Tài liệu Nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của tòa án theo pháp luật tố tụng dân sự việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐẶNG ĐẠI TÌNH NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM HIỆU LỰC CỦA BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM Chuyên ngành: LUẬT DÂN SỰ Mã số: 60 38 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS Lê Thu Hà HÀ NỘI - 2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác, các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy, tôi viết lời cam đoan này đề nghị Khoa luật xem xét để tôi có thể bảo vệ luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN ĐẶNG ĐẠI TÌNH MỤC LỤC Trang bìa phụ Lời cam đoan Mục lục Bảng viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài .......................................................................... 3 3. Mục tiêu tổng quát và mục tiêu cụ thể của nghiên cứu đề tài ....................... 4 4. Tính mới và những đóng góp của luận văn................................................... 4 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài ....................................................... 5 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................ 5 7. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 5 NỘI DUNG....................................................................................................... 7 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM HIỆU LỰC CỦA BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN........ 7 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án .......................................................... 7 1.1.1. Khái niệm Nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án ............................................................................................ 7 1.1.2. Ý nghĩa của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án .......................................................................................... 11 1.2. Mối quan hệ của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án với các nguyên tắc khác trong thi hành án dân sự.................................................................................. 14 1.2.1. Mối quan hệ của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án với nguyên tắc bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong thi hành án dân sự .................................................................................... 14 1.2.2. Mối quan hệ của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án với nguyên tắc bảo đảm quyền yêu cầu thi hành án dân sự .................................................................................................. 15 1.2.3. Mối quan hệ của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án với nguyên tắc trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong thi hành án dân sự ..................................................................... 18 1.2.4. Mối quan hệ của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án với nguyên tắc trách nhiệm phối hợp của cơ quan, tổ chức, cá nhân với cơ quan thi hành án dân sự, Chấp hành viên trong thi hành án dân sự .................................................... 20 1.3. Vai trò của Tòa án và Cơ quan thi hành án trong việc thực thi nguyên tắc bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án ......... 22 1.4. Vị trí của đương sự trong quá trình thực thi nguyên tắc bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án ......................................... 24 Kết luận chương 1 ......................................................................................... 25 Chương 2: NỘI DUNG CỦA NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM HIỆU LỰC CỦA BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN ................... 27 2.1. Bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức và mọi công dân tôn trọng ....................................... 27 2.2. Cá nhân, cơ quan, tổ chức có nghĩa vụ chấp hành bản án, quyết định của Tòa án phải nghiêm chỉnh chấp hành .................. 33 2.3. Cá nhân, tổ chức được giao nhiệm vụ thi hành bản án, quyết định phải nghiêm chỉnh thi hành và chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ đó ........................................ 