Tài liệu Nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong luật tố tụng hình sự việt nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh đắk lắk)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VÕ THỊ KHÁNH HOÀI NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM QUYỀN BÀO CHỮA TRONG LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM (Trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT VÕ THỊ KHÁNH HOÀI NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM QUYỀN BÀO CHỮA TRONG LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM (Trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk) Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRỊNH QUỐC TOẢN HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn bảo đảm độ tin cậy, tính chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn đều được rút ra từ kết quả nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Võ Thị Khánh Hoài MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng, biểu đồ MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM QUYỀN BÀO CHỮA TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ ......... 2 1.1. Khái quát về nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự ........................................................................................ 2 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong TTHS........................................................................................... 2 1.1.2. Chủ thể của quyền bào chữa ................................................................ 2 1.1.3. Hình thức thực hiện quyền bào chữa ................................................... 2 1.1.4. Cơ sở của nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong TTHS .............. 2 1.1.5. Ý nghĩa của nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự ........................................ 2 1.2. Mối quan hệ giữa nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa với một số nguyên tắc khác của luật tố tụng hình sự và bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự ............................................ 2 1.2.1. Mối quan hệ giữa nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa với một số nguyên tắc khác của luật tố tụng hình sự......................................... 2 1.2.2. Mối quan hệ giữa nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa với việc bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự.................................. 2 1.3. Quá trình hình thành và phát triển của nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tam giữ, bị can, bị cáo ở Việt Nam ........ 2 1.3.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng Tháng Tám 1945 đến trước khi Bộ luật TTHS năm 1988 có hiệu lực thi hành ........................................... 2 1.3.2. Giai đoạn từ khi Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988 có hiệu lực thi hành đến năm 2003 ......................................................................... 2 1.3.3. Giai đoạn từ khi Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 có hiệu lực thi hành đến nay ................................................................................... 2 1.4. Quy định về bảo đảm quyền bào chữa trong pháp luật quốc tế......... 2 Chương 2: NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM QUYỀN BÀO CHỮA TRONG LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK.........2 2.1. Nội dung cơ bản của nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự .......................................................................... 2 2.1.1. Bảo đảm quyền tự bào chữa ................................................................. 2 2.1.2. Bảo đảm quyền nhờ người khác bào chữa ........................................... 2 2.1.3. Trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc bảo đảm cho người bị tạm giữ, bị can, bị cáo thực hiện quyền bào chữa của họ theo quy định của pháp luật ............................................. 2 2.2. Thực tiễn áp dụng nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk............................ 2 2.2.1. Đối với quyền tự bào chữa ................................................................... 2 2.2.2. Đối với quyền nhờ người khác bào chữa ............................................. 2 2.2.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong việc áp dụng nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo ............................................................................................. 2 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM QUYỀN BÀO CHỮA VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG NGUYÊN TẮC NÀY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK ................................................................................ 3 3.1. Sự cần thiết và phương hướng hoàn thiện các quy định pháp luật về nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự trước yêu cầu cải cách tư pháp................................... 3 3.1.1. Sự cần thiết hoàn thiện các quy định pháp luật về nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự ................................... 3 3.1.2. Phương hướng hoàn thiện các quy định pháp luật về nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự ................................... 3 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện quy định của luật tố tụng hình sự về nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa...................................... 3 3.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk................................................................................ 3 3.3.1. Về giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật ........................................ 