Tài liệu Một số vấn đề lý luận về hợp đồng dân sự

Lêi nãi ®Çu Ngµy 15 th¸ng 4 n¨m 1992, Quèc héi níc céng hoµ x¨ héi chñ nghÜa ViÖt nam ®· th«ng qua ban hµnh HiÕn ph¸p níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (HiÕn ph¸p 1992), ®Ó thay thÕ HiÕn ph¸p 1980. HiÕn ph¸p 1992 thÓ hiÖn mét sù thay ®æi toµn diÖn vÒ chÕ ®é kinh tÕ – x· héi cña níc ta, thÓ hiÖn sù ®æi míi vÒ ®êng lèi ph¸t triÓn cña §¶ng vµ Nhµ níc. Trong ®ã chÝnh s¸ch kinh tÕ - ®îc x¸c ®Þnh lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa,thõa nhËn nhiÒu h×nh thøc së h÷u míi nh sá h÷u t nh©n,t b¶n ....®ång thêi HiÕn ph¸p 1992 còng më réng h¬n quyÒn cña c¸c c¸ nh©n, c«ng d©n trong lÜnh vùc kinh tÕ, d©n sù , díi sù qu¶n lý cña Nhµ níc. ThÓ chÕ ho¸ c¸c qui ®Þnh cña HiÕn ph¸p 1992, Quèc héi Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam kho¸ IX, ngµy 28 th¸ng 10 n¨m 1995 ®· th«ng qua Bé luËt d©n sù vµ Bé luËt cã hiÖu lùc tõ ngµy 01th¸ng 07 n¨m 1996. §©y lµ mét bíc tiÕn lín cña ph¸p luËt níc ta, lµ c¬ së ph¸p lý quan träng nh»m thóc ®Èy giao lu d©n sù , t¹o m«i trêng thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi trong giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. Mét trong nh÷ng quan hÖ mµ Ph¸p luËt d©n sù chó träng ®iÒu chØnh ®ã lµ hîp ®ång d©n sù , ®©y còng lµ vÊn ®Ò träng t©m cña ph¸p luËt d©n sù c¸c níc kh¸c trªn thÕ 1 giíi. Bëi v× hîp ®ång d©n sù thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt c¸c ®Æc trng c¬ b¶n cña ph¸p luËt d©n sù . Trong bé luËt d©n sù ViÖt nam, c¸c quy ®Þnh vÒ hîp ®ång d©n sù chiÕm gÇn 1/2 tæng sè ®iÒu (838 ®iÒu) cña Bé luËt, bao gåm nh÷ng quy ®Þnh chung vÒ hîp ®ångvµ nh÷ng quy ®Þnh riªng vÒ tõng lo¹i hîp ®ång cô thÓ . ViÖc nghiªn cøu vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ hîp ®ång d©n sù cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng trong qu¸ tr×nh ®a Bé luËt d©n sù vµo ®êi sèng x· héi, thóc ®Èy c¸c giao lu d©n sù ..... tõ ®ã gãp phÇn hoµn thiÖn h¬n c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù vÒ hîp ®ång . ChÕ ®Þnh hîp ®ång d©n sù trong Bé luËt d©n sù gåm hai phÇn : PhÇn chung bao gåm c¸c qui ®Þnh, c¸c nguyªn t¾c chung trong qu¸ tr×nh x¸c lËp, thùc hiªn, chÊm døt hîp ®ång d©n sù. PhÇn riªng bao gåm c¸c quy ®Þnh cô thÓ cho tõng lo¹i hîp ®ång tuú thuéc tÝnh chÊt riªng cña mçi lo¹i. Nh vËy, hîp ®ång d©n sù lµ mét vÊn ®Ò rÊt réng vµ phøc t¹p. Do ®ã trong ph¹m vi kho¸ luËn nµy chóng t«i chØ giíi h¹n trong viÖc xem xÐt mét sè vÊn ®Ò lý luËn thuéc phÇn chung chÕ ®Þnh hîp ®ång d©n sù. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cña kho¸ luËn lµ xuÊt ph¸t tõ lý luËn vµ ph¬ng ph¸p luËn cña khoa häc lý luËn chung Nhµ níc vµ Ph¸p luËt , khoa häc luËt d©n sù mµ c¬ së lµ phÐp duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö cña triÕt häc M¸c –Lªnin. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Ò tµi nµy lµ nªu ra vÊn ®Ò lý luËn, ph©n tÝch vµ so s¸nh víi ph¸p luËt cña mét sè níc kh¸c 2 vµ thùc tiÔn ¸p dông, tõ ®ã tæng hîp vµ rót ra nh÷ng nhËn xÕt, kÕt luËn vµ nªu lªn nh÷ng ®Ò xuÊt gi¶i quyÕt nh»m gãp phÇn lµm hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù vÒ hîp ®ång . Do giíi h¹n vÒ kh¶ n¨ng, còng nh giíi h¹n cña kho¸ luËn, nªn chóng t«i chØ ®Ò cËp trong kho¸ luËn nµy mét sè vÊn ®Ò sau : Ch¬ng I : Kh¸i qu¸t chung vÒ hîp ®ång d©n sù 1.1. Lîc sö qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ph¸p luËt d©n sù vÒ hîp ®ång ë ViÖt Nam. 1. 2. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt ph¸p lý cña h¬p ®ång d©n sù. 1. 3. Mét sè vÊn ®Ò kh¸c biÖt gi÷a hîp ®ång d©n sù vµ hîp ®ång kinh tÕ. Ch¬ng II : Mét sè néi dung c¬ b¶n cña hîp ®ång d©n sù 2. 1. Giao kÕt hîp ®ång d©n sù 2. 2. Thùc hiÖn hîp ®ång d©n sù 2. 3. C¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m thùc hiÖn hîp ®ång d©n sù 2. 4. Hîp ®ång d©n sù v« hiÖu vµ hËu qu¶ ph¸p lý cña nã 3 Ch¬ng III : Mét sè kiÕn nghÞ vµ kÕt luËn 3.1. Mét sè nhËn xÐt vµ kiÕn nghÞ vÒ c¸c qui ®Þnh cña hîp ®ång d©n sù trong luËt d©n sù. 3. 2. KÕt luËn Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kho¸ luËn tèt nghiÖp, t«i ®· nhËn ®îc sù chØ b¶o vµ gióp ®ì cña c¸c thÇy c« vµ mét sè b¹n bÌ, ®Æc biÖt lµ sù chØ b¶o gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o Chu §øc NhuËn ®· trùc tiÕp híng dÉn t«i trong suèt thêi gian nghiªn cøu ®Ò tµi. V× thÕ t«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n sù chØ b¶o cña thÇy Chu §øc NhuËn vµ nh÷ng gãp ý ch©n thµnh cña mäi ngßi ®· gióp t«i hoµn thµnh kho¸ luËn nµy. 4 Ch¬ng 1: kh¸t qu¸t chung vÒ hîp ®ång d©n sù 1.1. Lîc sö qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ph¸p luËt d©n sù vÒ hîp ®ång ë ViÖt Nam. Nhà níc vµ ph¸p luËt lµ hai hiÖn