Tài liệu Một số vấn đề về nâng cao công tác quản lý và sử dụng nsnn trên địa bàn tỉnh hà giang

1 môc lôc Trang §Æt vÊn ®Ò Néi dung chuyªn ®Ò PhÇn thø nhÊt mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ ng©n s¸ch Nhµ n−íc I. II. Kh¸i niÖm vÒ NSNN vµ chÝnh s¸ch tµi kho¸. B¶n chÊt, chøc n¨ng vµ vai trß cña NSNN nãi chung, cña Hµ Giang nãi riªng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ -x. héi . III. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta vÒ chÝnh s¸ch ®éng viªn tµi chÝnh nãi chung vµ thuÕ nãi riªng cho ng©n s¸ch Nhµ n−íc. PhÇn thø hai t×nh h×nh vÒ tù nhiªn- kinh tÕ-x& héi vµ th−c tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý sö dông NSNN tØnh hµ giang I. II. §iÖu kiÖn tù nhiªn- kinh tÕ-x. héi cña tØnh Hµ Giang. Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông NSNN tØnh Hµ Giang 1997- 1999. III. §¸nh gi¸ t×nh h×nh c«ng t¸c qu¶n lý thu thuÕ trong mÊy n¨m qua. PhÇn thø ba ph−¬ng h−íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó n©ng cao c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông NSNN cña tØnh hµ giang I. II. I. II. Ph−¬ng h−íng, môc tiªu chung. Nh÷ng gi¶i ph¸p chung chñ yÕu ®Ó n©ng cao c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông NSNN cña tØnh Hµ Giang KiÕn nghÞ vµ kÕt luËn. KiÕn nghÞ KÕt luËn. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 2 ®Æt vÊn ®Ò 1. Sù cÇn thiÕt cña ®Ò tµi. Trong hÖ thèng tµi chÝnh cña mçi quèc gia th× NSNN cã vÞ trÝ quan träng ®Æc biÖt, nã gi÷ vai trß chñ ®¹o trong hÖ thèng tµi chÝnh vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Trong c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn cña ®Êt n−íc, thùc hiÖn CNH, H§H ®Êt n−íc, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x. héi chñ nghÜa th× ®ßi hái cã khèi l−îng vèn v« cïng lín vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Muèn vËy ph¶i cã chÝnh s¸ch tµi chÝnh quèc gia tiªn tiÕn phï hîp, trong ®ã NSNN lµ mét tong nh÷ng c«ng cô quan träng nhÊt. Th«ng qua c«ng cô NSNN thùc hiÖn ph©n phèi lÇn ®Çu vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n, nhê ®ã tËp trung mét phÇn quan träng thu nhËp quèc d©n vµo NSNN, ®¶m b¶o nguån vèn cho t¸i s¶n xuÊt më réng cña nÒn kinh tÕ. NSNN lµ c«ng cô ®Ó thùc hiÖn tÝch luü vµ tËp trung vèn, ph©n phèi vµ sö dông vèn cho qu¸ tr×nh CNH, H§H ®Êt n−íc, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x. héi, tõng b−íc lµm thay ®æi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ theo h−íng ®i lªn nÒn s¶n xuÊt lín x. héi chñ nghÜa. NSNN gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi, c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi, c¸c c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. NSNN cßn cung cÊp kinh phÝ cho ho¹t ®éng cña c¸c lÜnh vùc kh«ng s¶n xuÊt vËt chÊt, duy tr× ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ n−íc, gi÷ æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ - x. héi, phÊn ®Êu x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo h−íng CNH, H§H. V× vËy cÇn ph¶i nhËn thøc ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n vÞ trÝ, vai trß cña NSNN, trªn c¬ së ®ã tiÕn hµnh ®æi míi c¸c ho¹t ®éng cña NSNN cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn nay, nh»m ®¶m b¶o nguån vèn ®¸p øng cho sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi cña ®Êt n−íc. Hµ Giang lµ mét tØnh miÒn nói phÝa B¾c cña Tæ quèc, cã nhiÒu tiÒm n¨ng thÕ m¹nh. Tuy nhiªn cho ®Õn nay vÉn lµ mét tØnh nghÌo nhÊt cña n−íc ta. §iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt trªn c¸c mÆt kinh tÕ, x. héi, 3 vÒ c¸c c¬ së vËt chÊt kü thuËt, ®Æc biÖt lµ kÕt cÊu h¹ tÇng, vÒ lùc l−îng s¶n xuÊt vµ NSL§... ®ang yÕu kÐm vµ l¹c hËu. Víi t×nh tr¹ng ®ã th× ch−a thÓ ®¸p øng nhu cÇu CNH, H§H nÒn kinh tÕ cña tØnhvµ ®ång thêi còng gÆp khã kh¨n trong viÖc c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n c¸c d©n téc trong tØnh. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n cña t×nh tr¹ng ®ã lµ Hµ Giang cßn qu¸ thiÕu nguån vèn vËt chÊt. V× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn ®©y cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®ång bé nhiÒu vÊn ®Ò. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã tÇm quan träng ®Æc biÖt lµ gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò ng©n s¸ch. ChÝnh v× vËy t«i chän ®Ò tµi "Mét sè vÊn ®Ò vÒ n©ng cao c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông NSNN trªn ®Þa bµn tØnh Hµ Giang" ®Ó viÕt luËn v¨n tèt nghiÖp cö nh©n chÝnh trÞ. 2. Môc ®Ých, nhiÖm vô, ph−¬ng ph¸p vµ ph¹m vi cña ®Ò tµi. - Môc ®Ých cña ®Ò tµi: Trªn c¬ së lµm râ mét sè vÊn ®Ò vÒ lý luËn, quan ®iÓm cña §¶ng, thùc tiÔn cña ®Þa ph−¬ng ®Ó tr×nh bµy b¶n luËn v¨n tèt nghiÖp cö nh©n chÝnh trÞ cña m×nh; ®ång thêi th«ng qua sù nghiªn cøu nµy cã thÓ cã ®ãng gãp nhá vÒ suy nghÜ cña b¶n th©n t«i trong lÜnh vùc qu¶n lý NSNN ë tØnh Hµ Giang. - NhiÖm vô cña ®Ò tµi: Tõ môc ®Ých nãi trªn, ®Ò tµi luËn v¨n cã c¸c nhiÖm vô sau: + Kh¸i qu¸t mét vµi nÐt chung nhÊt vÒ lý luËn cña NSNN vµ vai trß cña NSNN trong sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi cña n−íc ta trong TKQ§ lªn CNXH. + Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng nÐt lín vÒ thùc tr¹ng kinh tÕ - x. héi còng nh− thùc tr¹ng qu¶n lý vµ sö dông NSNN cña tØnh Hµ Giang hiÖn nay. + Tõ hai nhiÖm vô trªn, ®Ò tµi cã nhiÖm vô ph¶i