Tài liệu Skkn kinh nghiệm giáo dục trẻ tự kỷ học hòa nhập tại lớp mẫu giáo bé c3 trường mầm non a tứ hiệp

Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh ĐẶT VẤN ĐỀ Hiện nay tự kỷ là một vấn đề nóng trên toàn thế giới. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng này. Lượng trẻ mắc bệnh tự kỷ ngày càng tăng. Theo Th.s Nguyễn Thị Hồng Thúy (khoa Tâm bệnh - Bệnh viện Nhi TƯ) cho biết: Số lượng trẻ chậm nói có dấu hiệu tự kỷ đến bệnh viện khám tăng dần theo hàng năm. Cụ thể, nếu năm 2008 có 900 trẻ đến khám, 6 tháng gần đây con số này đã là 1700 trẻ khám mới và 716 trẻ khám lại. Trung bình mỗi ngày có 10-20 trẻ tới khám. Trẻ trai khám nhiều hơn trẻ gái 6-8 lần. Trong số đó, khoảng 50% trẻ tự kỷ thể điển hình, còn lại ở thể nhẹ và trung bình. Tuổi của trẻ đến khám và phát hiện ngày càng sớm hơn, chủ yếu 2-3 tuổi, một số gia đình cho trẻ đến khám sớm từ dưới 16 tháng. Trẻ tự kỷ có khiếm khuyết trong ba lĩnh vực: Tương tác xã hội, giao tiếp xã hội và tưởng tượng. Hành vi và sở thích bị thu hẹp và lặp lại. Tự kỷ có năm thể khác nhau trong đó có nhiều trẻ tự kỷ liên quan đến vấn đề sức khỏe (rối loạn ngủ, tiêu hóa, động kinh…). Chính những điều này làm cản trở và giảm hiệu quả của việc nuôi dưỡng, giáo dục và phát triển của trẻ tự kỷ. Vì vậy,việc giáo dục trẻ tự kỷ là hết sức quan trọng và cần thiết để giúp trẻ tự kỷ phát triển hết khả năng và phát huy tiềm năng học hỏi. Ngày nay, giáo dục trẻ tự kỷ là một vấn đề quan trọng trong việc đào tạo thế hệ mầm non của đất nước. Thực tế trong thời gian gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Thanh Trì rất quan tâm đến vấn đề này, đã phát hành các cuốn tài liệu, đăng bài viết trong các quyển tạp chí, tổ chức tập huấn chuyên đề nhằm hướng dẫn giáo viên cách giáo dục trẻ tự kỷ và học hòa nhập trong các trường mầm non. Đặc biệt trong kế hoạch thực hiện nhiệm vụ năm học 2013 - 2014 của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Thanh Trì, trường mầm non A Tứ Hiệp đều đưa ra các chỉ tiêu cụ thể về việc giáo dục trẻ khuyết tật học và hòa nhập. Ngay từ đầu năm học Ban giám hiệu trường mầm non A Tứ Hiệp đã chỉ đạo các lớp rà soát, báo cáo số lượng trẻ khuyết tật thể nhẹ - trong đó có trẻ tự kỷ, hướng dẫn, chỉ đạo giáo viên lập hồ sơ theo dõi sự phát triển của trẻ, xây dựng mục tiêu, nội dung, chương trình giáo dục hòa nhập cụ thể, phù hợp với trẻ khuyết tật. Mặc dù được các cấp lãnh đạo và Ban giám hiệu nhà trường quan tâm chỉ đạo sát sao nhưng với tôi đây là một vấn đề rất mới mẻ, hết sức khó khăn. Với bảy năm trong nghề, đây là năm đầu tiên lớp tôi có một trẻ mắc bệnh tự kỷ. Bên cạnh khó khăn đó của bản thân thì trong thời gian đầu, phụ huynh trẻ mắc bệnh tự kỷ còn không chấp nhận sự thật về căn bệnh của con mình, không phối hợp với cô giáo để tìm ra những phương pháp giáo dục tốt nhất cho trẻ. 1 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh Là một giáo viên trẻ có lòng say mê, nhiệt huyết với nghề, với mong muốn trẻ tự kỷ học tại lớp cũng được quan tâm và chăm sóc giáo dục như các cháu bình thường để phát triển nhân cách toàn diện, tôi đã luôn băn khoăn, trăn trở, để tìm ra các biện pháp thực hiện hiệu quả. Qua một năm tích cực nghiên cứu, áp dụng các biện pháp hữu hiệu, trẻ mắc bệnh tự kỷ đã phát triển, tiến bộ rõ rệt, các cháu khác trong lớp đã có những kỹ năng giúp đỡ bạn mình hòa nhập và học tập tốt hơn. Do đó tôi xin mạnh dạn trao đổi cùng chị em đồng nghiệp dưới dạng đề tài sáng kiến kinh nghiệm : “Kinh nghiệm giáo dục trẻ tự kỷ học hòa nhập tại lớp mẫu giáo bé C3 - Trường mầm non A Tứ Hiệp năm học 2013 2014” - Mục đích của đề tài: + Đánh giá thực trạng sự nhận thức, tương tác xã hội, giao tiếp xã hội và tưởng tượng của trẻ tự kỷ khi học hòa nhập với môi trường giáo dục bình thường. + Tìm ra các biện pháp giáo dục trẻ tự kỷ học hòa nhập trong môi trường giáo dục bình thường - Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp giáo dục trẻ tự kỷ lớp mẫu giáo bé học hòa nhập - Phạm vi áp dụng: Lớp mẫu giáo bé C3 trường mầm non A xã Tứ Hiệp Thanh Trì - Hà Nội, năm học 2013-2014 2 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I/ CƠ SỞ LÝ LUẬN Tự kỷ là một loại khuyết tật phát triển suốt đời do rối loạn của hệ thần kinh gây ảnh hưởng đến hoạt động của não bộ. Tự kỷ có thể xảy ra không phân biệt giới tính, chủng tộc, giàu nghèo và địa vị xã hội. Tự kỷ được thể hiện ra ngoài bằng các khiếm khuyết về tương tác xã hội, giao tiếp ngôn ngữ và phi ngôn ngữ, hành vi, sở thích và hoạt động mang tính hạn hẹp, lặp đi lặp lại. (Theo chuyên trang tự kỷ của Liên hiệp quốc). Trẻ tự kỷ thường quá say mê một vật gì đó, lúc nào cũng giữ và ôm khư khư trong tay. Chúng rất thích sắp xếp đồ vật theo thứ tự, ngăn nắp một cách kỳ lạ và có biểu hiện hung hăng khi thứ tự đó bị xáo trộn. Trẻ tự kỷ có kỹ năng cao về nhìn nhận không gian, giỏi học vẹt, hình thức bề ngoài có vẻ linh hoạt, thông minh khác hẳn với các trẻ chậm phát triển trí tuệ. Tình trạng này có thể phát hiện sớm nếu cha mẹ giáo viên thường xuyên chú ý đến trẻ. Trẻ tự kỷ rất hạn chế trong vấn đề giao tiếp xã hội. Khi giao tiếp thì trẻ tự kỷ không giao tiếp bằng mắt, không có những giao tiếp "không lời" bằng những cử chỉ cơ thể. Tình cảm rất hạn chế ngay cả với bố mẹ và người thân trong gia đình. Không chia sẻ cảm xúc buồn vui, không quan tâm đến những hoạt động xung quanh trẻ. Trong lớp học, trẻ tự ỷ thường lầm lì, ít nói, cô giáo hỏi không trả lời, ít biểu hiện cảm xúc, không giơ tay phát biểu ý kiến. Không thích hoạt động theo nhóm, và không thiết lập được quan hệ với bạn cùng tuổi. Nếu trẻ phát triển lời nói, thường lời nói cũng sẽ có bất thường. Trẻ không hiểu lời người khác và cũng không biểu đạt được ý nghĩ của mình nên hay nói những câu, từ vô nghĩa hoặc không ăn nhập với hoàn cảnh. Trẻ có thể nhại lại lời nói của người khác một cách chính xác, nhưng thường ít hoặc chẳng hiểu được ý nghĩa của chúng. Trẻ tự kỷ có những sở thích, thói quen kỳ lạ nên trẻ thường ứng xử không đúng với những chuẩn mực xã hội thông thường. Khi người lớn thấy vậy và ngăn chặn hành vi bất thường đó sẽ làm trẻ rất khó chịu và có những hành vi nổi cáu, la hét, đánh lại người khác. Đồng thời do trẻ tự kỷ gặp khó khăn về ngôn ngữ, không biểu đạt được những ý nghĩ của mình ra ngoài nên người lớn không hiểu trẻ và những nhu cầu của trẻ. Vì vậy, sự khó chịu của trẻ xuất hiện khá thường xuyên so với trẻ bình thường. Trẻ tự kỷ có thể đặt tên riêng cho đồ vật theo cách của mình, hoặc dùng những từ riêng mà người khác không thể hiểu được. Nhưng trẻ không biết sử dụng hoặc sử dụng không đúng các giới từ, liên từ và đại từ. 3 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh Vì vậy, mỗi một trẻ tự kỷ khác nhau sẽ được tiến hành các phương pháp giáo dục khác nhau. Giáo dục trẻ tự kỷ là cung cấp cho trẻ những hiểu biết ban đầu về cuộc sống xung quanh áp dụng các biện pháp giúp trẻ hòa nhập trong lớp học, đồng thời áp dụng các phương pháp can thiệp hành vi không phù hợp. Từ đó, trẻ tự kỷ biết sống tích cực, có kỹ năng giao tiếp xã hội, phát triển ngôn ngữ, điều chỉnh hành vi phù hợp. 4 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh Nội dung giáo dục trẻ tự kỷ trong trường mầm non: - Giáo dục trẻ tham gia vào các bài tập thể dục sáng, thể dục tiết học với các vận động cơ bản theo chủ đề cùng bạn, có sự giúp đỡ của cô. - Giáo dục trẻ nhận biết và có 1 số hiểu biết cơ bản về thế giới xung quanh qua các chủ đề. - Giúp trẻ giao tiếp, hỗ trợ trẻ giao tiếp bằng hành động kết hợp nói từ, câu ngắn, không nên cưỡng bắt trẻ phải nói bằng được. - Hình thành ở trẻ ý thức giữ gìn vệ sinh cá nhân (ăn uống vệ sinh: rửa tay trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, thực hiện ăn chín, uống sôi…). - Hình thành ở trẻ kỹ năng điều chỉnh hành vi, các kỹ năng liên quan đến xúc cảm, tình