Tài liệu Nghiên cứu phát triển du lịch sinh thái dùa vào cộng đồng ở xã vùng đệm nam phú huyện tiền hải - thái bình

Khóa luận tốt nghiệp 1 Khoa Sinh học PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1. LÝ do chọn đề tài: Hiện nay với diện tích khoảng hơn 10 triệu ha, những vùng đất ngập nước tại Việt Nam giữ chức năng và giá trị rất quan trọng. Trong đó, một số chức năng quan trọng phải kể đến như: nạp và tiết nước ngầm, cung cấp nước ngọt, vai trò điều hòa sinh thái và khí hậu cũng như hạn chế lũ lụt, chống xói lở và ổn định bờ biển, và cũng là nơi du lịch giải trí, góp phần duy trì đa dạng sinh học, tạo môi trường hoạt động cho nhiều ngành kinh tế như thủy sản, sản xuất năng lượng, du lịch, khai khoáng.…Đồng thời vùng đất ngập nước (ĐNN) còng là nguồn sống của một bộ phận khá lớn người dân Việt Nam, mang lại lợi Ých và giá trị về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, đóng góp vai trò giáo dục về môi trường, lịch sử văn hóa gắn liền với các thời kì cách mạng của dân téc, nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên mét trong những vấn đề nổi cộm nhất ở các vùng ĐNN chính là mâu thuẫn giữa lợi Ých của người dân với công việc của các nhà quản lí ở địa phương nói riêng và ở các cấp nói chung. Trong khi các nhà quản lí phụ trách công tác bảo tồn, phát triển hệ sinh thái thì từ bao đời nay thu nhập chính của người dân lại phụ thuộc gần nh hoàn toàn vào tài nguyên từ khu ĐNN. Và vấn đề được đặt ra là làm thế nào để có thể giải quyết được mâu thuẫn này đồng thời tạo được mối quan hệ tin cậy và hợp tác giữa những nhà quản lí và những người dân địa phương để hướng tới sự phát triển bền vững và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên khu vực sinh sống? Do vậy việc tìm ra sinh kế mới, những phương thức sử dụng khôn ngoan các nguồn tài nguyên phục vụ cho cuộc sống của người dân địa phương đồng thời không ảnh hưởng tới nguồn tài nguyên hiện Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 2 Khoa Sinh học nay vẫn nhận được sự quan tâm và nghiên cứu của các nhà quản lí. Du lịch sinh thái (DLST) với bản chất là rất nhạy cảm và có trách nhiệm với môi trường hiện đang được xem là một phương thức giải quyết hữu hiệu các vấn đề nêu trên qua đó nâng cao cuộc sống của người dân và làm cho họ ngày càng ý thức hơn với công tác bảo tồn thiên nhiên. Cộng đồng ngư dân Việt Nam là một trong những cộng đồng cư dân nghèo nhất cả nước, người dân ở đây sống chủ yếu phụ thuộc vào những nguồn lợi từ biển tuy vậy cuộc sống của họ không ổn định, còn phụ thuộc nhiều vào thời tiết. Mặt khác môi trường biển của chúng ta đang dần bị ô nhiễm, suy thoái nhanh chóng và các nguồn lợi từ biển đang giảm sút nghiêm trọng. Ở rất nhiều nước mô hình DLST đã thu hót được nhiều lợi nhuận và đã giúp con người cải thiện được đời sống kinh tế cũng như tinh thần. Nhận thức được tầm quan trọng của DLST nên nhiều nơi đã bắt đầu xây dựng mô hình DLST và bước đầu đã gặt hái những thành công. Tiền Hải là khu vực ĐNN ven biển của tỉnh Thái Bình. Khu Bảo tồn thiên nhiên Tiền Hải được công nhận trong quyết định số 4895/ KGVX của văn phòng chính phủ. Khu bảo tồn có vị trí quan trọng về đa dạng sinh học và là nơi cư trú của nhiều loài quí hiếm. Năm 2004, Khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Tiền Hải đã được tổ chức UNESCO công nhận là một trong những vùng lõi quan trọng của Khu dữ trữ sinh quyển thế giới. Trong đó xã Nam Phú là xã vùng đệm quan trọng của KBT hiện cũng đang hướng tới phát triển DLST dùa vào cộng đồng. Tuy nhiên những vấn đề nghiên cứu để xác định những định hướng mới cho quá trình phát triển hiện đang ở giai đoạn bắt đầu. Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 3 Khoa Sinh học Vì vậy đề tài “Nghiên cứu phát triển du lịch sinh thái dùa vào cộng đồng ở xã vùng đệm Nam Phú huyện Tiền Hải - Thái Bình” cũng với mong muốn góp phần vào mục đích phát triển DLST một cách hiệu quả hơn và góp phần vào công tác bảo tồn thiên nhiên và phát triển cộng đồng ở xã vùng đệm Nam Phú huyện Tiền Hải. 2. Mục tiêu của đề tài Đánh giá tiềm năng và hiện trạng DLST ở khu vực xã Nam Phú. Đề xuất một số định hướng phát triển DLST với mong muốn góp phần xây dựng mô hình DLST dùa vào cộng đồng thật sự, giải quyết mâu thuẫn giữa phát triển và bảo tồn, tạo sinh kế mới cho người dân địa phương, và làm giảm sức Ðp lên tài nguyên thiên nhiên của Nam Phú thuộc khu bảo tồn Tiền Hải. 3. Đối tượng nghiên cứu Chúng tôi tiến hành nghiên cứu trên các đối tượng là những người dân địa phương đặc biệt là những thành viên tham gia trong công tác bảo vệ rừng ngập mặn 4. Nội dung của đề tài Chúng tôi tập trung nghiên cứu những vấn đề sau đây: - Khảo sát hiện trạng và sinh kế của người dân tại xã Nam Phó - huyện Tiền Hải - tỉnh Thái Bình. - Nghiên cứu đánh giá tiềm năng phát triển DLST của xã Nam Phó. - Đưa ra một số định hướng, giải pháp tăng cường sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động phát triển DLST ở địa phương. 5. Đóng góp của đề tài Qua việc thực hiện đề tài này, chúng tôi hi vọng sẽ: Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 4 Khoa Sinh học - Cung cấp một nguồn tài liệu tham khảo có giá trị về hiện trạng DLST tại xã Nam Phó - huyện Tiền Hải - tỉnh Thái Bình. - Phát triển một hướng đi mới trong mô hình du lịch tới người dân xã vùng đệm Nam Phó. - Góp phần vào việc bảo tồn, phát triển KBTTN Tiền Hải và cải thiện sinh kế của người dân. PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở lí luận về du lịch sinh thái 2.1.1. Quan niệm về du lịch sinh thái 2.1.1.1. Khái niệm về du lịch nói chung Vào khoảng năm 1800 trên thế giới bắt đầu xuất hiện thuật ngữ khách du lịch. Nhưng mãi cho đến năm 1811 thì thuật ngữ này mới lần đầu tiên được đưa vào từ điển Oxford [24]. Vào những năm đầu của thế kỉ 20 do sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp đánh dấu bằng sự xuất hiện của những chiếc xe hơi đã kích thích hoạt động du lịch phát triển. Thêm nữa đó là sự ra đời của nhiếp ảnh, đó cũng là phương tiện quảng cáo và truyền bá hình ảnh hữu hiệu. Từ đó định nghĩa du lịch và khách du lịch được đề cập đến ngày càng nhiều. Hiện nay, định nghĩa du lịch đã mở rộng và bao hàm một số nội dung liên quan. Mathieson và Wall đã khái quát định nghĩa nh sau: “ Du lịch là sự di chuyển tạm thời của người dân đến những khu vực cư trú và làm việc thường xuyên của họ, các hoạt động được thực hiện trong thời gian lưu trú tại những nơi đó, và các tiện nghi được sinh ra thoả mãn nhu cầu của họ” [7]. Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 5 Khoa Sinh học Ở Việt Nam khái niệm du lịch được định nghĩa trong Pháp lệnh du lịch (1999) là: “ Du lịch là hoạt động của con người ngoài nơi thường xuyên của mình nhằm thoả mãn nhu cầu tham quan, giải trí và nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định” [7]. Một bước ngoặt quan trọng trong sự phát triển của hoạt động du lịch chính là sự xuất hiện của những chuyến bay mang tính thương mại làm bùng nổ số lượng khách du lịch và từ đây cũng bắt đầu những vấn đề liên quan như làm suy thoái các giá trị tự nhiên, làm mất đi văn hóa bản địa. Ngày nay khi dân chúng ngày càng quan tâm tới môi trường do những tác động tiêu cực của sự phát triển thiếu tính toán đưa lại thì một hình thức du lịch mới với qui mô nhỏ hơn xuất hiện. Du lịch sinh thái - mét hình thức du lịch có trách nhiệm với môi trường và cộng đồng địa phương (CĐĐP). 