tîng x· héi phøc t¹p vµ ®a d¹ng, hai hiÖn tîng nµy cã cïng b¶n chÊt vµ g¾n bã hÕt søc mËt thiÕt víi nhau. Nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó h×nh thµnh Nhà níc còng lµ nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù ra ®êi cña ph¸p luËt. Ph¸p luËt ra ®êi vµ lµ c«ng cô cña Nhà níc ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc cña m×nh. Nhà níc ban hµnh ph¸p luËt, ®¶m b¶o cho ph¸p luËt ®îc thùc hiÖn, vµ v× vËy ph¸p luËt lu«n lu«n ph¶n ¸nh ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi ph¶n ¸nh lîi Ých cña Nhà níc ®ã. B¸c Hå ®· tõng nãi “Nhà níc nµo, ph¸p luËt Êy”. Tõ ®ã cho thÊy viÖc t×m hiÓu ph¸p luËt kh«ng t¸ch rêi khái ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi, lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ 5 ph¸t triÓn cña Nhà níc, còng nh sù t×m hiÓu chÝnh b¶n th©n Nhà níc ®ã. Thêi ®¹i Hïng V¬ng – An D¬ng V¬ng víi sù ph¸t triÓn rùc rì cña nÒn v¨n minh S«ng Hång ®· xuÊt hiÖn mét h×nh th¸i Nhà níc s¬ khai. Trong thêi kú nµy qua nghiªn cøu kh¶o cæ häc cho thÊy nÒn kinh tÕ còng ®· cã bíc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh ngoµi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng ph¸t triÓn phong phó nh: nghÒ dÖt, nghÒ gèm, nghÒ méc, chÕ t¸c ®¸, luyÖn kim.... cho nªn c¸c ho¹t ®éng tæ chøc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ bíc ®Çu gia t¨ng. Tuy nhiªn, víi sù khëi ®Çu nh vËy cho thÊy ph¸p luËt trong thêi kú nµy cha cã g× nhiÒu cã lÏ chñ yÕu luËt tôc. Riªng trong lÜnh vùc d©n sù, tµi liÖu cã rÊt Ýt ®Ó nghiªn cøu, chñ yÕu dùa vµo Tèng sö vµ t liÖu kh¶o cæ häc ®Ó suy ®o¸n. Tæ chøc x· héi trong thêi kú nµy rÊt ®¬n gi¶n chñ yÕu lµ mèi quan hÖ gi÷a Nhà níc víi c«ng x· n«ng th«n. Toµn bé ®Êt ®ai n»m trong ph¹m vi c«ng x· ®Òu thuéc së h÷u cña c«ng x·, ngêi d©n chØ cã quyÒn chiÕm h÷u, sö dông, vÊn ®Ò t h÷u ruéng ®Êt cha cã vµ ®©y chÝnh lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña c«ng x· n«ng th«n trong giai ®o¹n nµy. C. M¸c ®· kh¼ng ®Þnh, ®Æc trng c¬ b¶n cña h×nh th¸i s¶n xuÊt Ch©u ¸ lµ c«ng x· n«ng th«n trong ®ã quyÒn së h÷u ruéng ®Êt thuéc vÒ c«ng x·. Trong th göi ¨ng ghen, C.M¸c viÕt ; “ViÖc kh«ng cã chÕ ®é t h÷u ruéng ®Êt lµ ch×a khãa t×m hiÓu toµn bé ph¬ng §«ng”. Nhà níc cã mét sè quy ®Þnh mang tÝnh chÊt b¾t buéc chung, nhng vÊn ®Ò giao lu d©n sù th× kh«ng cã tµi