cảm và tâm lý của trẻ xảy ra trong các thời điểm trong ngày. II/ CƠ SỞ THỰC TIỄN 1. Mô tả thực trạng: - Trường mầm non A xã Tứ Hiệp nằm trên địa bàn xã Tứ hiệp - Thanh Trì - Hà Nội, có ba điểm trường nằm ở hai thôn Cương Ngô và thôn Văn Điển, là một ngôi trường đạt chuẩn quốc gia mức độ 1, có 4 năm liên tục đạt danh hiệu tập thể lao động xuất sắc cấp Thành phố. Năm học 2012 - 2013, trường được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ. - Năm học 2013 - 2014, tôi được Ban giám hiệu nhà trường phân công phụ trách lớp mẫu giáo bé 3- 4 tuổi C3 tại khu Cương Ngô 2. Lớp có 03 cô giáo, bản thân tôi đã tốt nghiệp Đại học Sư phạm Mầm non, 02 cô trình độ Trung cấp Sư phạm Mầm non. Trong đó có 01 cô giáo đang theo học lớp Đại học Sư phạm Mầm non. - Lớp mẫu giáo bé C3 trường mầm non A xã Tứ Hiệp có tổng số 35 cháu, trong đó có 16 cháu gái và 19 cháu trai, có 1 cháu trai mắc bệnh tự kỷ: Cháu Nguyễn Minh Nhật. Với tình hình thực trạng như trên trong quá trình thực hiện đề tài, tôi đã gặp một số thuận lợi và khó khăn như sau: 2. Điều kiện thuận lợi : - Bản thân tôi là một giáo viên trẻ luôn nhiệt tình tâm huyết với nghề, ham học hỏi, trau dồi kiến thức, có trình độ nghiệp vụ, chuyên môn vững vàng. - Lớp rộng rãi, thoáng mát, cơ sở vật chất khang trang, sạch đẹp. Nhà trường đầu tư đồ dùng đồ chơi, trang thiết bị tương đối đầy đủ cho cả cô và trẻ để phục vụ cho các hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ. - Hầu hết phụ huynh làm nghề kinh doanh, buôn bán... Phụ huynh của lớp rất nhiệt tình, quan tâm đến công tác chăm sóc - giáo dục trẻ; hiểu, thông cảm và chia sẻ với các hoạt động của cháu tự kỷ tại lớp . - Đối với trẻ tự kỷ: 5 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh + Thể chất: Sức khỏe phát triển bình thường thể hiện là trẻ khỏe mạnh và ăn uống đủ dinh dưỡng. + Kỹ năng vận động thô: Trẻ đi đứng, chạy nhảy, trèo lên cầu thang, bước chân luân phiên nhịp nhàng… + Kỹ năng nhận thức: Có khả năng phối hợp tay, mắt, biết cầm bút vẽ, tô màu… 6 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh 3. Điều kiện khó khăn: - Bản thân tôi tuổi nghề còn ít và không được theo học chuyên ngành Giáo dục đặc biệt nên chưa có được nhiều kinh nghiệm về giáo dục trẻ tự kỷ học hòa nhập trong môi trường giáo dục bình thường. - Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho giảng dạy, chăm sóc giáo dục trẻ được đầu tư đầy đủ, nhưng nhiều khi vẫn chưa đáp ứng đủ theo yêu cầu và điều kiện cho việc chăm sóc, giáo dục chuyên biệt trẻ tự kỷ. Bên cạnh đó các tài liệu về giáo dục trẻ tự kỷ học hòa nhập với môi trường giáo dục bình thường còn ít, nên giáo viên chúng tôi có ít tài liệu để tham khảo và học tập. - Phụ huynh cháu Nguyễn Minh Nhật còn hạn chế về những kiến thức, kỹ năng cuộc sống - giáo dục trẻ tự kỷ, nên sự phối hợp cùng giáo viên để giáo dục cho trẻ ở nhà còn gặp nhiều khó khăn. - Đối với trẻ tự kỷ: + Khó khăn khi tham gia với các trẻ khác + Cười không đúng lúc, đúng cách. + Thích chơi một mình, có phong cách lạ: Múa tay, chạy lung tung… + Giảm tập trung, không phản ứng với phương pháp giáo dục truyền thống. + Không phản ứng với lời nói của người khác + Khó khăn trong việc bày tỏ nhu cầu: Trẻ chưa có ngôn ngữ nói, khóc la hét khi không được đáp ứng nhu cầu. + Kỹ năng vận động thô và vận động tinh không phát triển đồng đều. Xuất phát từ những thuận lợi và khó khăn trên, bản thân tôi đã trăn trở suy nghĩ để tìm ra những biện pháp giáo dục trẻ tự kỷ học hòa nhập. Bước đầu đã thu được những kết quả đáng khích lệ trên trẻ. Sau đây, tôi xin trình bày một số biện pháp mà tôi đã áp dụng có hiệu quả: III/ CÁC BIỆN PHÁP 1. Biện Pháp 1: Khảo sát, đánh giá trẻ. * Để nắm được khả năng nhận thức, kỹ năng khi tham gia các hoạt động của trẻ: kỹ năng vận động thô, kỹ năng nhận thức, kỹ năng giao tiếp xã hội, kỹ năng điều chỉnh hành vi của trẻ tự kỷ thì ngay từ đầu năm học (tháng 9/2013) giáo viên phải tiến hành đánh giá trẻ. Từ đó, giáo viên sẽ xây dựng được những kế hoạch cụ thể để giáo dục trẻ trong năm học và tìm ra những phương pháp, biện pháp phù hợp nhất lồng ghép tích hợp giáo dục trẻ tự kỷ học hòa nhập. * Cách làm: Từ tuần 1 tháng 9 năm 2013, tôi và các giáo viên cùng lớp đã tiến hành đánh giá mức độ nhận thức của trẻ tự kỷ, xây dựng hệ thống các câu hỏi, đặt ra các tình huống, tổ chức một số hoạt động quan sát, lao động, dạo chơi, tham quan, trải nghiệm cho trẻ tự kỷ tham gia. Thông qua kết quả của các 7 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh hoạt động đó, giáo viên đã đánh giá được mức độ nhận thức những kỹ năng cơ bản của trẻ tự kỷ, kết quả đánh giá được ghi vào bảng đánh giá riêng của trẻ (Phụ lục 1 kèm theo) * Kết quả đạt được: Kết quả sau khi tiến hành khảo sát, đánh giá cháu Nguyễn Minh Nhật (trẻ tự kỷ): 8 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ TỰ KỶ CỦA TRẺ Các tiêu chí Lời nói/ngôn ngữ/ Kỹ năng Sức khỏe/thể Nhận thức đánh giá giao tiếp xã hội chất/hành vi Mức độ N V N V N V N S Số lượng 11 3 5 15 16 2 15 10 Tỷ lệ % 78 22 33 67 88 12 60 40 Căn cứ vào kết quả khảo sát đánh giá trẻ như trên tôi nhận thấy cháu Minh Nhật lớp tôi mắc các rối loạn ở thể tự kỷ. Tôi đã thông báo kết quả đánh giá này tới phụ huynh của cháu, góp ý với gia đình cho con đến cơ sở y tế uy tín, chất lượng để khám, chuẩn đoán chính xác căn bện của cháu; từ đó phối hợp với gia đình để có biện pháp chăm sóc - giáo dục phù hợp với trẻ. 2. Biện pháp 2: Xây dựng mục tiêu nội dung giáo dục trẻ tự kỷ theo các chủ đề. * Vì trình độ nhận thức, kỹ năng tham gia các hoạt động của trẻ tự kỷ không giống như trẻ bình thường. Nên mục tiêu, nội dung giáo dục đối với trẻ tự kỷ phải được xây dựng riêng để đảm bảo phù hợp với trẻ. Vì vậy nên việc xây dựng kế hoạch ngay từ đầu năm học, sẽ giúp giáo viên chủ động hơn trong công việc của mình, định hướng công việc thực hiện đối với trẻ tự kỷ theo từng chủ đề. * Cách làm: Căn cứ vào mức độ nhận thức, kỹ năng tham gia các hoạt động, mục tiêu và nội dung giáo dục trẻ theo độ tuổi (3 - 4 tuổi) với các chủ đề trong năm học; tôi đã xây dựng mục tiêu, nội dung giáo dục dành riêng cho trẻ tự kỷ học hòa nhập tại lớp ngay từ đầu năm học. * Kết quả đạt được: Qua thời gian nghiên cứu tôi đã xây dựng được kế hoạch giáo dục trẻ tự kỷ học hòa nhập như sau: KẾ HOẠCH GIÁO DỤC TRẺ TỰ KỶ KHỐI MẪU GIÁO BÉ HỌC HÒA NHẬP THEO CHỦ ĐỀ NĂM HỌC 2013 - 2014 Chủ đề Mục tiêu giáo dục Nội dung giáo dục Trường mầm non - Trẻ biết về lớp mẫu - Tên các cô giáo của lớp, các bạn A Tứ Hiệp của bé giáo bé C3. trong lớp, các khu vực sinh hoạt của lớp, vị trí ăn cơm, uống nước, lau mặt, ngủ và một số góc chơi trong lớp …. - Dạy trẻ tuân theo một số quy định khi tham gia các hoạt động trong ngày: Thể dục sáng, hoạt động học, hoạt động ngoài trời, 9 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh hoạt động góc, giờ ăn, giờ ngủ, giờ chơi. - Dạy trẻ giới thiệu về bản thân; nói và thể hiện cử chỉ, điệu bộ nét mắt phù hợp với yêu cầu, hoàn cảnh giao tiếp. - Dạy trẻ cách thực hiện các bước lau mặt, rửa tay, xúc cơm ăn; hợp tác với người lớn mặc quần áo phù hợp với thời tiết. - Trẻ có một số hiểu biết về bản thân : Tên, tuổi, giới tính của bạn thân. - Trẻ biết tên thể hiện tình cảm về một số người thân trong Bé và gia đình gia đình. - Trẻ biết giữ gìn vệ sinh, bảo vệ sức khỏe cho cơ thể mình. - Trẻ biết nghề - Dạy trẻ biết gọi tên nghề nghiệp nghiệp của bố, mẹ. của bố mẹ . - Cung cấp các loại từ liên quan đến các nghề gần gũi với trẻ: Bác sỹ, Cô giáo, Bán hàng, Công an. Nghề nghiệp - Dạy trẻ biết thể hiện xúc cảm, tình cảm của trẻ đối với nghề nghiệp của bố mẹ, thông qua các hoạt động: vẽ, hát, tô màu, đọc thơ. - Có một số hiểu biết - Biết tên gọi, đặc điểm, môi về các con vật gần trường sống, ích lợi, tác hại, của gũi nhất với trẻ. một số con vật gần gũi với trẻ: Thế giới động vật