2.1.1.2. Khái niệm về du lịch sinh thái Có rất nhiều khái niệm về du lịch sinh thái Nhà bảo vệ môi trường người Mehico, Hector Ceballos - Lascurain, thường được cho là người đã đặt ra thuật ngữ DLST: “DLST là du lịch đến những khu vực tự nhiên Ýt bị thay đổi, với những mục đích đặc biệt như nghiên cứu, tham quan với ý thức trân trọng thế giới hoang dã cũng như những giá trị văn hoá cả trong quá khứ và hiện tại được khám phá ở vùng đất đó” [7]. Sau đó rất nhiều định nghĩa khác nhau về DLST đã được các nhà nghiên cứu quan tâm đưa ra. Mặc dù các cách diễn đạt có thể khác nhau song nhìn chung các tác giả đều muốn làm nổi bật lên bản chất của loại hình du lịch này, đó chính là tạo nên cuộc sống hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 6 Khoa Sinh học Hiệp hội DLST định nghĩa: “DLST là du lịch có trách nhiệm đối với các khu thiên nhiên, nơi môi trường được bảo tồn và lợi Ých của nhân dân địa phương được đảm bảo” [10] [1]. Theo Hội đồng Tư vấn Môi trường Canada: “DLST là một trải nghiệm du lịch thiên nhiên mang lại thông tin bổ Ých mà góp phần vào việc bảo tồn hệ thống sinh thái, trong khi đó tôn trọng tình trạng nguyên vẹn của các cộng đồng chủ nhà” [12]. Chương trình DLST của IUCN định nghĩa: “DLST là loại hình du lịch và tham quan có trách nhiệm với môi trường tại những vùng còn tương đối nguyên sơ, để thưởng thức và hiểu biết thiên nhiên (và có kèm theo các đặc trưng văn hoá quá khứ cũng như hiện tại) có hỗ trợ đối với bảo tồn, và có Ýt tác động từ du khách giúp cho sù tham gia tích cực có Ých cho kinh tế - xã hội của nhân dân địa phương” [9] [1]. Theo Mạng lưới Du lịch sinh thái Indonexia (Indecon): “Lữ hành có trách nhiệm đến các vùng tự nhiên được bảo bệ, còng nh đến các vùng tự nhiên không bảo vệ, bảo tồn môi trường (tự nhiên và văn hoá) và cải thiện phóc lợi của người dân địa phương” [2]. Tiêu chuẩn quốc tế về DLST của tổ chức Green Global 21 đã công nhận định nghĩa về DLST của nước Australia như sau: “DLST là du lịch bền vững về sinh thái học, trong đó trọng tâm là các khu vực tự nhiên nhằm nâng cao nhận thức, hiểu biết về môi trường, văn hoá và bảo tồn” [7]. Năm 1999, trong cuốn sách “Du lịch sinh thái và phát triển bền vững” của tác giả Martha Honey (Giám đốc Chương trình An ninh và Hoà bình tại viện nghiên cứu về Chính sách) được xuất bản, trong đó bà đưa ra định nghĩa về Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 7 Khoa Sinh học DLST như sau: “DLST là du lịch tới những khu vực nhạy cảm và nguyên sinh thường được bảo vệ với mục đích gây ra Ýt tác động tiêu cực với qui mô nhỏ nhất. Nó giúp giáo dục du khách, tạo quĩ để bảo vệ môi trường, nó trực tiếp đem lại nguồn lợi kinh tế và sự tự quản lí cho người dân địa phương và nó khuyến khích tôn trọng các giá trị văn hoá và quyền con người” [10] [12]. Ở Việt Nam, DLST là lĩnh vực mới được nghiên cứu từ giữa thập kỉ 90 của thế kỉ XX, song đã thu hót được sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu về du lịch và môi trường. Tại hội thảo quốc tế về “Xây dựng chiến lược quốc gia và phát triển du lịch sinh thái Việt Nam” đã đưa ra định nghĩa về DLST ở Việt Nam, như sau: “DLST là một loại hình du lịch dùa vào thiên nhiên và văn hoá bản địa, có tính giáo dục môi trường, và đóng góp cho các nỗ lực bảo tồn và phát triển bền vững với sự tham gia tích cực của CĐĐP” [1] [7]. Khái quát lại, DLST được nhìn nhận như là du lịch lùa chọn những mặt tích cực của các thành phần như sau: Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 8 Khoa Sinh học Du lÞch Du lÞch hç trî céng ®éng Du lÞch ñng hé b¶o tån Du lÞch sinh th¸i Du lÞch thiªn nhiªn v¨n hãa b¶n ®Þa Du lÞch cã gi¸o dôc m«i tr­êng Mèi liªn hÖ gi÷a DLST víi c¸c lo¹i h×nh du lÞch kh¸c Hình 2.1: Mối liên hệ giữa DLST với các loại hình du lịch khác So với một số loại hình du lịch khác thì DLST vừa có điểm giống và vừa có sự khác biệt. Chóng ta đang sống trong thế kỉ mới nên tất cả các hoạt động cần phải trở nên bền vững và du lịch không phải là một ngoại lệ. Du lịch thiên nhiên văn hóa bản địa là du lịch trong đó mục tiêu chủ yếu là thưởng ngoạn và ngắm cảnh tự nhiên. Du lịch có giáo dục môi trường là du lịch nhấn mạnh đến yếu tố giáo dục môi trường nhưng lại Ýt xem xét đến khía cạnh cộng đồng. Du lịch hỗ trợ cộng đồng hướng khách du lịch tới các điểm văn hóa, các phong tục tập quán của người dân, đồng thời giúp đỡ phát triển sinh kế cho người dân, nhưng lại không chú trọng đến yếu tố bảo tồn. Bên cạnh đó du lịch ủng hộ bảo tồn thể hiện tính tôn trọng môi trường nhưng lại có thể gây ảnh hưởng tới nguồn lợi của người dân. Và DLST là sù kết hợp hoàn hảo cho sự đảm bảo bao hàm cả các yếu tố du lịch bền vững như bảo tồn, mang tính giáo dục cao và quan tâm tới cộng đồng. Và có thể nói ngắn gọn như sau: DLST dùng để mô tả những hoạt Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 9 Khoa Sinh học động du lịch trong môi trường thiên nhiên với một đặc điểm đi kèm: là loại hình du lịch thực sự khuyến khích bảo vệ và giúp xã hội phát triển bền vững [2]. Hiện nay trên thế giới vẫn chưa có một khái niệm thống nhất về DLST song trong tương lai nó sẽ hoàn thiện dần cùng với quá trình phát triển của nhận thức. Tuy vậy những đặc tính cơ bản nhất của DLST có thể khái quát như sau: “DLST là loại hình du lịch: - Dùa vào thiên nhiên và các nền văn hoá bản địa, chủ yếu ở các khu vực bảo tồn thiên nhiên. - Chó trọng sự nâng cấp và duy trì thiên nhiên, quản lí tài nguyên theo hướng bền vững. - Hỗ trợ kinh phí cho công tác bảo tồn thiên nhiên. - Mang lại lợi nhuận cho cộng đồng địa phương. - Nâng cao hiểu biết của du khách về môi trường thiên nhiên và văn hoá bản địa. - Đảm bảo cho sự thưởng thức của các thế hệ mai sau không bị ảnh hưởng tiêu cực bởi các du khách hôm nay”. Tuy nhiên như David Western đã nêu không phải tất cả các hoạt động mang tên du lịch sinh thái đều đúng theo định nghĩa mà Hiệp hội Du lịch sinh thái và một số tổ chức khác đưa ra, và vấn đề là các tác động do du lịch gây ra và với mục đích cuối cùng là để cố gắng khuyến khích những tác động có lợi và làm giảm sự gây hại của ngành du lịch [2]. DLST thường được dẫn ra như một thành phần then chốt của các chương trình phát triển bền vững. Martha Honey tóm tắt quan điểm này như sau: “Khắp thế giới DLST đã được ca ngợi như một phương thuốc bách bệnh; đó là một phương cách để cung cấp tiền cho việc bảo tồn và nghiên cứu khoa học, bảo vệ các hệ thống sinh thái hoang sơ và dễ bị hư hại, đem lại lợi Ých kinh tế cho các cộng đồng nông thôn, thúc đẩy phát triển ở các nước nghèo, nâng cao Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 10 Khoa Sinh học sự nhạy cảm về văn hoá và sinh thái, làm cho ngành du lịch thấm nhuần nhận thức về môi trường và ý thức về xã hội, làm hài lòng và giáo dục khách du lịch biết phân biệt, và, một số người còn khẳng định, xây đắp hoà bình thế giới” [12]. 2.1.2. Khái niệm du lịch sinh thái dùa vào cộng đồng Các CĐĐP coi DLST là mét sự lùa chọn phát triển có thể tiếp cận được, nó có thể giúp cải thiện trình độ sức khoẻ và giáo dục, và chất lượng chung của đời sống mà không phải bán đi tài nguyên thiên nhiên hay làm tổn thương nền văn hoá của họ. DLST dùa vào cộng đồng là sự kết hợp của du lịch cộng đồng và DLST. DLST dùa vào cộng đồng là do cộng đồng tổ chức, dùa vào thiên nhiên và văn hóa bản địa với mục tiêu bảo vệ môi trường. DLST dùa vào cộng đồng đề cao quyền làm chủ, chú ý phân bổ lợi Ých rộng rãi và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng. Với khách du lịch, DLST cộng đồng tạo cơ hội tìm hiểu, nâng cao nhận thức về môi trường và văn hóa địa phương cho du khách. Sự quản lí DLST dùa vào cộng đồng nói tới các chương trình được thực hiện dưới quyền kiểm soát và với sự tham gia của người dân địa phương đang sinh sống hoặc sở hữu một sự hấp dẫn tự nhiên [2]. DLST dùa vào cộng đồng nói tới các tổ chức kinh doanh DLST do cộng đồng sở