37 2.4. Vai trò, trách nhiệm của Tòa án trong thực hiện nguyên tắc bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án ......................... 51 Kết luận chương 2 ......................................................................................... 55 Chương 3: THỰC TIỄN THỰC HIỆN NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM HIỆU LỰC CỦA BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................... 57 3.1. Thực tiễn thực hiện nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án...................................................................... 57 3.1.1. Khái quát chung về việc thực hiện nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án ..................................................... 57 3.1.2. Những vướng mắc, bất cập trong việc thực hiện nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án ............................... 58 3.2. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án ............ 69 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật ........................................................... 70 3.2.2. Các giải pháp về thực hiện pháp luật ................................................. 75 3.2.3. Giải pháp về nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ ............................. 78 3.2.4. Giải pháp về tăng cường ý thức pháp luật và sự tuân thủ pháp luật trong nhân dân ............................................................................. 79 Kết luận chương 3 ......................................................................................... 81 KẾT LUẬN .................................................................................................... 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 84 BẢNG VIẾT TẮT HCM Hồ Chí Minh TAND Toà án nhân dân TANDTC Toà án nhân dân tối cao THA Thi hành án TP Thành phố UBND Ủy ban nhân dân VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao XHCN Xã hội chủ nghĩa MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xét xử và thi hành án là hai mặt của một quá trình thống nhất, thể hiện quyền lực Nhà nước. Việc xét xử chỉ có ý nghĩa khi bản án, quyết định của Tòa án được thi hành đúng trên thực tế. Vì vậy, đảm bảo hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án được pháp luật quy định là một nguyên tắc cơ bản của Luật Tố tụng Dân sự. Thực hiện đúng nguyên tắc này không những đảm bảo cho bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực thực sự trên thực tế mà còn bảo đảm cho nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa được thực hiện, bảo vệ được quyền, lợi ích chính đáng của Nhà nước, tập thể và nhân dân, tác động trực tiếp đến lòng tin của nhân dân đối với pháp luật. Bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án là làm cho những phán quyết của Tòa án được thi hành trên thực tế lúc đó quyền lực Nhà nước mới thực sự được đảm bảo thực hiện nghiêm túc, triệt để. Thời gian qua, cùng với những thành tựu đạt được trong công cuộc cải cách tư pháp thì việc tổ chức thi hành các bản án, quyết định của Tòa án ở nước ta cũng đã có nhiều tiến bộ. Hầu hết các bản án, quyết định của Tòa án đã được các tổ chức, cá nhân tôn trọng và thực hiện nghiêm túc. Tuy nhiên, bên cạnh đó do nhiều nguyên nhân khác nhau mà vẫn còn nhiều bản án, quyết định dân sự của Tòa án mặc dù đã có hiệu lực pháp luật nhưng vẫn chưa được thực hiện một cách nghiêm túc, triệt để gây thiệt hại cho đương sự và bất bình trong nhân dân, ảnh hưởng đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và niềm tin của nhân dân đối với pháp chế xã hội chủ nghĩa. Thực tiễn thi hành các bản án, quyết định dân sự thời gian qua cho thấy có nhiều bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật nhưng khi thi hành án lại gặp những khó khăn, vướng mắc, vẫn còn tình trạng các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật nhưng chưa được nghiêm 1 chỉnh thi hành, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với các cơ quan bảo vệ pháp luật. Tồn tại lớn nhất là tình trạng án "tồn đọng" kéo dài, với số lượng lớn ngày càng tăng, song chưa có biện pháp hữu hiệu để giải quyết. Đây là vấn đề rất bức xúc đặt ra trong công tác thi hành các bản án, quyết định dân sự hiện nay. Thực trạng này, một phần xuất phát từ ý thức tuân thủ pháp luật của một số bộ phận nhân dân nói chung và một số cơ quan, tổ chức và cá nhân, đặc biệt là các đối tượng thuộc diện phải thi hành án còn chưa