Chó, mèo, gà, vịt…. - Dạy trẻ cách quan tâm, chăm sóc tiếp cận với các con vật gần gũi. - Trẻ biết về những - Dạy trẻ biết về thời tiết mùa nét đặc trưng của xuân, hoa đặc trưng về mùa xuân; mùa xuân, ngày Tết biết về ngày tết: Có bánh trưng, cổ truyền. mứt tết, được đi chúc tết… Tết và lễ hội mùa - Giáo dục trẻ có ý thức bảo vệ xuân môi trường: Không bẻ cành, gắt lá, hái hoa… - Dạy trẻ nói từng từ tạo thành câu đơn giản. 10 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh - Biết tên gọi một số đặc điểm của cây, hoa, quả, rau quen Thế giới thực vật thuộc. Phương tiện và quy định giao thông - Biết tên gọi, đặc điểm đặc trưng của một số phương tiện giao thông gần gũi với trẻ: Xe đạp, xe máy, ô tô, tàu hỏa, máy bay. - Biết một số quy định cơ bản khi tham gia giao thông đường bộ. - Biết lợi ích của một số hiện tượng tự nhiên gần gũi với trẻ. - Biết bảo vệ cơ thể Nước và các hiện trước sự thay đổi của tượng tự nhiên thời tiết: Mặc quần áo phù hợp với thời tiết, đội mũ khi trời nắng, mặc áo mưa khi trời mưa… - Biết địa chỉ nơi mình đang sống. Quê hương – - Biết về Bác Hồ Bác Hồ kính yêu kính yêu. - Dạy trẻ biết tên gọi, đặc điểm nổi bật, lợi ích của các loại rau, củ, quả quen thuộc với trẻ: Bắp cải, xu hào, cà chua, cá rốt, rau muống, rau cải… - Dạy trẻ biết nói các câu đơn giản về các loại rau, củ, quả… - Tổ chức hoạt động khám phá về phương tiện giao thông gần gũi với trẻ. - Tổ chức cho trẻ quan sát qua tranh, hình ảnh. - Tổ chức cho trẻ chơi các trò chơi thực hiện quy định về an toàn giao thông đường bộ (Ngồi trên xe máy phải đội mũ bảo hiểm, không được đùa nghịch khi ngồi trên xe; trẻ em ra đường phải đi cùng người lớn) - Tổ chức các hoạt động khám phá về nước - Tổ chức các hoạt động khám phá về các hiện tượng tự nhiên: Nắng, mưa, sấm, chớp…qua các quan sát và trải nghiệm. - Trò chuyện với trẻ về nơi trẻ sống. - Trò chuyện, cho trẻ xem tranh ảnh, tư liệu về Bác Hồ. Phối hợp cùng nhà trường cho trẻ thăm quan Lăng Bác. 3. Biện pháp 3: Xây dựng môi trường lớp học thân thiện. 11 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh “Môi trường học thân thiện với trẻ là nơi thực hiện và tôn trọng quyền trẻ em; là môi trường học tập hòa nhập, nơi đó không hề có sự phân biệt đối xử, giúp trẻ sống hòa đồng; là môi trường giáo dục hiệu quả, tạo điều kiện cho trẻ phát triển toàn diện, trẻ cảm thấy thoải mái, hứng thú, giúp trẻ phát triển tự nhiên, lành mạnh trên cơ sở các mối quan hệ gần gũi, thân thiện và hợp tác: Giáo viên - giáo viên, giáo viên - trẻ, trẻ - trẻ, phụ huynh - nhà trường - cộng đồng. Môi trường học thân thiện là môi trường thân ái, thu hút trẻ, tạo điều kiện cho trẻ tham gia bày tỏ ý kiến, ý kiến của trẻ được lắng nghe và tôn trọng. Từ đó giúp trẻ giải quyết những khó khăn vướng mắc cũng như đưa ra những định hướng nhằm giúp trẻ phát triển tốt hơn. Môi trường học thân thiện là môi trường xanh - sạch - đẹp, nơi trẻ được bảo vệ, chăm sóc, an toàn”. Vậy muốn xây dựng lớp học thân thiện, tôi đã tập trung làm tốt các việc sau: 3.1 Xây dựng môi trường vật chất: Môi trường vật chất trong trường , lớp mầm non chính là các đồ dùng, trang thiết bị phục vụ công tác chăm sóc, giáo dục của cô và trẻ. Ở trường mầm non, đồ dùng đồ chơi chính là sách giáo khoa của trẻ. Thông qua đó, trẻ dễ dàng nhận biết, phân biệt, khám phá thế giới xung quanh. Đặc biệt, nó còn quan trọng hơn nhiều đối với việc chăm sóc, giáo dục trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, thực tế ở trong trường, lớp mầm non chưa có góc hoạt động và đồ dùng dành riêng cho trẻ tự kỷ. Chính vì vậy ngay từ đầu năm học, tôi và các đồng nghiệp cùng lớp đã xây dựng các góc hoạt động, làm đồ dùng sáng tạo, thiết kế các mảng tường mở phù hợp với các chủ đề, nội dung giáo dục trẻ. Đặc biệt, chúng tôi lưu ý đến những hình ảnh mở để giúp trẻ tự kỷ hiểu và tích cực tham gia các hoạt động. Xây dựng nội quy của lớp học: Chúng tôi