liÖu nµo ®Ò cËp. 6 Víi mét h×nh th¸i Nhà níc s¬ khai tËp hîp tõ nh÷ng bé l¹c, tæ chøc cßn hÕt søc ®¬n gi¶n h¬n n÷a c¸c h×nh th¸i kinh tÕ cña bé l¹c mang nÆng h×nh th¸i kinh tÕ tù cung tù cÊp lµ chñ yÕu, ®iÒu nµy cã thÓ cho thÊy kú nµy quan hÖ trao ®æi giao lu d©n sù cha thËt ph¸t triÓn. Nhng quan hÖ trao ®æi cã lÏ ®îc ®iÒu chØnh chñ yÕu b»ng c¸c tËp tôc, thãi quen ®· cã trong c¸c bé l¹c tríc ®©y mµ th«i. Trong gÇn 1000 n¨m ®« hé, chÝnh quyÒn phong kiÕn ph¬ng B¾c t×m mäi c¸ch ®ång hãa d©n téc ta. Nhà níc lóc bÊy giê tæ chøc theo thÓ chÕ hµnh chÝnh cña Trung Quèc, ph¸p luËt Trung Quèc còng ®îc du nhËp vµ ¸p ®Æt vµo ViÖt Nam. §Êt ®ai thuéc quyÒn së h÷u tèi cao cña c¸c Hoµng ®Õ Trung Hoa, ruéng ®Êt do chÝnh quyÒn ®« hé trùc tiÕp qu¶n lý. Lóc nµy chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt, ®îc ¸p ®Æt vµo ¢u c¬ víi hai h×nh thøc së h÷u t nh©n vµ së h÷u Nhà níc. Tuy nhiªn quyÒn lîi së h÷u t nh©n rÊt h¹n hÑp vµ bÞ h¹n chÕ vÒ quyÒn n¨ng. Sau khi ®µn ¸p khëi nghÜa Hai Bµ Trng, M· ViÖn ®· thi hµnh chÝnh s¸ch ph¸p luËt Nhµ H¸n cã lîi cho nÒn thèng trÞ ®« hé, theo lêi M· ViÖn t©u víi vua H¸n lµ Quang Vò th× :” LuËt ViÖt kh¸c luËt H¸n 10 ®iÒu”. Tuy nhiªn trong thêi kú nµy ph¸p luËt ®îc ¸p dông lµ ph¸p luËt nhµ H¸n song cã chiÕu cè ®Õn tôc lÖ cña ngêi ViÖt. Sang ®Õn thêi nhµ §êng, c¸c chÝnh s¸ch cña chÕ ®é phong kiÕn Trung Quèc ®îc ¸p dông réng r·i h¬n nh c¸c chÕ ®é kinh tÕ kh¸c, tµi chÝnh, thuÕ khãa, tiÒn tÖ... ChÝnh s¸ch thuÕ: T«, dung, ®iÖu hay lìng thuÕ ®îc ¸p dông tõ thÕ kû thø VII ®Õn 7 thÕ kû VIII. Tuy nhiªn c¸c vÊn ®Ò vÒ d©n sù nh hîp ®ång, thõa kÕ... kh«ng cã tµi liÖu nµo ®Ò cËp. §iÒu chØnh quan hÖ nµy cã lÏ thùc hiÖn chñ yÕu b»ng phong tôc, tËp qu¸n; c¸c quy ®Þnh vÒ d©n sù chñ yÕu ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ së h÷u ruéng ®Êt, mang tÝnh chÊt cñng cè quyÒn së h÷u ruéng ®Êt cña chÝnh quyÒn ®« hé vµ quan l¹i ngêi H¸n. HiÖu lùc cña nh÷ng quy ®Þnh nµy mang tÝnh chÊt ¸p ®Æt, tøc lµ duy tr× hiÖu lùc b»ng lùc lîng cña chÝnh quyÒn ®« hé. Sau chiÕn th¾ng B¹ch §»ng 938, më ®Çu thêi kú ®éc lËp tù chñ cña Nhà níc tõ thÕ kû thø X ®Õn thÕ kû thø XIX. B¾t ®Çu b»ng sù h×nh thµnh vµ cñng cè chÝnh quyÒn ®éc lËp tù chñ tõ hä Khóc ®Õn Ng« - §inh- TiÒn Lª. Thêi kú nµy, lÜnh vùc h×nh sù thÓ hiÖn h×nh b»ng ph¹h hµ kh¾c. Nhng lÜnh vùc d©n sù Ýt thÊy cã tµi liÖu ®Ò