Tài liệu Một số vấn đề pháp lý về ký kết và thực hiện hợp đồng mua bán ngoại thương

Lêi nãi ®Çu Nh÷ng th¸ng n¨m cuèi cïng cña thÕ kû 20 víi nh÷ng thµnh tùu to lín cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· vµ ®ang ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña lùc l îng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ lµm chuyÓn biÕn m¹nh mÏ c¬ cÊu kinh tÕ cña c¸c quèc gia. Bªn c¹nh ®ã, sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ theo nh÷ng lîi thÕ so s¸nh t¬ng ®èi còng t¹o ra mét khèi lîng ngµy cµng lín c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ trao ®æi gi÷a c¸c quèc gia víi nhau. Kim ng¹ch th¬ng m¹i ThÕ giíi hiÖn nay chiÕm kho¶ng 33% tæng s¶n lîng thÕ giíi, cã nghÜa lµ 1/3 s¶n lîng thÕ giíi lµm ra lµ ®Ó trao ®æi gi÷a c¸c quèc gia víi nhau. ë ViÖt Nam, c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ khëi ®Çu tõ n¨m 1986 ®· ®¹t ®îc nh÷ng tiÕn bé quan träng : chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ më cöa héi nhËp víi nÒn kinh tÕ ThÕ giíi. NÕu nh trong thêi kú bao cÊp (1986 trë vÒ tríc) quan hÖ bu«n b¸n cña ViÖt Nam chñ yÕu tËp trung vµo mét sè níc XHCN nh Liªn x« (cò) vµ c¸c níc §«ng ¢u th× trong vßng h¬n 10 n¨m trë l¹i ®©y ViÖt Nam ®· cã quan hÖ th¬ng m¹i víi h¬n 100 níc. TÝnh ®Õn th¸ng 12 n¨m 1998 ViÖt Nam ®· ký 65 HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i song ph¬ng víi c¸c níc ë hÇu hÕt c¸c ch©u ¸, ch©u ¢u, ch©u Phi, ch©u Mü vµ ch©u §¹i d¬ng. Bªn c¹nh c¸c HiÖp ®Þnh song ph¬ng ViÖt Nam cßn ký mét sè §iÒu íc ®a ph¬ng: HiÖp ®Þnh vÒ bu«n b¸n hµng dÖt 1 may ViÖt Nam - Céng ®ång ch©u ¢u (25/12/1992); HiÖp ®Þnh khung hîp t¸c ViÖt Nam - Céng ®ång ch©u ¢u (17/7/1995); Gia nhËp ASEAN (25/7/1995) vµ tham gia CEPT (12/1995); Tham gia APEC ( 12/1998)....®ã lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó níc ta më réng bu«n b¸n quèc tÕ vµ ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. Tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu trong 10 n¨m (1986 - 1996) lµ 78.055,8 triÖu USD trong khi 10 n¨m tríc ®ã (1976 - 1985) tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu chØ lµ 18.773 triÖu rup - USD (nguån Th¬ng m¹i thêi më cöa - Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª 1996). Tõ sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hÖ thèng ph¸p luËt còng ®· vµ ®ang tõng bíc ®îc ®iÒu chØnh ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn míi. C¸c quy ph¹m ph¸p luËt mang tÝnh chÊt mÖnh lÖnh, quyÒn uy, ban ph¸t tÆng cho ®îc thay thÕ b»ng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt mang tÝnh b×nh ®¼ng, ngang quyÒn, kÝch thÝch n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng. Khung ph¸p luËt vÒ kinh tÕ ®ang dÇn ®îc hoµn thiÖn víi môc ®Ých ®Þnh híng, t¹o ra c¸c chuÈn mùc, thñ tôc ph¸p lý vµ c¸c gi¶i ph¸p, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Phôc vô cho c«ng t¸c ngo¹i th¬ng lÇn ®Çu tiªn chÕ ®Þnh vÒ hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng hay cßn gäi lµ hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ víi th¬ng nh©n níc ngoµi ®îc ra ®êi vµ quy ®Þnh trong LuËt th¬ng m¹i 1997. ChÕ ®Þnh vÒ hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng ra ®êi ®· t¹o nªn mét sè 2 nguyªn t¾c râ rµng vµ thèng nhÊt, cung cÊp mét c¸ch h÷u hiÖu ph¬ng tiÖn giao dÞch vµ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ mua b¸n hµng ho¸ cã yÕu tè níc ngoµi.Víi tªn ®Ò tµi “ Mét sè vÊn ®Ò ph¸p lý vÒ ký kÕt vµ thùc hiÖn Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng” bµi luËn v¨n tèt nghiÖp cña em lµ mét sè t×m hiÓu ph¸p luËt vÒ Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng trong thêi kú ®æi míi ®Ó tõ ®ã ®a ra mét sè gi¶i ph¸p hoµn thiÖn h¬n n÷a chÕ ®Þnh ph¸p luËt nµy. LuËn v¨n gåm hai ch¬ng : Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ H§MBNT. I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ Hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ 1. Kh¸i niÖm vÒ Hîp ®ång mua b¸n hµng hãa 2. §Æc ®iÓm cña Hîp ®ång mua b¸n hµng hãa II. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng 1. Kh¸i niÖm Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng 2. LuËt ®iÒu chØnh Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng Ch¬ng II : Ký kÕt vµ thùc hiÖn Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng 3 A. Ký kÕt hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng B. Thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng I. C¸c nguyªn t¾c thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng II. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th - ¬ng III. ChÕ ®é tr¸ch nhiÖm do vi ph¹m hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng Ch¬ng III : Ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng: Thùc tr¹ng - Gi¶i ph¸p. 4 Ch¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ H§MBNT. i. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ Hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ 1. Kh¸i niÖm vÒ Hîp ®ång mua b¸n hµng hãa Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt hµng hãa cã hai h×nh thøc kinh tÕ: kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng hãa. Kinh tÕ tù nhiªn lµ h×nh thøc s¶n xuÊt tù cung tù cÊp, c¸c s¶n phÈm lµm ra chñ yÕu dïng ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña ngêi s¶n xuÊt trong néi bé ®¬n vÞ kinh tÕ. §èi lËp víi h×nh thøc kinh tÕ nµy lµ kinh tÕ hµng hãa trong ®ã hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra nh»m môc ®Ých mua b¸n , trao ®æi ®Ó tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña x· héi. C¸c quan hÖ trao ®æi hµng hãa khi ®îc ®iÒu chØnh bëi Nhµ níc th× ph¸p luËt vÒ hîp ®ång ra ®êi. Hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ lµ mét lo¹i v¨n b¶n cã tÝnh chÊt ph¸p lý ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së tháa thuËn mét c¸ch b×nh ®¼ng tù nguyÖn gi÷a c¸c chñ thÓ, nh»m 5 x¸c lËp, thùc hiÖn chÊm døt mét quan hÖ trao ®æi hµng hãa. 1. §Æc ®iÓm cña Hîp ®ång mua b¸n hµng hãa §Æc ®iÓm cña Hîp ®ång mua b¸n hµng hãa lµ nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc trng nhÊt gióp ta ph©n biÖt ®îc Hîp ®ång mua b¸n hµng hãa víi c¸c lo¹i hîp ®ång kh¸c. Cô thÓ : - MÆc dï lµ mét lo¹i Hîp ®ång kinh tÕ nhng chñ thÓ cña H§MBNT chØ cÇn lµ th¬ng nh©n hay mét bªn lµ th¬ng nh©n (®iÒu 47 LuËt Th¬ng m¹i) chø kh«ng quy ®Þnh ph¶i lµ c¸c bªn cã t c¸ch