đã xây dựng nội quy cụ thể cho từng góc chơi. Ví dụ: Góc “ Bé yêu văn học” tôi đã dùng các ký hiệu hình ảnh để quy định trẻ không được xé sách truyện, không vẽ lên sách truyện…; Góc xây dựng: Tôi đã dùng các ký hiệu hình ảnh để quy định số người tham gia chơi, không tranh giành đồ chơi, không chạy nhảy trong khi chơi, biết cất đồ chơi gọn ngàng…; Góc “Học tập” tôi dùng các ký hiệu hình ảnh để quy định số người tham gia chơi, không la hét, nói to, biết chơi cùng nhau và biết cất đồ chơi gọn gàng.... Ngoài ra: Tôi còn xây dựng các hình ảnh để nhắc nhở trẻ biết tiết kiệm nước, khi lấy nước uống và không sờ vào ổ điện sẽ gây nguy hiểm cho trẻ. 12 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh Hình ảnh nội quy một số góc chơi theo ý thích Hình ảnh cháu Nhật đang quan sát góc một ngày ở trường của bé Bên cạnh việc xây dựng nội dung quy định của từng góc chơi, tôi còn xây dựng những góc mở, bài tập mở thật gần gũi, dễ hiểu để thu hút sự tham gia của cháu Nguyễn Minh Nhật. Tranh “Đàn cá” do bé Minh Nhật làm cùng cô giáo 13 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh Bé Minh Nhật và Ngọc Minh đang diễn rối theo câu chuyện “Bác Gấu đen và hai chú thỏ” Bé Minh Nhật đang chơi sắp xếp theo quy tắc tại góc toán 14 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh Để thu hút được sự tham gia của trẻ trong các góc chơi, tôi đã tận dụng các nguyên vật liệu đã qua sử dụng để hướng dẫn trẻ làm đồ dùng, đồ chơi tự tạo theo từng chủ đề nhằm phục vụ các hoạt động giáo dục và trang trí môi trường học tập của lớp. Hình ảnh các đồ dùng sáng tạo ở các chủ đề do cô và trẻ tự làm *Kết quả đạt được: Với việc xây dựng nội quy lớp học bằng những hình ảnh, ký hiệu đơn giản, cụ thể, dễ hiểu đã giúp cháu Nhật dễ dàng thực hiện theo. Qua đó, góp phần vào việc định hình và xây dựng những hành vi mong đợi ở trẻ. Lớp học được trang trí đẹp với nhiều đồ dùng, đồ chơi sáng tạo, nhiều góc mở tại các góc chơi giúp cho cháu Nhật lớp tôi rất ham thích đến lớp, biết các hoạt động của mình trong ngày và thực hiện theo đúng lịch các ngày trong tuần. Cháu biết chơi ngoan và thực hiện đúng nội quy góc chơi, chơi đoàn kết, phối hợp chơi nhịp nhàng với các bạn trong nhóm. Chính vì vậy việc tiếp thu kiến thức của cháu cũng dễ dàng và đạt hiệu quả cao hơn. 15 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh 3.2 Xây dựng môi trường tinh thần: Là người trực tiếp chăm sóc và giáo dục bé Nhật nên tôi luôn tạo điều kiện để Nhật tham gia môi trường giáo dục thân thiện nhất. Nhật sẽ cảm thấy vui vẻ, thoải mái và an toàn, giúp Nhật phát huy được mặt mạnh và nhanh chóng hòa nhập với môi trường giáo dục bình thường. Chính vì vậy, trong năm qua tôi đã tiến hành một số việc sau: a) Tiếp nhận trẻ tự kỷ, tìm hiểu về trẻ tự kỷ thông qua giáo viên lớp nhà trẻ Tôi đặc biệt quan tâm đến cháu Nhật là trẻ tự kỷ của lớp tôi. Ngay từ lần đầu tiên tiếp xúc tôi đã có ấn tượng với cháu. Tôi quan tâm đến sức khỏe, nhận thức, hành vi của cháu. Qua trò chuyện với cô giáo lớp nhà trẻ năm trước Nhật học, tôi đã hiểu thêm về cháu để tiếp tục có những biện pháp giáo dục chuyên biệt giúp cháu sớm hòa nhập với môi trường giáo dục bình thường. b) Xây dựng tập thể lớp tốt biết đoàn kết, yêu thương và giúp đỡ bạn Tôi luôn tạo điều kiện để cho Nhật được vui chơi hòa nhập với các bạn trong lớp. Khi đó Nhật sẽ được hoạt động nhóm, vui chơi với bạn tạo ra mối liên hệ tình bạn, mối giao tiếp với các bạn khác, giúp Nhật phát triển ngôn ngữ, kỹ năng giao tiếp xã hội. Tôi luôn nhắc nhở và khích lệ các trẻ trong lớp gần gũi với bạn, thường xuyên rủ bạn chơi cùng, không may bị bạn làm đau cũng không giận, không buồn. Ngoài các giờ hoạt động ngoài trời, tôi còn tổ chức cho Nhật với các bạn tại lớp được vui chơi tại các nơi công cộng. Tôi cho trẻ đi dạo, đi tham quan… giúp trẻ được làm quen với môi trường nơi công cộng, dạy trẻ có hành vi ứng xử phù hợp như để đồ vật