Tài liệu Skkn kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn gdcd 10

Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI TRƯỜNG THPT SÔNG RAY ******** Mã số :…………….. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM KẾT HỢP PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP TRỰC QUAN TRONG DẠY HỌC MÔN GDCD 10 Người thực hiện: Phạm Thị Dinh Lĩnh vực nghiên cứu: Quản lí giáo dục:  Phương pháp dạy học bộ môn: GDCD  Phương pháp giáo dục:  Lĩnh vực khác:  Có đính kèm:  Mô hình.  Phần mềm.  Phim ảnh.  Hiện vật Cẩm Mỹ, ngày 10 tháng 05 năm 2016 GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 1 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN 1. Họ và tên: Phạm Thị Dinh 2. Ngày tháng năm sinh: 24 - 01- 1984 3. Nam, nữ: Nữ 4. Địa chỉ: 166, ấp Cọ Dầu I, xã Xuân Đông, huyện Cẩm Mỹ, tỉnh Đồng Nai. 5. Điện thoại: 0907775440 (CQ)/ 0613.713.758 6. Fax: (NR); E-mail: [email protected] 7. Chức vụ: Tổ trưởng Tổ GDCD 8. Đơn vị công tác: Trường THPT Sông Ray II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO - Học vị (hoặc trình độ chuyên môn, nghiệp vụ) cao nhất: Cử nhân khoa học. - Năm nhận bằng: 2009 - Chuyên ngành đào tạo: Giáo dục Chính trị. III.KINH NGHIỆM KHOA HỌC - Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy - Số năm có kinh nghiệm: 7 năm - Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: Sử dụng phương pháp dự án trong Hoạt động giáo dục Hướng nghiệp ở bậc THPT. Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học môn GDCD bậc THPT Sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn GDCD 12 GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 2 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 MỤC LỤC BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................Trang 4 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .............................................................................Trang 5 II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI..................................Trang 6 1. Cơ sở lý luận ...............................................................................................Trang 6 2. Cơ sở thực tiễn ...........................................................................................Trang 10 III. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI.............................................................Trang 12 1. Những yêu cầu cơ bản.................................................................................Trang 12 2. Quy trình kết hợp.........................................................................................Trang 13 3. Thiết kế giáo án............................................................................................Trang 15 IV. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI..........................................................................Trang 28 V. KẾT LUẬN, ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ.................................................Trang 28 1. Kết luận....................................................................................................... Trang 28 2. Đề xuất, khuyến nghị .................................................................................. Trang 29 VI. TƯ LIỆU THAM KHẢO........................................................................... Trang 31 VII. PHỤ LỤC................................................................................................ Trang 32 GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 3 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ GDCD Giáo dục công dân PPDH Phương pháp dạy học PPTT Phương pháp thuyết trình PPTQ Phương pháp trực quan GV Giáo viên HS Học sinh SGK Sách giáo khoa CNTT Công nghệ thông tin THPT Trung học phổ thông NXB Nhà xuất bản GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 4 BM03-TMSKKN Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 KẾT HỢP PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP TRỰC QUAN TRONG DẠY HỌC MÔN GDCD 10 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đổi mới phương pháp dạy học không chỉ là quy luật mà còn là nhu cầu cho cả người học lẫn người dạy. Ngày nay, nhiều thành tựu khoa học và công nghệ xuất hiện một cách bất ngờ và đổi mới cực kì nhanh chóng. Theo đó hệ thống giáo dục cũng đặt ra những yêu cầu cần phải đổi mới. Trước yêu cầu của thực tiễn, nước ta đang trên con đường hội nhập và phát triển thì đổi mới giáo dục, trong đó đổi mới phương pháp dạy học là cần thiết. Luật Giáo dục năm 2005, Điều 28.2 có ghi “Phương pháp dạy học phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Môn GDCD giữ vai trò chủ chốt trong việc giáo dục cho học sinh ý thức và hành vi của người công dân, góp phần hình thành