cao; chưa có sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa các cơ quan bảo vệ pháp luật, cũng như cơ quan hữu quan trong quá trình thi hành án; cơ sở pháp lý về tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự chưa được hoàn thiện, hệ thống các văn bản pháp lý về thi hành án dân sự còn thiếu đồng bộ, chồng chéo, chậm được bổ sung, sửa đổi kịp thời; cơ chế quản lý và việc tổ chức thực hiện pháp luật thi hành án hiện nay có mặt còn chưa hợp lý gây cản trở và làm giảm hiệu quả công tác thi hành án nói chung và thi hành bản án, quyết định dân sự nói riêng. Vì vậy, bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án, đặc biệt trong điều kiện chúng ta đang xây dựng Nhà nước Pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân là điều hết sức quan trọng. Hiến pháp 1992 khẳng định: "Các bản án và quyết định của Tòa án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng; những người và đơn vị hữu quan nghiêm chỉnh chấp hành" [28]. Vậy, làm sao để mọi quyết định, bản án của Tòa án đều được thực hiện một cách nghiêm túc, kịp thời, đúng pháp luật. Thực hiện đúng nguyên tắc “Bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án” ? Đó là lý do tôi chọn đề tài “Nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án theo pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam” làm Luận văn thạc sĩ Luật học, chuyên ngành Luật Dân sự. 2 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Thi hành các bản án, quyết định dân sự của Tòa án là một lĩnh vực bức xúc nhạy cảm thu hút nhiều chuyên gia, học giả, các nhà khoa học nghiên cứu. Những năm qua, đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu một số vấn đề có liên quan đến việc thực hiện nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án theo quy định của pháp luật Tố tụng Dân sự như: Đề tài "Thi hành án dân sự, thực trạng và hướng hoàn thiện của Dự án VIE/98/001" do Bộ Tư pháp chủ trì đã đề cập đến thực trạng của công tác thi hành án dân sự của nước ta, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự; Luận án tiến sĩ luật học "Hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay" của tác giả Nguyễn Thanh Thủy đã làm rõ cơ sở lý luận cho việc hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự, đề xuất các quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Luận văn thạc sĩ Luật học "Đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự ở Việt Nam" của tác giả Nguyễn Quang Thái trên cơ sở phân tích thực trạng tổ chức và hoạt động của thi hành án dân sự, tác giả đã đề xuất các giải pháp nhằm đổi mới và nâng cao hoạt động thi hành án dân sự ở nước ta; Viện Nghiên cứu Khoa học Pháp lý - Bộ Tư pháp phối hợp với Sở Tư pháp Thành phố Hồ Chí Minh đã có đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ: "Những cơ sở lý luận và thực tiễn về chế định Thừa phát lại", mã số 95-98-114/ĐT; Cục Quản lý Thi hành án dân sự - Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ "Mô hình quản lý thống nhất công tác thi hành án", mã số: 96-98-027/ĐT; Bộ Tư pháp chủ trì đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước "Luận cứ khoa học của việc đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án ở Việt Nam trong giai đoạn mới"… Ngoài ra giáo trình “Luật tố tụng dân sự” của trường Đại học luật Hà Nội, công trình nghiên cứu 3 “Một số vấn đề về hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự Việt Nam” của Tiến sĩ Lê Thu Hà; Giáo trình “Luật Thi hành án dân sự Việt Nam” của Trường Đại học Luật Hà Nội và các trường Đại học có chuyên ngành luật và nhiều bài viết liên quan đến thi hành án dân sự được đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, Tạp chí Luật học, Bản tin Thi hành án dân sự… ở những góc độ, khía cạnh khác nhau các tác giả đã đề cập đến những vấn đề liên quan đến việc thực hiện nguyên tắc đảm bảo hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án theo quy định pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam. 3. Mục tiêu tổng quát và mục tiêu cụ thể của nghiên cứu đề tài 3.1. Mục tiêu tổng quát Mục tiêu tổng quát của việc nghiên cứu đề tài là tìm ra các luận cứ khoa học và thực tiễn từ đó đưa ra các giải pháp nhằm thực hiện tốt nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án. Để đạt được mục tiêu lớn đó cần phải thực hiện các mục tiêu cụ thể sau: 3.2. Mục tiêu cụ thể - Làm rõ những vấn đề lý luận về nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án như khái niệm, ý nghĩa của nguyên tắc và mối quan hệ của nguyên tắc này với các nguyên tắc của Luật Thi hành án dân sự. - Làm rõ những nội dung các quy định của pháp luật về nguyên tắc bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Toà án và thực tiễn thực hiện. - Tìm ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án. 4. Tính mới và những đóng góp của luận văn - Xây dựng khái niệm, làm rõ ý nghĩa của nguyên tắc đảm bảo hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án. - Đánh giá đúng được thực trạng các quy định của pháp luật về nguyên tắc đảm bảo hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án và thực tiễn thực hiện chúng trên thực tế. 4 - Đưa ra được những giải pháp trước mắt và lâu dài nhằm nâng cao hiệu quả nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài Đối tượng nghiên cứu đề tài là những vấn đề lý luận về nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án, các quy định của pháp luật về nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án và thực tiễn thực hiện nguyên tắc này trong việc tổ chức thi hành án dân sự. Việc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định đặt ra đối với cả thi hành án hình sự, dân sự và hành chính nên đề tài có phạm vi nghiên cứu rộng. Trong giới hạn nghiên cứu của đề tài làm luận văn thạc sĩ Luật học, việc nghiên cứu chỉ tập trung vào những vấn đề cơ bản của nguyên tắc trong bảo đảm thi hành bản án, quyết định dân sự của Toà án như khái niệm, ý nghĩa của nguyên tắc, mối quan hệ của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án với các nguyên tắc khác trong Luật Thi hành án dân sự và các nội dung cơ bản của nguyên tắc; nội dung các quy định của pháp luật hiện hành về nguyên tắc và thực tiễn thi hành trong thời gian qua, từ đó đề xuất những kiến nghị để thực hiện tốt nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án. 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Đề tài luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa Mác - Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về Nhà nước và pháp luật. Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học như phân tích, so sánh, tổng hợp v.v... 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: 5 Chương 1: Một số vấn đề lý luận về nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án. Chương 2: Nội dung các quy định của pháp luật về nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án. Chương 3: Thực tiễn thực hiện nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án và kiến nghị. 6 NỘI DUNG Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM HIỆU LỰC CỦA BẢN ÁN, QUYẾT ĐỊNH CỦA TÒA ÁN 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án 1.1.1. Khái niệm Nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án Theo Từ điển Tiếng Việt thì nguyên tắc được hiểu theo nghĩa chung là “điều cơ bản định ra, nhất thiết phải tuân theo trong một loạt việc làm” [39]. Do vậy bất kỳ hoạt động có mục đích nào muốn đạt được kết quả đòi hỏi những người tham gia hoạt động phải xác định được các nguyên tắc hoạt động và tuân thủ triệt để theo những nguyên tắc đó. Nguyên tắc là phạm trù vừa mang tính khách quan vừa mang tính chủ quan. Nguyên tắc bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án là những tư tưởng, quan điểm cơ bản đóng vai trò chỉ đạo định hướng cho việc xây dựng và tổ chức thực hiện nghiêm túc, đầy đủ, kịp thời các bản án quyết định của Tòa án. Nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức thực hiện quyền lực của Nhà nước nên đã được quy định trong nhiều văn bản pháp luật Nhà nước. Hiến pháp năm 1980, Điều 137 quy định “Các bản án và quyết định của Tòa án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan Nhà nước, các tổ chức xã hội và mọi công dân tôn trọng, những người và đơn vị hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành”. Sau đó được cụ thể hóa tại Điều 13 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 1981 “Những bản án và quyết định đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan Nhà nước, các tổ chức xã hội và mọi công dân tôn trọng. Trong phạm vi chức năng của mình, các cơ 7 quan Công an, các trại giam, các Chấp hành viên và các cơ quan hữu quan khác phải nghiêm chỉnh chấp hành những bản án, những quyết định của Toà án nhân dân, và chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thi