ph¸p nh©n hay Ýt nhÊt ph¶i cã §¨ng ký kinh doanh nh ®iÒu 2 Ph¸p lÖnh Hîp ®ång kinh tÕ 1989. - §èi tîng cña hîp ®ång mua b¸n hµng hãa lµ hµng ho¸ theo qui ®Þnh t¹i kho¶n 3 ®iÒu 5 LuËt Th¬ng m¹i. Hµng hãa theo ®iÒu kho¶n nµy ®îc bao gåm : m¸y mãc, thiÕt bÞ, nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, vËt liÖu, hµng tiªu dïng vµ c¸c ®éng s¶n kh¸c ®îc lu th«ng trªn thÞ trêng, nhµ ë dïng ®Ó kinh doanh díi h×nh thøc cho thuª, mua b¸n. - Hîp ®ång ®îc tho¶ thuËn ký kÕt kh«ng ph¶i chØ theo h×nh thøc v¨n b¶n nh trong Ph¸p lÖnh Hîp ®ång kinh tÕ 1989 mµ cßn cã thÓ b»ng h×nh thøc miÖng hoÆc b»ng hµnh vi cô thÓ kh¸c. §©y lµ ®iÓm tiÕn bé cña LuËt Th¬ng m¹i, thÓ hiÖn sù phï hîp víi quy ®Þnh chung cña ph¸p luËt c¸c níc. - V× ®èi tîng cña hîp ®ång lµ hµng hãa nªn néi dung cña hîp ®ång lµ toµn bé nghÜa vô cña c¸c bªn xung 6 quanh viÖc chuyÓn giao quyÒn së h÷u tõ ngêi b¸n sang ngêi mua, xung quanh viÖc lµm thÕ nµo ®Ó ngêi b¸n nhËn ®îc tiÒn vµ ngêi mua nhËn ®îc hµng. I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ H§MBNT 1. Kh¸i niÖm H§MBNT VÒ c¬ b¶n ho¹t ®éng th¬ng m¹i ë tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu diÔn ra díi hai h×nh thøc: mua b¸n hµng hãa néi ®Þa vµ mua b¸n hµng hãa quèc tÕ. VÒ b¶n chÊt ®ã ®Òu lµ nh÷ng ho¹t ®éng mµ trong ®ã ngêi b¸n cã nghÜa vô chuyÓn giao hµng hãa cho ngêi mua, cßn ngêi mua cã nghÜa vô chuyÓn cho ngêi b¸n mét kho¶n gi¸ trÞ ngang b»ng víi gi¸ trÞ hµng hãa ®îc trao ®æi. Tuy nhiªn, kh¸c víi mua b¸n hµng ho¸ trong níc mua b¸n hµng ho¸ quèc tÕ lµ ho¹t ®éng mua b¸n hµng hãa cã yÕu tè níc ngoµi vµ ®îc sù ®iÒu tiÕt cña ChÝnh phñ c¸c quèc gia kh¸c nhau. YÕu tè níc ngoµi hay cßn gäi lµ tÝnh chÊt quèc tÕ ®îc hiÓu kh«ng gièng nhau theo ph¸p luËt quèc tÕ vµ ph¸p luËt c¸c quèc gia. + TÝnh chÊt quèc tÕ theo C«ng íc Lahaye 1964 vÒ mua b¸n quèc tÕ nh÷ng ®éng s¶n h÷u h×nh gåm:  Chñ thÓ ký kÕt lµ c¸c bªn cã trô së th¬ng m¹i ë c¸c níc kh¸c nhau; vµ  Hµng ho¸ lµ ®èi tîng cña hîp ®ång ®îc chuyÓn hoÆc sÏ ®îc chuyÓn tõ níc nµy sang níc kh¸c; hoÆc vµ 7  Chµo hµng vµ chÊp nhËn chµo hµng cã thÓ ®îc lËp ë nh÷ng níc kh¸c nhau. NÕu c¸c bªn ký kÕt kh«ng cã trô së th¬ng m¹i th× sÏ dùa vµo n¬i c tró cña hä. VÊn ®Ò quèc tÞch cña c¸c bªn kh«ng cã ý nghÜa trong viÖc x¸c ®Þnh yÕu tè n íc ngoµi trong hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. + C«ng íc Viªn n¨m 1980 cña Liªn hîp quèc vÒ hîp ®ång mua b¸n quèc tÕ hµng ho¸ chØ ®a ra mét tiªu chuÈn ®Ó kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt quèc tÕ cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng, ®ã lµ c¸c bªn ký kÕt hîp ®ång cã trô së th¬ng m¹i ®Æt ë c¸c níc kh¸c nhau. + ë Ph¸p, khi x¸c ®Þnh tÝnh chÊt quèc tÕ cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng ngêi ta c¨n cø vµo hai tiªu chuÈn kinh tÕ vµ ph¸p lý.  Theo tiªu chuÈn kinh tÕ: Mét hîp ®ång quèc tÕ lµ hîp ®ång t¹o ra sù di chuyÓn qua l¹i biªn giíi c¸c gi¸ trÞ trao ®æi t¬ng øng gi÷a hai níc.  