hữu và quản lí. Hơn nữa DLST bao hàm ý một cộng đồng đang chăm lo đến tài nguyên thiên nhiên của mình để có thu nhập nhờ du lịch và đang sử dụng thu nhập đó để làm cho đời sống của nhân dân mình được tốt lên. Nó thu hót công việc bảo tồn, công việc kinh doanh và sự phát triển cộng đồng [2]. Cộng đồng là những người tác động và chịu tác động trực tiếp tới khu bảo tồn, do đó cần có những chính sách hợp lí để có thể đảm bảo cuộc sống của họ đồng thời không làm hại tới hệ sinh thái. 2.2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 2.2.1. Trên thế giới Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 11 Khoa Sinh học Trong vài thập kỉ gần đây, du lịch trên thế giới phát triển rộng rãi và bắt đầu nảy sinh nhiều tiêu cực có ảnh hưởng đến kinh tế, văn hoá, xã hội và môi trường của lãnh thổ đón khách. Vì thế các nhà nghiên cứu du lịch quan tâm nhiều đến việc đánh giá các ảnh hưởng này, đặc biệt đến môi trường thiên nhiên. Và với những nghiên cứu đó thì đều đã đi đến thống nhất là cần có một loại hình du lịch nhạy cảm và có trách nhiệm với môi trường, đó chính là DLST. DLST bắt đầu được bàn đến từ những năm đầu của thập kỉ 80 trên thế giới. Những nhà khoa học nghiên cứu tiên phong và điển hình về lĩnh vực này là Ceballos - Lascurain, Buckley ... cùng với hàng loạt công trình nghiên cứu lí luận và thực tiễn về DLST. Khái niệm, bản chất của DLST, các lợi Ých và những vấn đề nảy sinh trong phát triển du lịch do không được quản lí thận trọng trong các khu tự nhiên là những vấn đề được quan tâm nhiều. Những Ên phẩm về hướng dẫn qui hoạch, quản lí du lịch về môi trường trong DLST của nhiều tổ chức quốc tế như IUCN, WWF… là những tài liệu bổ Ých trong nghiên cứu DLST và vận dụng vào thực tiễn ở qui mô quốc gia và từng vùng, khu vực cụ thể. 2.2.2. Ở Việt Nam Các công trình nghiên cứu về du lịch được quan tâm nhiều từ 2 thập kỉ trở lại đây cùng sự khởi sắc của ngành du lịch ở nước ta. DLST nổi lên ở Việt Nam từ khoảng giữa thập kỉ 90 trở lại đây, song thu hót sự quan tâm của các nhà nghiên cứu về du lịch, môi trường. Trong Hội nghị Quốc tế về du lịch bền vững ở Việt Nam do Tổng cục Du lịch Việt Nam kết hợp với Quĩ Hanns Seidel tổ chức tại Huế, DLST, du lịch với môi trường được nhiều nhà nghiên cứu trong nước và quốc tế quan tâm và thảo luận. Gần đây nhất, tháng 9/ 1999, đã diễn ra Hội thảo “ Xây dựng chiến lược quốc gia về phát triển du lịch sinh thái tại Việt Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 12 Khoa Sinh học Nam” được tổ chức với sự phối hợp của Tổng cục Du lịch Việt Nam, IUCN, ESCAP... Rất nhiều tham luận đã đóng góp những kinh nghiệm và thực tiễn phát triển DLST ở nhiều nơi. Các kết quả hội thảo đạt được là những cơ sở bổ Ých cho việc xây dựng chiến lược quốc gia về phát triển DLST ở Việt Nam. 2.2.3. Một sè dự án DLST Như đã trình bày ở trên, DLST đang và sẽ là một xu thế du lịch toàn cầu. Trong những năm qua đã có rất nhiều chiến lược và kế hoạch DLST được xây dựng. Dưới đây là một số dự án DLST, không chỉ ở Việt Nam mà còn cả trên thế giới. 2.2.3.1. Dự án du lịch sinh thái ở khu dự trữ rừng mây Monteverde của Costa Rica (a) (b) Hình 2.2a: Khu dù trữ với hệ thực vật phong phó (http://www.nature.org) Hình 2.2b: Cờ và bản đồ của đất nước Costa Rica (http://www.lillybadilly.com) Khu dự trữ rừng mây Monteverde là điểm đến DLST hàng đầu của đất Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 13 Khoa Sinh học nước Costa Rica. Monteverde nằm ở rặng núi Tilaran và là nơi sinh sống của rất nhiều hệ thực vật và hệ động vật. Có trung bình 50.000 khách du lịch tham quan khu dự trữ này hàng năm. Khu dữ trự rừng mây có hai ngàn loài thực vật, gồm nhiều loại phong lan. Hơn 400 loài chim và hàng trăm loài có vú cũng sinh sống tại đây. Costa Rica khuyến khích DLST thông qua sù kết hợp các khu vực được bảo