hành nhiệm vụ đó”; Điều 10 Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế “Bản án, quyết định về vụ án kinh tế của Toà án đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và mọi người tôn trọng; cá nhân, cơ quan, tổ chức có nghĩa vụ chấp hành bản án, quyết định của Toà án phải nghiêm chỉnh chấp hành”; Điều 9 Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động “Bản án, quyết định về vụ án lao động của Toà án đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng; người lao động, tập thể lao động, người sử dụng lao động và các cơ quan, tổ chức, đơn vị có nghĩa vụ chấp hành bản án, quyết định của Toà án phải nghiêm chỉnh chấp hành”. Hiện nay nguyên tắc này được quy định tại Điều 136 Hiến pháp năm 1992 “Các bản án và quyết định của Toà án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng; những người và đơn vị hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành” và tại Điều 19 Bộ Luật Tố tụng Dân sự quy định những đề cơ bản của nguyên tắc, tạo cơ sở pháp lý cho việc thi hành các bản án, quyết định của Tòa án “Bản án, quyết định của Toà án đã có hiệu lực pháp luật phải được thi hành và phải được mọi công dân, cơ quan, tổ chức tôn trọng. Cá nhân, cơ quan, tổ chức có nghĩa vụ chấp hành bản án, quyết định của Toà án phải nghiêm chỉnh chấp hành. Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Toà án nhân dân và các cơ quan, tổ chức được giao nhiệm vụ thi hành bản án, quyết định của Toà án phải nghiêm chỉnh thi hành và chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ đó”. 8 Việc thi hành nghiêm chỉnh và triệt để các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án là một tất yếu khách quan trong hoạt động tư pháp của bất kì Nhà nước nào. Bản án, quyết định của Tòa án là sự phán xét nhân danh Nhà nước, mang tính quyền lực Nhà nước và phải được đảm bảo thực hiện bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước. Nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định biểu hiện tính pháp chế xã hội chủ nghĩa. Thực hiện nguyên tắc này không những làm cho bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực được thi hành trên thực tế mà còn bảo đảm cho nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa được thực hiện. Điều 4 Luật Thi hành án dân sự quy định “Bản án, quyết định quy định tại Điều 2 của Luật này phải được cơ quan, tổ chức và mọi công dân tôn trọng. Cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan trong phạm vi trách nhiệm của mình chấp hành nghiêm chỉnh bản án, quyết định và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thi hành án” Nội dung của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định yêu cầu: - Khi giải quyết vụ việc dân sự Toà án phải quyết định áp dụng các biện pháp cần thiết theo quy định của pháp luật để bảo đảm cho việc thi hành án, phải tuyên bản án, quyết định đầy đủ, rõ ràng, chính xác tạo thuận lợi cho việc thi hành án. - Bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật phải được đưa ra thi hành. Trong trường hợp người có nghĩa vụ chấp hành hành bản án, quyết định mà không tự nguyện thi hành thì phải áp dụng các biện pháp cưỡng chế cần thiết buộc họ thực hiện. - Tòa án, cơ quan, tổ chức, được giao nhiệm vụ thi hành bản án, quyết định phải thực hiện nghiêm túc, đầy đủ, đúng nhiệm vụ, quyền hạn của mình và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ đó. - Mọi cơ quan, tổ chức và cá nhân phải tôn trọng bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật. Các cơ quan, tổ chức và cá nhân không được can thiệp trái pháp luật vào quá trình thi hành các bản án, quyết định của Tòa án; không 9 được cản trở, gây khó khăn cho cơ quan thi hành án dân sự và Chấp hành viên trong việc tổ chức thi hành án dân sự. - Đối với những người có hành vi trái pháp luật như cố tình không chấp hành án, cản trở, can thiệp trái pháp luật vào quá trình thi hành án dân sự v.v. thì tuỳ theo mức độ vi phạm mà có thể bị xử lí theo quy định của pháp luật. Hình thức xử lí có thể là kỉ luật, xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Nguyên tắc “Bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án” yêu cầu: Nội dung của các bản án, quyết định phải được thi hành một cách nghiêm túc, đầy đủ, kịp thời. Khi phát hiện thấy những sai sót hoặc chưa rõ ràng trong bản án, quyết định của Tòa án, những chủ thể tham gia hoạt động thi hành