Theo tiªu chuÈn ph¸p lý: mét hîp ®ång ®îc coi lµ quèc tÕ nÕu nã bÞ chi phèi bëi c¸c tiªu chuÈn ph¸p lý cña nhiÒu quèc gia nh quèc tÞch cña c¸c bªn, n¬i c tró cña c¸c bªn, n¬i c tró cña c¸c bªn, n¬i thùc hiÖn nghÜa vô hîp ®ång, nguån vèn thanh to¸n. + ë ViÖt Nam, tríc ®©y, H§MBNT ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: chñ thÓ cña H§MBNT ph¶i lµ c¸c bªn cã quèc tÞch kh¸c nhau; hµng hãa lµ ®èi tîng cña hîp ®ång ®îc chuyÓn 8 tõ níc nµy sang níc kh¸c; ®ång tiÒn thanh to¸n trong hîp ®ång lµ ngo¹i tÖ víi mét trong hai bªn ký kÕt (PhÇn I - Quy chÕ t¹m thêi sè 4794/TM-XNK ngµy 31/7/1991 cña Bé Th¬ng nghiÖp (nay lµ Bé Th¬ng m¹i) ). Trong thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt nh÷ng quy ®Þnh nµy ®· béc lé nhiÒu nh îc ®iÓm cña nã. VÝ dô : hµng hãa lµ ®èi tîng cña H§MBNT kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i chuyÓn tõ níc nµy sang níc kh¸c trong trêng hîp cã sù mua b¸n hµng hãa gi÷a khu c«ng nghiÖp - khu chÕ xuÊt - khu c«ng nghÖ cao víi ph¸p nh©n trong néi ®Þa; hay trêng hîp mét th¬ng nh©n mang quèc tÞch ViÖt Nam c tró t¹i Ph¸p ký kÕt Hîp ®ång mua b¸n hµng hãa víi mét ph¸p nh©n ViÖt Nam t¹i ViÖt Nam. Trêng hîp nµy hîp ®ång kh«ng ®îc x¸c ®Þnh lµ H§MBNT mÆc dï thùc chÊt chÝnh lµ H§MBNT. §Ó kh¾c phôc nhîc ®iÓm nµy, ®iÒu 80 LuËt Th¬ng m¹i 1997 chØ quy ®Þnh : ”Hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ víi th¬ng nh©n níc ngoµi lµ hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ ®îc ký kÕt gi÷a mét bªn lµ th¬ng nh©n ViÖt Nam víi mét bªn lµ th¬ng nh©n níc ngoµi”. Vµ tÝnh chÊt quèc tÕ cña H§MBNT chØ tån t¹i mét tiªu chuÈn, ®ã lµ H§MBNT ®îc ký kÕt gi÷a mét bªn lµ th¬ng nh©n ViÖt Nam víi mét bªn lµ th¬ng nh©n níc ngoµi. 2. §Æc ®iÓm cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. - Chñ thÓ cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng lµ th¬ng nh©n ViÖt Nam vµ th¬ng nh©n níc ngoµi cã ®ñ t c¸ch ph¸p lý theo ph¸p luËt cña níc mµ th¬ng nh©n mang quèc tÞch. 9 - Hµng ho¸ lµ ®èi tîng cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng lµ hµng ho¸ ®îc phÐp mua b¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt níc bªn mua vµ níc bªn b¸n. - Tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a c¸c bªn xung quanh viÖc ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång cã thÓ do toµ ¸n d©n sù cña mét níc hoÆc do träng tµi quèc tÕ xÐt xö. - LuËt ®iÒu chØnh hîp ®ång mang tÝnh chÊt phøc t¹p, ®a d¹ng; ngoµi viÖc ¸p dông ph¸p luËt cña c¸c níc ký kÕt hîp ®ång cã thÓ sÏ ph¶i ¸p dông luËt níc thø ba, tËp qu¸n quèc tÕ, ®iÒu íc quèc tÕ hoÆc thËm chÝ c¶ tiÒn lÖ ph¸p. 3. LuËt ®iÒu chØnh hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. LuËt ®iÒu chØnh H§MBNT H§MBNT dï ®îc ký kÕt hoµn chØnh, chi tiÕt ®Õn ®©u , b¶n th©n nã còng kh«ng thÓ dù kiÕn chøa ®ùng, bao gåm tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò, nh÷ng t×nh hèng cã thÓ ph¸t sinh trong thùc tÕ. Do ®ã, cÇn ph¶i bæ sung cho H§MBNT mét c¬ së ph¸p lý cô thÓ b»ng c¸ch lùa chän luËt ¸p dông cho hîp ®ång ®ã. Theo nguyªn t¾c chung cña T ph¸p quèc tÕ, trong mua b¸n quèc tÕ, c¸c bªn ®¬ng sù hoµn toµn cã quyÒn tù do tháa thuËn chän nguån ¸p dông cho quan hÖ hîp ®ång cña m×nh. Nguån luËt ®ã cã thÓ lµ luËt quèc gia, ®iÒu íc quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i hoÆc tËp qu¸n th¬ng m¹i quèc tÕ vµ thËm chÝ c¶ tiÒn lÖ ph¸p. 10 Song, ®iÒu quan träng ë chç nªn chän nguån luËt