nªu lªn ®−îc ph−¬ng h−íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó qu¶n lý vµ sö dông NSNN cña tØnh Hµ Giang tèt h¬n trong thêi gian tíi. - Ph−¬ng ph¸p cña ®Ò tµi: §Ò tµi nµy thuéc thÓ lo¹i nghÞ luËn kinh tÕ - x. héi. Do ®ã, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ thÓ hiÖn, luËn v¨n coi träng ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, ®ång 4 thêi b¸m s¸t vµo quan ®iÓm ®−êng lèi cña §¶ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc trong lÜnh vùc cña ®Ò tµi nªu ra. §Ó thÓ hiÖn ®Ò tµi, luËn v¨n cßn sö dông tæng hîp ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, thèng kª, tæng hîp tõ t×nh h×nh vµ c¸c sè liÖu cña thùc tiÔn, ®Ó tõ ®ã rót ra nh÷ng nhËn xÐt cã c¨n cø. LuËn v¨n cßn coi träng tÝnh kÕ thõa cã chän läc thµnh qu¶ cña nh÷ng c«ng tr×nh, nh÷ng t¸c gi¶ ®. nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. - Ph¹m vi cña ®Ò tµi: VÊn ®Ò qu¶n lý vµ sö dông NSNN lµ mét vÊn ®Ò réng lín, khã kh¨n vµ phøc t¹p, ®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng ®Þa ph−¬ng nh− Hµ Giang nÒn kinh tÕ cßn ë tr×nh ®é thÊp vµ ph¸t triÓn chËm. Tuy nhiªn, trong khu«n khæ cã møc ®é cña luËn v¨n cö nh©n chÝnh trÞ, ®Ò tµi chØ giíi h¹n ë ph¹m vi nghiªn cøu c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông NSNN ë mét ®Þa ph−¬ng - ®ã lµ tØnh Hµ Giang. Trong ®ã tËp trung lµm râ thùc tr¹ng cña qu¶n lý vµ sö dông NSNN cña tØnh vµ qua ®ã nªu lªn mét sè gi¶i ph¸p ®Ó thùc hiÖn qu¶n lý tèt h¬n NSNN cña tØnh. §Ò tµi kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó nghiªn cøu vµ thÓ hiÖn hÕt mäi khÝa c¹nh cña ®Ò tµi nãi trªn. 3. Bè côc cña luËn v¨n. Ngoµi phÇn ®Æt vÊn ®Ò, kiÕn nghÞ vµ kÕt luËn, néi dung cña luËn v¨n gåm c¶ 3 phÇn chÝnh sau ®©y: PhÇn thø nhÊt: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ ng©n s¸ch Nhµ n−íc (NSNN). PhÇn thø hai: T×nh h×nh c¬ b¶n vÒ tù nhiªn - kinh tÕ - x. héi vµ thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông NSNN cña tØnh Hµ Giang. PhÇn thø ba: Ph−¬ng h−íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó n©ng cao c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông NSNN cña tØnh Hµ Giang. 5 Néi Dung LuËn V¨n PhÇn thø nhÊt Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ ng©n s¸ch Nhµ n−íc (NSNN ) I. Kh¸i niÖm vÒ NSNN vµ chÝnh s¸ch tµi kho¸. 1. Ng©n s¸ch Nhµ n−íc . a. Kh¸i niÖm NSNN: ThuËt ng÷ "NSNN " cã tõ l©u vµ ngµy nay ®−îc dïng phæ biÕn trong ®êi sèng kinh tÕ - x. héi vµ ®−îc diÔn ®¹t d−íi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Song quan niÖm NSNN ®−îc bao qu¸t nhÊt c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn cña n−íc ta hiÖn nay lµ: NSNN lµ toµn bé c¸c kho¶n thu, chi cña Nhµ n−íc trong dù to¸n ®. ®−îc c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh vµ ®−îc thùc hiÖn trong mét n¨m ®Ó b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña Nhµ n−íc. Trong thùc tÕ nh×n bÒ ngoµi, ho¹t ®éng NSNN lµ ho¹t ®éng thu chi tµi chÝnh cña Nhµ n−íc. Ho¹t ®éng ®ã ®a d¹ng, phong phó, ®−îc tiÕn hµnh hÇu hÕt trªn c¸c lÜnh vùc, t¸c ®éng ®Õn mäi chñ thÓ kinh tÕ - x. héi. Tuy ®a d¹ng, phong phó nh− vËy, nh−ng chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung: C¸c ho¹t ®éng thu chi cña NSNN lu«n lu«n g¾n chÆt víi quyÒn lùc kinh tÕ - chÝnh trÞ cña Nhµ n−íc, ®−îc Nhµ n−íc tiÕn hµnh trªn c¬ së nh÷ng luËt lÖ nhÊt ®Þnh. §»ng sau nh÷ng ho¹t ®éng thu chi tµi chÝnh ®ã chøa ®ùng néi dung kinh tÕ - x. héi nhÊt ®Þnh vµ chøa ®ùng c¸c quan hÖ kinh tÕ, quan hÖ lîi Ých nhÊt ®Þnh. Trong c¸c quan hÖ lîi Ých ®ã, lîi Ých quèc gia, lîi Ých chung bao giê còng ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu vµ chi phèi c¸c mÆt lîi Ých kh¸c trong thu, chi ng©n s¸ch Nhµ n−íc. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chØ tiªu thu, chi NSNN nh»m h×nh thµnh quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ n−íc vµ lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ phèi l¹i 6 gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm x. héi phôc vô cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n−íc trªn c¸c lÜnh vùc, trong tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Nh− vËy, chóng ta thÊy r»ng thu, chi cña NSNN hoµn toµn kh«ng gièng bÊt kú mét h×nh thøc thu chi cña mét lo¹i quü nµo. Thu cña NSNN phÇn lín ®Òu mang tÝnh chÊt b¾t buéc, cßn c¸c kho¶n chi cña NSNN l¹i mang tÝnh chÊt kh«ng hoµn l¹i. §©y lµ ®Æc tr−ng næi bËt cña NSNN trong bÊt cø mét Nhµ n−íc nµo. XuÊt ph¸t tõ quyÒn lùc cña Nhµ n−íc vµ c¸c nhu cÇu vÒ tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña Nhµ n−íc ®èi víi nÒn kinh tÕ - x. héi. Do nhu cÇu chi tiªu cña m×nh, Nhµ n−íc ®. sö dông quyÒn lùc th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt tµi chÝnh buéc mäi ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n ph¶i ®ãng gãp mét phÇn thu nhËp cña m×nh cho NSNN, tøc lµ c¸c chñ thÓ kinh tÕ thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh víi Nhµ n−íc. Sù b¾t buéc ®ã lµ hoµn toµn kh¸ch quan, v× lîi Ých cña toµn x. héi chø kh«ng ph¶i phôc vô cho lîi Ých riªng cña Nhµ n−íc. C¸c ®èi t−îng nép thuÕ còng hoµn toµn ý thøc ®−îc nghÜa vô cña m×nh trong viÖc ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña Nhµ n−íc. Hä còng hiÓu ®−îc vai trß cña Nhµ n−íc trong viÖc sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh nh»m thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ, x. héi, do