vệ thuộc tư nhân và nhà nước. Tất cả các cấp chính quyền, kể cả tổng thống đã xúc tiến DLST nh mét công cụ phát triển. Các địa điểm sinh thái quan trọng phải được bảo vệ trong hệ thống vườn quốc gia và khu dự trữ, những khu được quản lí chặt chẽ nhưng cho phép sử dụng làm du lịch. Hầu hết khách DLST đều đi thăm các khu dự trữ công cộng, song các khu dự trữ tư nhân có vai trò riêng trong việc đưa ra các chương trình và dịch vụ đã được chuyên môn hóa. Các cơ quan chính phủ đóng vai trò quan trọng trong thị trường DLST thông qua việc khuyến khích nghiên cứu khoa học trong các khu bảo vệ, cung cấp cơ sở hạ tầng và an ninh cho khách du lịch, và xây dựng một hệ thống tài chính để sử dụng được các chi phí du lịch có thể chi trả cho quản lí môi trường. Mỗi năm khu dự trữ rừng mây Monteverde thu được khoảng 850.000 USD - nhiều hơn doanh thu từ tất cả công viên quốc gia của Costa Rica kết hợp lại [2] [11] [12]. 2.2.3.2. Dự án du lịch sinh thái tại Ecuador Trong những năm gần đây, Ecuador đã chứng kiến sự ra đời của các tổ chức chính trị, các tổ chức tham gia ngày càng nhiều vào hoạt động chính trị ở cấp quốc gia. Điều này đã đem lại những tiến bộ trong công nhận các quyền về đất đai, ngoài các lợi Ých khác. Sự tự trị đang tăng về chính trị ở trình độ người dân thường đã góp phần làm cho đất nước trở thành người dẫn đầu thế giới trong sự đa dạng và phát triển của công việc du lịch sinh thái cộng đồng. DLST tại Ecuador tập trung ở quần đảo Galapagos, khu di sản thế giới Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 14 Khoa Sinh học nằm trong vùng phía Nam của Thái Bình Dương. Darwin khi đi qua đây đã phát hiện động vật hoang dã ở đây đã tiến hoá hoàn toàn độc lập với phần cồn lại của Trái Đất, với nhiều loài độc nhất vô nhị, và ngày càng thu hót khách du lịch [2] [12]. (a) (b) Hình 2.3a: Quần đảo Galapagos (http://www.rphs.devisland.net) Hình 2.3b: Cờ của Ecuador (http://www.unitedplanet.org) Vào cuối thập niên 1990, chính phủ Ecuador nhận ra rằng sự ưa chuộng của nhiều người dành cho các quần đảo này đe doạ huỷ hoại hệ động thực vật ở đây. Vào năm 1990, chính phủ thông qua một Luật đặc biệt để Bảo tồn Quần đảo Galapagos - luật này áp dụng những qui định nghiêm ngặt hơn nhiều đối với số lượng khách du lịch và các hoạt động họ có thể tiến hành. Tuy nhiên ở đây vẫn xảy ra việc sử dụng đường mòn đã làm thay đổi các vị trí làm tổ và xáo trộn hành vi làm tổ của các loài chim. Cho thó ăn và quấy rầy đời sống hoang dã cũng tạo nên những sự thay đổi tập tính phi tự nhiên bao gồm các phản ứng học được chẳng hạn như mất dần đi phản xạ tự nhiên và sự dùa dẫm vào thức ăn một Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 15 Khoa Sinh học cách phi tự nhiên và không lành mạnh. Dù vậy theo ước tính vào năm 1995, gần 56.000 khách du lịch đã viếng thăm quần đảo này, dùng 130 triệu USD vào Ecuador, trong đó có 69 triệu USD đã được chi tiêu trên quần đảo này và đã làm đời sống dân cư ở đây cải thiện đáng kể. 2.2.3.3. Dự án du lịch sinh thái tại công viên quốc gia Gunung Halimun (Indonexia) Đất nước Indonexia chiếm 1,3% diện tích trái đất, tuy nhiên lại chứa 10% các cây ra hoa, 12% loài có vú của thế giới, 16% loài bò sát và lưỡng cư của thế giới, 17% tất cả các loài chim và trên 1/4 các loài cá biển và cá nước ngọt được biết đến. DLST ở Indonexia hiện đang còn ở trong giai đoạn phát triển sớm. Conchrane (1996) thấy trên thực tế có nhiều khó khăn để phát triển DLST ở các khu vực của Indonexia, do các vị trí thường rất xa xôi và chỉ có thể đến được sau những chuyến đi dài tèn thời gian mà nhiều khách miễn cưỡng phải chịu đựng. Khi đã tới công viên, khách du lịch mong muốn được xem sù phong phú của đời sống hoang dã và thường thất vọng vì các đặc tính của thó vật, chúng thường rất dát, sống cô đơn trên cây và hoạt động về ban