và phát triển ở các em những phẩm chất và năng lực cần thiết của người công dân trong một xã hội dân chủ, công bằng văn minh. Ở cấp học phổ thông, môn GDCD là một trong những môn học cơ bản góp phần tạo nên nội dung dạy học, giáo dục toàn diện. Là môn học trực tiếp giáo dục cho học sinh những tri thức theo một hệ thống xác định, toàn diện về thế giới quan, nhân sinh quan. Từ đó giúp học sinh hiểu được những quy luật phát triển tất yếu khách quan của xã hội loài người, giúp học sinh nhận thức đúng đắn các quy luật phát triển của tự nhiên, xã hội. Dạy học môn GDCD là nhằm chuyển các giá trị xã hội thành nhận thức, tình cảm, niềm tin và hành vi tích cực ở học sinh. Muốn vậy dạy học GDCD là một quá trình tổ chức, sử dụng các phương pháp và hình thức dạy học sao cho phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. Phương pháp và hình thức dạy học môn GDCD rất phong phú, đa dạng: bao gồm cả phương pháp hiện đại và phương pháp truyền thống. Mỗi phương pháp đều có mặt mạnh và hạn chế riêng. Phương pháp dạy học theo hướng tích cực không có nghĩa là bác bỏ, loại trừ, thay thế hoàn toàn các phương pháp dạy học truyền thống; vấn đề là cần kế thừa, phát triển những mặt tích cực của phương pháp dạy học hiện có đồng thời phải vận dụng một số phương pháp dạy học mới một cách sáng tạo và linh hoạt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện dạy học cụ thể… Trong những năm qua, hưởng ứng chủ trương của Đảng, Nhà nước, của Ngành, Trường THPT Sông Ray đã hết sức quan tâm đến việc đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện còn gặp nhiều khó khăn cả về mặt khách quan và chủ quan. Với những lý do trên, tôi chọn đề tài: Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 là đề tài sáng kiến kinh nghiệm của mình. GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 5 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lý luận 1.1 Một số khái niệm cơ bản 1.1.1 Khái niệm về phương pháp dạy học Thuật ngữ phương pháp trong tiếng Hy Lạp là “Méthodos” có nghĩa là con đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục đích nhất định. Vì vậy, phương pháp là hệ thống những hành động tự giác, tuần tự nhằm đạt được những kết quả phù hợp với mục đích đã định. Phương pháp dạy học là cách thức hành động có trình tự, phối hợp tương tác với nhau giữa giáo viên và học sinh nhằm đạt được mục đích dạy học. Nói cách khác, phương pháp dạy học là hệ thống những hành động có chủ đích theo một trình tự nhất định của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của học sinh nhằm đảm bảo cho HS lĩnh hội nội dung dạy học và đạt được mục đích dạy học. 1.1.2 Phương pháp thuyết trình a. Khái niệm Phương pháp thuyết trình là PPDH trong đó người GV dùng lời nói sinh động, biểu cảm, thuyết phục để truyền thụ hệ thống tri thức môn GDCD cho HS theo chủ đích nhất định, nhờ đó HS tiếp thu bài giảng một cách có hệ thống. b. Các dạng của thuyết trình - Giảng giải là một dạng của phương pháp thuyết trình trong đó GV dùng lời nói để giúp HS hiểu các khái niệm, phạm trù, nguyên lý, quy luật. Dạng thuyết trình này đóng vai trò quan trọng trong hệ thống các PPDH bộ môn. Trong dạy học GDCD, dạng này thường được sử dụng khi dạy những tri thức mới hoặc khó của bài. Bởi vì xuất phát từ đặc thù tri thức của bộ môn, mỗi bài học bao giờ cũng gắn liền với các khái niệm, phạm trù, do đó để nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp, trong khi giảng giải, GV có thể kết hợp giảng giải với các PPDH khác như đàm thoại, nêu vấn đề,... với sự hỗ trợ của các phương tiện trực quan. - Diễn giảng là một dạng thuyết trình, trong đó thông qua lời giảng của mình, GV giúp HS tiếp thu được khối lượng tri thức tương đối lớn theo một hệ thống lôgic chặt chẽ. Trong dạy học GDCD, diễn giảng thường được áp dụng đối với những bài có nội dung tri thức phức tạp, khó, trừu tượng, khái quát cao. Ngoài ra, quá trình sử dụng phương pháp cũng cần kết hợp nhuần nhuyễn với các PPDH khác, nhất là phương pháp đàm thoại với hệ thống câu hỏi dẫn dắt và phương pháp nêu vấn đề với việc đặt ra và giải quyết tình huống. Một bài diễn giảng thường được tiến hành theo trình tự ba bước: + Mở đầu (GV giới thiệu nội dung tri thức cần tiếp thu dưới dạng một yêu cầu hoặc một tình huống có vấn đề). + Trình bày nội dung chính (GV lần lượt triển khai các nội dung của tri thức một cách logic, chặt chẽ để giải quyết vấn đề). GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 6 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 + Kết thúc (GV khái quát và nhấn mạnh những nội dung cơ bản mà HS cần nắm vững). - Kể chuyện là một dạng của phương pháp thuyết trình, trong đó GV dùng lời nói diễn cảm kết hợp với các sắc thái biểu cảm (điệu bộ, cử chỉ,...) và các phương tiện khác để thuật lại nội