nh©n d©n giao phã. Sù tån t¹i vµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc chÝnh lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña NSNN, nãi lªn b¶n chÊt cña NSNN. Mäi ho¹t ®éng cña NSNN ®Òu nh»m vµo viÖc t¹o lËp vµ sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh, nã ph¶n ¸nh hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n−íc vµ c¸c chñ thÓ trong x. héi, ph¸t sinh do Nhµ n−íc t¹o lËp th«ng qua NSNN. §ã lµ mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a phÇn nép vµo NSNN vµ phÇn ®Ó l¹i cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong x. héi. PhÇn nép vµo ng©n s¸ch sÏ tiÕp tôc ®−îc ph©n phèi l¹i nh»m thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña Nhµ n−íc vµ phôc vô cho c¸c nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi. Víi quyÒn lùc tèi cao cña m×nh, Nhµ n−íc cã thÓ sö dông c¸c c«ng cô s½n cã ®Ó b¾t buéc mçi thµnh viªn trong x. héi cung cÊp cho m×nh c¸c nguån lùc tµi chÝnh cÇn thiÕt. Song c¬ së t¹o lËp c¸c nguån lùc tµi chÝnh xuÊt ph¸t tõ s¶n xuÊt, mµ chñ thÓ cña s¶n xuÊt chÝnh lµ c¸c thµnh viªn trong x. héi. Mäi thµnh viªn ®Òu cã lîi Ých kinh tÕ vµ ®Êu tranh b¶o vÖ lîi Ých kinh tÕ ®ã, nghÜa lµ th«ng qua quyÒn lùc cña m×nh, Nhµ n−íc sö 7 dông c¸c c«ng cô, chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt hµi hoµ gi÷a lîi Ých Nhµ n−íc vµ lîi Ých cña c¸c thµnh viªn trong x. héi. Do vËy muèn cã NSNN ®óng ®¾n, lµnh m¹nh th× ph¶i t«n träng vµ vËn dông c¸c quy luËt kinh tÕ mét c¸ch kh¸ch quan, ph¶i dùa trªn c¬ së ®¶m b¶o hµi hoµ lîi Ých cña Nhµ n−íc vµ lîi Ých cho c¸c thµnh viªn trong x. héi. Mét NSNN lín m¹nh ph¶i ®¶m b¶o sù c©n ®èi trªn c¬ së khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, bao qu¸t hÕt toµn bé c¸c nguån thu, nu«i d−ìng nguån thu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi ngµy cµng t¨ng. Nh− vËy b¶n chÊt cña NSNN lµ hÖ thèng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n−íc vµ c¸c thµnh viªn trong x. héi, ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh Nhµ n−íc huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh, nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ, x. héi cña Nhµ n−íc. Chøc n¨ng ®Çu tiªn cña NSNN lµ chøc n¨ng ph©n phèi. BÊt kú mét Nhµ n−íc nµo, muèn tån t¹i vµ duy tr× ®−îc c¸c chøc n¨ng cña m×nh, tr−íc hÕt ph¶i cã nguån lùc tµi chÝnh. §ã lµ c¸c kho¶n chi cho bé m¸y qu¶n lý Nhµ n−íc, cho lùc l−îng qu©n ®éi, c¶nh s¸t, cho nhu cÇu v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, phóc lîi x. héi, chi cho ®Çu t− ph¸t triÓn v.v... Nh−ng muèn t¹o lËp ®−îc NSNN, tr−íc hÕt ph¶i tËp hîp c¸c kho¶n thu theo luËt ®Þnh, c©n ®èi chi tiªu theo tiªu chuÈn ®Þnh møc ®óng víi chÝnh s¸ch hiÖn hµnh. §ã chÝnh lµ sù huy ®éng c¸c nguån lùc tµi chÝnh vµ ®¶m b¶o nhu cÇu chi tiªu theo kÕ ho¹ch cña Nhµ n−íc, thùc hiÖn viÖc c©n ®èi thu chi b»ng tiÒn cña Nhµ n−íc. Chøc n¨ng thø hai cña NSNN lµ gi¸m ®èc qu¸ tr×nh huy ®éng c¸c kho¶n thu vµ thùc hiÖn c¸c kho¶n chi. Th«ng qua chøc n¨ng nµy, NSNN kiÓm tra, gi¸m s¸t qu¸ tr×nh ®éng viªn c¸c nguån thu, tr¸nh t×nh tr¹ng trèn lËu thuÕ, ch©y ú nép thuÕ cña c¸c ®èi t−îng thùc hiÖn nghÜa vô nép NSNN hoÆc bÞ l¹m dông, lµm tr¸i ph¸p luËt, coi th−êng ph¸p luËt vµ c¸c chÝnh s¸ch ®éng viªn kh¸c. Trong kh©u cÊp ph¸t nÕu bu«ng láng viÖc kiÓm tra, kiÓm so¸t chi th× dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµm sai luËt ®Þnh vµ c¸c chÕ ®é chi quy ®Þnh. §ång thêi th«ng qua kiÓm tra, kiÓm so¸t ho¹t ®éng thu chi NSNN gióp ta gi¸m s¸t viÖc chÊp hµnh c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc. Th«ng qua ®ã ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ 8 x. héi cña vèn NSNN, hiÖu qu¶ cña c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch, chÕ ®é do §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Ò ra. Nh− vËy, hai chøc n¨ng ph©n phèi vµ gi¸m ®èc lu«n cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, cã vÞ trÝ vµ tÇm quan träng nh− nhau, kh«ng thÓ coi chøc n¨ng nµy h¬n chøc n¨ng kia, mµ ph¶i coi träng c¶ hai chøc n¨ng ë mäi lóc, mäi níi trong t¹o lËp vµ sö dông vèn NSNN. b. C¸c kho¶n thu huy ®éng vµo NSNN vµ chi NSNN. * C¸c kho¶n thu NSNN. - C¸c kho¶n thu tõ thuÕ, phÝ, lÖ phÝ. §©y lµ c¸c kho¶n thu b¾t buéc thùc hiÖn nghÜa vô cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc vµ c«ng d©n do nh÷ng yªu cÇu tÊt yÕu vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ - x. héi ®Ó b¶o ®¶m c¸c ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ n−íc, gi÷ v÷ng quèc phßng, an ninh vµ b¶o ®¶m c¸c sù nghiÖp x. héi. - C¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n−íc. §©y lµ c¸c quan hÖ thu thùc hiÖn lîi Ých kinh tÕ c¸c lo¹i tµi s¶n vµ vèn b»ng tiÒn thuéc së h÷u toµn d©n giao cho Nhµ n−íc qu¶n lý vµ cho phÐp c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ sö dông. C¸c quan hÖ nµy còng lµ b¾t buéc, nh−ng dùa trªn c¸c yÕu tè kinh tÕ lµ ®¶m b¶o cho chñ së h÷u thùc hiÖn ®−îc lîi Ých kinh tÕ, quyÒn së h÷u c¸c lo¹i tµi s¶n ®−a vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x. héi. Nh÷ng ai sö dông nhiÒu tµi s¶n cña Nhµ n−íc vµo môc ®Ých kinh doanh trªn c¸c ®Þa bµn vµ nh÷ng ngµnh nghÒ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao th× ph¶i ®ãng gãp nhiÒu vµo NSNN. Tr×nh ®é x. héi hãa cµng cao, quy m« së h÷u cµng lín th× nguån thu tËp trung vµo NSNN vµ nh÷ng nguån lùc tµi chÝnh còng cµng nhiÒu. Thùc hiÖn thu ®óng, thu ®ñ tõ c¸c h×nh thøc nµy kh«ng chØ ®¶m b¶o nguån lùc tµi chÝnh cho Nhµ n−íc, mµ cßn lµ h×nh thøc cô thÓ thùc hiÖn qu¶n lý chÆt c¸c tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ n−íc ®Ó b¶o tån vµ ph¸t triÓn chÕ ®é së h÷u toµn d©n. - C¸c kho¶n ®ãng gãp cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n thuéc ®èi t−îng ph¶i ®ãng gãp theo luËt ®Þnh. 9 - C¸c kho¶n viÖn trî: H×nh thøc chñ yÕu lµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, cña c¸c tæ chøc, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ cña c¸c n−íc vµ quèc tÕ. Nguån thu nµy chñ yÕu phô thuéc vµo ®−êng lèi ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ Nhµ n−íc. §©y lµ nguån thu nhÊt thêi, kh«ng æn ®Þnh, kh«ng tÝnh to¸n tr−íc mét c¸ch chÝnh x¸c. - C¸c kho¶n do Nhµ n−íc vay ®Ó bï ®¾p béi chi ®−îc ®−a vµo c©n ®èi NSNN. Kho¶n thu nµy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua quan hÖ tÝn dông Nhµ n−íc trong n−íc vµ quèc tÕ ®Ó sö dông vµo môc ®Ých ®Çu t− ph¸t triÓn kinh tÕ. §©y lµ nguån thu kh«ng thuéc quyÒn së h÷u Nhµ n−íc, ®Õn kú h¹n Nhµ n−íc ph¶i thanh to¸n. V× vËy, viÖc sö dông h×nh thøc nµy ®ßi hái c¸c tæ chøc Nhµ n−íc ph¶i tÝnh to¸n nhu cÇu ®Çu t−, hiÖu qu¶ kinh tÕ - x. héi cña c«ng tr×nh vµ kh¶ n¨ng thu håi vèn ®Ó tr¶ nî. - C¸c kho¶n thu kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. * C¸c kho¶n chi lÊy tõ NSNN. Chi NSNN lµ mét hÖ thèng c¸c quan hÖ rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p, bao gåm: - C¸c kho¶n chi ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi. - C¸c kho¶n chi b¶o ®¶m quèc phßng, an ninh, b¶o ®¶m ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ n−íc. §©y lµ nh÷ng kho¶n chi b¾t buéc trong NSNN cña mäi quèc gia nh»m ®Ó gi÷ v÷ng an ninh tæ quèc, æn ®Þnh chÝnh trÞ - x. héi. Quy m« kho¶n chi nµy tuú thuéc vµo viÖc x¸c ®Þnh chøc n¨ng nhiÖm vô vµ tæ chøc bé m¸y Nhµ n−íc xuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ - x. héi ë trong n−íc vµ quèc tÕ. Trªn c¬ së x¸c ®Þnh quy m« chi tiªu cÇn thiÕt cho lÜnh vùc nµy, tiÕn hµnh ph©n bæ c¸c lo¹i thuÕ trùc thu vµ gi¸n thu, th«ng qua thùc thu c¸c s¾c thuÕ mµ b¶o ®¶m nguån lùc tµi chÝnh ®Çy ®ñ cho nhu cÇu nµy. - C¸c kho¶n chi tr¶ nî cñ Nhµ n−íc: Tuú theo møc ®é béi chi cña ng©n s¸ch, quy m« vµ c¸c ®iÒu kiÖn tÝn dông Nhµ n−íc vÒ thêi h¹n tr¶ nî vµ møc l.i suÊt mµ kho¶n chi nµy cã tû lÖ cao hay thÊp trong tæng chi NSNN. ë n−íc ta hiÖn nay, do hËu qu¶ cña viÖc qu¶n lý vèn vay ch−a 10 tèt, ®Ó thÊt tho¸t lín vµ viÖc sö dông hiÖu qu¶ thÊp, cho nªn nî n−íc ngoµi tån ®äng rÊt lín, cho nªn chi tr¶ nî n−íc ngoµi ®ang lµ vÊn ®Ò c¨ng th¼ng. Kh¶ n¨ng tr¶ nî thÊp, tuy nhiªn chóng ta vÉn ph¶i ®¶m b¶o uy tÝn trong quan hÖ quèc tÕ. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, chóng ta cÇn khèng chÕ nhu cÇu chi tiªu trong n−íc ®Ó dµnh tiÒn tr¶ nî. §èi víi vay tõ nguån trong n−íc d−íi nhiÒu h×nh thøc, trong ®ã chñ yÕu lµ h×nh thøc tÝn phiÕu kho b¹c Nhµ n−íc ng¾n h¹n vµ tÝn phiÕu dµi h¹n ®Ó huy ®éng vèn trong d©n vµo nhu cÇu ®Çu t−. H−íng chñ yÕu cña tÝn dông Nhµ n−íc lµ c¸c kho¶n vay dµi h¹n ®Çu t− ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh−ng h×nh thøc nµy chØ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn søc mua ®ång tiÒn æn ®Þnh vµ l.i suÊt hîp lý ®em l¹i lîi Ých ng−êi cho vay, ®ång thêi ®¶m b¶o cho Nhµ n−íc thanh to¸n ®−îc nî. - C¸c kho¶n chi dù tr÷ Nhµ n−íc (tõ 3 - 5% tæng sè d−). §©y lµ kho¶n dù phßng cho nh÷ng nhu cÇu ®ét xuÊt bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ra trong khi thùc hiÖn nhiÖm vô cña Nhµ n−íc. - C¸c kho¶n chi viÖn chî vµ c¸c kho¶n chi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. NSNN bao gåm hai cÊp: Trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng. Quan hÖ gi÷a hai cÊp nµy ®−îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c chñ yÕu lµ ph©n ®Þnh nguån thu vµ nhiÖm vô chi cô thÓ; thùc hiÖn bæ sung tõ ng©n s¸ch cÊp trªn cho ng©n s¸ch cÊp d−íi ®Ó b¶o ®¶m sù c©n b»ng, ph¸t triÓn c©n ®èi vµ thùc hiÖn ®−îc nhiÖm vô cña c¸c vïng, c¸c ®Þa ph−¬ng. NSNN ®−îc c©n ®èi theo nguyªn t¾c tæng sè thu tõ thuÕ, phÝ, lÖ phÝ ph¶i lín h¬n tæng sè chi th−êng xuyªn vµ gãp phÇn tÝch luü ngµy cµng cao vµo ®Çu t− ph¸t triÓn. NÕu cã béi chi th× sè béi chi ®ã ph¶i nhá h¬n chi ®Çu t− ph¸t triÓn, tiÕn tíi c©n b»ng thu - chi ng©n s¸ch. NÕu cã vay ®Ó bï ®¾p béi chi NSNN th× ph¶i trªn nguyªn t¾c tiÒn vay ®−îc kh«ng sö dông cho tiªu dïng mµ chØ sö dông vµo môc ®Ých ph¸t triÓn vµ cã kÕ ho¹ch thu håi vèn vay ®Ó ®¶m b¶o c©n ®èi ng©n s¸ch, chñ ®éng tr¶ nî ®Õn h¹n. Ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng ®−îc c©n ®èi theo quy t¾c: tæng sè chi kh«ng ®−îc v−ît qu¸ tæng sè thu... 11 2. ChÝnh s¸ch tµi kho¸. ChÝnh s¸ch tµi kho¸ lµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc trong viÖc huy ®éng c¸c nguån thu vµo NSNN vµ sö dông nã trong h¹n nhÊt ®Þnh (th−êng lµ 1 n¨m). ChÝnh s¸ch tµi kho¸ cã t¸c ®éng ®Õn s¶n l−îng thùc tÕ, ®Õn kiÒm chÕ l¹m ph¸t vµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp; cã t¸c ®éng ®Õn ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ, c¬ cÊu kinh tÕ. Môc tiªu cña chÝnh s¸ch tµi kho¸ lµ b¶o ®¶m c¸c nguån lùc tµi chÝnh, t¹o m«i tr−êng vµ ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn kinh tÕ x. héi. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®ã, chÝnh s¸ch tµi kho¸ cÇn xö lý nhiÒu mèi quan hÖ, trong ®ã gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nh÷ng m©u thuÉn chñ yÕu sau ®©y lµ néi dung cèt lâi cña chÝnh s¸ch tµi kho¸: + M©u thuÉn thu - chi NSNN. §©y lµ m©u thuÉn vèn cã cña bÊt kú mét quèc gia nµo, ®Æc biÖt gay g¾t ®èi víi c¸c n−íc kÐm ph¸t triÓn. XuÊt ph¸t cña m©u thuÉn nµy lµ do chi tiªu cña Nhµ n−íc lín, trong khi nguån thu bÞ h¹n chÕ. V× vËy, cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó khèng chÕ nhu cÇu chi cña Nhµ n−íc. §ång thêi tÝch cùc thu ®óng, thu ®ñ, tËn dông c¸c nguån thu. §Ó thùc hiÖn c©n ®èi thu - chi, cÇn gi÷ v÷ng 2 ®èi c©n ®èi chñ yÕu: Mét lµ, thu tõ c¸c lo¹i thuÕ trùc thu vµ gi¸n thu ph¶i b¶o ®¶m nhu cÇu chi th−êng xuyªn cña bé m¸y Nhµ n−íc, quèc phßng, an ninh... Hai lµ, quy m« ®Çu t− ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi ph¶i t−¬ng øng víi tæng sè thu tõ thùc hiÖn lîi Ých kinh tÕ c¸c tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ n−íc vµ c¸c nguån lùc huy ®éng ®−îc trong n−íc vµ ngoµi n−íc th«ng qua tÝn dông dµi h¹n. + M©u thuÉn gi÷a tËp trung vµo NSNN víi tÝch luü trong c¸c c¬ së kinh doanh. V× vËy chÝnh s¸ch tµi kho¸ cÇn gi¶i quyÕt tèt m©u thuÉn nµy, ®ã lµ yªu cÇu kh¸ch quan cña ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi. M©u thuÉn nµy hiÖn nay ë n−íc ta ®ang gay g¾t, biÓu hiÖn ë chç tèc ®é t¨ng thu vµo NSNN n¨m sau cao h¬n n¨m tr−íc vµ lín h¬n nhiÒu lÇn so víi tèc ®é t¨ng tæng s¶n phÈm quèc d©n, trong khi t×nh tr¹ng thÊt thu tõ thuÕ cßn lín. 12 + MÉu thuÉn gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ víi viÖc thùc hiÖn c«ng b»ng x. héi. Nguyªn nh©n cña m©u thuÉn nµy: tõ mét mÆt NSL§ x. héi cßn thÊp kÐm, muèn t¨ng tr−ëng th× ph¶i tÝch luü, do ®ã tiªu dïng bÞ h¹n chÕ, kh«ng gi¶i quyÕt ®óng møc nh÷ng vÊn ®Ò x. héi cÊp b¸ch. NÕu ng−îc l¹i th× kh«ng ®¶m b¶o thùc hiÖn ®−îc môc tiªu kinh tÕ. MÆt kh¸c, do ph¸t triÓn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, sÏ dÉn tíi ph©n ho¸ giµu nghÌo lµ kh«ng tr¸nh khái. V× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn, chÝnh s¸ch tµi kho¸ ph¶i thÓ hiÖn néi dung ®iÒu tiÕt thu nhËp sao cho hîp lý. II. B¶n chÊt, chøc n¨ng vµ vai trß cña NSNN nãi chung, cña Hµ Giang nãi riªng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x& héi. 1. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña NSNN nãi chung. Nh− trªn ®. tr×nh bµy, NSNN lµ quü tiÒn tÖ tËp trung lín nhÊt cña Nhµ n−íc, lµ c«ng cô vËt chÊt quan träng ®Ó ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ x. héi. Cho nªn cã thÓ nãi chøc n¨ng vµ nhiÖm vô c¬ b¶n cña NSNN lµ ®éng viªn hîp lý c¸c nguån thu (®Æc biÖt lµ thuÕ, phÝ, lÖ phÝ). §ång thêi tæ chøc vµ qu¶n lý chi tiªu NSNN, thùc c©n ®èi thu - chi. Tãm l¹i, NSNN cã c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô c¬ b¶n sau ®©y: Mét lµ, chøc n¨ng ph©n phèi NSNN. Bé m¸y Nhµ n−íc muèn thùc hiÖn ®−îc sù ho¹t ®éng cña m×nh mét c¸ch b×nh th−êng vµ æn ®Þnh ®Ó thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô lµ qu¶n lý mäi mÆt cña ®êi sèng x. héi cña mét quèc gia th× nhÊt thiÕt ph¶i cã nguån NSNN ®¶m b¶o. Víi quyÒn lùc tèi cao cña m×nh, Nhµ n−íc sö dông c¸c c«ng cô, c¸c biÖn ph¸p b¾t buéc c¸c thµnh viªn trong x. héi cung cÊp cho m×nh c¸c nguån lùc tµi chÝnh cÇn thiÕt. Nh−ng c¬ së ®Ó h×nh thµnh nguån lùc tµi chÝnh ®ã lµ tõ sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh. V× vËy, muèn ®éng viªn ®−îc nguån thu NSNN ngµy cµng t¨ng vµ cã hiÖu qu¶ th× nÒn kinh tÕ nãi chung, s¶n xuÊt kinh doanh nãi riªng ph¶i ®−îc ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh, bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶ cao. V× vËy, Nhµ n−íc trong qu¸ tr×nh qu¶n lý kinh tÕ - x. héi ph¶i n¾m ®−îc quy luËt kinh tÕ vµ t«n träng c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan. §ång thêi ph¶i b¶o ®¶m hµi hoµ c¸c quan hÖ lîi Ých cña c¸c chñ thÓ cña nÒn kinh tÕ. 13 Mét NSNN v÷ng m¹nh lµ mét ng©n s¸ch mµ c¬ chÕ ph©n phèi cña nã ®¶m b¶o ®−îc sù c©n ®èi trªn c¬ së khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh nu«i d−ìng nguån thu, trªn c¬ së ®ã t¨ng ®−îc thu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu cña Nhµ n−íc ngµy cµng t¨ng lªn. MÆt kh¸c, mét NSNN v÷ng m¹nh cßn ph¶i thÓ hiÖn viÖc ph©n phèi vµ qu¶n lý chi ®óng ®¾n, hîp lý vµ hiÖu qu¶. Nhµ n−íc sö dông khèi l−îng tµi chÝnh tõ nguån NSNN ®Ó chi tiªu vµo môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi vµ chi tiªu cho sù ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ n−íc. Nh− vËy, chøc n¨ng cña NSNN, ngoµi viÖc ®éng viªn nguån thu th× cßn ph¶i thùc hiÖn qu¶n lý vµ ph©n phèi chi tiªu sao cho cã hiÖu qu¶. §ã còng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, ta cã thÓ hiÓu ®−îc b¶n chÊt cña NSNN ®ã lµ hÖ thèng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n−íc víi c¸c thµnh viªn trong x. héi, ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh Nhµ n−íc huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh nh»m ®¶m b¶o yªu cÇu thùc hiÖn trong c¸c chøc n¨ng qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ - x. héi cña Nhµ n−íc. Ho¹t ®éng cña NSNN lu«n lu«n g¾n liÒn víi thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña Nhµ n−íc. Hai lµ, chøc n¨ng gi¸m ®èc qu¸ tr×nh huy ®éng c¸c nguån thu vµ thùc hiÖn c¸c kho¶n chi tiªu. Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy, Nhµ n−íc th«ng qua NSNN ®Ó biÕt ®−îc nguån thu - chi nµo lµ c¬ b¶n cña tõng thêi kú, tõng giai ®o¹n vµ do ®ã cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó lµm tèt thu - chi. Nhµ n−íc ®Þnh ra c¬ cÊu thu- chi hîp lý ; theo dâi c¸c ph¸t sinh vµ nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn thu- chi... Tãm l¹i, NSNN cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n- chøc n¨ng ph©n phèi vµ chøc n¨ng gi¸m ®èc. NSNN kh«ng thÓ c©n ®èi ®−îc nÕu nh− kh«ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ hai chøc n¨ng ®ã, bëi v×: nÕu kh«ng cã sù gi¸m ®èc trong viÖc ®éng viªn khai th¸c hîp lý c¸c nguån thu vµ do ®ã sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thÊt thu d−íi nhiÒu h×nh thøc. NÕu kh«ng thùc hiÖn tèt chøc n¨ng ph©n phèi th× còng kh«ng thÓ ®éng viªn ®−îc nguån thu cho NSNN. Chøc n¨ng ph©n phèi vµ chøc n¨ng gi¸m ®èc cña NSNN ®Òu cã vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña nã. Do ®ã, cÇn ph¶i coi träng c¶ hai chøc n¨ng ®ã vµ tæ chøc chØ ®¹o ®Ó c¸c c¬ quan chøc n¨ng thùc hiÖn tèt hai chøc n¨ng ®ã cña NSNN. 14 2. Quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ qu¶n lý vµ sö dông NSNN. §Ó thùc hiÖn tèt c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông NSNN, tuú theo chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tõng cÊp, tõng ngµnh, cÇn ph¶i qu¸n triÖt c¸c quan ®iÓm sau ®©y: + Trong chÝnh s¸ch t¹o vèn cña NSNN ph¶i qu¸n triÖt t− t−ëng kh«ng tËn thu ®Ó bao chi, mµ ph¶i ®éng viªn nguån thu ng©n s¸ch mét c¸ch hîp lý ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi trªn c¬ së võa båi d−ìng vµ ph¸t triÓn nguån thu, võa kiÓm so¸t vµ tËp trung khai th¸c mét c¸ch hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ c¸c nguån thu. + Thùc hiÖn tèt c«ng t¸c ph©n phèi vµ sö dông vèn NSNN theo nguyªn t¾c tiÕt kiÖm, hiÖu qu¶, chÊm døt t×nh tr¹ng c¸c kho¶n chi bao cÊp trµn lan cña c¬ chÕ cò tr−íc ®©y. Thùc hiÖn ph−¬ng ch©m "Nhµ n−íc vµ nh©n d©n cïng lµm". + Thùc hiÖn ph−¬ng ph¸p c©n ®èi ng©n s¸ch mét c¸ch khoa häc ®Ó võa ph¸t huy tèt c¸c nguån lùc bªn trong vµ tranh thñ cao ®é, cã hiÖu qu¶ nguån lùc tµi chÝnh bªn ngoµi; võa phï hîp víi ph¸p luËt cña Nhµ n−íc ta, võa phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ b¶o ®¶m sù chñ ®éng cña NSNN. + §æi míi chÕ ®é ph©n cÊp qu¶n lý NSNN theo h−íng gi¶m bít chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, tr¸nh ®Ó t×nh tr¹ng ph©n t¸n vµ sö dông kÐm hiÖu qu¶ nguån vèn ng©n s¸ch. + Ban hµnh ®ång bé ho¸ vµ tiÕp tôc hoµn thiÖn luËt NSNN. §ång thêi gi¸o dôc, n©ng cao tr×nh ®é cho toµn d©n, cho c¸c chñ thÓ cña nÒn kinh tÕ còng nh− tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cña c¬ quan chøc n¨ng trùc tiÕp lµm c«ng t¸c qu¶n lý NSNN. Nghiªm chØnh chÊp hµnh luËt NSNN. 3. Vai trß cña NSNN trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi. Chóng ta biÕt r»ng, trong c¬ chÕ thÞ tr−êng, mäi ho¹t ®éng kinh tÕ, s¶n xuÊt kinh doanh chñ yÕu cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c ngµnh kinh tÕ chñ yÕu tu©n theo sù ®iÒu tiÕt cña c¸c quy luËt vèn cã cña thÞ tr−êng. NhËn thøc ®−îc ®iÒu ®ã, Nhµ n−íc ta ®. cã nh÷ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch h¹n chÕ sù can thiÖp vµ kiÓm so¸t trùc tiÕp ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, nhÊt lµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ n−íc ta víi chøc n¨ng cña m×nh lµ thùc hiÖn qu¶n lý hµnh chÝnh kinh tÕ b»ng c¸c c«ng cô ph¸p luËt, 15 kÕ ho¹ch ho¸ vµ c¸c chÝnh s¸ch do Nhµ n−íc ban hµnh tu©n theo ph¸p luËt hiÖn hµnh do c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt lµ Quèc héi ban hµnh. §ã chÝnh lµ sù ®æi míi c¬ b¶n vÒ c¬ chÕ qu¶n lý cña Nhµ n−íc ta: tõ chç qu¶n lý, ®iÒu hµnh nªn kinh tÕ mét c¸ch trùc tiÕp ®Õn chç qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng kinh tÕ- x. héi th«ng qua viÖc t¹o mäi ®iÒu kiÖn, m«i tr−êng, hµnh lang (trong ®ã cã c¶ hµnh lang ph¸p lý) ®Ó cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn võa tu©n theo qui lôt kinh tÕ kh¸ch quan, võa b¶o ®¶m sù ®Þnh h−íng XHCN, nh»m nhanh chãng ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu mµ §¶ng ta ®. ®Ò ra trong c¸c kú ®¹i héi. Trong tÊt c¶ c¸c c«ng cô ®Ó qu¶n lý mäi ho¹t ®éng kinh tÕ- x. héi, Nhµ n−íc ta hÕt søc quan t©m ®Õn c«ng cô NSNN, v× nã lµ yÕu tè vËt chÊt v« cïng quan träng trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN. Víi c¬ chÕ cò tr−íc ®©y, Nhµ n−íc can thiÖp s©u vµo ho¹t ®éng kinh tÕ vi m«. Trong c¬ chÕ míi- c¬ chÕ thÞ tr−êng c¸c vÊn ®Ò cña kinh tÕ sÏ ®−îc gi¶i quyÕt theo qui luËt cña thÞ tr−êng vµ c¸c quan hÖ cung- cÇu. Nhµ n−íc chØ dïng c¸c biÖn ph¸p vÒ thuÕ, c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch ®Ó can thiÖp nh»m æn ®Þnh nªn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn theo môc tiªu ®. ®Þnh. Ho¹t ®éng cña NSNN g¾n víi ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, do ®ã thu NSNN lu«n lu«n biÕn ®æi vµ phô thuéc vµo nhÞp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Xu h−íng chung lµ khi nÒn kinh tÕ t¨ng tr−ëng sÏ lµm t¨ng kh¶ n¨ng t¨ng khèi l−îng thu vµ ng−îc l¹i. Tuy nhiªn, ®iÒu cÇn l−u ý ë ®©y lµ møc thu NSNN ph¶i g¾n víi nhÞp ®é t¨ng cña nÒn kinh tÕ, nÕu tËn thu qu¸ møc sÏ dÉn tíi t×nh tr¹ng suy tho¸i do kh«ng kÝch thÝch ®−îc s¶n xuÊt vµ ®Çu t−. Trong bÊt kú t×nh huèng