đêm. Đồng thời lại thiếu sự quảng cáo tích cực, thể hiện ở con số hạn chế các khách thăm [2] [12]. Và hiện nay Indonexia đã nỗ lực rất nhiều để thu hót cộng đồng vào sự phát triểu tổ chức kinh doanh DLST. Theo thời gian các vấn đề về khả năng đi lại được dễ dàng nhờ các cơ sở hạ tầng liên tục được cải thiện, đặc biệt các mối liên hệ bằng đường xá, thuyền, máy bay. Đồng thời với đó là việc xây dựng phức hợp nhà khách, xây dựng các đường mòn với các biển chỉ dẫn thích hợp, phát triển các hàng thủ công, đào tạo các hướng dẫn viên địa phương, và được đào tạo mạnh mẽ về chế biến đồ ăn uống [2] [11]. Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B 16 Khóa luận tốt nghiệp Khoa Sinh học Bên cạnh đó họ đã được sự giúp đỡ rất nhiều của các tổ chức: câu lạc bộ các khoa học về sinh vật học (BSCC); Cơ quan quốc tế bảo vệ đời sống hoang dã Hoa Kì, Ban quản lí Công viên Quốc gia, Trường Đại học tổng hợp Indonesia, Tổng công ty McDonald( Indonesia). (a) (b) Hình 2.4a: Công viên quốc gia Gunung Halimun với vẻ đẹp tiềm Èn (http://www.potlot-adventure.com) Hình 2.4b: Cờ của quốc gia Indonesia (http://www1.ocn.ne.jp/%7Einfinite/PeacePath_Flags_Data/IndonesiaF.gif) Qua 3 dự án ở trên chúng ta có thể nhận thấy DLST là mét xu hướng tất yếu nhằm bảo tồn và phát triển trên thế giới. Nó có nhiều mặt Ých lợi tuy nhiên khi áp dụng không tốt sẽ có thể gây ra những tác động tới tài nguyên thiên nhiên của khu vực bảo tồn.Vậy tình hình DLST ở Việt Nam ra sao? Hiện nay ở rất nhiều tỉnh thành của Việt Nam còng đã có mô hình DLST. 2.2.3.4. Mô hình DLST tại Cần Giê Huyện Cần Giê nằm cách trung tâm Thành phố Hồ Chí Minh khoảng 50km về phía Nam. Đây là một trong những địa điểm DLST lý tưởng đối với Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 17 Khoa Sinh học nhiều du khách. Rừng ngập mặn Cần Giê đã được UNESCO công nhận là khu dữ trữ sinh quyển thế giới. Ở đây bước đầu đã có một số loại dịch vụ để phục vụ khách tham quan nh đi thuyền, lướt ván len lỏi giữa các kênh rạch, ngắm nhìn vẻ đẹp đặc trưng của rừng ngập mặn, tham quan căn cứ rừng Sác, thưởng thức các món ăn, cắm trại và sinh hoạt dã ngoại. Hiện nay BQL khu du lịch Cần Giê đang tiến hành dự án bảo tồn, khôi phục loài cá sấu nước lợ Cần Giê, đồng thời cũng bắt đầu xây dựng ở đây một trung tâm giáo dục và phát triển vùng sinh thái rừng ngập mặn để sinh viên có thể đến đây thực tập dã ngoại. Theo đề án “ Qui hoạch phát triển khu du lịch sinh thái Cần Giê đến năm 2010” được ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, huyện Cần Giê sẽ được qui hoạch phát triển thành 3 khu vực chức năng DLST gồm khu DLST biển, khu sinh thái rừng và khu sinh thái nông nghiệp. Và hiện nay đây là mô hình DLST thành công nhất tại nước ta. (a) (b) Hình 2.5a: Đảo khỉ tại huyện Cần Giê. (http://images.vietnamnet.vn) Hình 2.5b: Du khách tham quan rừng ngập mặn. (http://www.tuoitre.com.vn) 2.2.3.5. Mô hình DLST tại Xuân Thủy Vườn quốc gia Xuân Thủy là một vùng bãi bồi, diện tích tự nhiên hơn 15.000 ha, trong đó có 7.100 ha vùng lõi và 8.000 ha vùng đệm thuộc huyện Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 18 Khoa Sinh học Giao Thủy, tỉnh Nam Định cách Hà Nội 150km. Vườn quốc gia Xuân Thủy là khu vực có hệ sinh thái đất ngập nước, có 120 loài thực vật bậc cao, 111 loài thực vật nổi, trên 500 loài động vật, hơn 30 loài bò sát và lưỡng cư, 219 loài chim. (Nguồn VQG Xuân Thủy). Hiện nay tại đây đã xây dựng bước đầu thành công mô hình DLST với rất nhiều hoạt động có sự tham gia của cộng đồng. BQL Vườn quốc gia Xuân Thủy tổ chức nhiều hoạt động nh đánh giá và điều tra cơ bản tiềm năng DLST tại Xuân Thủy, nâng cao nhận thực cộng đồng qua các líp tập huấn, tìm hiểu về DLST, hội thảo nói chuyện chuyên đề, lập kế hoạch phát triển DLST có sự tham gia của cộng đồng, xây dựng sản phẩm DLST, phát triển