Tài liệu Quan điểm của phật giáo về ẩm thực chay ( nghiên cứu trường hợp thành phố Hồ Chí Minh hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THỊ TIẾT THANH THẢO QUAN ĐIỂM CỦA PHẬT GIÁO VỀ ẨM THỰC CHAY (NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY) LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC HÀ NỘI - 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THỊ TIẾT THANH THẢO QUAN ĐIỂM CỦA PHẬT GIÁO VỀ ẨM THỰC CHAY (NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY) Ngành : TÔN GIÁO HỌC Mã số: 8.22.90.09 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÔN GIÁO HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VŨ THỊ THU HÀ HÀ NỘI - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi là Trần Thị Tiết Thanh Thảo, người thực hiện luận văn này. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi, các ý kiến và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực, chưa được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Những trích dẫn cần thiết trong luận văn và nguồn phỏng vấn được tôi chú thích rõ ràng và trung thực. Tác giả luận văn Trần Thị Tiết Thanh Thảo LỜI CẢM ƠN Luận văn này là thành quả của quá trình học tập, nghiên cứu của học viên tại Khoa Tôn giáo học - Học viện Khoa học Xã hội - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Học viện Khoa học xã hội, nhà trường đã tạo những điều kiện thuận lợi về mọi mặt để tôi học tập và nghiên cứu tại đây. Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các thầy, cô giáo, những người phụ trách khoa Tôn giáo học đã truyền đạt cho tôi những kiến thức và kinh nghiệm quý báu trong suốt thời gian tôi học tập tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn TS. Vũ Thị Thu Hà, Cô đã tận tình hướng dẫn, truyền đạt cho tôi nhiều kiến thức, kinh nghiệm có giá trị, giúp tôi hoàn thành luận văn này. Xin thành thật tri ân! TP. Hồ Chí Minh, tháng 5 năm 2018 Học viên Trần Thị Tiết Thanh Thảo MỤC LỤC MỞ ĐẦU Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ẨM THỰC CHAY PHẬT GIÁO 1.1. Các kinh điển Phật giáo thể hiện quan điểm liên quan đến Trang 1 13 13 ăn chay 1.2. Khái lược các khái niệm 15 1.3. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 22 1.4. Các lý thuyết nghiên cứu 22 Chƣơng 2: QUAN ĐIỂM CỦA PHẬT GIÁO VỀ ẨM THỰC CHAY VÀ ẢNH HƢỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI VIỆC ĂN CHAY TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY 25 2.1. Một số quan điểm về ẩm thực chay 25 2.2. Ảnh hưởng của Phật giáo đối với việc ăn chay ở thành phố 36 Hồ Chí Minh Chƣơng 3: Ý NGHĨA ẨM THỰC CHAY TRONG ĐỜI SỐNG PHẬT GIÁO VÀ XÃ HỘI 47 3.1. Ý nghĩa đối với cá nhân 47 3.2. Ý nghĩa đối với cộng đồng 59 3.3. Ý nghĩa đối với môi trường sinh thái 65 KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 72 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN STT VIẾT TẮT NỘI DUNG CHỮ VIẾT TẮT 1 GHPGVN Giáo hội Phật giáo Việt Nam 2 VNCPHVN 3 Tp. HCM Thành phố Hồ Chí Minh 4 Q Quận 5 P Phường Viện Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ẩm thực được xem là nhu cầu thiết yếu trong cuộc sống của con người. Ẩm thực thông thường có hai loại: chay và mặn. Ẩm thực mặn có nguyên liệu từ thịt các loài động vật như cá, các loại thú gia cầm hay động vật hoang dã. Ẩm thực chay có nguyên liệu lấy từ thực vật như rau quả và ngũ cốc. Có quan niệm cho rằng ăn mặn mới đầy đủ dưỡng chất bảo đảm cho cơ thể khỏe mạnh. Tuy nhiên trong xã hội ngày nay, quan niệm đó dường như chưa hoàn toàn hợp lý. Bởi thực tế khoa học chứng minh, nếu ăn chay đúng cách, chẳng những bảo đảm được sức khỏe, mà còn tránh được những bệnh như nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não và các loại bệnh ung thư khác do chế độ ăn mặn mang lại. Vì vậy, việc ăn chay ngày càng được khuyến khích bởi các tổ chức Y tế Quốc tế Liên Hiệp quốc, Bộ Y tế Hoa Kỳ, Bộ Y tế Anh Quốc, Viện Tim mạch Quốc gia Hoa Kỳ, Viện Ung thư Quốc gia Mỹ và những công trình nghiên cứu khoa học vì sức khỏe cộng đồng. Thế giới càng hiện đại, con người càng văn minh thì càng dễ rơi vào khủng hoảng. Nguyên nhân chính là do con người hưởng thụ vật chất quá nhiều dẫn đến mất cân bằng giữa môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Để tổng hòa mối quan hệ đó, con người cần nhất là phải hướng đến một đời sống tâm linh lành mạnh, nhất là ăn chay - một triết lý sống từ các tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng, để có được một môi trường thiên nhiên tinh khiết. Phật giáo với tư tưởng Từ bi làm nền tảng, thì ăn chay là việc tất yếu. Bởi vì ngoài việc duy trì thân thể khỏe mạnh trường thọ và cân bằng môi trường sinh thái, thì ăn chay theo quan điểm Phật giáo nhất là Phật giáo Bắc Tông là để tránh khỏi nghiệp sát sanh và nhân quả oán thù do nghiệp sát mang lại. 1 Đối với hàng Tăng sĩ xuất gia hay Phật tử tại gia trong Phật giáo đều phải giữ gìn giới cấm không sát sinh theo lời Phật dạy. Sự tu tập trải rộng lòng Từ được biểu hiện cụ thể qua thực hành trường chay sẽ làm cho bản thân sớm đạt được mục đích là giác ngộ giải thoát. Đồng thời từ đó cũng cảm hóa được tha nhân trở về với tánh thiện của chính mình, trở nên người hơn trong việc đối nhân xử thế, tránh đi những xung đột chiến tranh không đáng có từ lòng sân hận tham cầu. Là một tu sĩ Phật giáo, tôi chọn đề tài này với mục đích góp phần làm rõ hơn lợi ích của việc ăn chay cũng như ý nghĩa cao đẹp từ ẩm thực chay mang lại trên tinh thần Phật giáo. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài 2.1. Các công trình nghiên cứu về ẩm thực chay Theo một số sử sách ghi lại cho thấy khái niệm chay tịnh vốn có từ rất lâu đời, thời Ai Cập cổ đại. Thời gian gần đây, việc ăn chay ngày càng trở nên phổ biến. Việc ô nhiễm môi trường sống, vấn đề an toàn thực phẩm, động vật bị dịch bệnh do nhiễm hóa chất độc hại, thuốc kháng sinh, bị đột biến gene, v.v… đã làm cho con người lo âu sợ sệt nên đã dần chuyển sang chế độ dinh dưỡng từ rau củ quả thay vì từ thịt. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề ẩm thực chay để đáp ứng nhu cầu thị hiếu con người: 1. Thức ăn và sức khỏe - Ăn chay: một triết lý sống (1995) của A.Anandamitra Acarya, được Vĩnh Phụ dịch sang Việt ngữ. Tác phẩm này đã phân tích một cách khoa học và chỉ rõ ăn chay không những đầy đủ chất bổ dưỡng, mà còn hợp với thiên nhiên và cấu trúc của cơ thể con người, không có gì là huyền bí, siêu hình. Ngoài ra tác phẩm còn nhấn mạnh nhiều đến tính nhân bản và cái nhìn khoa học về nạn đói trên bình diện toàn cầu. Dựa vào tác phẩm này, người viết có thể so sánh đối chiếu và phân tích sâu sắc hơn cho việc chọn lựa thực phẩm chay của tu sĩ Phật giáo, nhấn mạnh đến tính nhân bản hơn của Phật giáo. 2 2. Hai tác phẩm Ăn chay và sức khỏe (2003) của Trần Anh Kiệt và Các món ăn chay trị bệnh (2003) của Phan Văn Chiêu và Thiếu Hải đều lý giải về việc ăn chay theo tinh thần Từ bi của đạo Phật, kêu gọi tấm lòng yêu thương của con người đến với muôn loài. Đồng thời, cũng nói về chế độ dinh dưỡng trong thực phẩm chay và những cách thức ăn chay phù hợp với khoa học. 3. Trong tác phẩm Bước đầu tìm hiểu văn hóa ẩm thực Việt Nam (2006), Phan Văn Hoàn đã trình bày cụ thể, rõ ràng về đời sống ẩm thực hằng ngày của người dân Việt Nam. Tác phẩm này góp phần giúp người viết nêu bật mối tương quan giữa ẩm thực chay với môi trường sinh thái, cũng như việc chọn lựa thực phẩm của người dân. 4. Ăn chay đảm bảo cho dinh dưỡng - có lợi cho sức khỏe (2009) của tác giả Ngọc Hà là một tác phẩm hữu ích cho việc lựa chọn và quyết định cho mình một phương pháp ăn chay khoa học, hợp lý và có lợi cho sức khỏe. Tác phẩm này đã giới thiệu cụ thể các món ăn chay bổ dưỡng, cũng như giải thích ý nghĩa, mục đích và lượng dinh dưỡng có trong thực phẩm chay. 5. Nguyễn Thọ Nhân trong tác phẩm Ăn chay chống lại biến đổi khí hậu (2009) đã trình bày cụ thể về giá trị đóng góp của việc ăn chay chống lại biến đổi khí hậu toàn cầu, giải quyết nạn đói, đa dạng sinh thái trên toàn thế giới, trong đó có môi trường thiên nhiên ở Việt Nam. 6. Trong cuốn Ăn chay chữa bệnh kéo dài tuổi xuân, (Nxb. Văn hóa Sài Gòn, 2010) tác giả Đinh Công Bảy cho rằng một chế độ ăn chay thích hợp sẽ đem lại nhiều lợi ích cho con người như sức khỏe tốt, thân thể tráng kiện, tuổi thọ kéo dài, tinh thần thư thái. Từ những giá trị thiết thực đó đã giúp cho người viết hiểu sâu hơn về giá trị dinh dưỡng cũng như cách phòng bệnh và chữa bệnh từ các loại rau củ quả từ thiên nhiên đem lại. 7. Janet Barkas, Tâm thức ăn chay (2011), Bùi Thanh Châu dịch: Tác giả trình bày về lịch sử chọn lọc của con người đối với chế độ ăn uống, đặc 3 biệt xem thuyết ăn chay như một triết học riêng biệt, được chủ trương bởi những nhóm khác biệt nhau. Quyển sách này đã khảo sát lịch sử rộng lớn của việc ăn chay và những tranh luận về chế độ dinh dưỡng trong thực phẩm. 8. Các món ăn chay trị bệnh (Nxb. Đà Nẵng, 2012): Tác giả Phan Văn Chiêu và Thiếu Hải đưa ra những lời khuyên bổ ích về tác dụng ăn chay đối với sức khỏe, trí tuệ, phòng chống bệnh tật và kéo dài tuổi xuân. Từ tập sách này người viết có thể tham khảo cách sử dụng thức ăn chay cho đúng cách. 9. Tác giả Đỗ Kim Trung trong cuốn Món chay gia đình (Nxb. Thời đại, 2013) đã nghiên cứu và chỉ ra khuynh hướng ẩm thực chay hiện nay có nhiều quan điểm và cách chế biến khác nhau. Từ đó tác giả đưa ra công thức chế biến những món ăn chay thông dụng có lợi cho sức khỏe, đầy đủ dưỡng chất, ngăn ngừa tật bệnh. Bởi theo tác giả việc ăn chay hiện nay không còn là dành riêng cho người tu hành có đức tin tôn giáo, mà nó rất thông dụng và phổ biến. Tác phẩm này đã cho người viết tham khảo về sự phối hợp thực phẩm từ các loại rau củ, các loại ngũ cốc, các loại đậu hạt và trái cây để tạo thành các món chay thích hợp khẩu vị và cân bằng được dưỡng chất. 10. Quỳnh Hương, Món chay ngon, dễ làm, (Nxb. Văn hóa Thông tin, 2014): Với sách hướng dẫn này, tác giả đã thay đổi cách chế biến thức ăn chay theo xu hướng hiện đại với nguyên liệu khô, ướt, đồ nguội, đồ hộp được đóng gói sẵn, tiện dụng. Tuy nhiên, tác giả cũng có nhận định rằng loại thức ăn nào càng gần