nµo, søc Ðp chi lu«n lu«n lµ g¸nh nÆng cho NSNN. §Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n ®Çu khi mµ nÒn kinh tÕ ch−a kÞp ph¸t triÓn, trong khi ®ã ph¶i nhanh chãng gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc cña x. héi. Bªn c¹nh ®ã chi NSNN cßn bÞ søc Ðp cña t×nh tr¹ng cã l¹m ph¸t cao xÈy ra. Khi cã l¹m ph¸t cao th× khèi l−îng ng©n s¸ch t¨ng chËm h¬n nhu cÇu chi, v× vËy nÕu xö lý kh«ng tèt sÏ dÉn ®Õn rèi lo¹n, g©y thiÖt h¹i vÒ nhiÒu mÆt cho nÒn kinh tÕ. Tãm l¹i, NSNN cã vai trß v« cïng quan träng. Bëi lÏ NSNN cã chøc n¨ng huy ®éng nguån lùc tµi chÝnh ®Ó h×nh thµnh c¸c quü tiÒn tÖ tËp 16 trung, ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu chi tiªu cña Nhµ n−íc. §ång thêi NSNN cßn thùc hiÖn c©n ®èi b»ng tiÒn gi÷a c¸c kho¶n thu vµ c¸c kho¶n chi tiªu cña Nhµ n−íc. §©y lµ vai trß c¬ b¶n cña NSNN mµ bÊt kú mét quèc gia nµo còng ph¶i thùc hiÖn. NSNN lµ mét c«ng cô qu¶n lý quan träng trong ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ vÜ m« cña ®Êt n−íc, ®Æc biÖt thÓ hiÖn rÊt râ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x. héi chñ nghÜa. Vai trß ®ã ®. ®−îc thÓ hiÖn cô thÓ ë c¸c lÜnh vùc sau: - VÒ kinh tÕ: Nhµ n−íc t¹o c¸c m«i tr−êng vµ ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ míi, kÝch thÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh vµ chèng ®éc quyÒn. NSNN ®¶m b¶o cung cÊp kinh phÝ ®Çu t− x©y dùng vµ n©ng cÊp c¬ së kÕt cÊu h¹ tÇng, h×nh thµnh c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc thuéc c¸c ngµnh kinh tÕ, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ then chèt. Trªn c¬ së ®ã tõng b−íc lµm cho kinh tÕ Nhµ n−íc ®¶m ®−¬ng ®−îc vai trß chñ ®¹o nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. MÆt kh¸c, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cho phÐp th× nguån kinh phÝ tõ NSNN còng cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó hç trî cho sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c TPKT kh¸c ®Ó c¸c doanh nghiÖp ®ã cã c¬ së vÒ tµi chÝnh tèt h¬n vµ do ®ã cã ®−îc ph−¬ng h−íng kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n. - VÒ mÆt x. héi: Th«ng qua ho¹t ®éng thu, chi NSNN cÊp ph¸t kinh phÝ cho tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng v× môc ®Ých phóc lîi x. héi. Th«ng qua c«ng cô ng©n s¸ch, Nhµ n−íc cã thÓ ®iÒu chØnh c¸c mÆt ho¹t ®éng trong ®êi sèng x. héi nh−: Th«ng qua chÝnh s¸ch thuÕ ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cÊp b¸ch, ®ång thêi cã thÓ h¹n chÕ s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm kh«ng cÇn khuyÕn khÝch s¶n xuÊt. HoÆc ®Ó h−íng dÉn s¶n xuÊt vµ tiªu dïng hîp lý. Th«ng qua nguån vèn ng©n s¸ch ®Ó thùc hiÖn h×nh thøc trî cÊp gi¸ ®èi víi c¸c ho¹t ®éng thuéc chÝnh s¸ch d©n sè, chÝnh s¸ch viÖc lµm, chÝnh s¸ch thu nhËp, chÝnh s¸ch b¶o trî x. héi v.v... - VÒ thÞ tr−êng: Th«ng qua c¸c kho¶n thu, chi NSNN sÏ gãp phÇn b×nh æn gi¸ c¶ thÞ tr−êng. Ta biÕt r»ng, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, sù biÕn ®éng gi¸ c¶ ®Õn møc g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cã nguyªn nh©n tõ sù mÊt c©n ®èi cung - cÇu. B»ng c«ng cô thuÕ vµ dù tr÷ Nhµ n−íc can thiÖp ®Õn quan hÖ cung - cÇu vµ b×nh æn gi¸ c¶ thÞ tr−êng. 17 Ho¹t ®éng thu chi NSNN cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi vÊn ®Ò l¹m ph¸t. L¹m ph¸t lµ c¨n bÖnh nguy hiÓm ®èi víi nÒn kinh tÕ. L¹m ph¸t x¶y ra khi møc chung cña gi¸ c¶ vµ chi phÝ t¨ng. §Ó kiÒm chÕ ®−îc l¹m ph¸t tÊt yÕu ph¶i dïng c¸c biÖn ph¸p ®Ó h¹ thÊp gi¸, h¹ thÊp chi phÝ. B»ng biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tèt thu chi NSNN cã thÓ kiÒm chÕ, ®Èy lïi ®−îc l¹m ph¸t, gãp phÇn thóc ®Èy kinh tÕ - x. héi ph¸t triÓn. 4. Vai trß cña NSNN trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tØnh Hµ Giang. Hµ Giang lµ mét tØnh miÒn nói biªn giíi, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, ®iÒu kiÖn ®Þa lý phøc t¹p, giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n, l¹i cã nhiÒu d©n téc cïng chung sèng. Sau chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc, tØnh Hµ Giang cßn chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña 10 n¨m chiÕn tranh b¶o vÖ biªn giíi. HÇu nh− c¸c c¬ së kinh tÕ ®Òu bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña ®ång bµo c¸c d©n téc hÕt søc khã kh¨n. Th¸ng 10/1991 khi t¸ch tØnh, kÕt cÊu h¹ tÇng hÇu nh− kh«ng cã g×. Trong nh÷ng n¨m qua ®−îc sù quan t©m gióp ®ì cña Trung −¬ng, nh©n d©n c¸c d©n téc tØnh Hµ Giang ®. kh¾c phôc khã kh¨n, tõng b−íc æn ®Þnh ®êi sèng, ph¸t triÓn s¶n xuÊt. §¹t ®−îc nh÷ng thµnh tÝch ®ã, ngoµi sù l.nh chØ ®¹o s¸t sao cña §¶ng vµ Nhµ n−íc tõ Trung −íng ®Õn c¬ së, cßn cã c¸c nh©n tè kh¸c, trong ®ã cã vai trß cña NSNN. Nhê cã nguån thu NSNN míi ®¶m b¶o chi th−êng xuyªn cho sù ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan §¶ng, Nhµ n−íc, c¸c ®oµn thÓ vµ c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp, kinh tÕ, v¨n ho¸, x. héi, an ninh quèc phßng. Nhê cã NSNN mµ phÇn nµo ®. ®¸p øng ®−îc nhu cÇu c¸c kho¶n chi cÊp b¸ch, ®Æc biÖt lµ chi cho ®Çu t− ph¸t triÓn chiÕm tû lÖ kh¸ cao trong chi ng©n s¸ch. Nhê ®ã mµ hiÖn nay ë Hµ Giang nhiÒu c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, v¨n ho¸ x. héi ®. vµ ®ang ®−îc x©y dùng, tu bæ, n©ng cÊp vµ ®−a vµo sö dông. Trong n«ng nghiÖp, chi NSNN tËp trung cho viÖc øng dông khoa häc- kü thuËt vµo