dung một câu chuyện, qua đó giúp HS tiếp thu tri thức của bài học. Thông qua câu chuyện GV có thể gợi mở vấn đề cho HS, làm sáng tỏ nội dung tri thức của bài hoặc củng cố kiến thức trọng tâm. Chuyện kể dùng trong dạy học GDCD rất phong phú, đa dạng và có tác dụng to lớn trong việc hình thành và duy trì tâm lý hứng thú cho HS. c. Đánh giá về phương pháp thuyết trình * Ưu điểm: - Quá trình tiếp thu nội dung tri thức đảm bảo được tính hệ thống, lôgíc, nhấn mạnh được những nội dung cơ bản và kiến thức trọng tâm - GV chủ động trong việc phân phối thời gian cho từng đơn vị kiến thức. - Truyền thụ được một khối lượng kiến thức lớn trong thời gian tương đối ngắn và cho một khối lượng lớn HS. - Không đòi hỏi đầu tư nhiều phương tiện, thiết bị hiện đại. - Người GV dễ dàng bao quát lớp. - Phù hợp với những bài học có khối lượng kiến thức lớn, khó và trừu tượng. - Có ưu thế trong việc tạo ra sự đồng cảm của người học, tri thức vì thế sẽ dễ chuyển hóa thành tình cảm, thái độ của HS. * Hạn chế: - HS bị dễ bị đẩy vào thế thụ động trong quá trình tiếp thu tri thức, không phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo. - Bài học thường nặng về truyền tải kiến thức nên việc rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo cho HS thường không được quan tâm đúng mức. - Sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với học sinh bị hạn chế, bài học thường đơn điệu, nhàm chán - Do lối truyền thụ diễn ra một chiều nên GV gặp khó khăn trong việc thu nhận thông tin phản hồi từ phía HS, vì thế việc đánh giá khả năng tiếp thu bài học của HS sẽ bị hạn chế. d. Một số yêu cầu sư phạm - Người GV cần có sự mẫu mực trong tác phong và lối sống đạo đức, thái độ làm việc nghiêm túc, nhiệt tình, lối ứng xử thân tình, gần gũi HS. - Lời giảng cần chính xác, rõ ràng và đạt tới sự biểu cảm (kết hợp sắc thái tình cảm, cử chỉ với ngữ điệu của lời nói...) - Tốc độ và cường độ của lời giảng phải phù hợp với đặc điểm tri thức của bài học, đối tượng nhận thức. GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 7 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 - Khi sử dụng phương pháp thuyết trình cần phải nghiên cứu kỹ mục tiêu, chuẩn kiến thức, kỹ năng và nội dung của bài học để xác định kiến thức cơ bản, trọng tâm và lựa chọn những nội dung thiết thực nhất đưa vào giảng dạy. Trên cơ sở xác định kiến thức cơ bản, trọng tâm của bài dạy, căn cứ vào thời gian lên lớp, trình độ của đối tượng, mục tiêu và chuẩn kiến thức của từng bài, giáo viên sẽ xác định và lựa chọn những nội dung phải nói, cần nói và nên nói tương ứng với những gì người học phải biết, cần biết và nên biết. - Sử dụng các thao tác tư duy lôgíc (diễn dịch, quy nạp, làm rõ nội hàm các khái niệm, so sánh, đối chiếu, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa,... ) để giúp HS khai thác sâu nội dung bài học. - Kết hợp với các PPDH khác một cách linh hoạt và khai thác sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học, đặc biệt là công nghệ thông tin. 1.1.3. Phương pháp trực quan a. Khái niệm Trực quan là PPDH trong đó GV sử dụng các phương tiện tác động trực tiếp đến cơ quan cảm giác của HS giúp các em tiếp thu tri thức của bài học một cách nhẹ nhàng, sinh động và hiệu quả. Sử dụng phương pháp trực quan trong dạy học phù hợp với con đường biện chứng của quá trình nhận thức, đó là quá trình đi từ trực quan sinh động (nhận thức cảm tính) đến tư duy trừu tượng (nhận thức lý tinh), đi từ cụ thể đến trừu tượng. b. Các dạng trực quan trong dạy học GDCD ở phổ thông Nếu căn cứ vào các giác quan mà phương tiện trực quan tác động thì có thể phân chia thành các dạng trực quan sau đây: - Phương tiện trực quan tác động vào thị giác, bao gồm tranh, ảnh, sơ đồ (sơ đồ cấu trúc, sơ đồ quá trình...), lược đồ, bản đồ, biểu đồ, đồ thị, hình vẽ của GV trên bảng... - Phương tiện trực quan tác động vào thính giác bao gồm âm thanh (nhạc, lời nói, tiếng động, đoạn hội thoại...) - Phương tiện trực quan tác động tổng hợp các giác quan, bao gồm phim, video, clip, vật thể, sự vật, hiện tượng trong quá trình tham quan thực tế. c. Các bước tiến hành: - GV đưa ra phương tiện, tài liệu trực quan theo ý đồ giảng dạy - HS tiếp cận, khai thác thông tin từ phương tiện trực quan theo các câu hỏi, yêu cầu, gợi ý của GV. - HS phát biểu, trao đổi, thảo luận về thông tin thu được. - GV tổng hợp và đưa ra kết luận. d. Đánh giá về phương pháp trực quan trong dạy học GDCD * Ưu điểm: GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 8 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 - Giúp tri thức của bài học trở nên sinh động, kích thích được hứng thú và phát huy tính tích cực trong quá trình lĩnh hội tri thức của HS. - Giúp HS huy động sự tham gia của nhiều giác quan, phát triển năng lực chú