nµo, lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ chän luËt thÝch hîp nhÊt ®Ó b¶o vÖ ®îc quyÒn lîi cña m×nh. VÊn ®Ò nµy thËt kh«ng ®¬n gi¶n. CÇn ph¶i nghiªn cøu tÊt c¶ c¸c nguån luËt nãi trªn vµ c¸ch ¸p dông còng nh vai trß gi¸ trÞ ph¸p lý cña tõng nguån luËt ®èi víi H§MBNT. a. §iÒu íc quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i. §iÒu íc quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i lµ sù tho¶ thuËn b»ng v¨n b¶n ®îc c¸c quèc gia ký kÕt trªn c¬ së tù nguyÖn vµ b×nh ®¼ng nh»m Ên ®Þnh, thay ®æi hoÆc chÊm døt quyÒn vµ nghÜa vô ®èi víi nhau trong quan hÖ bu«n b¸n quèc tÕ. §iÒu íc quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i, xÐt vÒ mÆt chñ thÓ ký kÕt, cã thÓ cã hai lo¹i lµ ®iÒu íc quèc tÕ cã tÝnh chÊt song ph¬ng vµ ®iÒu íc quèc tÕ cã tÝnh chÊt ®a ph¬ng; XÐt vÒ mÆt ph¹m vi, quy m« ¶nh hëng, cã thÓ cã ®iÒu íc th¬ng m¹i cã tÝnh chÊt khu vùc vµ ®iÒu íc th¬ng m¹i cã tÝnh chÊt toµn cÇu; XÐt vÒ mÆt néi dung, cã ®iÒu íc quèc tÕ chuÈn t¾c (lµ ®iÒu íc ®Þnh ra c¸c quy t¾c cã tÝnh chÊt b¾t buéc ®èi víi c¸c bªn ký kÕt còng nh víi tù nhiªn nh©n, ph¸p nh©n cña hä) vµ ®iÒu íc sang tÝnh thùc chøng (lµ ®iÒu íc thÓ chÕ ho¸ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c héi nghÞ quèc tÕ, c¸c v¨n phßng, uû ban mµ ®iÒu íc cã ®ñ thÈm quyÒn ®a ra nghÞ quyÕt, chØ thÞ, quy t¾c). 11 Vai trß, hiÖu lùc, t¸c dông còng nh mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c ®iÒu íc th¬ng m¹i thÕ giíi víi luËt quèc gia thêng do tÝnh chÊt cña c¸c lo¹i ®iÒu íc nãi trªn quyÕt ®Þnh. VÒ tªn gäi, c¸c ®iÒu íc quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i cã thÓ ®îc gäi lµ HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i, C«ng íc, HiÖp íc ... Mét trong nh÷ng ®iÒu íc quèc tÕ quan träng ®iÒu chØnh lÜnh vùc ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng lµ C«ng íc Viªn 1980 vÒ Hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ quèc tÕ. C«ng íc gåm 3 phÇn 101 ®iÒu quy ®Þnh râ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi viÖc ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ quèc tÕ. C«ng íc lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh cè g¾ng, lµ mét thµnh tùu ®¸ng kÓ cña Liªn hîp quèc nh»m tiÕn tíi viÖc nhÊt thÓ ho¸ luËt vÒ mua b¸n quèc tÕ, lo¹i bá nh÷ng c¶n trë do nh÷ng quy ®Þnh qu¸ kh¸c xa nhau trong hÖ thèng ph¸p luËt quèc gia vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thñ tôc ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång gi÷a ngêi mua víi ngêi b¸n. Tuy nhiªn, C«ng íc Viªn chØ ®¬ng nhiªn ¸p dông cho nh÷ng hîp ®ång mua b¸n gi÷a nh÷ng níc lµ thµnh viªn tham gia C«ng íc. Cho ®Õn nay ViÖt Nam vÉn cha tham gia C«ng íc Viªn 1980, v× vËy, C«ng íc nµy chØ ®îc ¸p dông ®Ó ®iÒu chØnh nh÷ng hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng mµ c¸c chñ thÓ ViÖt Nam ®· ký víi c¸c tù nhiªn nh©n hoÆc ph¸p nh©n níc ngoµi nÕu trong hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng cã c¸c ®iÒu kho¶n sÏ ¸p dông C«ng íc Viªn 1980, hoÆc hai bªn tho¶ thuËn víi nhau sÏ dùa vµo C«ng íc Viªn ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp vÒ hîp ®ång mua b¸n 12 ngo¹i th¬ng. NÕu kh«ng cã tho¶ thuËn ®ã C«ng íc viªn 1980 sÏ kh«ng