thiên nhiên thì chất dinh dưỡng càng dồi dào bấy nhiêu. Qua tập sách này người viết có cơ hội thấy được sự phong phú và đầy sáng tạo trong nét ẩm thực chay hiện nay. 11. Trong tác phẩm Ahimsa - ăn chay cho tâm thân an lạc (Nxb Phương Đông, 2016), Nguyễn Trần Quyết, Huỳnh Trần Nhật Vy dịch, nhiều tác giả cho rằng ăn chay sẽ cho mình một cuộc sống tốt hơn, từ bỏ bạo lực trở thành phi bạo lực, và quan trọng nhất là chuyển từ tỉnh thức cơ thể sang tỉnh 4 thức linh hồn. Người ăn chay không chỉ có thể tận hưởng sức khỏe và cuộc sống dài lâu, tránh được những cái chết bất ngờ và những xung đột do chiến tranh, mà còn gia tăng tình yêu. Lòng trắc ẩn vĩ đại có thể đưa người đó đến sự giải thoát. Nhìn chung, tác phẩm cho ta cái nhìn khá toàn diện về các khía cạnh tác dụng của việc ăn chay. 12. Yanny Đặng, Món chay cho tiệc buffet, (Nxb. Hồng Đức, 2016): Sách hướng dẫn chế biến nhiều món chay theo phong cách nhà hàng. Vì tác giả cho rằng: “… Món chay ngày nay đã trở nên phổ biến khắp nơi không bởi sự ngon miệng, bổ dưỡng mà còn vì ăn chay giúp cho tâm hồn thanh tịnh, an lành hơn. Bên cạnh đó, ăn chay còn giúp giữ gìn sức khỏe, phòng tránh bệnh tật, làm cho con người trở nên đẹp hơn cả thể chất lẫn tâm hồn.” Sách này người viết có thể tham khảo về sự khác nhau giữa món chay tiệc ở không gian nhà hàng và món ăn gia đình thông dụng từ các tác giả khác. 13. Trong tác phẩm Nấu ngon Ăn lành (Nxb. Phụ nữ, 2017): Là một nghệ nhân ẩm thực tác giả Hồ Đắc Thiếu Anh cho rằng: “Ăn chay giúp ta nuôi dưỡng tâm từ bi, tình yêu thương muôn loài. Chính những điều tuyệt vời này sẽ góp phần khiến thế giới an lạc hơn.” Ý kiến này đã góp phần hình thành ý tưởng cho người viết về hình thức chế biến, sao cho nổi bật lên được một nét chay truyền thống bên cạnh hương vị và nguyên liệu chay thuần khiết. 2.2. Các công trình nghiên cứu về ẩm thực chay trong tôn giáo Tôn giáo nói chung, Phật giáo nói riêng đều đề cao tinh thần Từ bi, bác ái với mục đích đem lại an lạc cho mình và người thông qua hành động thiện cụ thể, trong đó vấn đề ẩm thực chay là một ví dụ. Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này trong lĩnh vực tôn giáo: 14. Vấn đề ẩm thực trong đạo Phật của Tỳ kheo Thích Thiện Minh (dịch sang Việt ngữ từ quyển “Are you herbivore or carnivore?” của Sanjivaputta, 1992). Tác giả đã trình bày chi tiết và cụ thể về vấn đề ẩm thực chay trong Phật 5 giáo, đặc biệt là những luận giải cho việc chọn lựa thực phẩm của các hệ phái Phật giáo. Đây là một trong những tác phẩm quan trọng giúp cho người viết có cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề ẩm thực chay trong Phật giáo. 15. Ăn chay để bảo vệ và tăng cường sức khỏe (2003) do Thích Thiện Phụng biên soạn đã trình bày một cách rõ ràng và chi tiết về nguồn gốc lịch sử của việc ăn chay ở các tôn giáo, thiên về lĩnh vực vật chất dinh dưỡng, sức khỏe của người ăn chay. Đồng thời, tác giả cũng đã làm rõ những giá trị mà ăn chay đem lại như: giá trị văn hóa vật chất và tinh thần của con người trong mối tương tác với cộng đồng xã hội, môi trường tự nhiên. Đây là một tác phẩm có thể giúp ích cho người viết về việc tham khảo các vấn đề cơ bản của luận văn, từ lịch sử hình thành đến các khái niệm về ẩm thực chay trong Phật giáo. 16. Trong cuốn Ăn Chay, Thánh Thất New South Wales - Australia, 2003, Thuần Đức cho rằng: người ta không phải