s¶n xuÊt, ®Çu t− ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i vµ c¬ cÊu mïa vô v.v... Ch¼ng h¹n ®Çu t− cho viÖc lai t¹o gièng c©y con cho n¨ng suÊt cao. Tuy l©m nghiÖp ®. chó ý ®Çu t− ®Ó ®Èy m¹nh trång míi rõng, b¶o vÖ vµ t¸i sinh rõng, ph¸t triÓn m« h×nh rõng trang tr¹i, v−ên rõng, theo ph−¬ng thøc l©m-n«ng kÕt hîp. 18 Trong lÜnh vùc v¨n ho¸- x. héi: NSNN ®. dµnh mét tû lÖ thÝch ®¸ng cho ®Çu t− x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cho lÜnh vùc gi¸o dôc ®µo t¹o, hÖ thèng tr−êng chuyªn, líp chän, tr−êng d©n téc néi tró, tr−êng cao ®¼ng s− ph¹m. MÆc dï nguån thu ng©n s¸ch cßn h¹n chÕ, nh−ng tØnh còng rÊt quan t©m ®Çu t− cho lÜnh vùc y tÕ vµ d©n sè kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. Cô thÓ lµ ®Çu t− n©ng cÊp c¶i t¹o c¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh, t¹o ®iÒu kiÖn ch¨m sãc søc khoÎ cho nh©n d©n ®−îc tèt h¬n. Ngoµi ra NSNN cßn thùc hiÖn mét lo¹t c¸c ch−¬ng tr×nh kh¸c nh−: cñng cè më réng n©ng cÊp c¸c ®−êng giao th«ng liªn huyÖn, liªn x., ®Çu t− ®Ó x©y dùng ®−êng d©y, tr¹m biÕn ¸p ®Ó ®−a ®iÖn l−íi quèc gia vÒ c¸c huyÖn vïng cao. §Çu t− x©y dùng c¸c c¬ së ph¸t thanh, truyÒn h×nh, b−u ®iÖn... ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®êi sèng v¨n ho¸, tinh thÇn cho c¸c d©n téc trong tØnh. §ång thêi còng nh»m t¹o c¸c ph−¬ng tiÖn tuyªn truyÒn ®−êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, ®Ó nh©n d©n c¸c d©n téc hiÓu râ ®−êng lèi, chñ tr−¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n−íc trªn tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng x. héi, ®Ó hä cã sù tin t−ëng vµ tù gi¸c thùc hiÖn. §èi víi lÜnh vùc thu NSNN: th«ng qua c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng thu NSNN mµ ®. ®éng viªn ®−îc ngµy cµng nhiÒu h¬n, tèt h¬n nguån lùc tµi chÝnh cho ®Þa ph−¬ng. Sù ®éng viªn ®ã, mét mÆt ®¶m b¶o nguån thu, tr¸nh thÊt thu cho NSNN, nh−ng ®ång thêi còng qua ®ã thùc hiÖn sù b×nh ®¼ng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô ®ãng gãp cña nh©n d©n, cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, c¸c TPKT trong tØnh. Tãm l¹i, NSNN cã vai trß v« cïng quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x. héi nãi chung. §èi víi tØnh Hµ Giang th× vai trß NSNN l¹i cµng ®Æc biÖt quan träng. Nhê cã nguån thu NSNN mµ ®. t¹o ®iÒu kiÖn vÒ nguån tµi chÝnh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x. héi, ®¶m b¶o kinh phÝ chi tiªu cho c¸c ho¹t ®éng cña bé m¸y chÝnh quyÒn vµ c¸c tæ chøc §¶ng, ®oµn thÓ, c¸c lùc l−îng vò trang an ninh... Tuy nhiªn, hiÖn nay NSNN cña tØnh cßn hÕt søc nhá bÐ, ch−a ®¸p øng nhu cÇu nãi trªn. Do ®ã, chóng ta cÇn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó t×m ra ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p phï hîp, nh»m thùc hiÖn c«ng t¸c NSNN tØnh Hµ Giang. 19 PhÇn thø hai t×nh h×nh c¬ b¶n vÒ tù nhiªn - kinh tÕ - x& héi vµ thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý, sö dông NSNN tØnh hµ giang i. ®iÒu kiÖn tù nhiªn - kinh tÕ - x& héi cña tØnh hµ giang. 1. VÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn. * VÞ trÝ ®Þa lý: Hµ Giang lµ tØnh miÒn nói phÝa B¾c cña ViÖt Nam, n»m ë vÞ trÝ tõ 21023' ®Õn 22010' vÜ b¾c vµ 104025' ®Õn 105034' kinh ®«ng, c¸ch thñ ®« Hµ Néi trªn 320 km. PhÝa B¾c gi¸p tØnh V©n Nam cña Trung Quèc, cã ®−êng biªn gi¸p Trung Quèc dµi trªn 270 km. PhÝa §«ng gi¸p tØnh Cao B»ng, phÝa T©y gi¸p tØnh Lµo Cai vµ Yªn B¸i, phÝa Nam gi¸p tØnh Tuyªn Quang. Hµ Giang cã 10 huyÖn, thÞ: B¾c Giang, VÞ Xuyªn, B¾c Mª, Hoµng Su Ph×, XÝ MÇn, Qu¶n B¹, Yªn Minh, §ång V¨n, MÌo V¹c vµ thÞ x. Hµ Giang. * §Þa h×nh: - Hµ Giang cã ®Þa h×nh nói cao chia c¾t phøc t¹p, ®é dèc lín, nhiÒu d.y nói ®¸ cã ®é cao trªn 2000m, t¹o nªn nhiÒu tiÓu vïng víi c¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®Þa h×nh, khÝ hËu, ®Êt ®ai, nguån n−íc vµ d©n c− kh¸c biÖt, ®éc ®¸o, cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ®a d¹ng theo c¬ cÊu n«ng - l©m - c«ng nghiÖp víi nhiÒu s¶n phÈm phong phó, cã nhiÒu c¶nh quan thiªn nhiªn ®Ñp ®Ó ph¸t triÓn du lÞch, d. ngo¹i... - Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi trªn cßn kh«ng Ýt khã kh¨n do ®Þa h×nh chia c¾t m¹nh, ®é dèc lín, nhiÒu d.y nói ®¸ nªn kh«ng Ýt khã kh¨n trong ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Æc biÖt ë c¸c huyÖn vïng cao. * §Êt ®ai: Tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ: 788.437 ha (7884,37 km2). Trong ®ã: - §Êt n«ng nghiÖp : 106.425,113 ha 20 + §Êt trång c©y hµng n¨m : 39.817,77 ha §Êt ruéng lóa, mÇu : 28.372,09 ha §Êt n−¬ng rÉy : 52.192,03 ha §Êt c©y hµng n¨m kh¸c : 9.353,65 ha + §Êt v−ên t¹p : 4.908,20 ha + §Êt dïng vµo ch¨n nu«i : 1.140,45 ha + §Êt c©y l©u n¨m : 9.874,87 ha + §Êt cã mÆt n−íc nu«i thuû s¶n : 683,75 ha - §Êt n«ng nghiÖp : 279.450,7 ha + §Êt cã rõng tù nhiªn : 229.587,96 ha §Êt cã rõng s¶n xuÊt : 34.071,03 ha §Êt cã rõng phßng hé : 177.439,97 ha §Êt cã rõng ®Æc dông : 17.191,36 ha + §Êt cã rõng trång : 49.861,09 ha §Êt cã rõng s¶n xuÊt : 41.030,68 ha §Êt cã rõng phßng hé : 8.793,46 ha + §Êt c©y −¬m gièng : 1,65 ha - §Êt chuyªn dïng : 4.183,33 ha - §Êt ë : 5.973,1 ha - §Êt ch−a sö dông : 392.404,74 ha §Êt b»ng ch−a sö dông : 1.663,77 ha §Êt ®åi nói ch−a sö dông : 313.165,67 ha §Êt cã mÆt n−íc ch−a SD : 10,9 ha S«ng suèi : 5.500,67 ha Nói ®¸ kh«ng c©y : 71.480,88 ha §Êt ch−a sö dông kh¸c : 627,9 ha