án chỉ có quyền khiếu nại, yêu cầu Tòa án có thẩm quyền xem xét, quyết định. Mặt khác, khi bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật được đưa ra thi hành thì cơ quan Tòa án, Thi hành án hoặc bất cứ một cơ quan nào khác cũng đều phải tôn trọng và chấp hành nghiêm túc các nội dung Tòa án tuyên, không có quyền sửa đổi, bổ sung nội dung của vụ án, quyết định đó. Tòa án nơi đã đưa ra bản án, quyết định được đưa ra thi hành chỉ có quyền giải thích những điều mà cơ quan thi hành án và Chấp hành viên yêu cầu, không được sửa đổi, bổ sung những nội dung đã tuyên, nếu có sai sót thì phải được xét xử lại theo trình tự khác do pháp luật quy định. Khi bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật được đưa ra thi hành thì tất cả các đương sự, các cơ quan Nhà nước, các tổ chức xã hội hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành không cho phép bất kì một sự cản trở, chống đối, can thiệp trái pháp luật nào đối với việc thi hành các bản án, quyết định đó nếu không sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật. Việc đảm bảo chấp hành nghiêm chỉnh bản án, quyết định của Tòa án được đưa ra thi hành là đảm bảo sự tôn trọng pháp luật, hiệu lực của Nhà 10 nước, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Từ những phân tích ở trên có thể rút ra khái niệm: Nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức thực hiện quyền lực của Nhà nước, yêu cầu các bản án, quyết định của Toà án đã có hiệu lực pháp luật phải được mọi công dân, cơ quan, tổ chức tôn trọng và chấp hành nghiêm túc, đầy đủ, kịp thời. Cá nhân, cơ quan, tổ chức có nghĩa vụ chấp hành bản án, quyết định của Toà án phải nghiêm chỉnh chấp hành. Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Toà án nhân dân và các cơ quan, tổ chức được giao nhiệm vụ thi hành bản án, quyết định của Toà án phải nghiêm chỉnh thi hành và chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ đó. 1.1.2. Ý nghĩa của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án Bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án nhằm làm cho các bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật được thi hành trên thực tế và có ý nghĩa hết sức quan trọng: Thứ nhất, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và công dân. Trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Nhà nước tôn trọng và bảo đảm thực hiện các quyền và lợi ích hợp pháp của mọi cơ quan, tổ chức và công dân. Yêu cầu của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án là khi giải quyết vụ việc dân sự Toà án phải quyết định áp dụng các biện pháp cần thiết theo quy định của pháp luật để bảo đảm cho việc thi hành án, phải tuyên bản án, quyết định đầy đủ, rõ ràng, chính xác tạo thuận lợi cho việc thi hành án; bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật phải được đưa ra thi hành, nếu người có nghĩa vụ chấp hành hành bản án, quyết 11 định mà không tự nguyện thi hành thì sẽ bị áp dụng các biện pháp cưỡng chế nhằm buộc họ phải thực hiện nghĩa vụ đối với người được thi hành án; các cơ quan, tổ chức, được giao nhiệm vụ thi hành bản án, quyết định phải thực hiện nghiêm túc, đầy đủ, đúng nhiệm vụ, quyền hạn của mình và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ đó. Việc thực hiện tốt những nội dung trên đây sẽ bảo đảm cho quyền, lợi ích chính đáng của Nhà nước và công dân được thi hành trên thực tế. Vì vậy việc thực hiện tốt nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc bảo đảm lợi ích của Nhà nước, quyền lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân. Thứ hai, góp phần bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Pháp chế xã hội chủ nghĩa là một chế độ đặc biệt của đời sống chính trị xã hội, yêu cầu cơ bản của pháp chế xã hội chủ nghĩa là: Triệt để tôn trọng hiệu lực pháp lý cao nhất của Hiến pháp; pháp luật được nhận thức và thực hiện thống nhất trên phạm vi cả nước; các cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân đều tôn trọng và thực hiện pháp luật một cách tự giác, đầy đủ, nghiêm chỉnh, thống nhất; mọi hành vi vi phạm pháp luật đều bị xử lý nghiêm minh, kịp thời theo quy định của pháp luật; các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân luôn được bảo vệ. Việc thực hiện tốt nguyên tắc bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án sẽ đưa những phán quyết của Tòa án - thể hiện ý chí của Nhà nước được trở thành hiện