đúng chỗ, vứt rác đúng nơi quy định… Đồng thời tôi cho trẻ xây dựng mối quan hệ giúp đỡ bạn, tránh bắt nạt và xa lánh đối với bạn kém may mắn hơn mình. Hình ảnh cháu Minh Nhật đang vui chơi cùng cô và các bạn 16 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh c) Xây dựng mối quan hệ giữa cô và trẻ: Trẻ tự kỷ không sống với thế giới bên ngoài mà chỉ sống với nội tâm mà trẻ đang có. Trẻ gặp khó khăn trong nhận thức, ngôn ngữ, tương tác xã hội. Trẻ thường suy nghĩ bằng thị giác. Trẻ tự kỷ thường tiếp nhận kiến thức bằng mắt. Do đó muốn trẻ tự kỷ nhanh chóng hòa nhập tôi đã tìm hiểu: d) Tìm hiểu sở thích Tôi luôn quan sát để tìm hiểu sở thích, thói quen của Nhật: Cháu thích ăn gì? Ghét ăn gì? Cháu thích đồ chơi, đồ dùng gì? Hoạt động nào của lớp mà cháu thích tham gia nhất?… Từ đó tạo ra các tình huống để thu hút sự chú ý của Nhật đồng thời vận dụng các phương pháp dạy học một cách khéo léo nhất để giúp cháu học tập tốt nhất. e) Gần gũi, khuyên bảo Tôi luôn thật sự gần gũi với Nhật để cháu có cảm giác cô là mẹ, là người thân, không có cảm giác sợ hãi mà tìm thấy ở cô giáo sự tin cậy, lòng yêu thương và kính trọng. Từ đó giúp Nhật tự tin hơn trong học tập và giao tiếp. Khi Nhật có những hành động không đúng như: Đánh bạn, đẩy bạn ngã hay làm đau bạn … Tôi luôn dành thời gian phân tích để Nhật hiểu bằng lời nói nhẹ nhàng, ánh mắt trìu mến để cháu bình tĩnh lại và điều chỉnh hành vi một cách tốt nhất. Khi Nhật tham gia vào các hoạt động tôi luôn bổ sung các kiến thức mà cháu tiếp thu chậm cũng như những kiến thức mà cháu còn chưa tiếp thu được. Trong quá trình Nhật tham gia vào các hoạt động tại lớp tôi luôn quan tâm, bao quát, khuyến khích kịp thời để cháu tiếp thu bài tốt nhất, nhanh chóng hòa nhập với môi trường học tập bình thường. Ngoài ra tôi còn có những phần thưởng nhỏ để khuyến khích khi cháu trở nên ngoan hơn hay hòa đồng với các bạn hơn. Cô Nga đang gần gũi điều chỉnh hành vi không phá đồ chơi, biết cất đồ chơi đúng nơi quy định của cháu Nhật 17 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh * Kết quả đạt được: Tôi đã hiểu nhiều hơn về cháu Nhật. Vì vậy các biện pháp tác động đến cháu đạt hiệu quả cao. Cháu Minh Nhật đã biết yêu cô giáo và các bạn, thích được đến lớp học để chơi và học cùng các bạn. Các bạn trong lớp có cái nhìn thân ái, gần gũi, đồng cảm giúp đỡ bạn Nhật trong học tập hay trong các hoạt động khác của lớp để nhật khắc phục bớt những khó khăn trong sinh hoạt, trong giao tiếp. Phục hồi các chức năng, khả năng giao tiếp và khả năng học tập để nhanh chóng hòa nhập với các bạn với môi trường học tập bình thường. 3.3 Rèn kỹ năng sống cho trẻ tự kỷ. Ngoài việc học những kiến thức về thế giới xung quanh, Nhật phải được rèn luyện về kỹ năng sống. Đây là một môn học đặc thù trong trường chuyên biệt. Cháu Nhật chưa có kỹ năng tự phục vụ như tắm rửa, đi vệ sinh...., chưa hiểu những qui định về kỹ năng giao tiếp ứng xử trong xã hội. Một vấn đề quan trọng nữa là cháu Nhật chưa nhận biết được sự nguy hiểm nên có thể có những hành động như sử dụng kéo, cho tay vào ổ điện... ảnh hưởng đến an toàn của bản thân. Do đó, việc rèn luyện kỹ năng sống ở mức độ cơ bản này đối với Nhật là điều bắt buộc phải có. Rèn kỹ năng bảo vệ an toàn: Tôi luôn nhắc trẻ không được cho tay vào ổ điện, sờ tay vào nước nóng, không chơi với dao, kéo… Rèn kỹ năng tự phục vụ: Tôi luôn tạo điều kiện cho cháu Nhật được tự phục vụ bản thân như: Tự lau mặt, rửa tay, tự xúc ăn, tự đi vệ sinh đúng nơi quy định, tự mặc quần, tự đi tất thông qua hình ảnh như các bước rửa tay đúng cách, cách ngồi vào bồn đi vệ sinh… Rèn luyện kỹ năng lễ giáo: Tôi luôn giáo dục cháu Nhật biết chào cô, bố mẹ khi đi đến lớp, chào cô và các bạn khi ra về. Thời gian đầu năm bé Nhật chưa biết nói, tôi hướng dẫn cháu sử dụng tay để chào, cả năm tôi dạy trẻ nói từng từ để tạo thành câu “Con chào cô, tôi chào các bạn”. Ngoài ra tôi còn