và cây ăn quả. Thêm vào đólại có một cánh rừng nhỏ dài nửa dặm, đủ các loài vật như hươu nai, thỏ. Người vợ hỏi: - Thế nào, thầy nó, đẹp quá nhỉ! Chồng nói: - Đẹp lắm! Giá cứ được như thế này mãi! Bây giờ được ở lâu đài thì mãn nguyện rồi chứ. Vợ nói: - Để rồi xem sao. Ta hãy đi ngủ cái đã. Rồi hai vợ chồng bèn đi ngủ. Hôm sau, vợ tỉnh giấc trước. Trời đã sáng bạch. Nằm trêngiường, bác nhìn thấy phong cảnh ruộng đồng đẹp vô cùng. Chồng vươn vai tỉnh dậy. Vợ lấy khuỷu tay hích chồng bảo: - Mình ơi, dậy ra cửa sổ mà trông. Ước gì ta được làm vua cả miền này! Mình hãy đi tìm cá, xin cá cho làm vua đi. - Làm vua làm gì, tôi không thích đâu. Trang 16 - Nếu thầy nó chẳng muốn làm vua thì mặc thầy nó, tôi làm nữ vương vậy. Thầy nó cứ đi tìm cá xin cho tôi làm nữ vương đi. - Úi chà! Sao nhà nó lại muốn làm nữ vương? Tôi chẳng dám xin đâu. - Sao lại không! Thầy nó đi ngay đi, tôi muốn làm nữ vương cơ. Người chồng thấy vợ muốn làm nữ vương buồn lắm, tự nghĩ: “Như thế thật quả là không được đúng”. Bác trù tính không muốn đi, nhưng rồi nể vợ lại đi. Ra đến biển, bác thấy nước xám đen, sôi sục và thối hoăng. Bác gọi cá bảo: - Cá ơi cá, Indêben vợ tôi nó ước mong một điều. - Điều gì? - Trời ơi! Nó muốn làm nữ vương! - Bác cứ về đi, bác gái thành nữ vương rồi. Về đến nhà, bác thấy lâu đài đồ sộ, trang hoàng rực rỡ, có lính gác cổng, có quân đánh trống thổi kèn. Vào trong nhà thấy tuyền là đá cẩm thạch và vàng, thảm nhung, rương vàng. Cửa điện rộng mở, tất cả triều đình đều có mặt. Vợ bác ngồi trên ngai vàng, đầu đội mũ miện vàng, tay cầm hốt vàng dát ngọc, mỗi bên có sáu cung nữ sắp hàng đứng hầu, người nọ thấy hơn người kia một đầu. Bác lại gần nói: - Ai chà! Nhà đã thành nữ vương rồi đó à? - Phải, bây giờ tôi đã là nữ vương. Bác đứng ngắm vợ hồi lâu rồi bảo: - Này, nhà làm nữ vương thì thỏa thích lắm rồi. Bây giờ hẳn chẳng còn gì mong ước nữa nhỉ. Vợ bứt rứt trả lời: - Không phải thế đâu, tôi chán ngấy rồi. Thầy nó hãy đi tìm cá, xin cho tôi làm nữ hoàng. - Chà chà! Sao nhà nó lại muốn làm nữ hoàng? - Thầy nó cứ nói với cá cho tôi làm nữ hoàng đi. Trang 17 - Nhà này, tôi không dám xin thế, cá chẳng cho đâu. Làm nữ hoàng trị vì cả một nước lớn. Cá không thể cho nhà làm nữ hoàng được đâu, chắc chắn là không được đâu. - Hừ! Tôi làm nữ vương, thầy nó chẳng qua chỉ là anh chồng tôi thôi. Nhà có đi ngay không? Nhà đi ngay đi! Cá đã có thể làm cho nữ vương thì cá có thể cho làm nữ hoàng được. Tôi muốn làm nữ hoàng cơ mà. Thầy nó phải đi ngay. Thế là chồng đành phải đi. Bác vừa đi vừa lo ngay ngáy, nghĩ bụng: “Thật quả là không biết điều. Thật là quá đáng. Cá cũng đến phát chán”. Khi đến bờ biển, bác thấy nước đen ngòm, nổi bọt lên sùng sục, sóng gió ầm ầm. Bác rét run, gọi cá đến bảo: - Cá ơi cá, Indêben vợ tôi nó ước mong một điều. - Lại điều gì nữa? - Trời ơi, nó muốn làm nữ hoàng. - Bác cứ về đi, bác gái thành nữ hoàng rồi đấy. Người đánh cá quay gót trở về. Khi tới nhà thì thấy toàn bộ lâu đài làm bằng đá cẩm thạch bóng lộn, lại có cả tượng bằng đá trắng, đồ trang trí bằng vàng. Trước cổng có lính thổi kèn đáng trống. Các bậc công hầu đứng chầu nhộn nhịp bên trong. Họ mở cổng cho bác vào, cửa bằng vàng nguyên chất. Bác thấy vợ ngự trên ngai đúc bằng vàng cao hai thước, đầu đội mũ miện vàng cao hơn ba tấc, nạm ngọc và kim cương, một tay cầm quả cầu tượng trưng ngôi nữhoàng. Hai lính ngự lâm sắp thành hai hàng, từ người khổng lồ cao hai trượng đến người lùn xíu vừa bằng ngón tay út. Trước mặt vợ bác, một đám đông vua chúa đứng hầu. Bác tiến vào giữa đám người đó và bảo vợ: - Này nhà, bây giờ nhà đã là nữ hoàng rồi nhỉ? - Phải tôi là nữ hoàng rồi. Bác đứng ngắm vợ hồi lâu rồi nói: - Này nhà làm nữ hoàng thích lắm nhỉ. Trang 18 Vợ nói: - Thầy nó làm gì mà cứ đứng đực ra đấy? Nay tôi đã được làm nữ hoàng rồi, nhưng tôi lại muốn làm Giáo hoàng kia. Thầy nó đi tìm cá đi. - Chết rồi, nhà đòi thế không được đâu. Khắp thế giới công giáo chỉ có một vị giáo hoàng thôi, cá không làm được việc ấy đâu. - Tôi muốn làm Giáo hoàng, thầy nó đi ngay đi. Tôi muốn là Giáo Hoàng ngay ngày hôm nay. - Nhà ạ, tôi chẳng dám xin đâu, không thể được đâu! Như thế quá đáng, cá không thể cho nhà làm Giáo Hoàng đâu. - Gớm, nói lôi thôi mãi. Cá cho tôi làm nữ hoàng được thì cũng cho tôi làm Giáo Hoàng được chứ! Thầy nó đi ngay đi. Tôi là nữ hoàng còn thầy nó là chồng tôi thôi. Thầy nó có chịu đi hay không thì bảo? Bác trai sợ phải ra đi, bụng phân vân, người run cầm cập, chân đi lẩy bẩy. Gió thổi ào ào, mây đen phủ kín khiến bầu trời tối xám. Lá cây rào rào, sóng vỗ vào bờ ầm ầm. Đằng xa, những con tàu bị sóng đánh ngả nghiêng phải bắn súng báo động. Giữa trời còn có một điểm xanh. Nhưng chung quanh mây đã kéo kín đặc, báo hiệu một trận bão to. Bác lại gần mặt nước, khiếp sợ nói: - Cá ơi! Tôi đã hết sức can ngăn mà Indêben vợ tôi nó vẫn ước mong một điều. - Điều gì thế bác? - Trời ơi, nó muốn làm Giáo hoàng. - Bác cứ về đi, bác gái làm Giáo hoàng rồi đấy. Bác về tới nhà thì thấy một nhà thờ rộng mông mênh, chung quanh san sát những lâu đài. Bác phải rẽ đám đông mới vào được. Ở trong thắp hàng trăm nghìn đèn nến sáng trưng. Vợ bác phủ vàng từ đầu đến chân, ngự trên ngai vàng cao hơn ngai vàng trước nhiều, đầu đội ba cái mũ miện bằng vàng, chung quanh có đông đảo giáo sĩ. Hai bên có hai hàng nến, cây lớn nhất to và cao như ngọn tháp lớn, cây bé nhất chỉ bằng cây đền nhà bếp, các vua chúa thì quỳ xuống hôn giầy bác gái. Bác ngắm vợ rồi nói: Trang 19 - Thế là nhà trở thành Giáo hoàng rồi nhỉ? - Phải tôi đã là Giáo Hoàng rồi. Bác đứng ngẩn ra ngắm vợ y như nhìn mặt trời. Một lát sau bác nói: - Nhà là Giáo hoàng thì thích lắm nhỉ! Vợ ngồi im như khúc gỗ, chẳng đáp. Bác lại nói tiếp: - Nhà này, bây giờ đã được làm Giáo hoàng thì chắc mãn nguyện rồi, không còn gì hơn nữa mà mong. - Để xem sao đã. Rồi vợ chồng đi ngủ. Nhưng vợ không sao ngủ được vì lòng tham chưa thỏa cứ nghĩ mãi xem có làm gì hơn được nữa không. Chồng đi cả ngày mệt, ngủ một mạch đến sáng. Còn vợ thì suốt đêm trằn trọc không sao ngủ nhắm mắt, tưởng đến cách làm to hơn nữa mà nghĩ không ra. Trời rạng đông, bác ngồi nhổm dậy trông ra ngoài. Thấy ánh nắng chiếu qua cửa sổ, bác nghĩ " Ước gì mình sai khiến được mặt trời, mặt trăng mọc". Bác bèn lấy khuỷu tay hích vào chồng mà nói: - Thầy nó ơi, dậy đi tìm cá, bảo cá tôi muốn được y như chúa trời. Chồng còn đang ngái ngủ nghe vợ nói, giật mình ngã xuống đất. Bác ngỡ là nghe lầm, dụi mắt, hỏi: - Nhà vừa nói gì thế? - Thầy nó ạ, nếu tôi không sai được mặt trời mặt trăng mọc, và nếu tôi thấy mặt trời mặt trăng mọc mà không theo lệnh tôi thì tôi không chịu được đâu. Nếu chính tôi không làm cho mặt trời mặt trăng mọc thì tôi sẽ không lúc nào yên đâu. Vợ nhìn chồng với một con mắt dữ tợn, khiến chồng lạnh toát xương sống và nói: - Thầy nó đi ngay đi, tôi muốn làm Chúa trời. Chồng quỳ trước mặt vợ, can: - Nhà ạ, cá không thể làm việc đó đâu. Cá có thể làm cho nhà làm nữ hoàng, làm Giáo hoàng là cùng. Tôi van nhà, nhà nên biết điều, cứ làm Giáo hoàng thôi. Trang 20