sanh ra để mà ăn thịt, và muốn cho tánh tình thuần hậu, ta phải ăn chay, vì thảo mộc có chất ôn hòa. Ðối với Tôn giáo, việc ăn chay lại cần thiết hơn nữa, vì ăn chay thì khỏi sát sanh, mà sát sanh lại là luật cấm nhặt trong Ðạo. Đây là quyển sách nói về ăn chay của đạo Cao Đài, người viết tham khảo để thấy được điểm tương đồng về nguyên nhân và ý nghĩa trong việc ăn chay. 17. Những nét văn hóa của đạo Phật (2007) của tác giả Thích Phụng Sơn đã trình bày về những lợi ích của việc ăn chay và cách thức ăn chay hiệu quả nhất. Đồng thời, tác giả cũng đưa ra những hạn chế nên tránh khi ăn chay. 18. Thiền trà và ăn chay (2008) do Tế Hân - Ngọc Huy biên soạn, Đạo Liên - Hà Sơn dịch sang Việt ngữ, với sự luận giải rõ ràng, kiến thức đầy đủ về việc ăn chay của Phật giáo, đặc biệt là tác phẩm nêu lên một cách cụ thể những quy định trong việc thọ thực chay của Phật giáo, những truyện tích của các thực phẩm chay, phòng ngừa và trị bệnh bằng việc ăn chay, v.v… Đây là nguồn tham khảo rất tốt cho việc nghiên cứu đề tài này. 6 2.3. Các công trình nghiên cứu về ý nghĩa của ẩm thực chay 19. Phật học Phổ thông quyển 1 và 2 của Thích Thiện Hoa, 1990. Tác giả trình bày về khái niệm ăn chay, nguyên nhân vì sao phải ăn chay, cũng như những lợi ích mà ăn chay mang lại. Tuy nhiên, tác giả chưa phân tích sâu vào mối tương quan giữa việc ăn chay và đời sống con người. 20. Quan điểm về ăn chay của đạo Phật (2001), do Tâm Diệu biên soạn đã trình bày về lịch sử, cũng như những quan điểm ăn chay của phương Tây lẫn phương Đông một cách phong phú. Đặc biệt, tác giả đã chứng minh vấn đề ăn chay của Phật giáo cụ thể và chi tiết với những cách thức ăn chay khoa học, đúng phương pháp. Vì vậy, đây là tác phẩm giúp ích rất nhiều cho người viết có cơ sở để hiểu về những trường phái Phật giáo quan niệm về vấn đề ăn chay. 21. Will Tuttle, Tâm Thuận dịch, Thức ăn vì thế giới hòa bình (Nxb Tổng hợp Tp.HCM - 2016) là một quyển sách rất hay không chỉ nói về cơn khủng hoảng toàn cầu mà toàn nhân loại đang phải đối diện, mà còn nêu rõ những cách tác động mạnh mẽ đó. Qua sự nỗ lực của tác giả cả về học vấn lẫn lòng Từ, đã giúp cho người viết có cái nhìn nhạy bén hơn đối với các hệ quả sâu rộng về văn hóa và tâm linh từ sự lựa chọn thực phẩm và tư tưởng làm nền tảng cho chúng. Bên cạnh những công trình nghiên cứu, bài viết của tập thể, cá nhân đã được xuất bản vừa trình bày, người viết còn dựa vào những bài viết lưu hành nội bộ của một số nhà nghiên cứu thuyết trình ở những cuộc hội thảo được diễn ra trong các lễ hội ẩm thực chay trong và ngoài Tp.HCM. Ngoài ra, cũng có nhiều quyển sách, tạp chí, trang web đã trình bày về vấn đề này. Nội dung nhìn nhận việc ăn chay một cách khách quan, khoa học và đặc biệt quan tâm đến chế độ dinh dưỡng và sức khỏe của người ăn chay. Chính nhờ những công trình trên, đã giúp người viết có được cách tiếp cận khoa học để hoàn thành luận văn. 7 Trên tinh thần kế thừa những thành quả đi trước có chọn lọc, người viết tiến hành hệ thống lại những thông tin đã được giới thiệu, sau đó bổ sung thêm một số phân tích luận giải của chủ thể và khách thể nghiên cứu dưới góc nhìn Tôn giáo học để phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. Tuy nhiên, phần tổng quan nghiên cứu về ý nghĩa của việc sử dụng ẩm thực chay còn nhiều hạn chế, đa số các tác phẩm nhấn mạnh ăn chay có lợi cho sức khỏe, nhưng chưa chú trọng nhiều đến nguyên nhân tại sao lại ăn chay nhìn từ tâm thức của người ăn chay ở khía cạnh Phật giáo bằng kinh điển cụ thể. Đồng thời qua nhiều tác phẩm được tham khảo, người viết cũng chưa thấy có công trình nào nghiên cứu về tinh thần cố kết cộng đồng cùng niềm tin tôn giáo, cụ thể là đạo Phật; hay là từ hình thức sử dụng ẩm thực chay mà người ăn thánh hóa tâm hồn để tiến lên con đường giác ngộ giải thoát. Vì vậy, luận văn sẽ chỉ ra nguyên nhân và ý nghĩa của việc ăn chay dưới góc nhìn của một tín đồ Phật giáo. Tài liệu chính để người viết thực hiện đề tài này là tài liệu điền dã, phỏng vấn sâu do chính người viết thực hiện trong quá trình khảo sát. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở quan điểm của Phật giáo về ẩm thực chay, làm rõ các ý nghĩa của việc ăn chay đối với đời sống tu sĩ và tín đồ Phật giáo tại Tp.HCM hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan các tài liệu nghiên cứu liên quan đến luận văn - Phân tích quan điểm của Phật giáo về ẩm thực chay - Tìm hiểu ảnh hưởng của Phật giáo đối với việc ăn chay tại Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay 8 - Chỉ ra ý nghĩa của việc sử dụng ẩm thực chay đối với đời sống tu sĩ và tín đồ Phật giáo tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài là Quan điểm của Phật giáo về ẩm thực chay. Trong khuôn khổ của luận văn, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu quan điểm về ẩm thực chay của Phật giáo Bắc Tông. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu về không gian: Không gian nghiên cứu được tiến hành tại Tp.HCM, một thành phố lớn được xem như là trung tâm kinh tế của cả nước. Nơi đây dân cư tập trung đông đúc, đời sống kinh tế ổn định và đặc biệt là số lượng Tự viện, Tăng Ni tu học cũng nhiều hơn các tỉnh, thành tại Việt Nam. Thành phố Hồ Chí Minh cũng được xem là trung tâm đào tạo đội ngũ giảng sư cho Phật giáo và các trường Phật học từ sơ cấp đến Đại học, sau Đại học. Với điều kiện thuận lợi như thế người viết sẽ dễ dàng quan sát, tham dự, phỏng vấn và tiếp cận vấn đề một cách khách quan. - Phạm vi nghiên cứu về thời gian: Luận văn tìm hiểu về ẩm thực chay trong khoảng thời gian 5 năm trở lại đây. Vấn đề ăn chay hiện nay được xem như là một nhu cầu thật sự cần thiết cho con người, vì sức khỏe, vì môi trường, vì nhu cầu tâm linh, niềm tin tôn giáo, từ đó tạo thành thói quen, cách sống, lối ứng xử phù hợp của con người. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài tiếp cận nghiên cứu về ẩm thực chay từ góc nhìn văn hóa Phật giáo. Người viết sử dụng hướng tiếp cận này để nhìn nhận về ẩm thực chay theo tinh thần Từ bi, một trong những nét văn hóa của đạo Phật. Và tại sao nó được xem như là một nhu cầu cần thiết nhằm để thỏa mãn đời sống tinh thần 9 của con người trong thế giới hiện đại. Đề tài sử dụng lý thuyết: Thực thể Tôn giáo, lý thuyết chức năng cấu trúc của Radcliffe-Brown. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lịch sử: Phương pháp này được người viết sử dụng theo cách nhìn lịch đại và đồng đại để khảo sát và tìm hiểu Quan điểm về ẩm thực chay của Phật giáo Bắc Tông từ truyền thống đến hiện đại. - Phương pháp quan sát tham dự: Phương pháp chuyên biệt của ngành nhân học này người viết sử dụng trong chương 2 để tìm hiểu về cách thức chế biến các món ăn chay mà các khách thể dùng riêng cho từng trường hợp của không gian và thời gian nhất định. Dựa trên cơ sở người viết là một tu sĩ nên luôn luôn có quá trình sống và sinh hoạt chung trong các tự viện cũng như được tham dự các buổi lễ hội tại chùa Tăng, đây là điều kiện tốt để người viết có thể tự thân trải nghiệm và thu thập thông tin trực tiếp từ cộng đồng nghiên cứu một cách chính xác nhất. - Phương pháp phỏng vấn sâu: Phương pháp này được sử dụng để tìm hiểu thêm về quan điểm, tâm lý cũng như cách ứng xử của khách thể qua việc ăn chay hiện nay, nhằm trả lời cho câu hỏi nghiên cứu đã được đặt ra. Đối tượng phỏng vấn là tu sĩ Phật giáo Bắc tông và thực khách ăn chay trong thành phố. Cụ thể người viết sẽ khảo sát một vài ngôi chùa Bắc Tông như chùa Từ Hạnh quận Bình Tân; chùa Pháp Quang quận 8, chùa Dược Sư quận Bình Thạnh dành cho chư Ni. Đây là những ngôi chùa lớn hằng năm có tổ chức khóa An cư Kiết hạ. (Hằng năm Phật giáo có 3 tháng an cư kiết hạ kể từ ngày 15/04 đến 15/07 âm lịch. Đây là truyền thống vốn có từ thời Đức Phật. Trong khoảng thời gian này chư Tăng Ni các nơi tập trung về một chổ để cùng nhau tu học). Đồng thời, người viết cũng tham dự, quan sát và phỏng vấn sâu một số thực khách khi đến các nhà hàng chay nổi tiếng trong thành 10 phố như: Buddha Chay, 5 Nguyễn Chí Thanh, P.9, Q.5, Tp.HCM; Nhà hàng chay Tây Tạng - Vajra, số 711, Lê Hồng Phong, p.12, Q.10, Tp.HCM; Nhà hàng Hoa Khai, 126 Nguyễn Cư Trinh, Q.1, Tp.HCM. Và một số nhà Phật tử tiêu biểu về trường chay hay ăn chay theo định kỳ mỗi tháng để lấy được dữ liệu khách quan nhất. - Phương pháp phân tích và tổng hợp: Người viết dùng phương pháp này trong cả hai chương: 2 & 3. Mục đích là khảo sát, phân tích những biểu hiện tâm lý của người dùng ẩm thực chay bình thường của người có niềm tin tôn giáo và người không có niềm tin tôn giáo. Trong đó quan trọng nhất vẫn là ẩm thực chay theo phong cách Phật giáo đã được cụ thể hóa thành những nghi thức hành trì. Cuối cùng là xác định, đúc kết lại vấn đề để thấy tầm ảnh hưởng của nét văn hóa ẩm thực chay trong Phật giáo cũng như lợi ích mang lại từ việc hành trì tu tập đó. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Trên cơ sở lý luận về quan điểm ăn chay của Kinh, Luật và Luận trong đạo Phật, từ đó nói về tâm thức ăn chay của tín đồ Phật giáo qua trường hợp cụ thể tại Thành phố Hồ Chí Minh. Vấn đề nghiên cứu này có đóng góp thiết thực cho chuyên ngành Tôn giáo học và các ngành khoa học khác như văn hóa học, xã hội học. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài này là tài liệu tham khảo thiết thực cho những ai muốn tìm hiểu về ý nghĩa cao đẹp trong đời sống tâm linh của Phật giáo được biểu hiện cụ thể qua hạnh trường chay. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn gồm ba phần: Mở đầu, Nội dung và Kết luận. Phần Nội dung gồm ba chương: - Chương 1. Cơ sở lý luận về Ẩm thực chay Phật giáo 11 - Chương 2. Quan điểm của Phật giáo về ẩm thực chay và Ảnh hưởng của Phật giáo đối với việc ăn chay tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay - Chương 3. Ý nghĩa ẩm thực chay trong đời sống Phật giáo và xã hội 12 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ẨM THỰC CHAY PHẬT GIÁO 1.1. Các kinh điển Phật giáo thể hiện quan điểm liên quan đến ăn chay 1. Kinh Pháp Cú (1969), Thích Minh Châu (dịch), Nxb. Tôn giáo: Với 423 bài “kệ” được chia ra làm 26 “phẩm”, tập hợp những câu dạy ngắn gọn nhưng đầy ý nghĩa về hạnh tránh làm ác, cố gắng làm điều thiện trên tất cả các phương diện. Trong đó tránh sát sanh là điều không thể thiếu. 