kĩ năng vận hành và quản lý DLST cho CĐĐP. (a) (b) Hình 2.6a: Biển chỉ dẫn tới Vườn Quốc gia Xuân Thủy. Hình 2.6b: Cò thìa – loài động vật đại diện cho Vườn quốc gia Xuân Thủy (Theo nguồn Ban quản lí Vườn quốc gia Xuân Thủy) Qua sơ lược lịch sử nghiên cứu liên quan đến DLST và vấn đề bảo tồn tự nhiên, có thể khái quát lại với một số nhận xét nh sau: Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 19 Khoa Sinh học - Trên thế giới, lĩnh vực du lịch và DLST đã được rất nhiều nhà khoa học và các tổ chức quốc tế quan tâm nghiên cứu. Các Ên phẩm cả về lí luận và thực tiễn, hướng dẫn qui hoạch, quản lí cho DLST là những tài liệu bổ Ých trong việc nghiên cứu và vận dụng, đặc biệt cho các quốc gia bắt đầu quan tâm phát triển loại hình du lịch. - Ở Việt Nam, DLST là một lĩnh vực mới mẻ, các vấn đề về lí luận của DLST đang tiếp tục được thảo luận để đi đến thống nhất về nhận thức và quan niệm trong các nhà nghiên cứu, điều hành du lịch. Việc đánh giá hoạt động du lịch dưới góc độ của DLST trong các khu vực tự nhiên hầu nh chưa có. Đặc biệt các nghiên cứu về tác động du lịch đến môi trường, nhu cầu của CĐĐP trong phát triển du lịch dường nh chưa được quan tâm thoả đáng. - Tại Nam Phó - Tiền Hải - Thái Bình vấn đề DLST là một vấn đề hoàn toàn mới, đang ở giai đoạn bắt đầu nghiên cứu về DLST. Do đó những nghiên cứu về DLST có ý nghĩa đặc biệt trong việc góp phần xây dùng DLST ở đây. 2.3. Vai trò của du lịch sinh thái 2.3.1. Lợi Ých của du lịch sinh thái DLST mang lại nhiều lợi Ých cụ thể trong lĩnh vực bảo tồn và phát triển bền vững. Tại Australia và New Zealand, phần lớn các hoạt động du lịch đều có thể xếp vào hạng DLST. Đây là ngành công nghiệp được xếp hạng cao trong nền kinh tế của cả hai nước [2] [5]. DLST đem lại nguồn thu nhập cho khu bảo tồn thiên nhiên và CĐĐP. Đề xuất tại Đại hội các VQG lần thứ V của IUCN có đoạn: “Du lịch trong và ngoài KBTTN phải được thiết kế thành một phương pháp bảo tồn: hỗ trợ, tăng cường nhận thức về các giá trị quan trọng của KBTTN như giá trị sinh thái, văn hoá, tinh thần, thẩm mĩ, giải trí và kinh tế, đồng thời tạo Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B Khóa luận tốt nghiệp 20 Khoa Sinh học thu nhập phục vụ bảo tồn và bảo vệ đa dạng sinh học, hệ sinh thái và di sản văn hoá. Du lịch cũng nên đóng góp nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng bản địa và họ là những người tạo động lực hỗ trợ bảo vệ phong tục và giá trị truyền thống, bảo vệ tôn trọng những khu vực linh thiêng còng nh kiến thức truyền thống” [9]. Qua đó chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy DLST có vai trò quan trọng: - DLST đòi hỏi các hoạt động bảo tồn phải cã hiệu quả để thu hót khách tham quan. - DLST đem lại lợi Ých kinh tế cho đất nước, khu vực, CĐĐP và đặc biệt là KBTTN vì đây là nguồn kinh phí đóng góp trực tiếp cho công tác bảo tồn. - Nã có thể tạo nguồn tài chính cho các KBTTN khác chưa có hoạt động du lịch do những KBTTN này không nổi tiếng hoặc do có sự cân bằng sinh thái của chúng rất mong manh. - Có thể là động lực thúc đẩy sự đầu tư của chính phủ và đơn vị tư nhân để thành lập các KBTTN tương tự. - DLST cũng là một công cụ giáo dục môi trường, mà đối tượng giáo dục là du khách và CĐĐP giúp họ nhận thức được giá trị của thiên nhiên và tôn trọng khu vực họ tới tham quan và những khu vực khác. - DLST tạo công ăn việc làm cho CĐĐP để họ không tham gia vào các hoạt động phá huỷ các hệ sinh thái và đe doạ đến các nguồn tài nguyên thiên nhiên; đồng thời bảo tồn các giá trị văn hóa và phát triển cộng đồng. - DLST giúp du khách có những Ên tượng tốt và họ muốn có ở cả những nơi khác, qua đó sẽ giúp Ých cho công tác bảo tồn thiên nhiên nói chung [7]. Tuy nhiên bên cạnh đó DLST cũng gây ra những tác động tiêu cực nhất định tới môi trường. Trịnh Vân Kiều Hoa Líp K55B