thực, tính nghiêm minh của pháp luật được bảo đảm, công lý xã hội được thực thi, kỷ cương xã hội được giữ vững, quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và công dân được bảo vệ và như vậy pháp chế xã hội chủ nghĩa được thực hiện. Thứ ba, góp phần giữ vững an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an 12 toàn xã hội, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế Khi nguyên tắc bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án không được thực hiện tốt thì không những thể hiện pháp luật không nghiêm, mà còn có tác động tiêu cực đến an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, quyền lực Nhà nước không được thực thi, quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và cá nhân có liên quan không được bảo vệ, có trường hợp bản án, quyết định của Tòa án không được thực thi nghiêm túc đương sự sẽ khiếu nại, tố cáo gay gắt, bức xúc kéo dài, dẫn đến những điểm nóng mà các thế lực thù địch dễ lợi dụng, xuyên tạc, chống phá cách mạng gây mất ổn định tình hình. Trái lại nếu thực hiện tốt nguyên tắc bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án sẽ đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, quyền lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và công dân được bảo vệ, tạo được sự đồng thuận của nhân dân, góp phần giữ gìn trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường thuận lợi cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt thực hiện nghiêm túc những bản án, quyết định dân sự có yếu tố nước ngoài sẽ tạo được niềm tin của cộng đồng quốc tế đối với pháp chế xã hội chủ nghĩa Việt Nam, góp phần thúc đẩy quá trình hội nhập quốc tế của đất nước. Thứ tư, góp phần nâng cao ý thức pháp luật của các cơ quan, tổ chức và mọi công dân. Khi ý thức pháp luật của các cơ quan, tổ chức và mọi công dân, nhất là những tổ chức và cá nhân có liên quan trực tiếp đến việc thi hành bản án, quyết định của Tòa án cao thì họ sẽ nghiêm túc tuân thủ pháp luật và tự giác thực hiện. Đồng thời, thông qua việc thực hiện tốt nguyên tắc bảo đảm hiệu lực bản án, quyết định của Tòa án sẽ tạo niềm tin của nhân dân vào tính nghiêm minh của pháp luật và sức mạnh của Nhà nước trong việc bảo đảm cho pháp luật được thực thi nghiêm túc, nhất là đối với những vụ án đương sự 13 cố ý chây ỳ, không tự giác thi hành án cơ quan thi hành án áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án thành công hoặc những trường hợp vi phạm pháp luật hình sự trong quá trình thi hành bản án, quyết định của Tòa án bị xử lý theo quy định của pháp luật đã đó có tác dụng lớn trong việc giáo dục, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của mọi cơ quan, tổ chức và công dân. 1.2. Mối quan hệ của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án với các nguyên tắc khác trong thi hành án dân sự 1.2.1. Mối quan hệ của nguyên tắc bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án với nguyên tắc bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong thi hành án dân sự Quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể được Nhà nước bảo hộ. Việc xét xử và thi hành án cũng là để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể. Vì vậy, việc thi hành án dân sự không những phải bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự mà phải bảo đảm cả quyền, lợi ích hợp pháp của những người có quyền, nghĩa vụ liên quan đến việc thi hành án dân sự, không được xâm phạm, gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của họ. Nguyên tắc bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự và người liên quan trước đây được quy định tại Điều 7 Pháp lệnh thi hành án dân sự năm 1989 “Người có quyền, lợi ích hợp pháp liên quan đến việc thi hành án được tham gia vào việc thi hành án để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. Điều 8 Pháp lệnh thi hành án dân sự năm 1993 “Người có quyền, lợi ích hợp pháp liên quan đến việc thi hành án được tham gia vào việc thi hành án để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình” và Điều 9 Pháp lệnh thi hành án dân sự năm 2004 “Người có quyền, nghĩa vụ liên quan đến việc thi hành án được tham gia vào việc thi hành án và có quyền khiếu nại hoặc khởi kiện theo quy định của pháp luật để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. Hiện nay, nguyên tắc này được quy định tại điều 5 Luật thi hành án dân sự “Trong quá trình thi hành 14