2. Kinh Phạm Võng (1985), Thích Trí Tịnh (dịch), Phật học viện Quốc tế: Phật dạy tất cả chúng sanh trên đời này đều là bà con quyến thuộc trong nhiều đời, nhiều kiếp. Vì vậy ta không nên ăn thịt để tránh ăn phải thịt cha, mẹ, bà con. Chẳng những không giết hại để lấy thịt ăn, mà ta còn phải thực hành Bồ tát đạo phóng sanh và cứu khổ. 3. Kinh Tăng Chi Bộ (1987), tập 1, Thích Minh Châu (dịch), VNCPHVN: Phật dạy rõ về cách hành trì Phật pháp ở ba khía cạnh: mình không giết hại chúng sanh, khuyên người khác phát khởi lòng Từ đừng giết hại chúng sanh, và vui với sự không giết hại đó sẽ được hưởng quả báo tốt ở cõi vui sướng. 4. Kinh Đại Bát Niết Bàn (1990), tập 1, Thích Trí Tịnh (dịch), Tịnh xá Minh Đăng Quang: Phật dạy về Phật tánh như là một năng lực giác ngộ tiềm tàng nơi tất cả chúng sanh, nhưng muốn hiển lộ năng lực giác ngộ đó thì nhất thiết phải nhờ có sự tu tập, mà trước hết và trên hết là sự trì giới. Công năng của sự trì giới là ngăn dừng mọi điều ác, phát triển mọi tâm lành. Trong đó không ăn thịt chúng sanh là điều Phật nhấn mạnh để giúp người tu tập ngày càng trở nên hiền thiện, sáng suốt hơn, do đó dứt trừ được phiền não mới có thể thấy được tánh Phật. 5. Kinh Lăng Nghiêm (1991), Thích Duy Lực, Từ Ân thiền đường: Trong kinh này Phật dạy người ăn thịt giống quỷ La sát, phải chịu đau khổ và mãi không ra khỏi luân hồi. 13 6. Kinh Lăng Già (1994), Thích Duy Lực, GHPGVN: Trong kinh này Phật cấm ăn thịt bất cứ hình thức nào với nhiều lý do như: một là chúng sanh là quyến thuộc lẫn nhau; hai là ăn thịt sẽ không làm cho người tu phát khởi từ tâm; ba là chúng sanh sẽ chịu ác báo về hành vi giết hại của mình. 7. Kinh Tiểu Bộ (1999), tập 1, Thích Minh Châu (dịch), VNCPHVN: Phật nhấn mạnh về lòng Từ Bi đối với muôn loài vạn vật: trên, dưới, hư không. Phải thương yêu tất cả mọi loài như mẹ thương con nhỏ. Người có tâm Từ Bi không làm ai sợ và cũng không sợ ai. Đồng thời, Phật cũng không quên nhắc đến lợi ích của tâm này. Bằng những câu chuyện tiền thân về Đức Phật trong Túc Sanh truyện (Jātaka) số 10 của kinh Tiểu Bộ này cũng là cơ sở căn bản để phát triển thiện tâm của con người ở nhiều khía cạnh, trong đó có đề cập liên đới tới vấn đề ăn chay qua việc sát sanh và quả báo. 8. Đại Tập VII, Bộ A-Hàm VII, Kinh Tạp A-Hàm số 3 (2000), Thích Tịnh Hạnh (dịch), Nxb. Hội Văn Hóa Giáo Dục Linh Sơn Đài Bắc: Chúng sanh đều là một cõi, thịt là cùng một loại. Vì vậy, nếu ta ăn thì là ăn thịt của chính ta, và người xuất gia sẽ không có lòng Từ bi khi thọ dụng tất cả vật dụng gì có liên quan đến động vật. 9. Kinh Địa Tạng Bồ Tát Bổn Nguyện (2011), Thích Trí Tịnh (dịch), Nxb. Tôn giáo: Trong Địa Tạng kinh nói rõ về quả báo chết yểu cho những ai có tâm sát hại. 10. Kinh Trung Bộ (2012), tập 1, Thích Minh Châu (dịch), Nxb. Tôn giáo: Đức Phật luôn luôn tôn trọng sự sống, Ngài không đổ thức ăn thừa của mình lên cỏ xanh hay nhấn chìm trong nước các côn trùng nhỏ. Vì vậy, Ngài khuyên đệ tử của Ngài không được giết hại, vì chúng hữu tình. Ai cũng quý sinh mạng của mình, nên rất sợ bị đánh đập, hành hạ và giết chóc. Các bộ kinh trên cho trên cho thấy quan điểm của Phật giáo liên quan đến vấn đề ăn chay. 14