ý, quan sát, hình thành và bồi dưỡng trí tò mò khoa học của HS. - Phù hợp với quá trình nhận thức của HS. - Nếu sử dụng các sơ đồ một cách khoa học còn giúp HS nắm được tri thức một cách khái quát, hệ thống. * Hạn chế: - Sử dụng sơ đồ trực quan dễ hình thành ở HS tư duy siêu hình, máy móc. - HS bị phân tán chú ý, thiếu tập trung vào các dấu hiệu cơ bản nhất của sự tiếp nhận tri thức, thậm chí còn làm hạn chế sự phát triển năng lực tư duy trừu tượng của HS. - Phụ thuộc nhiều vào cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học. e. Một số yêu cầu sư phạm - Phải lựa chọn phương tiện trực quan phù hợp với mục tiêu, yêu cầu của tiết học. - Các tài liệu trực quan đưa ra cần đảm bảo tính chính xác, chân thực, rõ ràng. Cần hết sức tránh sử dụng những tài liệu trực quan chưa được kiểm tra kĩ càng, không đảm bảo độ tin cậy. - Phải xác định được thời điểm sử dụng phương tiện sao cho thích hợp và hiệu quả nhất. - Sử dụng các phương tiện trực quan cần đúng địa chỉ, đúng chỗ, đúng thời điểm.. - Phải nắm vững các yêu cầu và cách thức sử dụng đối với từng loại phương tiện trực quan. - Nhanh chóng tiếp cận, khai thác các thành tựu mới nhất: các phần mềm dạy học, internet... vào dạy học trực quan để đạt hiệu quả cao hơn. - Không được lạm dụng các phương tiện trực quan. 1.2 Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD lớp 10. Khi bàn về khái niệm kết hợp, Từ điển Tiếng Việt viết: “Kết hợp là gắn với nhau để bổ sung cho nhau”. Do đó trong dạy học môn GDCD lớp 10 kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp trực quan được hiểu là gắn phương pháp thuyết trình với phương pháp trực quan với nhau nhằm phát huy những ưu điểm và khắc phục những nhược điểm của các phương pháp dạy học trong quá trình dạy học môn GDCD lớp 10. Trong quá trình nghiên dạy học, tôi nhận thấy phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan có mối quan hệ gắn bó, hỗ trợ cho nhau. Trực quan có giá trị minh họa, hỗ trợ rất lớn cho việc thuyết trình. Quá trình nhận thức của con người chia làm hai giai đoạn là nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính. Nhận thức cảm tính gồm các hình thức như cảm giác, tri giác, biểu tượng. Nhận thức lý tính gồm khái niệm, GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 9 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 phán đoán, suy luận. Trong nhận thức cảm tính, có càng nhiều cơ quan cảm giác trực tiếp tiếp xúc với sự vật hiện tượng thì tài liệu nhận thức càng đa dạng, phong phú, trở thành cơ sở tin cậy cho nhận thức lý tính. Phương pháp dạy học lợi dụng đặc điểm này để xây dựng phương pháp trực quan. Khi sử dụng phương pháp thuyết trình để dạy học môn GDCD, giáo viên buộc phải thuyết trình, giảng giải, phân tích, tổng hợp, khái quát, kết luận các chủ đề, quan điểm, quy luật, nguyên lý trong nội dung bài học. Như vậy thuyết trình buộc phải vào cuộc tích cực khi giáo viên sử dụng phương pháp trực quan. Nếu giáo viên biết kết hợp hai phương pháp này một cách sáng tạo thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy. 1.3 Ý nghĩa của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp trực quan trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 Việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp trực quan trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 có ý nghĩa rất quan trọng, nó sẽ làm mất đi tính đơn điệu trong bài giảng, làm cho học sinh không cảm thấy mệt mỏi khi tiếp thu nhiều kiến thức trong một thời gian ngắn với lối thuyết trình khô khan thiếu sinh động, những hình ảnh, biểu đồ sẽ giúp học sinh cảm thấy hứng thú học tập hơn, đảm bảo tiếp thu kiến thức có bản nhất đi từ trừu tượng đến cụ thể, kích thích sự chủ động rất cao của học sinh. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Về dạy học môn GDCD lớp 10 Qua trao đổi và tìm hiểu, tất cả các GV đều cho rằng kết hợp PPTT với PPTQ đem lại động lực dạy và học cho cả GV và HS. GV tìm tòi, đầu tư hơn trong dạy học, đồng thời HS cũng hứng thú hơn trong học tập, hạn chế được mức thấp nhất những điểm yếu của PPTT và phát huy ở mức cao nhất những điểm mạnh của PPTQ làm cho bài học nhẹ nhàng hơn và kiến thức mà HS lĩnh hội được cũng ở mức cao nhất. Bảng 1 Nhận thức của GV về tầm quan trọng của việc kết hợp PPTT với PPTQ trong dạy học môn GDCD lớp 10 STT Mức độ Số lượng Tỷ lệ % 1 Rất cần thiết 6 100% 2 Cần thiết 0 0 3 Bình thường 0 0 4 Không cần thiết 0 0 (Nguồn: số liệu điều tra GV ở trường THPT Sông Ray tháng 9/2015) Đa số Gv đều hiểu được sự cần thiết phải kết hợp PPTT với PPTQ trong dạy học môn GDCD lớp 10, nắm vững các kĩ năng lên lớp để có cách truyền đạt phù hợp giúp HS nắm được các kiến thức bộ môn. Bảng 2 Mức độ bồi dưỡng PP dạy học của GV môn GDCD STT Mức độ GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Số