3 3.3.2. Về nhận thức ........................................................................................ 3 3.3.3. Về tổ chức ............................................................................................ 3 3.3.4. Về cơ chế kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm về bảo đảm quyền bào chữa ............................................................................................... 3 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 3 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 3 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự HĐXX : Hội đồng xét xử TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao THTT : Tiến hành tố tụng TTHS : Tố tụng hình sự XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Số hiệu bảng, biểu đồ Tên bảng, biểu đồ Trang Tình hình thụ lý, giải quyết án hình sự của Tòa án Bảng 2.1: nhân dân hai cấp tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn từ 68 năm 2009 đến năm 2013 Số lượng vụ án hình sự của Tòa án hai cấp tỉnh Đắk Bảng 2.2: Lắk bị hủy, sửa do lỗi chủ quan của Thẩm phán 69 trong giai đoạn 2009 - 2013 Tình hình thụ lý, giải quyết án hình sự sơ thẩm của Bảng 2.3: Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Đắk Lắk trong giai 71 đoạn từ năm 2009 đến năm 2013 Số liệu các vụ án hình sự luật sư thuộc Đoàn luật sư Bảng 2.4: tỉnh tham gia bào chữa trong giai đoạn từ năm 2009 72 đến năm 2013 Số luật sư, tổ chức hành nghề luật sư thuộc Đoàn Bảng 2.5: luật sư tỉnh Đắk Lắk giai đoạn từ năm 2009 đến 2 năm 2013 Số vụ án có luật sư tham gia bào chữa và số vụ án Biểu 2.1. Tòa án hai cấp tỉnh Đắk Lắk đã thụ lý, giải quyết giai đoạn 2009 – 2013 2 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quyền bào chữa là một trong những nội dung cơ bản của quyền được xét xử công bằng - một lĩnh vực cơ bản của quyền con người trong tố tụng hình sự; việc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự có vai trò quan trọng, góp phần bảo đảm quyền con người, một tiêu chí cơ bản trong tiến trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nhiều văn kiện của Đảng và nhà nước ta đã khẳng định tầm quan trọng của quyền bào chữa trong hoạt động tố tụng trong công cuộc cải cách tư pháp như: Nghị quyết số 08/NQ-TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới xác định: Việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của kiểm sát viên, người bào chữa, bị cáo, nhân chứng, nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi ích hợp pháp. Các cơ quan tư pháp có trách nhiệm tạo điều kiện để luật sư tham gia vào quá trình tố tụng: tham gia hỏi cung bị can, nghiên cứu hồ sơ vụ án, tranh luận dân chủ tại phiên tòa [1]; Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” khẳng định “nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp” [3]. Nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự là nguyên tắc Hiến định, được ghi nhận tại tất cả các bản Hiến pháp của Việt Nam. Việc ghi nhận, thực hiện nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong tố tụng hình sự đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của 1 người bị tạm giữ, bị can, bị cáo đồng thời giúp các cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết vụ án hình sự đúng đắn, khách quan, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người không có tội; góp phần nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. Tuy nhiên, thực tiễn thực hiện nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong thời gian qua đã bộc lộ nhiều hạn chế do nhiều nguyên nhân như: các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về bảo đảm quyền bào chữa còn vướng mắc, bất cập; nhận thức của người tiến hành tố tụng, người bào chữa và bản thân người bị tạm giữ, bị can, bị cáo về quyền bào chữa chưa đầy đủ đã ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả công tác điều tra, truy tố, xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng. Dẫn đến còn tình trạng oan, sai, bỏ lọt tội phạm, xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của nhà nước, xã hội và công dân. Là một tỉnh nằm ở vị trí trung tâm khu vực Tây Nguyên, có diện tích tự nhiên rộng (trên 13.125 km2), địa hình đồi núi phức tạp; nhiều dân tộc cùng chung sống (47 dân tộc, trong đó người dân tộc thiểu số chiếm hơn 33%); trình độ dân trí thấp, tình hình kinh tế, xã hội còn nhiều khó khăn; nhận thức của người dân về quyền bào chữa trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự còn nhiều hạn chế. Theo thống kê của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk thì từ năm 2009 đến năm 2013, chỉ có 792 vụ án hình sự có sự tham gia của người bào chữa trên tổng số 7.570 vụ án mà Tòa án hai cấp tỉnh Đắk Lắk thụ lý để giải quyết theo trình tự sơ thẩm, chiếm tỷ lệ tương đối thấp 10,46%. Do đó việc tiếp tục nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ thêm về mặt lý luận các quy định về bảo đảm quyền bào chữa trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng để đề ra các giải pháp nhằm hoàn thiện, nâng cao hiệu quả thực hiện nguyên tắc đóng vai trò rất quan trọng trước yêu cầu cải cách tư pháp, góp phần trong công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã 2 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Chính trị (2002), Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002“Về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”, Hà Nội. 2. Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005“Về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020”, Hà Nội. 3. Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 “Về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”, Hà Nội. 4. Bộ công an (2011), Thông tư số 70/2011/TT-BCA ngày 10/10/2011 Quy định chi tiết thi hành các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự liên quan đến việc bảo đảm quyền bào chữa trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, Hà Nội. 5. Bộ Tư pháp (2009), Báo cáo kết quả điều tra, khảo sát về tổ chức và hoạt động tham gia tố tụng của luật sư, Hà Nội. 6. Lê Cảm (2006), “Các nguyên tắc cơ bản của cải cách tư pháp trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam”, Tạp chí Tòa án nhân dân, (01), tr.11-18. 7. Nguyễn Ngọc Chí chủ biên (2013), Giáo trình Luật Tố tụng hình sự Việt Nam, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 8. Chủ tịch Chính phủ nước Việt Nam dân chủ cộng hòa (1946), Sắc lệnh số 13 ngày 24/01/1946, Hà Nội. 9. Chủ tịch Chính phủ nước Việt Nam dân chủ cộng hòa (1946), Sắc lệnh số 51 ngày 17/4/1946, Hà Nội. 10. Chủ tịch lâm thời Việt Nam dân chủ cộng hòa (1945), Sắc lệnh số 33c ngày 13/9/1945, Hà Nội. 11. Hà Hùng Cường (2013), Hiến pháp năm 2013 tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho việc đẩy mạnh cải cách tư pháp theo Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. 3 12. Đại hội đồng Liên hợp quốc (1950), Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền, ngày 10/12/1948, Hà Nội. 13. Đại hội đồng Liên hợp quốc (1966), Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị, ngày 16/12/1966, Hà Nội 14. Đoàn luật sư tỉnh Đắk Lắk (2008-2013), Báo cáo tổng kết công tác nhiệm kỳ VI (2008-2013) và phương hướng công tác nhiệm kỳ VII (20132018), Đắk Lắk. 15. Đoàn luật sư tỉnh Đắk Lắk (2014), Báo cáo tại Đại hội Đoàn luật sư tỉnh Đắk Lắk lần thứ VII, Đắk Lắk. 16. Phạm Hồng Hải (1999), Bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, tr 29-30, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 17. Phạm Hồng Hải (2006), Những điểm mới về trách nhiệm, nghĩa vụ của người bào chữa trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, Kỷ yếu Hội thảo Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ “Bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự Việt Nam”, thành phố Hồ Chí Minh. 18. Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (2004), Nghị quyết số 03/2004/NQ-HĐTP ngày 02/10/2004 hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ nhất “những quy định chung” của Bộ luật tố tụng năm 2003, Hà Nội. 19. Nguyễn Thái Phúc (2007), “Sự tham gia bắt buộc của người bào chữa trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Khoa học pháp lý, (4), tr.41. 20. Nguyễn Thái Phúc (2009), Bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (báo cáo cơ sở). 21. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1946, 1959, 1980, 1992, 2013), Hiến pháp, Hà Nội. 22. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1998, 2003), Bộ luật tố tụng hình sự, Hà Nội. 23. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2002), Luật Tổ chức toà án nhân dân năm 1960, Hà Nội. 4 24. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2012), Luật Trợ giúp pháp lý, Hà Nội. 25. Lương Thị Mỹ Quỳnh (2013), Quyền có người bào chữa trong tố tụng hình sự Việt Nam, Đức và Hoa Kỳ, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 26. Hoàng Thị Minh Sơn và nhóm tác giả (2009), Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự nhằm nâng cao hiệu quả xét xử theo tinh thần cải cách tư pháp, đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường Đại học luật Hà Nội, Hà Nội. 27. Hoàng Thị Sơn (2000), “Về khái niệm quyền bào chữa và việc bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo”, Tạp chí Luật học, (05). 28. Hoàng Thị Sơn (2002), “Thực trạng thực hiện nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo”, Tạp chí Luật học, (6). 29. Lê Hồng Sơn (2002), “Vấn đề thực hiện quyền của người bào chữa trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, (5), tr. 21. 30. Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk (2009-2013), Báo cáo tổng kết công tác của Tòa án nhân dân hai cấp, Đắk Lắk. 31. Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk (2013), Báo cáo tổng kết công tác năm 2013 và triển khai nhiệm vụ trọng tâm công tác năm 2014 của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Đắk Lắk; Báo cáo kết quả công tác cải cách tư pháp năm 2013 và phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2014, Đắk Lắk. 32. Tòa án nhân dân tối cao (1976), Tập hệ thống hóa luật lệ về tố tụng hình sự, tr.38-39, Hà Nội. 33. Tòa án nhân dân tối cao (2009-2013), Báo cáo tổng kết công tác của Tòa án nhân dân, Hà Nội. 34. Bùi Bảo Trâm (2008), Nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo”, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 35. Nguyễn Văn Tuân (2000), “Luật sư và vấn đề đạo đức nghề nghiệp”, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, (8). 5 36. Viện Khoa học pháp lý thuộc Bộ Tư pháp (2006), Từ điển luật học, tr.33, Nxb Tư pháp, Hà Nội. 37. Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk (2013), Báo cáo số 608/BC-VKS-VP tổng kết 08 năm thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị; Báo cáo kết quả công tác cải cách tư pháp năm 2013 và phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2014. 38. Vụ công tác lập pháp, Viện Khoa học kiểm sát (2003), Những sửa đổi cơ bản của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, tr.29, Nxb Tư pháp, Hà Nội. Trang Web 39. http://hocvientuphap.edu.vn/desktops/news/download.aspx?id=345. 40. http://hr.law.vnu.edu.vn/cac_cong_uoc_chinh_ve_nhan_quyen?page=3& order=field_shortname_value&sort=asc. 41. http://tks.edu.vn/law/detail/1028_0_Bo-luat-to-tung-hinh-su-Lien-BangNga.html. 42. http://web.cema.gov.vn/modules.php?name=News&op=detailsnews&mi d=5821#ixzz3NRRoPUB6 43. http://www.crights.org.vn/home.asp?id=107&langid=1 44. http://www.crights.org.vn/home.asp?id=85&langid=1. 45. http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/PrintStory.aspx?distribution=28 158&print=true. 6 VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ !