Tài liệu Những bất cập và giải pháp hoàn thiện chế độ phân cấp quản lý nsnn ở việt nam trong điều kiện hiện nay

môc lôc Më ®Çu 4 Ch−¬ng 1. hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng I. B¶n chÊt vµ vai trß cña ng©n s¸ch nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 5 1.B¶n chÊt cña ng©n s¸ch nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 5 2. Vai trß cña ng©n s¸ch nhµ n−íc trong nÒ kinh tÕ thÞ tr−êng 6 2.1 §Æc ®iÓm cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng 6 2.2 Vai trß cña ng©n s¸ch nhµ n−íc trong c¬ chÕ thÞ tr−êng 8 II. hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ n−íc 10 Ch−¬ng 2. Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ thùc tr¹ng ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc ë viÖt nam I.Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc 13 1. Sù cÇn thiÕt vµ t¸c dông cña ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc 13 2. Kh¸i niÖm vµ c¸c nguyªn t¾c ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc 14 3 .Néi dung ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc 16 II. Thùc tr¹ng ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc ë ViÖt nam 29 Ch−¬ng 3. Mét sè kiÕn nghÞ hoµn thiÖn chÕ ®é ph©n cÊp qu¶n 43 lý ng©n s¸ch nhµ n−íc ë ViÖt nam hiÖn nay KÕt luËn 55 3 Më ®Çu Víi môc tiªu “qu¶n lý thèng nhÊt nÒn tµi chÝnh quèc gia, x©y dùng Ng©n s¸ch Nhµ n−íc (NSNN) lµnh m¹nh, cñng cè kû luËt tµi chÝnh, sö dông tiÕt kiÖm, cã hiÖu qu¶ tiÒn cña cña Nhµ n−íc; t¨ng tÝch luü ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc theo ®Þnh h−íng XHCN, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, xU héi, n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n; ®¶m b¶o quèc phßng, an ninh, ®èi ngo¹i”, luËt NSNN-mét ®¹o luËt quan träng trong hÖ thèng tµi chÝnh- ®U ®−îc Quèc héi kho¸ IX, kú häp thø 9 th«ng qua ngµy 20-3-1996; sau ®ã ®−îc söa ®æi, bæ sung bëi luËt sè 06/1998/QH 10 ngµy 20-5-1998, ®¸nh dÊu mèc lÞch sö quan träng trong c«ng t¸c qu¶n lý, ®iÒu hµnh NSNN ë n−íc ta, t¹o c¬ së ph¸p lý cao nhÊt cho ho¹t ®éng cña NSNN. Sau bèn n¨m thùc hiÖn luËt NSNN, thùc tiÔn ®U kh¼ng ®Þnh vai trß cña luËt trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ, xU héi. Ho¹t ®éng NSNN dÇn ®−îc quan t©m kh«ng chØ tõ phÝa c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc mµ cßn tõ phÝa ng−êi d©n vµ c¸c doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, còng dùa trªn c¬ së ph¶n håi tõ phÝa ng−êi d©n vµ doanh nghiÖp, luËt ®U béc lé nhiÒu bÊt cËp kh«ng chØ gi÷a v¨n b¶n vµ thùc tÕ ¸p dông mµ c¶ nh÷ng bÊt cËp trong c«ng t¸c chØ ®¹o ®iÒu hµnh. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng bÊt cËp trªn lµ viÖc quyÕt ®Þnh ph©n chia nguån thu, nhiÖm vô chi tiªu cho c¸c cÊp ng©n s¸ch vµ ph©n giao nhiÖm vô, quyÒn h¹n gi÷a c¸c c¬ quan trong bé m¸y qu¶n lý Nhµ n−íc vÉn cßn tån t¹i nhiÒu nh−îc ®iÓm cÇn xem xÐt l¹i. §Ó gãp phÇn tiÕp tôc hoµn chØnh h¬n n÷a luËt NSNN nãi chung vµ chÕ ®é ph©n cÊp qu¶n lý nh©n s¸ch nãi riªng, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi: “Nh÷ng bÊt cËp vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn chÕ ®é ph©n cÊp qu¶n lý NSNN ë ViÖt nam trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay”. Tõ ®ã muèn th«ng qua thùc tiÔn ®Ó lµm s¸ng tá nh÷ng c¸i ®−îc vµ ch−a ®−îc cña chÕ ®é ph©n cÊp qu¶n lý c¶ vÒ ph−¬ng diÖn ph¸p lý (c¸c v¨n b¶n liªn quan ®Õn NSNN) vµ c«ng t¸c chØ ®¹o ®iÒu hµnh, tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn luËt, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, xU héi trong thêi kú ®æi míi, ph¸t huy tèi ®a hiÖu qu¶ cña NSNN trong viÖc ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ theo nh÷ng môc tiªu ®U ®Æt ra. 4 Ch−¬ng I: HÖ thèng Ng©n s¸ch Nhµ n−íc vµ ph©n cÊp qu¶n lý Ng©n s¸ch Nhµ n−íc. I. B¶n chÊt vµ vai trß cña NSNN trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. 1. B¶n chÊt cña NSNN. Trong tiÕn tr×nh lÞch sö, NSNN víi t− c¸ch lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ®U ra ®êi vµ tån t¹i tõ l©u. Lµ mét c«ng cô Tµi chÝnh quan träng cña Nhµ n−íc, NSNN xuÊt hiÖn dùa trªn c¬ së hai tiÒn ®Ò kh¸ch quan lµ tiÒn ®Ò Nhµ n−íc vµ tiÒn ®Ò kinh tÕ hµng ho¸- tiÒn tÖ. Trong lÞch sö loµi ng−êi, Nhµ n−íc xuÊt hiÖn lµ kÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp trong xU héi. Nhµ n−íc ra ®êi tÊt yÕu kÐo theo nhu cÇu tËp trung nguån lùc tµi chÝnh vµo trong tay Nhµ n−íc ®Ó lµm ph−¬ng tiÖn vËt chÊt trang tr¶i cho c¸c chi phÝ nu«i sèng bé m¸y Nhµ n−íc vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ, xU héi cña Nhµ n−íc. B»ng quyÒn lùc cña m×nh, Nhµ n−íc tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n phèi tæng s¶n phÈm xU héi. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ hµng ho¸- tiÒn tÖ, c¸c h×nh thøc tiÒn tÖ trong ph©n phèi nh−: thuÕ b»ng tiÒn, vay nî…®−îc Nhµ n−íc sö dông ®Ó t¹o lËp quü tÒn tÖ riªng cã: NSNN. Nh− vËy, NSNN lµ ng©n s¸ch cña Nhµ n−íc, hay Nhµ n−íc lµ chñ thÓ cña ng©n s¸ch ®ã. NSNN lµ kh¸i niÖm quen thuéc theo nghÜa réng mµ bÊt kú ng−êi d©n nµo còng biÕt ®−îc, song l¹i cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ NSNN: Theo quan ®iÓm cña Nga: NSNN lµ b¶ng thèng kª c¸c kho¶n thu vµ chi b»ng tiÒn cña Nhµ n−íc trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Mét c¸ch hiÓu t−¬ng tù, ng−êi Ph¸p cho r»ng: NSNN lµ toµn bé tµi liÖu kÕ to¸n m« t¶ vµ tr×nh bµy c¸c kho¶n thu vµ kinh phÝ cña Nhµ n−íc trong mét n¨m. Cã thÓ thÊy r»ng c¸c quan ®iÓm trªn ®Òu cho thÊy biÓu hiÖn bªn ngoµi cña NSNN vµ mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a Nhµ n−íc vµ NSNN. 5 Trong hÖ thèng tµi chÝnh, NSNN lµ kh©u chñ ®¹o, ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc duy tr× sù tån t¹i cña bé m¸y quyÒn lùc Nhµ n−íc. T¹i ViÖt nam, ®Þnh nghÜa vÒ NSNN ®−îc nªu râ trong luËt NSNN (20/3/1996): NSNN lµ toµn bé c¸c kho¶n thu vµ chi cña Nhµ n−íc trong dù to¸n ®- ®−îc c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh vµ ®−îc thùc hiÖn trong mét n¨m ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n−íc.(§iÒu1- luËt NSNN). Trong thùc tiÔn, ho¹t ®éng NSNN lµ ho¹t ®éng thu (t¹o lËp) vµ chi tiªu (sö dông) quü tiÒn tÖ cña Nhµ n−íc, lµm cho nguån tµi chÝnh vËn ®éng gi÷a mét bªn lµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ, xU héi trong qu¸ tr×nh ph©n phèi tæng s¶n phÈm quèc d©n d−íi h×nh thøc gi¸ trÞ vµ mét bªn lµ Nhµ n−íc. §ã chÝnh lµ b¶n chÊt kinh tÕ cña NSNN. §øng sau c¸c ho¹t ®éng thu, chi lµ mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n−íc vµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ, xU héi. Nãi c¸ch kh¸c, NSNN ph¶n ¸nh mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n−íc víi c¸c chñ thÓ trong ph©n phèi tæng s¶n phÈm xU héi, th«ng qua viÖc t¹o lËp, sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n−íc, chuyÓn dÞch mét bé phËn thu nhËp b»ng tiÒn cña c¸c chñ thÓ ®ã thµnh thu nhËp cña Nhµ n−íc vµ Nhµ n−íc chuyÓn dÞch thu nhËp ®ã ®Õn c¸c chñ thÓ ®−îc thùc hiÖn ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n−íc. 2. Vai trß cña Ng©n s¸ch Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. 2.1. §Æc ®iÓm cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng. Mäi hÖ thèng kinh tÕ ®Òu ®−îc tæ chøc theo c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c ®Ó huy ®éng tèi ®a c¸c nguån lùc cña xU héi vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc ®ã nh»m s¶n xuÊt ra c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô tho¶ mUn nhu cÇu cña xU hiéi. ViÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng lo¹i hµng ho¸ g×, ®−îc tiÕn hµnh theo ph−¬ng ph¸p nµo lµ tèt nhÊt, viÖc ph©n phèi hµng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt ra ®¸p øng tèt cho nhu cÇu cña xU héi, ®ã lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ, xU héi. Lùc l−îng nµo quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n ®ã? Trong nÒn kinh tÕ mµ ng−êi ta gäi lµ Kinh tÕ chØ huy, c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n ®ã ®−îc c¬ quan cña Nhµ n−íc 6 quyÕt ®Þnh. Cßn trong nÒn kinh tÕ mµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nã do thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh ®−îc gäi lµ Kinh tÕ thÞ tr−êng. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã mét lo¹t nh÷ng quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã ho¹t ®éng nh−: quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung- cÇu, quy luËt c¹nh tranh, quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ…vµ lîi nhuËn lµ ®éng lùc c¬ b¶n cña sù v©n ®éng ®ã. C¸c quy luËt biÓu hiÖn sù t¸c ®éng cña m×nh th«ng qua thÞ tr−êng. Nhê sù v©n ®éng cña hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ tr−êng mµ diÔn ra sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi l−îng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt víi khèi l−îng vµ c¬ cÊu nhu cÇu cña xU héi. Cã thÓ hiÓu c¬ chÕ thÞ tr−êng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt kinh tÕ hµng ho¸ do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ, c¬ chÕ ®ã gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ lµ s¶n xuÊt c¸i g×, nh− thÕ nµo vµ cho ai. C¬ chÕ thi tr−êng bao gåm c¸c nh©n tè c¬ b¶n lµ cung cÇu vµ gi¶ c¶ thÞ tr−êng. Thùc tÕ khã ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ −u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr−êng. Nh×n chung nã cã c¸c −u ®iÓm c¬ b¶n sau: * C¬ chÕ thÞ tr−êng kÝch thÝch ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ t¹o ®IÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ho¹t ®éng tù do cña hä. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng, ph¸t huy ®−îc c¸c nguån lùc cña xU héi vµo ph¸t triÓn kinh tÕ. * C¹nh tranh buéc nhµ s¶n xuÊt ph¶i hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ®Õn møc thÊp nhÊt cã thÓ ®−îc b»ng c¸ch ¸p dông kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt, nhê ®ã mµ thóc ®Èy lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt l−îng vµ sè l−îng hµng ho¸. * Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr−êng ®−a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi l−îng vµ c¬ c©ó s¶n xuÊt víi khèi l−îng vµ c¬ cÊu nhu cÇu xU héi, nhê ®ã cã thÓ tho¶ mUn nhu cÇu tiªu dïng cña c¸ nh©n vµ s¶n xuÊt vÒ hµng ngµn, hµng v¹n lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau. * Trong c¬ chÕ thÞ tr−êng tån t¹i sù ®a d¹ng cña c¸c thÞ tr−êng. Bªn c¹nh thÞ tr−êng hµng ho¸ ®U xuÊt hiÖn tõ l©u lµ c¸c thÞ tr−êng vÒ vèn, lao 7 ®éng… phôc vô cho s¶n xuÊt kÕt hîp víi hÖ thèng gi¸ c¶ linh ho¹t vËn ®éng theo quan hÖ cung cÇu cña hµng ho¸, dÞch vô. LÞch sö ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt xU héi dU chøng minh r»ng c¬ chÕ thÞ tr−êng lµ c¬ chÕ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Song, c¬ chÕ thÞ tr−êng kh«ng ph¶i lµ hiÖn th©n cña sù hoµn h¶o mµ chøa ®ùng trong nã nhÒu trôc trÆc. Môc ®Ých ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp l¸ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Ngµnh nµo, lÜnh vùc nµo cã kh¶ n¨ng ®em l¹i lîi nhuËn cao th× c¸c doanh nghiÖp sÏ ®æ x« vµo s¶n xuÊt mÆt hµng, lÜnh vùc ®ã. Tõ ®ã dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c khu vùc,c¸c ngµnh nghÒ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. H¬n n÷a, v× lîi nhuËn, c¸c doanh nghiÖp s½n sµng l¹m dông tµi nguyªn, g©y « nhiÔm m«i tr−êng sèng cña con ng−êi mµ xU héi ph¶i g¸nh chÞu, do ®ã, hiÖu qu¶ kinh tÕ, xU héi kh«ng ®−îc ®¶m b¶o. Cã nh÷ng môc tiªu xU héi mµ dï c¬ chÕ thÞ tr−êng ho¹t ®éng tèt còng kh«ng thÓ ®¹t ®−îc. Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr−êng dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giµu, nghÌo, t¸c ®éng xÊu ®Õn ®¹o ®øc vµ t×nh ng−êi. Víi mét lo¹t c¸c khuyÕt tËt trªn, ngµy nay, trªn thùc tÕ kh«ng tån t¹i c¬ chÕ thÞ tr−êng thuÇn tuý, mµ th−êng cã sù can thiÖp cña Nhµ n−íc, khi ®ã nÒn kinh tÕ gäi lµ NÒn kinh tÕ hçn hîp. 2.2. Vai trß cña Ng©n s¸ch Nhµ n−íc trong c¬ chÕ thÞ tr−êng. TÊt c¶ nh÷ng khiÕm khuyÕt cña c¬ chÕ thÞ tr−êng ®ßi hái cã sù can thiÖp cña Nhµ n−íc lµ tÊt yÕu, lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan nh»m kh«i phôc lai nh÷ng c©n ®èi vµ më ®−êng cho søc s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Trong c¬ chÕ ®iÒu chØnh cña Nhµ n−íc, bªn trong kÕt cÊu cña nã, ngoµi viÖc tæ chøc mét c¸ch khoa häc, th× nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh, tiÒn tÖ, kÕ ho¹ch, luËt ph¸p ®−îc coi lµ nh÷ng c«ng cô ®iÒu chØnh c¬ b¶n vµ quan träng. 8 NSNN lµ mét trong nh÷ng c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó Nhµ n−íc ®IÒu chØnh vÜ m« nÒn kinh tÕ, xU héi. Môc tiªu cña NSNN kh«ng ph¶i ®Ó Nhµ n−íc ®¹t ®−îc lîi nhuËn nh− c¸c doanh nghiÖp vµ còng kh«ng ph¶i ®Ó b¶o vÖ vÞ trÝ cña m×nh tr−íc c¸c ®èi thñ c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng. NSNN ngoµi viÖc duy tr× sù tån t¹i cña bé m¸y Nhµ n−íc cßn ph¶i x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, xU héi ®Ó t¹o ra m«i tr−êng thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng. NSNN ®−îc sö dông nh− lµ c«ng cô t¸c ®éng vµo c¬ cÊu kinh tÕ nh»m ®¶m b¶o c©n ®èi hîp lý cña c¬ cÊu kinh tÕ vµ sù æn ®Þnh cña chu kú kinh doanh. Tr−íc xu thÕ ph¸t triÓn mÊt c©n ®èi cña c¸c ngµnh, lÜnh vùc trong nÒn kinh tÕ, th«ng qua quü ng©n s¸ch, ChÝnh phñ cã thÓ ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch −u ®Ui, ®Çu t− vµo c¸c lÜnh vùc mµ t− nh©n kh«ng muèn ®Çu t− v× hiÖu qu¶ ®Çu t− thÊp; hoÆc qua c¸c chÝnh s¸ch thuÕ b»ng viÖc ®¸nh thuÕ vµo nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô cña t− nh©n cã kh¶ n¨ng thao tóng trªn thÞ tr−êng; ®ång thêi, ¸p dông møc thuÕ suÊt −u ®Ui ®èi víi nh÷ng hµng ho¸ mµ ChÝnh phñ khuyÕn dông. Nhê ®ã mµ cã thÓ ®¶m b¶o sù c©n ®èi, c«ng b»ng trong nÒn kinh tÕ. Gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng biÕn ®éng dùa vµo quy luËt cung cÇu cña hµng ho¸, dÞch vô. NSNN còng ®−îc sö dông nh− lµ c«ng cô ®¶m b¶o sù æn ®Þnh gi¸ c¶ cña thÞ tr−êng. Ch¼ng h¹n, khi ChÝnh phñ muèn b¶o hé cho nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp, ChÝnh phñ sÏ ®Æt gi¸ trÇn lµ møc gi¸ cao nhÊt mµ ng−êi b¸n ®−îc phÐp ®−a ra vµ møc nµy th−êng lµ thÊp h¬n møc gi¸ c©n b»ng trªn thÞ tr−êng, khi ®ã tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù thiÕu hôt trªn thÞ tr−êng. ®Ó duy tr× hiÖu lùc cña gi¸ trÇn th× ChÝnh phñ l¹i tiÕp tôc can thiÖp b»ng c¸ch cung phÇn thiÕu cña hµng ho¸, l−îng hµng ho¸ nµy ®−îc lÊy tõ quü dù tr÷ cña Nhµ n−íc thuéc NSNN, tøc lµ trong kho¶n chi ng©n s¸ch ph¶i cã kho¶n dù phßng nµy. Tr¸i l¹i khi ChÝnh phñ muèn b¶o hé cho ng−êi s¶n xuÊt, muèn hµng hoµ cña mét ngµnh nµo ®ã ®−îc khuyÕn khÝch th× sÏ ®Æt gi¸ sµn lµ møc gi¸ thÇp nhÊt mµ ng−êi b¸n ®−îc phÐp ®−a ra vµ møc nµy th−êng lín h¬n gi¸ c©n b»ng trªn thÞ tr−êng. §iÒu nµy sÏ dÉn ®Õn sù d− thõa hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng vµ khi ®ã lµ sù can thiÖp cña ChÝnh phñ b»ng 9 c¸ch mua hÕt l−îng hµng thõa. Kho¶n tiÒn sö dông ®Ó thanh to¸n cho ng−êi b¸n còng lµ tõ NSNN. Mét vai trß ®−îc coi lµ kh«ng kÐm phÇn quan träng cña NSNN lµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò xU héi: bÊt c«ng, « nhiÔm m«i tr−êng…Ch¼ng h¹n tr−íc vÊn ®Ò c«ng b»ng xU héi. Chèng l¹i sù bÊt c«ng lµ cÇn thiÕt cho mét xU héi v¨n minh vµ æn ®Þnh, ChÝnh phñ th−êng sö dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng tíi thu nhËp ®Ó thiÕt lËp lai sù c«ng b»ng xU héi. §iÒu chØnh thu nhËp cña c¸c nhãm d©n c− kh¸c nhau b»ng c¸ch trî cÊp thu nhËp cho nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp hoÆc hoµn toµn kh«ng cã thu nhËp. Mét c¸ch kh¸c, ChÝnh phñ cã thÓ sö dông biÖn ph¸p t¸c ®éng gi¸n tiÕp ®Õn thu nhËp b»ng c¸ch t¹o kh¶ n¨ng t¹o thu nhËp cao h¬n dùa vµo n¨ng lùc cña b¶n th©n. theo ®¸nh gi¸ th× ®©y lµ biÖn ph¸p tÝch cùc nhÊt, ®ång thêi lµm t¨ng thu nhËp quèc d©n; nãi c¸ch kh¸c, nã lµm cho mét sè ng−êi d©n giµu lªn mµ kh«ng ai nghÌo ®i; hoÆc qua chÝnh s¸ch thuÕ thu nhËp, sö dông møc thuÕ suÊt cao ®èi víi ng−êi cã thu nhËp cao vµ ng−îc l¹i. Nh− vËy, vai trß cña NSNN lµ rÊt lín. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ viÖc tæ chøc quy m«, c¬ cÊu vµ qu¶n lý NSNN nh− thÕ nµo ®Ó ph¸t huy ®−îc vai trß cña nã. II. HÖ thèng ng©n s¸ch nhµ n−íc LuËt NSNN ra ®êi lµ sù ph¶n ¸nh ph¸p lý c¬ chÕ qu¶n lý NSNN ë n−íc ta, thÓ chÕ ho¸ nh÷ng chñ tr−¬ng, ®−êng lèi ®æi míi cña §¶ng tõ §¹i héi VI, VII, VIII, lµ c«ng cô ph¸p lý ®Ó qu¶n lý NSNN cã hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶, gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt tµi chÝnh. HÖ thèng NSNN vµ ph©n cÊp qu¶n lý NSNN lµ néi dung cèt lâi trong mèi quan hÖ gi÷a ng©n s¸ch trung −¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng ®U ®−îc ph¶n ¸nh râ rµng trong luËt dùa trªn quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta: t¨ng c−êng tÝnh tËp trung, thèng nhÊt, tÝnh liªn tôc cña ®iÒu hµnh vÜ m«, lUnh ®¹o tËp trung ®i ®«i víi viÖc më réng tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña ®Þa ph−¬ng ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c ®Þa ph−¬ng cã kh¶ n¨ng xö lý cã hiÖu qu¶. 10 HÖ thèng NSNN ®−îc hiÓu lµ tæng thÓ c¸c cÊp ng©n s¸ch cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô thu, chi cña mçi cÊp ng©n s¸ch. T¹i n−íc ta, tæ chøc hÖ thèng NSNN g¾n bã chÆt chÏ víi viÖc tæ chøc bé m¸y Nhµ n−íc vµ vai trß, vÞ trÝ cña bé m¸y ®ã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ xU héi cña ®Êt n−íc theo HiÕn ph¸p. Mçi cÊp chÝnh quyÒn cã mét cÊp ng©n s¸ch riªng cung cÊp ph−¬ng tiÖn vËt chÊt cho cÊp chÝnh quyÒn ®ã thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh trªn vïng lUnh thæ. ViÖc h×nh thµnh hÖ thèng chÝnh quyÒn Nhµ n−íc c¸c cÊp lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n−íc trªn mäi vïng lUnh thæ cña ®Êt n−íc. ChÝnh sù ra ®êi cña hÖ thèng chÝnh quyÒn Nhµ n−íc nhiÒu cÊp ®ã lµ tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ n−íc nhiÒu cÊp. CÊp ng©n s¸ch ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së cÊp chÝnh quyÒn Nhµ n−íc, phï hîp víi m« h×nh tæ chøc hÖ thèng chÝnh quyÒn Nhµ n−íc ta hiÖn nay, hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ n−íc bao gåm ng©n s¸ch trung −¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng: * Ng©n s¸ch trung −¬ng ph¶n ¸nh nhiÖm vô thu, chi theo ngµnh vµ gi÷ vai trß chñ ®¹o trong hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ n−íc. Nã b¾t nguån tõ vÞ trÝ, vai trß cña chÝnh quyÒn trung −¬ng ®−îc HiÕn ph¸p quy ®Þnh ®èi víi viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ, xU héi cña ®Êt n−íc. Ng©n s¸ch trung −¬ng cÊp ph¸t kinh phÝ cho yªu cÇu thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n−íc trung −¬ng (sù nghiÖp v¨n ho¸, sù nghiÖp an ninh quèc phßng, trËt tù an toµn xU héi, ®Çu t− ph¸t triÓn…). Nã cßn lµ trung t©m ®iÒu hoµ ho¹t ®éng ng©n s¸ch cña ®Þa ph−¬ng. Trªn thùc tÕ, ng©n s¸ch trung −¬ng lµ ng©n s¸ch cña c¶ n−íc, tËp trung ®¹i bé phËn nguån tµi chÝnh quèc gia vµ ®¶m b¶o c¸c nhiÖm vô chi tiªu cã tÝnh chÊt huyÕt m¹ch cña c¶ n−íc. ng©n s¸ch trung −¬ng bao gåm c¸c ®¬n vÞ dù to¸n cña cÊp nµy, mçi bé, mçi c¬ quan trung −¬ng lµ mét ®¬n vÞ dù to¸n cña ng©n s¸ch trung −¬ng.Ng©n s¸ch trung −¬ng bao gåm: 11 - Ng©n s¸ch cÊp tØnh vµ thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng (gäi chung lµ ng©n s¸ch cÊp tØnh). - Ng©n s¸ch cÊp huyÖn, quËn, thÞ xU, thµnh phè thuéc tØnh (gäi chung lµ ng©n s¸ch cÊp huyÖn). - Ng©n s¸ch cÊp xU, ph−êng, thÞ trÊn (gäi chung lµ ng©n s¸ch cÊp xU). * Ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng lµ tªn chung ®Ó chØ c¸c cÊp ng©n s¸ch cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn bªn d−íi phï hîp víi ®Þa giíi hµnh chÝnh c¸c cÊp. Ngoµi ng©n s¸ch xU ch−a cã ®¬n vÞ dù to¸n, c¸c cÊp ng©n s¸ch kh¸c ®Òu bao gåm mét sè ®¬n vÞ dù to¸n cña cÊp Êy hîp thµnh. + Ng©n s¸ch cÊp tØnh ph¶n ¸nh nhiÖm vô thu, chi theo lUnh thæ, ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô tæ chøc qu¶n lý toµn diÖn kinh tÕ, xU héi cña chÝnh quyÒn cÊp tØnh vµ thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng. ChÝnh quyÒn cÊp tØnh cÇn chñ ®éng, s¸ng t¹o trong viÖc ®éng viªn khai th¸c c¸c thÕ m¹nh trªn ®Þa bµn tØnh ®Ó t¨ng nguån thu, ®¶m b¶o chi vµ thùc hiÖn c©n ®èi ng©n s¸ch cÊp m×nh. + Ng©n s¸ch cÊp xU, ph−êng, thÞ trÊn lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh c¬ së cã tÇm quan träng ®Æc biÖt vµ còng cã ®Æc thï riªng: nguån thu ®−îc khai th¸c trùc tiÕp trªn ®Þa bµn vµ nhiÖm vô chi còng ®−îc bè trÝ®Ó phôc vô cho môc ®Ých trùc tiÕp cña céng ®ång d©n c− trong xU mµ kh«ng th«ng qua mét kh©u trung gian nµo. Ng©n s¸ch xU lµ cÊp ng©n s¸ch c¬ së trong hÖ thèng NSNN, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn tµi chÝnh ®Ó chÝnh quyÒn xU chñ ®éng khai th¸c c¸c thÕ m¹nh vÒ ®Êt ®ai, ph¸t triÓn kinh tÕ, xU héi, x©y dùng n«ng th«n míi, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch xU héi, gi÷ g×n an ninh, trËt tù trªn ®Þa bµn. Trong hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ n−íc ta, ng©n s¸ch trung −¬ng chi phèi phÇn lín c¸c kho¶n thu vµ chi quan träng, cßn ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng chØ ®−îc giao nhiÖm vô ®¶m nhËn c¸c kho¶n thu vµ chi cã tÝnh chÊt ®Þa ph−¬ng. Quan hÖ gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch ®−îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c sau: 12 Ng©n s¸ch trung −¬ng vµ ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®−îc ph©n ®Þnh nguån thu vµ nhiÖm vô chi cô thÓ.Thùc hiÖn viÖc bæ sung tõ ng©n s¸ch cÊp trªn cho ng©n s¸ch cÊp d−íi ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng, ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a c¸c vïng, c¸c ®Þa ph−¬ng. Sè bæ sung nµy lµ kho¶n thu cña ng©n s¸ch cÊp d−íi.Tr−êng hîp c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc cÊp trªn uû quyÒn cho c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc cÊp d−íi thùc hiÖn nhiÖm vÞ chi thuéc chøc n¨ng cña m×nh, th× ph¶i chuyÓn kinh phÝ tõ ng©n s¸ch cÊp trªn cho ng©n s¸ch cÊp d−íi ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã.Ngoµi viÖc bæ sung nguån thu vµ uû quyÒn thùc hiÖn nhiÖm vô chi, kh«ng ®−îc dïng ng©n s¸ch cÊp nµy ®Ó chi cho nhiÖm vô cña ng©n s¸ch cÊp kh¸c trõ tr−êng hîp ®Æc biÖt theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. 13 Ch−¬ng II: ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc vµ thùc tr¹ng ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc ë viÖt nam I. Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ n−íc: 1. Sù cÇn thiÕt vµ t¸c dông: ChÕ ®é ph©n cÊp vµ qu¶n lý ng©n s¸ch ë n−íc ta ra ®êi tõ n¨m 1967, tíi nay ®U qua nhiÒu lÇn bæ sung, söa ®æi cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh nh»m gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò ph¸t sinh trong quan hÖ gi÷a ng©n s¸ch trung −¬ng vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp trong qu¶n lý NSNN. NSNN ®−îc ph©n cÊp qu¶n lý gi÷a ChÝnh phñ vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng lµ tÊt yÕu kh¸ch quan khi tæ chøc hÖ thèng NSNN gåm nhiÒu cÊp. §iÒu ®ã kh«ng chØ b¾t nguån tõ c¬ chÕ kinh tÕ mµ cßn tõ c¬ chÕ ph©n cÊp qu¶n lý vÒ hµnh chÝnh. Mçi cÊp chÝnh quyÒn ®Òu cã nhiÖm vô cÇn ®¶m b¶o b»ng nh÷ng nguån tµi chÝnh nhÊt ®Þnh mµ c¸c nhiÖm vô ®ã mçi cÊp ®Ò xuÊt vµ bè chÝ chi tiªu sÏ hiÖu qu¶ h¬n lµ cã sù ¸p ®Æt tõ trªn xuèng. MÆt kh¸c, xÐt vÒ yÕu tè lÞch sö vµ thùc tÕ hiÖn nay, trong khi §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®ang chèng t− t−ëng ®Þa ph−¬ng, côc bé … vÉn cÇn cã chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p nh»m khuyÕn khÝch chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ph¸t huy tÝnh ®éc lËp, tù chñ, tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña ®Þa ph−¬ng m×nh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, xU héi trªn ®Þa bµn. Cã mét sè kho¶n thu nh−: tiÒn cho thuª mÆt ®Êt, mÆt n−íc ®èi víi doanh nghiÖp, tiÒn cho thuª vµ tiÒn b¸n nhµ thuéc së h÷u Nhµ n−íc, lÖ phÝ tr−íc b¹, thuÕ m«n bµi,…giao cho ®Þa ph−¬ng qu¶n lý sÏ hiÖu qu¶ h¬n. Ph©n cÊp qu¶n lý NSNN lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó g¾n c¸c ho¹t ®éng cña NSNN víi cac ho¹t ®éng kinh tÕ, xU héi mét c¸ch cô thÓ vµ thùc sù nh»m tËp trung ®Êy ®ñ vµ kÞp thêi, ®óng chÝnh s¸ch, chÕ ®é c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia vµ ph©n phèi sö dông chóng c«ng b»ng, hîp lý, tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ cao, phôc vô c¸c môc tiªu, nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ, xU héi cña ®Êt n−íc. Ph©n cÊp qu¶n lý NSNN ®óng ®¾n vµ hîp lý kh«ng chØ ®¶m b¶o ph−¬ng tiÖn tµi chÝnh cho viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng cña c¸c cÊp chÝnh 14 quyÒn ng©n s¸ch tõ trung −¬ng ®Õn ®iah ph−¬ng mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy ®−îc c¸c lîi thÕ nhiÒu mÆt cña tõng vïng, tõng ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc. Nã cho phÐp qu¶n lý vµ kÕ ho¹ch ho¸ NSNN ®−îc tèt h¬n, ®iÒu chØnh mèi quan hÖ gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn còng nh− quan hÖ gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch ®−îc tèt h¬n ®Ó ph¸t huy vai trß lµ c«ng cô ®iÒu chØnh vÜ m« cña NSNN. §ång thêi, ph©n cÊp qu¶n lý NSNN cßn cã t¸c ®éng thóc ®Èy ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ, xU héi ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Tãm l¹i ph©n cÊp ng©n s¸ch ®óng ®¾n vµ hîp lý, tøc lµ viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a chÝnh quyÒn Nhµ n−íc trung −¬ng vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng trong viÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò ho¹t ®éng vµ ®iÒu hµnh NSNN ®óng ®¾n vµ hîp lý sÏ lµ mét gi¶i ph¸p quan träng trong qu¶n lý NSNN. 2. Kh¸i niÖm vµ c¸c nguyªn t¾c ph©n cÊp qu¶n lý NSNN. Ph©n cÊp qu¶n lý NSNN lµ viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn Nhµ n−íc vÒ vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh NSNN. §Ó chÕ ®é ph©n cÊp qu¶n lý mang l¹i kÕt qu¶ tèt cÇn ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau ®©y: Mét lµ: phï hîp víi ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ, xU héi cña ®Êt n−íc. Ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ, xU héi lµ tiÒn ®Ò, lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý NSNN. Qu¸n triÖt nguyªn t¾c nµy t¹o c¬ së cho viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn qua viÖc x¸c ®Þnh râ nguån thu, nhiÖm vô chi cña c¸c cÊp. Thùc chÊt cña nguyªn t¾c nµy lµ gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a nhiÖm vô vµ quyÒn lîi, quyÒn lîi ph¶i t−¬ng xøng víi nhiÖm vô ®−îc giao. MÆt kh¸c, nguyªn t¾c nµy cßn ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi trong ph©n cÊp qu¶n lý NSNN ë n−íc ta. Hai lµ: ng©n s¸ch trung −¬ng gi÷ vai trß chñ ®¹o, tËp trung c¸c nguån lùc c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c môc tiªu träng yÕu trªn ph¹m vi c¶ n−íc. C¬ së cña nguyªn t¾c nµy xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ quan träng cña Nhµ n−íc 15 trung −¬ng trong qu¶n lý kinh tÕ, xU héi cña c¶ n−íc mµ HiÕn ph¸p ®U quy ®Þnh vµ tõ tÝnh chÊt xU héi ho¸ cña nguån tµi chÝnh quèc gia. Nguyªn t¾c nµy ®−îc thÓ hiÖn: - Mäi chÝnh s¸ch, chÕ ®é qu¶n lý NSNN ®−îc ban hµnh thèng nhÊt vµ dùa chñ yÕu trªn c¬ së qu¶n lý ng©n s¸ch trung −¬ng. - Ng©n s¸ch trung −¬ng chi phèi vµ qu¶n lý c¸c kho¶n thu, chi lín trong nÒn kinh tÕ vµ trong xU héi. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ: c¸c kho¶n thu chñ yÕu cã tû träng lín ph¶i ®−îc tËp trung vµo ng©n s¸ch trung −¬ng, c¸c kho¶n chi cã t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, xU héi cña c¶ n−íc ph¶i do ng©n s¸ch trung −¬ng ®¶m nhiÖm. Ng©n s¸ch trung −¬ng chi phèi ho¹t ®éng cña ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng, ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng. Ba lµ: ph©n ®Þnh râ nhiÖm vô thu, chi gi÷a c¸c cÊp vµ æn ®Þnh tû lÖ phÇn tr¨m (%) ph©n chia c¸c kho¶n thu, sè bæ sung tõ ng©n s¸ch cÊp trªn cho ng©n s¸ch cÊp d−íi ®−îc cè ®Þnh tõ 3 ®Õn 5 n¨m. Hµng n¨m, chØ xem xÐt ®iÒu chØnh sè bæ sung mét phÇn khi cã tr−ît gi¸ vµ mét phÇn theo tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ. ChÕ ®é ph©n cÊp x¸c ®Þnh râ kho¶n nµo ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng ®−îc thu do ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng thu, kho¶n nµo ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng ph¶i chi do ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng chi. Kh«ng ®Ó tån t¹i t×nh tr¹ng nhËp nh»ng dÉn ®Õn t− t−ëng tr«ng chê, û lai hoÆc l¹m thu gi÷a ng©n s¸ch trung −¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng. Cã nh− vËy míi t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao tÝnh chñ ®éng cho c¸c ®Þa ph−¬ng trong bè trÝ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, xU héi. §ång thêi lµ ®iÒu kiÖn ®Ó x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ®Þa ph−¬ng vµ trung −¬ng trong qu¶n lý NSNN, tr¸nh co kÐo trong x©y dùng kÕ ho¹ch nh− tr−íc ®©y. Bèn lµ: ®¶m b¶o c«ng b»ng trong ph©n cÊp ng©n s¸ch. Ph©n cÊp ng©n s¸ch ph¶i c¨n cø vµo yªu cÇu c©n ®èi chung cña c¶ n−íc, cè g¾ng h¹n chÕ thÊp nhÊt sù chªnh lÖch vÒ v¨n ho¸, kinh tÕ, xU héi gi÷a c¸c vïng lUnh thæ. 16 3. Néi dung cña ph©n cÊp qu¶n lý NSNN. Dùa trªn cë qu¸n triÖt nh÷ng nguyªn t¾c trªn, néi dung cña ph©n cÊp qu¶n lý NSNN ®−îc quy ®Þnh râ trong ch−¬ng II vµ III cña luËt NSNN bao gåm: Néi dung thø nhÊt lµ ph©n cÊp c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õ qu¶n lý, ®iÒu hµnh NSNN tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng trong viÖc ban hµnh, tæ chøc thùc hiÖn vµ kiÓm tra, gi¸m s¸t vÒ chÕ ®é, chÝnh s¸ch. TiÕp theo lµ ph©n cÊp vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õ nhiÖm vô qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh NSNN trong viÖc ban hµnh hÖ thèng biÓu mÉu, chøng tõ vÒ tr×nh tù vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong x©y dùng dù to¸n ng©n s¸ch, quyÕt to¸n ng©n s¸ch vµ tæ chøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch NSNN. Cô thÓ: Quèc héi quyÕt ®Þnh tæng sè thu, tæng sè chi, møc béi chi vµ c¸c nguån bï ®¾p béi chi; ph©n tæ NSNN theo tõng lo¹i thu, tõng lÜnh vùc chi vµ theo c¬ cÊu gi÷a chi th−êng xuyªn vµ chi ®Çu t− ph¸t triÓn, chi tr¶ nî. Quèc héi giao cho Uû ban th−êng vô Quèc héi quyÕt ®Þnh ph−¬ng ¸n ph©n bæ ng©n s¸ch trung −¬ng cho tõng bé, ngµnh vµ møc bæ sung tõ ng©n s¸ch trung −¬ng cho tõng tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng. Nh− vËy, Quèc héi quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò then chèt nhÊt vÒ NSNN, ®¶m b¶o c¬ cÊu thu, chi NSNN hîp lý vµ c©n ®èi NSNN tÝch cùc, ®ång thêi gi¸m s¸t viÖc ph©n bæ ng©n s¸ch trung −¬ng vµ ng©n s¸ch cña c¸c ®Þa ph−¬ng. Uû ban th−êng vô Quèc héi cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nhiÖm vô cña Quèc héi giao vÒ quyÕt ®Þnh ph−¬ng ¸n ph©n bæ ng©n s¸ch trung −¬ng, gi¸m s¸t viÖc thi hµnh ph¸p luËt vÒ NSNN. ChÝnh phñ tr×nh Quèc héi, Uû ban th−êng vô quèc héi c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh vµ c¸c dù ¸n kh¸c vÒ NSNN; ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ NSNN; lËp vµ tr×nh Quèc héi dù to¸n vµ ph©n bæ NSNN, dù to¸n ®iÒu chØnh NSNN trong tr−êng hîp cÇn thiÕt; giao nhiÖm vô thu, chi ng©n s¸ch cho 17 tõng bé, ngµnh; thèng nhÊt qu¶n lý NSNN ®¶m b¶o sù phèi hîp ch¨th chÏ gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý ngµnh vµ ®Þa ph−¬ng trong viÖc thùc hiÖn NSNN; tæ chøc kiÓm tra viÖc thùc hiÖn NSNN; quy ®Þnh nguyªn t¾c, ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n sè bæ sung nguån thu tõ ng©n s¸ch cÊp trªn cho ng©n s¸ch cÊp d−íi; quy ®Þnh chÕ ®é qu¶n lý quü dù phßng NSNN vµ quü dù tr÷ tµi chÝnh; kiÓm tra nghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n vÒ dù to¸n vµ quyÕt to¸n NSNN; lËp vµ tr×nh Quèc héi quyÕt to¸n NSNN vµ quyÕt to¸n c¸c c«ng tr×nh c¬ b¶n cña Nhµ n−íc. Bé tµi chÝnh chuÈn bÞ c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh vµ c¸c dù ¸n kh¸c vÒ NSNN tr×nh chÝnh phñ; ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ NSNN theo thÈm quyÒn; chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ChÝnh phñ thùc hiÖn chøc n¨ng thèng nhÊt qu¶n lý NSNN; h−íng dÉn kiÓm tra c¸c bé, c¬ quan kh¸c ë trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng x©y dùng dù to¸n NSNN hµng n¨m; ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch t¨ng thu, tiÕt kiÖm chi NSNN; chñ tr× phèi hîp víi c¸c bé, ngµnh trong viÖc x©y dùng c¸c chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi NSNN; thanh tra, kiÓm tra tµi chÝnh víi tÊt c¶ c¸c tæ chøc, c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh, sù nghiÖp vµ c¸c ®èi t−îng kh¸c cã nghÜa vô nép ng©n s¸ch vµ xö dông ng©n s¸ch; qu¶n lý quü NSNN vµ c¸c quü kh¸c cña Nhµ n−íc; lËp quyÕt to¸n NSNN tr×nh ChÝnh phñ. Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t− cã nhiÖm vô tr×nh ChÝnh phñ dù ¸n kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, xU héi cña c¶ n−íc vµ c©n ®èi chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, trong ®ã cã c©n ®èi tµi chÝnh tiÒn tÖ, vèn ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch tµi chÝnh, ng©n s¸ch; phèi hîp víi bé tµi chÝnh lËp dù to¸n vµ ph−¬ng ¸n ph©n bæ NSNN trong lÜnh vùc phô tr¸ch; phèi hîp víi bé tµi chÝnh vµ c¸c bé ngµnh h÷u quan kiÓm tra ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña vèn ®Çu t− c¸c c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n. Ng©n hµng Nhµ n−íc cã nhiÖm vô phèi hîp víi bé tµi chÝmh trong viÖc lËp dù to¸n NSNN ®èi víi kÕ ho¹ch vµ ph−¬ng ¸n vay ®Ó bï ®¾p béi chi NSNN; t¹m øng cho NSNN ®Ó xö lý thiÕu hôt t¹m thêi quü NSNN theo quyÕt ®Þnh cña thñ t−íng ChÝnh phñ. 18 C¸c bé, ngµnh kh¸c cã nhiÖm vô phèi hîp víi bé tµi chÝnh, UBND cÊp tØnh ®Ó lËp, ph©n bæ, quyÕt to¸n NSNN theo ngµnh, lÜnh vùc phô tr¸ch ; kiÓm tra theo dâi t×nh h×nh thùc hiÖn ng©n s¸ch thuéc ngµnh, lÜnh vùc phô tr¸ch; b¸o c¸o t×nh h×nh thùc hiÖn vµ kÕt qu¶ sö dông ng©n s¸ch thuéc ngµnh, lÜnh vùc phô tr¸ch; phèi hîp víi bé tµi chÝnh x©y dung ®Þnh møc tiªu chuÈn chi NSNN thuéc ngµnh, lÜnh vùc phô tr¸ch. Héi ®ång nh©n d©n cã quyÒn quyÕt ®Þnh dù to¸n vµ ph©n bæ ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng, phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng; quyÕt ®Þnh c¸c chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p ®Ó triÓn khai thùc hiÖn ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng; quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh dù to¸n ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng trong thêi gian cÇn thiÕt; gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch ®U quyÕt ®Þnh. Riªng ®èi víi H§ND cÊp tØnh, ngoµi nh÷ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n nªu trªn cßn ®−îc quyÒn quyÕt ®Þnh thu, chi lÖ phÝ, phô thu vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp cña nh©n d©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Uû ban nh©n d©n lËp dù to¸n vµ ph−¬ng ¸n ph©n bæ ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng, dù to¸n ®iÒu chØnh NS§P trong tr−êng hîp cÇn thiÕt tr×nh H§ND cïng cÊp quyÕt ®Þnh vµ b¸o c¸o c¬ quan tµi chÝnh cÊp trªn trùc tiÕp. KiÓm tra nghÞ quyÕt cña H§ND cÊp d−íi vÒ dù to¸n ng©n s¸ch vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch. Tæ chøc thùc hiÖn NS§P vµ b¸o c¸o vÒ NSNN theo quy ®Þnh. Riªng ®èi víi cÊp tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, UBND cßn cã nhiÖm vô lËp vµ tr×nh H§ND quyÕt ®Þnh viÖc thu phÝ, lÖ phÝ, phô thu, huy ®éng vèn trong n−íc cho ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n thuéc ®Þa ph−¬ng qu¶n lý. Nh− vËy, luËt ®U quy ®Þnh t−¬ng ®èi râ rµng vÒ nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan, chÝnh quyÒn Nhµ n−íc trong lÜnh vùc NSNN. ®Æc biÖt ®èi víi H§ND vµ UBND c¸c cÊp ®U cã sù ®æi míi theo h−íng t¨ng tÝnh tù chñ, s¸ng t¹o cña ®Þa ph−¬ng trong viÖc ph¸t huy tiÒm n¨ng