dạy trẻ biết cảm ơn khi có người khác giúp đỡ, biết xin lỗi khi làm bạn đau hay làm sai một việc gì đó. Kích thích giác quan: Trẻ tự kỷ mất khả năng xử lý thông tin đầu vào của giác quan. Sự mất khả năng này có thể xảy ra ở một hay cả năm giác quan hoặc mất khả năng ở một hoặc nhiều hệ thống trên. Do vậy tùy vào khả năng của bé Nhật mà tôi tạo điều kiện để giúp Nhật dần dần tiến đến chức năng cảm nhận bình thường như: + Để phát triển xúc giác tôi cho trẻ vẽ, nặn, chơi với cát… 18 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh + Để phát triển thính giác tôi cho trẻ lắng nghe các bản nhạc, chơi các trò chơi âm nhạc, hay nâng cao khả năng nghe nhạc nhằm giúp trẻ hát, vận động phù hợp theo giai điệu, lời bài hát…. + Để kích thích khứu giác, vị giác: Tôi luôn hỏi trẻ trong giờ ăn các con thấy thức ăn có ngon không? Mùi vị của nó như thế nào? Hay khi cho trẻ uống sữa tôi hỏi trẻ: Con thấy sữa có vị gì? Sữa có thơm không? Tôi luôn động viên trẻ trả lời. Nếu trẻ không trả lời được tôi gợi ý câu trả lời. Nếu trẻ trả lời đúng, tôi động viên khen thưởng trẻ. * Kết quả đạt được: Trong quá trình rèn kỹ năng sống cho cháu Nhật tôi nhận thấy Nhật đã có tiến bộ rất nhiều. Cháu đã biết tránh xa những vật nguy hiểm, không an toàn; biết tự phục vụ bản thân, ngoan và lễ phép, các giác quan của trẻ đã dần dần tiến đến chức năng cảm nhận bình thường. 19 Sáng kiến kinh nghiệm Nga Lục Thị Thanh 3.4 Tổ chức các hoạt động tập thể Tổ chức các hoạt động tập thể trong trường mầm non là tổ chức cho trẻ trong các ngày hội các ngày lễ; các hoạt động giao lưu, thăm quan, các buổi văn nghệ, các trò chơi dân gian nhằm tạo cho trẻ tự kỷ có một sân chơi bổ ích, giao lưu với các bạn và tăng cường sự tham gia của trẻ, giáo dực trẻ kỹ năng tự giải quyết vấn đề. Đối với các ngày lễ hội tôi quan tâm tạo điều kiện cho trẻ được giao lưu với các bạn trong trường, trong lớp tạo tâm thế vui vẻ, phấn khởi, hào hứng cho trẻ tham gia. Đối với các hoạt động giao lưu, thăm quan, tôi thực hiện đúng theo sự hướng dẫn, chỉ đạo của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Thanh Trì: Giáo viên sẽ lựa chọn một trong ba hoạt động để tổ chức cho trẻ: giao lưu hoặc lao động tự phục vụ hoặc đi thăm quan, dã ngoại 1 lần/ 1 tuần thay cho thời gian tổ chức hoạt động ngoài trời, hoạt động góc. Vì vậy tôi tích cực liên hệ với giáo viên các khối, lớp khác trong trường cho trẻ được giao lưu với nhau thông qua các trò chơi vận động. * Kết quả đạt được: Qua việc tổ chức các hoạt động tập thể tôi thấy cháu Nhật lớp tôi ngày càng bình tĩnh, tự tin, thoải mái, vui vẻ hơn trong giao tiếp với cô và các bạn. Khả năng giao tiếp, điều chỉnh hành vi của trẻ đã được cải thiện rất nhiều. 4. Biện pháp 4: Quan tâm giáo dục trẻ trong thời gian tổ chức các hoạt động học. Hoạt động học là hoạt động có tính nhận thức cao, thông qua hoạt động học đã cung cấp cho trẻ tri thức, kỹ năng giúp trẻ tự kỷ phát triển khả năng, tiềm năng học hỏi tốt nhất. Chính vì vậy, giáo viên mầm non phải nghiêm túc thực hiện theo chương trình quy định. Nếu quan sát chúng ta sẽ nhận thấy trẻ tự kỷ có những đặc điểm biểu hiện ra bên ngoài khác so với trẻ bình thường. Vì những đặc điểm khác thường đó nên trẻ tự kỷ gặp nhiều khó khăn trong học tập và học hòa nhập. Hiểu được tầm quan trọng của việc tổ chức hoạt động học cho trẻ, tôi và các giáo viên tại lớp đã luôn ý thức cần phải tổ chức tốt hoạt động học cho trẻ theo đúng kế hoạch đã xây dựng để giúp trẻ tự kỷ học hòa nhập với môi trường giáo dục bình thường . Để tổ chức tốt hoạt động học cho trẻ tự kỷ, chúng tôi đã thiết kế các giáo án, các nhóm hoạt động phát triển các phương pháp giáo dục chuyên biệt phù hợp với trẻ tự kỷ. Các bài học, các nhóm hoạt động phát triển này được thiết kế theo thứ tự ưu tiên dựa trên những vấn đề mà trẻ tự kỷ gặp nhiều khó khăn đến những vấn đề mà trẻ gặp hơn trong xã hội nhằm từng bước, từng bước giúp trẻ 20