cã ý nghÜa, kh«ng cã bÊt kú gi¸ trÞ ph¸p lý nµo ®èi víi c¸c chñ thÓ ViÖt Nam. b. LuËt quèc gia. LuËt quèc gia sÏ trë thµnh nguån luËt ®iÒu chØnh hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng khi: - C¸c bªn cã tho¶ thuËn trong ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng (gäi lµ ®iÒu kho¶n vÒ luËt ¸p dông). §iÒu kho¶n nµy cã thÓ quy ®Þnh nh sau: “mäi vÊn ®Ò kh«ng ®îc quy ®Þnh hoÆc quy ®Þnh kh«ng ®Çy ®ñ trong hîp ®ång nµy sÏ ®îc gi¶i quyÕt theo luËt ViÖt Nam”. - C¸c bªn tho¶ thuËn lùa chän luËt ¸p dông cho hîp ®ång sau khi hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng ®· ®îc ký kÕt. Ph¬ng ph¸p mµ c¸c bªn ký kÕt tríc ®ã, v× mét lý do cã tÝnh chÊt kh¸ch quan hoÆc chñ quan kh«ng cã ®iÒu kho¶n vÒ luËt ¸p dông. Lóc nµy thêng lµ tranh chÊp ®· x¶y ra nhng c¸c bªn vÉn cã thÓ ®µm ph¸n víi nhau ®Ó tho¶ thuËn chän luËt ¸p dông. - Khi luËt ®ã ®îc quy ®Þnh trong c¸c ®iÒu íc quèc tÕ h÷u quan. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nÕu trong c¸c ®iÒu íc quèc tÕ mµ quèc gia m×nh ®· tham gia ký kÕt hoÆc thõa nhËn cã quy ®Þnh ®iÒu kho¶n vÒ luËt ¸p dông cho c¸c hîp ®ång mua b¸n quèc tÕ th× luËt ®ã ®¬ng nhiªn ®îc ¸p dông. LuËt quèc gia ®îc c¸c bªn lùa chän cã thÓ lµ luËt níc ngoµi b¸n, luËt níc ngoµi mua, luËt cña níc thø ba hoÆc 13 còng cã thÓ lµ luËt n¬i ký kÕt hîp ®ång, luËt n¬i thùc hiÖn nghÜa vô cña hîp ®ång ... Trong trêng hîp luËt ViÖt Nam lµ luËt ®îc ¸p dông ®Ó ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ vÒ hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng th× chóng ta sÏ sö dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ mua b¸n hµng ho¸ ®Ó ¸p dông. c. TËp qu¸n quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i. TËp qu¸n quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i còng lµ nguån cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. TËp qu¸n th¬ng m¹i lµ nh÷ng thãi quen th¬ng m¹i ®îc c«ng nhËn réng r·i. Nh÷ng thãi quen th¬ng m¹i sÏ ®îc c«ng nhËn vµ trë thµnh tËp qu¸n th¬ng m¹i khi tho¶ m·n c¸c yªu cÇu: - Lµ mét thãi quen phæ biÕn ®îc nhiÒu níc ¸p dông vµ ¸p dông thêng xuyªn. - VÒ tõng vÊn ®Ò vµ ë tõng ®Þa ph¬ng, ®ã lµ thãi quen ®éc nhÊt. - Lµ mét thãi quen cã néi dung râ rµng mµ dùa vµo ®ã ngêi ta cã thÓ x¸c ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô ®èi víi nhau. TËp qu¸n quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i sÏ ®îc ¸p dông cho hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng trong c¸c trêng hîp: - Khi chÝnh c¸c bªn quy ®Þnh trong hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. - Khi c¸c ®iÒu íc quèc tÕ liªn quan quy ®Þnh. - Khi luËt néi dung (luËt quèc gia) do c¸c bªn tho¶ thuËn lùa chän, kh«ng cã hoÆc cã nhng kh«ng ®Çy ®ñ, 14 cßn khiÕm khuyÕt vÊn ®Ò tranh chÊp, vÒ vÊn ®Ò cÇn ® îc ®iÒu chØnh. Trong qu¸ tr×nh ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng, tËp qu¸n quèc tÕ ®îc sö dông réng r·i nhÊt lµ Incoterm 1936 - 1953 - 1967 - 1976 - 1980 - 1990 (International Rules for the Interpretation of trade Terms Quy t¾c chung gi¶i thÝch c¸c thuËt ng÷ bu«n b¸n quèc tÕ). Incoterm ®îc HiÖp héi th¬ng gia quèc tÕ ®Æt ra nh»m thèng nhÊt nh÷ng gi¶i thÝch ®èi víi thuËt ng÷ bu«n b¸n. Quy ®Þnh chung ®Çu tiªn ra ®êi vµo n¨m 1936, sau ®ã, ®Ó thÝch øng víi nhu cÇu ph¸t triÓn nghiÖp vô bu«n b¸n quèc tÕ, HiÖp héi th¬ng gia quèc tÕ ®· tiÕn hµnh söa ®æi, bæ sung tõng phÇn vµo nh÷ng n¨m 1953, 1967, 1976, 1980, 1990. Incoterms söa ®æi lÇn cuèi cïng cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/7/1990 vµ ®îc gäi t¾t lµ Incoterm 1990. Incoterm 1990 bao gåm 13 thuËt ng÷ bu«n b¸n vµ ®îc chia thµnh 4 nhãm E, F, C, D. Nhãm E VËn t¶i EXW: Ex Works Giao hµng t¹i nhµ m¸y FCA: Free Carrie Giao hµng kh«ng chuyÓn tr¶ vËn cha ngêi vËn hµng c¹nh tµu trªn tµu chuyÓn Nhãm F Cíc hµng FAS: Free Alongside Ship FOB: Giao c¶ng bèc xÕp Free on Board Giao hµng c¶ng bèc xÕp 15 CFR: Cost and Freight Nhãm C Cíc vËn chuyÓn ®· tr¶ chuyÓn CIF: Cost Insurrance and Freight CPT: Gi¸ thµnh + Cíc vËn Gi¸ thµnh + B¶o hiÓm + cíc vËn chuyÓn Carriage Paid To Cíc vËn chuyÓn tr¶ tíi (2) CIP: Carriage and Insurrance Paid To Cíc vËn chuyÓn vµ phÝ b¶o hiÓm tr¶ tíi DAF: Delivered at Giao hµng t¹i biªn giíi Frontier DES: Delivered ExShip Nhãm D §Õn n¬i DEQ: Delivered trªn tµu Giao hµng t¹i bÕn tµu c¶ng ®¸nh Delivered Duty Unpaid DDP: hµng c¶ng ®Ých ExQuay DDU: Giao Giao hµng cha tr¶ hÕt thuÕ Delivered Duty Paid Giao hµng ®· tr¶ hÕt thuÕ Trong c¸c lo¹i tËp qu¸n quèc tÕ vÒ th¬ng m¹i Incoterms lµ mét lo¹i cã néi dung bao hµm nhiÒu nhÊt, ph¹m vi sö dông réng r·i nhÊt vµ ¶nh hëng lín nhÊt. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam c¸c bªn trong hîp ®ång ®îc tho¶ thuËn ¸p dông mäi ®iÒu íc vµ tËp qu¸n th¬ng m¹i quèc tÕ nÕu ®iÒu íc hoÆc tËp qu¸n th¬ng m¹i ®ã kh«ng tr¸i víi ph¸p luËt ViÖt Nam. Ngoµi ba nguån nãi trªn, thùc tiÔn bu«n b¸n cña c¸c níc ph¬ng T©y cßn thõa nhËn c¶ ¸n lÖ vµ c¸c b¶n ®iÒu kiÖn 16 chung, c¸c hîp ®ång mÉu chuyªn nghiÖp lµm nguån luËt ¸p dông cho hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. 17 Ch¬ng II ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. a. Ký kÕt hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. 1. §iÒu kiÖn cã hiÖu lùc cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng muèn cã hiÖu lùc ph¶i tho¶ m·n bèn ®iÒu kiÖn mµ LuËt d©n sù ®· quy ®Þnh chung cho mäi lo¹i hîp ®ång. Bèn ®iÒu kiÖn ®ã lµ: chñ thÓ cña hîp ®ång ph¶i hîp ph¸p, h×nh thøc cña hîp ®ång ph¶i hîp ph¸p, néi dung cña hîp ®ång ph¶i hîp ph¸p vµ hîp ®ång ph¶i ®îc ký trªn c¬ së cña nguyªn t¾c tù nguyÖn. a. §iÒu kiÖn vÒ chñ thÓ cña hîp ®ång. Chñ thÓ cña hîp ®ång lµ c¸c bªn tham gia quan hÖ hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. Chñ thÓ cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng phÝa níc ngoµi lµ tù nhiªn nh©n hoÆc ph¸p nh©n níc ngoµi cã ®Çy ®ñ n¨ng lùc ph¸p lý vµ n¨ng lùc hµnh vi. N¨ng lùc hµnh vi cña tù nhiªn nh©n níc ngoµi ë nh÷ng níc kh¸c nhau cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau. Cã nh÷ng níc quy ®Þnh r»ng, n¨ng lùc hµnh vi ®îc x¸c ®Þnh theo luËt cña níc mµ ngêi ®ã mang quèc tÞch bÊt kÓ n¬i c tró (vÝ dô: Ph¸p, §øc, Ba lan...). Mét sè níc kh¸c l¹i quy ®Þnh ph¶i ¸p dông ph¸p luËt n¬i c tró cña ®¬ng sù ®Ó x¸c ®Þnh n¨ng lùc hµnh vi, bÊt kÓ quèc tÞch cña ® ¬ng sù 18 (vÝ dô: Anh, Mü...). V× vËy, khi ký kÕt hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng cÇn ph¶i t×m hiÓu kü ®Ó x¸c ®Þnh n¨ng lùc hµnh vi cña tù nhiªn nh©n. §Ó b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn ®¬ng sù, ph¸p luËt nhiÒu níc quy ®Þnh mét sè trêng hîp ngo¹i lÖ kh«ng ¸p dông ph¸p luËt cña n íc ®¬ng sù lµ c«ng d©n hoÆc cña níc n¬i ®¬ng sù c tró.VÝ dô, theo ®iÒu 7 PhÇn më ®Çu Bé luËt d©n sù §øc, ®iÒu 23 Bé luËt d©n sù Bå §µo Nha, nÕu ®¬ng sù kh«ng ®ñ n¨ng lùc hµnh vi ký kÕt hîp ®ång theo ph¸p luËt cña n íc mµ ®¬ng sù lµ c«ng d©n, nhng ®ñ n¨ng lùc hµnh vi theo ph¸p luËt cña níc mµ toµ ¸n cã thÈm quyÒn xÐt xö, th× hîp ®ång vÉn cã gi¸ trÞ ph¸p lý. §èi víi ph¸p nh©n, muèn xem xÐt mét tæ chøc níc ngoµi nµo ®ã ký hîp ®ång víi phÝa ViÖt nam cã ®ñ t c¸ch ph¸p nh©n hay kh«ng th× tríc tiªn ph¶i t×m hiÓu xem tæ chøc ®ã thuéc quèc tÞch níc nµo, viÖc x¸c ®Þnh quèc tÞch cña ph¸p nh©n t¹o c¬ së x¸c ®Þnh néi dung quy chÕ ph¸p lý cña ph¸p nh©n trong ký kÕt hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th ¬ng. Theo ph¸p luËt cña Ph¸p, cña §øc vµ nhiÒu níc kh¸c, ph¸p nh©n ®Æt trô së ë níc nµo th× mang quèc tÞch níc ®ã, kh«ng ph©n biÖt n¬i ®¨ng ký thµnh lËp hay tiÕn hµnh ho¹t ®éng cña ph¸p nh©n. Ph¸p luËt cña Anh vµ Mü l¹i quy ®Þnh r»ng quèc tÞch cña ph¸p nh©n tuú thuéc vµo n¬i ®¨ng ký ®iÒu lÖ cña ph¸p nh©n khi thµnh lËp, bÊt kÓ n¬i ®Æt trô së chÝnh hoÆc n¬i ho¹t ®éng cña nã. Ph¸p luËt cña mét sè níc nh Ai cËp, Xi-ri...quy ®Þnh ¸p dông nguyªn t¾c quèc tÞch ph¸p nh©n tuú thuéc vµo n¬i ®Æt trung 19 t©m ho¹t ®éng cña ph¸p nh©n, bÊt kÓ n¬i ®Æt trô së chÝnh hoÆc n¬i ®¨ng ký ®iÒu lÖ cña ph¸p nh©n khi thµnh lËp. Do quy ®Þnh cña ph¸p luËt c¸c níc vÒ nguyªn t¾c x¸c ®Þnh quèc tÞch ph¸p nh©n kh«ng gièng nhau, trong thùc tiÔn kh«ng tr¸nh khái trêng hîp mét ph¸p nh©n ®îc hai hay nhiÒu níc coi lµ ph¸p nh©n mang quèc tÞch níc m×nh. §iÒu nµy sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. §Ó gi¶i quyÕt t×nh h×nh nµy c¸c níc thêng ký kÕt víi nhau ®iÒu íc quèc tÕ nh»m thèng nhÊt nguyªn t¾c x¸c ®Þnh quèc tÞch cña ph¸p nh©n. Chñ thÓ cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng vÓ phÝa ViÖt nam còng cã thÓ lµ tù nhiªn nh©n hay ph¸p nh©n ViÖt nam. Tù nhiªn nh©n ph¶i tõ ®ñ 18 tuæi trë lªn cã n¨ng lùc hµnh vi d©n sù ®Çy ®ñ; ph¸p nh©n, tæ hîp t¸c, hé gia ®×nh cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó kinh doanh th¬ng m¹i theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nÕu cã yªu cÇu ho¹t ®éng th¬ng m¹i th× ®îc c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn cÊp giÊy chõng nhËn ®¨ng ký kinh doanh vµ trë thµnh th¬ng nh©n. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi th¬ng nh©n ViÖt nam ®Òu ®îc thõa nhËn lµ chñ thÓ cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. C¨n cø vµo ®iÒu 81 LuËt th¬ng m¹i níc CHXHCN ViÖt nam vµ nghÞ ®Þnh 57 N§-CP ngµy 31-7-1998 cña ChÝnh phñ, muèn ®îc thõa nhËn lµ chñ thÓ cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng th× chñ thÓ bªn ViÖt nam ph¶i lµ th¬ng nh©n ®îc phÐp xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ theo nghµnh nghÒ ®· ®¨ng ký trong GiÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh. C¸c th¬ng nh©n kh«ng ®îc phÐp xuÊt nhËp khÈu th× kh«ng cã 20