hiÖn cã, båi d−ìng vµ t¨ng thu cho ng©n s¸ch cÊp m×nh, tõ ®ã chñ ®éng bè trÝ chi tiªu hîp lý, cã hiÖu qu¶ theo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, xU héi cña ®Þa ph−¬ng, phï hîp víi quy ho¹ch tæng thÓ vµ chÕ ®é thu, chi thèng nhÊt cña Nhµ n−íc. §iÒu nµy c¬ b¶n còng phï hîp víi ph−¬ng h−íng ®æi míi chøc n¨ng, 19 nhiÖm vô cña H§ND vµ UBND ®−îc Quèc héi vµ ChÝnh phñ ®Ò ra trong kú héi nghÞ H§ND vµ UBND toµn quèc. VÒ c¸c kho¶n thu NSNN: Thu NSNN lµ sè tiÒn mµ nhµ n−íc huy ®éng vµo NSNN vµ kh«ng bÞ rµng buéc bëi tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ trùc tiÕp. PhÇn lín c¸c kho¶n thu nµy ®Òu mang tÝnh chÊt c−ìng bøc. Víi ®Æc ®iÓm ®ã, thu NSNN kh¸c víi c¸c nguån thu cña c¸c chñ thÓ kh¸c (doanh nghiÖp, t− nh©n…) v× nã g¾n víi quyÒn lùc cña nhµ n−íc. Theo ph©n lo¹i thèng kª cña liªn hiÖp quèc, thu NSNN gåm hai lo¹i: - C¸c kho¶n thu tõ thuÕ, trong ®ã chia ra thuÕ trùc thu vµ thuÕ gi¸n thu. - C¸c kho¶n thu ngoµi thuÕ nh− phÝ, lÖ phÝ vµ c¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n−íc vµ c¸c kho¶n chuyÓn giao vµo NSNN kh¸c. T¹i ViÖt nam, tr−íc ®©y, viÖc ph©n chia néi dung thu cña c¸c cÊp ng©n s¸ch dùa vµo c¬ së kinh tÕ cña chÝnh quyÒn tøc lµ nh÷ng tæ chøc kinh tÕ do trung −¬ng qu¶n lý th× nguån thu cña c¸c tæ chøc nµy tËp trung vµo ng©n s¸ch trung −¬ng, c¸c tá chøc kinh tÕ do ®Þa ph−¬ng qu¶n lý th× sÏ ghi thu vµo ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng. §iÒu nµy ®U dÉn ®Õn t×nh tr¹ng x©y dùng chång chÐo c¸c c¬ së kinh tÕ cña trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng, tranh giµnh nguån nguyªn vËt liÖu, thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm. MÆt kh¸c, nã kh«ng g¾n tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng trong viÖc quan t©m tíi nh÷ng tæ chøc kinh tÕ do trung −¬ng qu¶n lý ë ®Þa ph−¬ng. Do vËy, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng nh−îc ®iÓm trªn, chÕ ®é ph©n cÊp ®−îc ®iÒu chØnh theo h−íng thay ®æi tû lÖ ghi thu vµo ng©n s¸ch trung −¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng nh−ng do vÉn dùa trªn c¬ së cò nªn nguån thu vÉn kh«ng ®−îc ®¶m b¶o. HiÖn nay, theo luËt NSNN söa ®æi, viÖc ph©n chia néi dung thu NSNN kh«ng dùa vµo tÝnh chÊt së h÷u, tæ chøc cña c¬ së kinh tÕ mµ theo c¬ chÕ: 20 * Mçi cÊp ng©n s¸ch ®Òu cã c¸c kho¶n thu ®−îc h−ëng 100%. Nh− vËy, cã thÓ gióp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng chñ ®éng bè trÝ c©n ®èi ng©n s¸ch cÊp m×nh * C¸c kho¶n thu ®−îc ph©n chia theo tû lÖ ®iÒu tiÕt gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch. Tr−íc ®©y, tû lÖ ®iÒu tiÕt nµy ®−îc x¸c ®Þnh bëi c«ng thøc: X= [(Q- T): K]*100 Trong ®ã: X :lµ tû lÖ ®iÒu tiÕt c¸c kho¶n thu. T :lµ tæng sè chi theo nhiÖm vô ®−îc giao. Q :lµ tæng sè thu cè ®Þnh. K :lµ thuÕ doanh thu vµ thuÕ n«ng nghiÖp. C«ng thøc trªn bÞ ®¸nh gi¸ lµ thiÕu c¬ së khoa häc, kh«ng chÝnh x¸c vÒ mÆt to¸n häc vµ kinh tÕ dÉn ®Õn bÊt c«ng b»ng gi÷a nhiÒu ®Þa ph−¬ng, sè tØnh cã tû lÖ ®iÒu tiÕt tÝnh ra v−ît qu¸ 100% lµ qu¸ lín nªn ng©n s¸ch nhiÒu ®Þa ph−¬ng béi thu, trong khi ®ã ng©n s¸ch T¦ béi chi. HiÖn nay, luËt quy ®inh: * Tû lÖ phÇn tr¨m ph©n chia c¸c kho¶n thu gi÷a ng©n s¸ch trung −¬ng vµ ng©n s¸ch tõng tØnh do ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh vµ nã ®−îc ¸p dông chung ®èi víi tÊt c¶ c¸c kho¶n thu ®−îc ph©n chia vµ ®−îc x¸c ®Þnh riªng cho tõng tØnh. C¸c kho¶n thu ®−îc ph©n chia gåm: ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng kh«ng kÓ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng thu tõ hµng ho¸ nhËp khÈu vµ thu tõ ho¹t ®éng xæ sè kiÕn thiÕt. 21 ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp kh«ng kÓ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cña c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n toµn ngµnh vµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp thu tõ ho¹t ®éng xæ sè kiÕn thiÕt. ThuÕ thu nhËp ®èi víi ng−êi cã thu nhËp cao. ThuÕ chuyÓn thu nhËp ra n−íc ngoµi cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n n−íc ngoµi cã vèn ®Çu t− t¹i ViÖt nam Thu sö dông vèn ng©n s¸ch cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc kh«ng kÓ thu sö dông vèn ng©n s¸ch tõ ho¹t ®éng xæ sè kiÕn thiÕt. ViÖc x¸c ®Þnh tû lÖ phÇn tr¨m ph©n chia ®−îc thùc hiÖn nh− sau: Gäi: - Tæng sè chi ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng(kh«ng bao båm sè bæ sung) lµ A. - Tæng sè c¸c kho¶n thu ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng h−ëng 100% (kh«ng bao gåm sè bæ sung) lµ B. - Tæng sè c¸c kho¶n thu ph©n chia theo tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®−îc h−ëng lµ C. - Tæng sè c¸c kho¶n thu ®−îc ph©n chia gi÷a NST¦ vµ ng©n s¸ch tØnh lµ D. NÕu A-(B+C)< D th× tû lÖ phÇn tr¨m ph©n chia ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: Tû lÖ phÇn tr¨m = [(A-B)+C]: D * 100% NÕu A-(B+C) > D th× tû lÖ phÇn tr¨m chØ ®−îc tÝnh b»ng 100% vµ phÇn chªnh lÖch sÏ thùc hiÖn cÊp bæ sung. NÕu A-(B+C) =D th× tû lÖ phÇn tr¨m lµ 100% vµ tØnh tù c©n ®èi. * Tû lÖ phÇn tr¨m ph©n chia c¸c kho¶n thu gi÷a ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng do UBND tØnh quy ®Þnh. 22