lượng Tỷ lệ % Trang 10 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 1 Thỉnh thoảng 0 0 2 Thường xuyên 6 100% 3 Chưa bao giờ 0 0 (Nguồn: số liệu điều tra GV ở trường THPT Sông Ray tháng 9/2015) Qua trao đổi và sinh hoạt chuyên môn trực tiếp tôi nhận thấy đa số GV thường xuyên bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ (100%), các GV đều cho rằng việc kết hợp PPTT với PPTQ trong dạy học môn GDCD lớp 10 là rất phù hợp, làm cho tiết học không nhàm chán, đơn điệu, tẻ nhạt mà còn đạt được hiệu quả cao sau mỗi tiết dạy. 2.2. Về học tập môn GDCD lớp 10 Để tìm hiểu nhận thức về vai trò và thái độ học tập môn GDCD lớp 10 của HS và làm cơ sở cho việc nghiên cứu về thực trạng tiếp cận với PPTT với PPTQ của HS trong giờ học môn GDCD lớp 10, tôi đã tiến hành khảo sát 200 HS lớp 10 của trường THPT Sông Ray về nhận và thái độ học tập môn GDCD lớp 10 với kết quả như sau: Bảng 3 Kết quả nhận thức của HS đối với môn GDCD lớp 10 STT Nội dung Số ý kiến 1 Là môn học quan trọng, cần thiết, bổ ích 131 cho cuộc sống 65,50 2 Là môn học phụ, học cũng được mà không 43 cũng được 21,50 3 Là môn học không thiết thực 13 26 Tỷ lệ % (Nguồn: số liệu điều tra HS ở trường THPT Sông Ray tháng 9/2015) Bảng 4 Mức độ tích cực của HS đối với giờ học môn GDCD STT Ở trên lớp, em tham gia phát biểu ý kiến, Số ý kiến xây dựng bài, tranh luận, thảo luận như thế nào trong tiết học môn GDCD Tỷ lệ 1 Thường xuyên 103 51,50 2 Đôi khi 32 16,0 3 Không bao giờ 65 32,50 (Nguồn: số liệu điều tra HS ở trường THPT Sông Ray tháng 9/2015) Qua số liệu điều tra ở bảng 3 và 4 cho thấy: đa số HS đều nhận thức đúng về vai trò, vị trí môn GDCD, cụ thể có 131 số HS (65,50%) cho rằng môn GDCD là môn học cần thiết và bổ ích trong cuộc sống. Mặc dù đa số HS đều nhận thức đúng về vai trò, GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 11 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 vị trí môn GDCD, song về ý thức, thái độ học tập thì trái với nhận thức. Chỉ có 51,50% số HS có thái độ thường xuyên tham gia vào xây dựng bài, 16 % số HS đôi khi tham gia vào xây dựng bài, còn lại 32,50% số HS không quan tâm đến môn học. Như vậy giữa nhận thức về vai trò, vị trí của môn học và thái độ học tập của HS có sự mâu thuẫn. Qua tìm hiểu tôi được biết nguyên nhân chủ yếu là do phương pháp dạy học của GV chưa thật sự kích thích được sự hứng thú, tích cực, chủ động của HS. Sự hứng thú là một yếu tố tạo nên tính tích cực của HS trong quá trình lĩnh hội kiến thức. Để tìm hiểu mức độ đón nhận của HS khi được GV thực hiện kết hợp PPTT với PPTQ cho HS khi học môn GDCD. Bằng phương pháp điều tra tôi thu được kết quả như sau: Bảng 5 Mức độ hứng thú của học sinh khi được GV tổ chức thực hiện PPTT với PPTQ trong dạy học môn GDCD STT Thái độ Số lượng Tỷ lệ % 1 Rất hứng thú 104 52 2 Hứng thú 60 30 3 Bình thường 25 12,50 4 Không hứng thú 9 4,5 (Nguồn: số liệu điều tra HS ở trường THPT Sông Ray tháng 9/2015) Từ số liệu trên cho thấy, đa số HS hứng thú học theo PPTT kết hợp với PPTQ đối với môn GDCD, trong đó rất hứng thú chiếm 52% và hứng thú chiếm 30%. Vì vậy, nếu GV vận dụng tốt việc kết hợp hai phương pháp này sẽ kích thích sự hứng thú và phát huy tính chủ động, tích cực của HS trong quá trình tiếp thu kiến thức bài học. III. GIẢI PHÁP VIỆC KẾT HỢP PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH VỚI PHƯƠNG PHÁP TRỰC QUAN TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 1. Những yêu cầu cơ bản khi kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp trực quan trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 Để có thể có một phương pháp kết hợp tốt nhất điều cốt yếu đầu tiên giáo viên cần phải tuân thủ những yêu cầu khi sử dụng phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan, những yêu cầu ấy là tiền đề cho việc giáo viên dùng phương pháp thuyết trình để kết hợp với phương pháp trực quan nhằm phát huy được tính tích cực của học sinh, bên cạnh đó trong lúc thực hiện hai phương pháp kết hợp đòi hỏi giáo viên cần phải tuân thủ những yêu cầu cơ bản sau : Điều đầu tiên người giáo viên phải đảm bảo tính hệ thống trong khi kết hợp các phương pháp, phải theo một hệ thống nhất định, phương pháp nào sẽ đưa vào dạy trước và sau. Tính vừa sức đối với việc ứng dụng các phương pháp dạy học vào dạy cho học sinh là rất quan trọng, giáo viên phải lựa chọn phương pháp kết hợp phù hợp với đối GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 12 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 tượng học sinh. Chẳng hạn, khi dạy đến bài : Thế giới quan và phương pháp luận biện chứng, giáo viên không thể sử dụng ngay những phương pháp mới đối với học sinh mới vừa lên cấp THPT và tùy vào trình độ, học lực của học sinh mà có cách truyền thụ phù hợp nhất. Trong khi tiến hành vận dụng sự kết hợp giáo viên cần phải phát huy tối đa phương pháp mà mình đã sử dụng trong bài giảng, tránh lạm dụng quá những phương pháp đổi mới theo hướng làm cho học sinh quá chú ý đến những biểu hiện của nó như: hình ảnh trực quan quá màu sắc sẽ khiến học sinh mất tập trung học tập, hay sử dụng trình chiếu Powerpoint hoặc là tham quan… Ngoài ra trong lúc sử dụng biện pháp kết hợp ấy cần phải đảm bảo những yêu cầu chung của việc dạy học như: lời giảng của giáo viên phải rõ ràng, chính xác, đúng tiến độ, cường độ, có phẩm chất đạo đức tốt, luôn luôn phát huy tính tích cực của học sinh bằng cách thường xuyên tìm tòi, cập nhật thông tin mới nhất, mục đích cuối cùng vẫn là sự hiểu biết tối đa của học sinh và khả năng vận dụng vào thực tiễn của các em có hiệu quả, đó mới chính là đổi mới phương pháp. Khi kết hợp phương pháp thuyết trình với các phương pháp trực quan người giáo viên cần chú ý đến phương tiện, dụng cụ dạy học. Bởi vì việc sử dung đồ dùng dạy học trong giảng dạy là một việc làm cần thiết trong lúc giảng dạy, nó sẽ làm tăng hiệu quả giảng dạy, nếu chỉ sử dụng lối giảng giải hay diễn giảng thì sẽ mang tính đơn điệu trong bài giảng, mặc khác khi lựa chọn phương tiện dạy học phải phù hợp với phương pháp mà mình đã chọn. Mặc khác, khi kết hợp giáo viên cần phải chú ý đến hoàn cảnh kinh tế - xã hội của trường nơi mình giảng dạy, trình độ tri thức của học sinh, vốn sống của học sinh… để có thể lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp nhất. 2. Quy trình kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp trực quan trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 Trên cơ sở lôgic vấn đề cần phải đảm bảo khi tiến hành vận dụng kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp trực quan trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10, người giáo viên còn phải tuân thủ theo quy trình kết hợp theo các bước như sau: Bước 1: Quy trình chuẩn bị kế hoạch bài giảng kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp trực quan trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 bao gồm các bước sau: Xác định mục tiêu bài giảng: Đây chính là bước quan trọng đầu tiên trong việc chuẩn bị kế hoạch dạy học, để đi vào thực hiện một bài giảng trên lớp, công việc xác định mục tiêu bài dạy là rất quan trọng, nếu xác định mục tiêu không đúng sẽ dẫn đến lựa chọn phương pháp, phương tiện sai lệch, hậu quả là bài dạy không đạt yêu cầu giáo dục để ra. Chẳng hạn, khi dạy bài 3 ( GDCD 10) : “Sự vận động và phát triển của thế giới vật chất”, mục tiêu của bài học này là giúp học sinh nắm được thế nào là vận động, các hình thức vận động cơ bản, phát triển, trên cơ sở rèn luyện cho học sinh kĩ năng quan sát vấn đề diễn ra xung quanh, xem xét mọi sự vật, hiện tượng trong sự biến đổi không ngừng và luôn phát triển. Dựa vào mục tiêu này giáo viên sẽ dễ dàng GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 13 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 đưa ra được những phương pháp dạy học thích hợp và có cách thức tổ chức lớp học tối ưu nhất. Xác định kiến thức trọng tâm bài giảng: Việc xác định đúng kiến thức trọng tâm của bài sẽ giúp cho việc dạy của giáo viên trở nên thuận lợi và có chất lượng hơn vì nếu xác định đúng trọng tâm ta sẽ phân phối thời gian dạy hợp lý hơn, cần đi sâu giảng kiến thức trọng tâm tránh không xác định đúng sẽ dẫn đến dạy dàn trải, cháy giáo án. Nếu làm được bước này giáo viên sẽ giúp học sinh nắm chắc kiến thức trọng tâm và vận dụng kiến thức vào cuộc sống rất có hiệu quả. Chuẩn bị đồ dùng dạy học, phương tiện dạy học: Là công việc không thể thiếu trong một tiết dạy, việc chuẩn bị tốt đồ dùng và phương tiện dạy học sẽ làm tăng sự hứng thú của học sinh khi học, có thể giúp học sinh thông qua bài học cùng với sự củng cố bằng sơ đồ, biểu đồ hay lồng ghép tranh ảnh hiện thực sinh động rèn luyện kĩ năng của mình và nắm vững trọng tâm của bài hơn. Tham khảo tài liệu, giáo trình có liên quan: Để có một tiết dạy tốt điều đòi hỏi rất lớn đối với người dạy, đó chính là chuyên môn và nghiệp vụ, trước khi dạy giáo viên phải nắm vững kiến thức bộ môn và phải tham khảo nhiều tài liệu khác có liên quan để đảm bảo rằng lượng kiến thức cung cấp cho học sinh vừa cơ bản vừa thiết thực mang tính đảng sâu sắc Bước 2: Thiết kế nội dung kế hoạch bài giảng: Việc thiết kế một bài giảng như thế này không khác gì so với một bài giảng thông thường, bao gồm có 5 bước nhỏ: - Tên bài dạy, tuần, tiết, ngày soạn, ngày dạy (lớp dạy): phần này ghi ở cột trái hoặc phải - Mục I: Mục tiêu bài học bao gồm có kiến thức mà HS cần phải đạt, kĩ năng và thái độ - Mục II: Nội dung trọng tâm là phần nêu trong bài giảng bao gồm mấy đơn vị kiến thức và từ đó xác đinh trọng tâm của bài - Mục III: Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học : + Phương pháp: Bao gồm hệ thống các phương pháp giảng dạy truyền thống lẫn hiện đại kết hợp xen lẫn nhau trong bài giảng nhưng phải phù hợp với nội dung bài học, đối tượng HS… + Hình thức tổ chức dạy học : có thể theo nhóm hoặc theo cá nhân tủy theo bài - Mục IV : Phần chuẩn bị của giáo viên và học sinh + Giáo viên : Chuẩn bị đồ dùng dạy học như giáo án, thước kẻ, phấn, bảng phụ, nam châm… và tham khảo các loại tài liệu khác có liên quan. + Học sinh : Nghiên cứu trước SGK và trả lời các câu hỏi phía sau bài. - Mục V: Tiến trình dạy và học: Đây chính là phần quan trọng nhất của bài bao gồm: + Ổn định tổ chức lớp (thời gian…) + Kiểm tra bài cũ (thời gian...) + Giới thiệu bài mới (thời gian...) GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 14 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 + Dạy bài mới (thời gian...) Hoạt động của thầy và trò Nội dung cơ bản ......................... ......................... Cụ thể hơn ở phần này sẽ được thực hiện ở bước 3 + Củng cố (thời gian) + Dặn dò (thời gian) Bước 3: Thực hiện kế hoạch bài giảng Đây được xem là bước quan trọng, quyết định nhất cho chất lượng dạy học của giáo viên. Việc thực hiện dạy học đúng với yêu cầu mục tiêu đặt ra không đơn giản một chút nào cả. Trong tiến trình tiến hành dạy một bài giảng kết hợp các phương pháp đòi hỏi giáo viên cần chú ý những yêu cầu sau đây : - Sau khi đã chuẩn bị xong các khâu kế hoạch bài giảng, giáo viên bắt đầu đi vào bài giảng trên lớp chính thức, điều đầu tiên giáo viên cần phải nắm vững kiến thức cần truyền đạt, trình bày một bài giảng theo các bước nêu ở trên, trong từng bước cần phải thực hiện kết hợp các phương pháp phù hợp với nội dung bài giảng. Bài giảng sẽ được trình bày theo một lôgic, lịch sử vấn đề. - Ngoài việc đảm bảo về nội dung và lôgic bài dạy, việc thống nhất lựa chọn các phương pháp kết hợp trong bài dạy là một việc làm rất quan trọng, quyết định đến chất lượng tiết học của học sinh. Vì vậy, cần lựa chọn phương pháp phù hợp cho từng đơn vị kiến thức và từng phần. Bước 4: Tổng kết kiểm tra, đánh giá bài giảng Đây là khâu cuối cùng của quy trình, để biết hiệu quả giảng dạy ra sao đòi hỏi người giáo viên phải tiến hành củng cố bằng cách hệ thống hóa kiến thức hay cho HS làm bài kiểm tra sau đó là đánh giá tiết dạy và rút kinh nghiệm cho tiết sau. Cần lưu ý rằng, kiểm tra đánh giá không phải là một khâu trong quá trình dạy học nữa mà kiểm tra đánh giá là một quá trình, nếu biết cách sử dụng tốt hiệu quả giảng dạy sẽ cao hơn. 3. Thiết kế giáo án Bài 9 CON NGƯỜI LÀ CHỦ THỂ CỦA LỊCH SỬ, LÀ MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN CỦA XÃ HỘI ( Tiết 1) I- Mục tiêu bài học: Học sinh cần đạt được: 1. Về kiến thức: - Hiểu rõ cơ sở hình thành và phát triển của xã hội loài người. - Hiểu rõ con người là chủ nhân của các giá trị vật chất, tinh thần và sự biến đổi của xã hội. GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 15 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 - Con người sáng tạo ra lịch sử dựa trên sự nhận thức và vận dụng các quy luật khách quan. 2. Về kỹ năng: - HS lấy được ví dụ để chứng minh: tầm quan trọng của việc chế tạo ra công cụ sản xuất đối với việc hình thành và phát triển của xã hội loài người. - Nắm được các thông tin, chứng minh được sự quan tâm của đảng và Nhà nước ta đối với sự phát triển toàn diện của con người. 3. Về thái độ: - Có ý thức vận dụng quy luật khách quan vào cuộc sống, học tập và hoạt động hàng ngày. II- Nội dung trọng tâm: Tiết 1: Phân tích rõ được Con người là chủ thể của lịch sử. III- Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Kết hợp PPTT với PPTQ Ngoài ra có sử dụng một số phương pháp khác như: đàm thoại, nêu vấn đề, thảo luận nhóm… IV- Phương tiện dạy học: SGK, SGV, tài liệu Câu hỏi và BT GDCD 10; chuẩn bị phiếu học tập, máy tính, máy chiếu. V- Tiến trình bài học 1.Ổn định lớp-Kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ Câu hỏi: Thực tiễn có vai trò như thế nào đối với nhận thức? Lấy ví dụ chứng minh. 3. Dạy bài mới. GV giới thiệu bài: Khi nghiên cứu về quá trình phát triển của lịch sử, các nhà triết học duy tâm cho rằng: Thần thánh, thượng đế đã tạo ra và quyết định sự phát triển của lịch sử loài người. Dựa vào kết quả nghiên cứu khảo cổ học và nhiều ngành khoa học khác, triết học duy vật biện chứng đã khẳng định: Giới tự nhiên có trước con người, còn người và xã hội là sản phẩm của tự nhiên. Con người là chủ thể của lịch sử, là mục tiêu phát triển của xã hội. Hoạt động của thầy và trò GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Nội dung kiến thức cơ bản Trang 16 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 Hoạt động 1: 1- Con người là chủ thể của lịch sử. Chứng minh: Con người tự sáng tạo a) Con người tự sáng tạo ra lịch sử ra lịch sử của chính mình. của mình. - Mục tiêu: HS hiểu được chính con * Quá trình phát triển của con người: người tạo ra lịch sử của chính mình. - Cách tiến hành: + GV tổ chức cho HS thảo luận về vai trò của lao động đối với sự phát triển của lịch sử. + Hướng dẫn học sinh nghiên cứu SGK, đọc tư liệu tham khảo, thảo luận. + GV giảng giải kết hợp với hình ảnh minh họa để làm rõ nội dung. Câu hỏi: GV: Người tối cổ, người tinh khôn đã chế tạo ra những công cụ lao động nào? GV: Việc thay đổi công cụ lao động có ý nghĩa gì đối với sự chuyển hoá 4.000.000 năm đến 1.600.000 năm trước công nguyên từ vượn cổ thành người ? GV: Những công cụ lao động có ý - Người tối cổ: biết sử dụng hòn đá, nghĩa gì đối với sự ra đời và phát cành cây làm công cụ lao động. triển của lịch sử xã hội ? + HS: Cả lớp trao đổi - Người tinh khôn: Lúc đầu sử dụng công cụ lao động bằng đồ đá, sau bằng đồ kim loại. + GV: ghi nhanh ý kiến của HS lên * Quá trình phát triển của xã hội. góc bảng phụ + GV: Nhận xét, kết luận: Lịch sử - Người tối cổ sống theo bầy, đàn loài người hình thành từ khi con trong hang động, núi đá, sau biết dựng người biết lao động sản xuất. Nhờ chế lều. tạo và sử dụng công cụ lao động, con người đã tự tách mình ra khỏi thế giới loài vật để chuyển sang thế giới loài người. GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray - Người tinh khôn: Sống từng nhóm nhỏ, có quan hệ họ hàng, dần hình thành thị tộc, bộ lạc. => xã hội loài người ra đời. Trang 17 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 * Việc chế tạo ra công cụ lao động đã làm cho xã hội ngày một phát triển. * Tóm lại: Như vậy thông qua quá trình lao động và chế tạo công cụ lao động đã giúp con người tự sáng tạo ra lịch sử của chính mình. * Hoạt động 2: Chứng minh con b- Con người là chủ thể sáng tạo nên người là chủ thể sáng tạo ra các giá trị các giá trị vật chất và tinh thần của vật chất và tinh thần cho xã hội, là xã hội. động lực của các cuộc cách mạng xã hội. * Chủ thể sáng tạo ra các giá trị vật * Cách tiến hành: thảo luận nhóm, chất: Thuyết trình + trực quan minh họa + GV chia lớp thành 3 nhóm, hướng dẫn học sinh thảo luận theo nhóm. Việc chia nhóm và giao nhiệm vụ đã được giáo viên phân công trong tiết học trước. + Sau khi HS trình bày xong, GV giảng giải kết hợp với hình ảnh minh họa ( có thể sử dụng hình ảnh trong bài powerpoint của HS) để làm rõ, kết luận nội dung. Nhóm 1: Chứng minh con người là chủ thể sáng tạo ra các giá trị vật chất cho xã hội ? ( Thuyết trình và có bảng trình chiếu Power Point) Mục tiêu: trình bày được con người là chủ thể sáng tạo ra các giá trị vật chất. Cách thức tiến hành: Nhóm 1 cử đại Sản xuất lương thực, thực phẩm diện thuyết trình, rút ra kết luận. - Để tồn tại và phát triển con người phải lao động sản xuất tạo ra của cải GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 18 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 Nhóm khác nhận xét bổ sung, đặt câu vật chất để nuôi sống xã hội. hỏi nếu có. - Sản xuất ra của cải vật chất là đặc GV: nhận xét, bổ sung, kết luận. trưng chỉ có ở con người. - Là kết quả quá trình lao động và sáng tạo của con người. Tư liệu sinh hoạt, hàng tiêu dùng Nhóm2 : Chứng minh con người là chủ thể sáng tạo ra các giá trị tinh thần cho xã hội ? ( Thuyết trình và có bảng trình chiếu Power Point) * Sáng tạo ra các giá trị tinh thần: - Đời sống lao động của con người là nguồn đề tài vô tận của các giá trị văn hoá, tinh thần Mục tiêu: trình bày được con người là - Con người là tác giả của các công chủ thể sáng tạo ra các giá trị tinh trình văn hoá nghệ thuật thần. Cách thức tiến hành: Nhóm 2 cử đại diện thuyết trình, rút ra kết luận. Nhóm khác nhận xét bổ sung, đặt câu hỏi nếu có. GV: nhận xét, bổ sung, kết luận. Vạn Lý Trường Thành của Trung GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 19 Kết hợp phương pháp thuyết trình và phương pháp trực quan trong dạy học môn GDCD 10 Quốc Di sản phi vật thể Khu kim tự tháp Giza • Nhã nhạc cung đình Huế, (tháng 11 năm 2003) là di sản văn hóa thế giới phi vật thể đầu tiên ở Việt Nam • Không gian văn hóa Cồng Chiêng Tây Nguyên, (năm 2005) được công nhận là kiệt tác truyền khẩu. • Không gian văn hóa Quan họ Bắc Ninh được ngày 30/9/2009 Ca trù • Ca trù được công nhận ngày 01/10/2009 Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du được Unesco công nhận là di sản văn hóa thế giới, được dịch ra nhiều thứ tiếng. Tác phẩm này đã đưa Nguyễn Du lên hàng danh nhân văn hoá thế giới . Hoạt động 3: c- Con người là động lực của các Nhóm 3: Chứng minh con người là cuộc cách mạng xã hội. động lực của các cuộc cách mạng xã hội ? GVTH: Phạm Thị Dinh Trường THPT Sông Ray Trang 20