cËp, trong ®ã vÊn ®Ò së h÷u ruéng ®Êt lµ mét vÊn ®Ò ®îc quan t©m nhÊt. ChÕ ®é së h÷u Nhà níc víi ruéng ®Êt ®îc x¸c lËp trªn danh nghÜa së h÷u c«ng x· vÒ ruéng ®Êt. YÕu tè t h÷u vÒ ruéng ®Êt cã thÓ xuÊt hiÖn tõ trong thêi kú B¾c thuéc nhng chiÕm mét tû lÖ nhá hÑp kh«ng phæ biÕn. Trong giao lu d©n sù ®· cã bíc ph¸t triÓn míi. YÕu tè ®Ó kh¼ng ®Þnh vµ liªn quan ®Õn ®iÒu nµy lµ viÖc Nhà níc tiÕn hµnh ®óc tiÒn “Th¸i b×nh th«ng b¸o” n¨m 968. Lª Hoµn ®óc tiÒn “Thiªn phóc” vµo n¨m 984. ViÖc Nhà níc ®óc tiÒn ngoµi ý nghÜa kh¼ng ® Sau chiÕn th¾ng B¹ch §»ng 938, më ®Çu thêi kú ®éc lËp tù chñ cña Nhà níc tõ thÕ kû thø X ®Õn thÕ kû thø XIX. B¾t ®Çu b»ng sù h×nh thµnh vµ cñng cè chÝnh quyÒn ®éc lËp tù 8 chñ tõ hä Khóc ®Õn Ng« - §inh- TiÒn Lª. Thêi kú nµy, lÜnh vùc h×nh sù thÓ hiÖn h×nh b»ng ph¹h hµ kh¾c. Nhng lÜnh vùc d©n sù Ýt thÊy cã tµi liÖu ®Ò cËp, trong ®ã vÊn ®Ò së h÷u ruéng ®Êt lµ mét vÊn ®Ò ®îc quan t©m nhÊt. ChÕ ®é së h÷u Nhà níc víi ruéng ®Êt ®îc x¸c lËp trªn danh nghÜa së h÷u c«ng x· vÒ ruéng ®Êt. YÕu tè t h÷u vÒ ruéng ®Êt cã thÓ xuÊt hiÖn tõ trong thêi kú B¾c thuéc nhng chiÕm mét tû lÖ nhá hÑp kh«ng phæ biÕn. Trong giao lu d©n sù ®· cã bíc ph¸t triÓn míi. YÕu tè ®Ó kh¼ng ®Þnh vµ liªn quan ®Õn ®iÒu nµy lµ viÖc Nhà níc tiÕn hµnh ®óc tiÒn “Th¸i b×nh th«ng b¸o” n¨m 968. Þnh thiÕt chÕ quyÒn lùc nã còng ph¶n ¸nh nhu cÇu giao lu hµng ho¸ më réng, kinh tÕ ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i cã tiÒn lµm vËt ngang gi¸ chung trong quan hÖ trao ®æi hµng ho¸. Sù xu©t hiÖn tiÒn tÖ ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn giao lu d©n sù, ®iÒu nµy chøng minh r»ng giao lu d©n sù trong thêi kú nµy cã bíc ph¸t triÓn vÒ c¶ lîng vµ vÒ chÊt. Tuy nhiªn hiÖn nay chóng ta kh«ng cßn tµi liÖu ghi nhËn ®iÒu nµy, nhng ph¸p luËt còng chØ ph¶n ¸nh tån t¹i kh¸ch quan cña giao lu d©n sù ®ang diÔn ra mµ th«i. TËp qu¸n vÉn ®îc coi lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó ®iÒu chÝnh quan hÖ d©n sù vµ h«n nh©n gia ®×nh. Tõ thÕ kû XI ®Õn thÕ kû thø XV lµ thêi kú ph¸t triÓn rùc rì: thêi kú Lý – TrÇn- Hå. Cïng víi viÖc cñng cè chÕ ®é vµ ph¸t triÓn Nhà níc phong kiÕn Trung ¬ng tËp quyÒn, chÝnh s¸ch x· héi vµ ho¹t ®éng lËp ph¸p cña Nhà níc còng ph¸t triÓn. Thêi kú Lý – TrÇn, x· héi phong kiÕn còng cã bíc ph¸t 9 triÓn nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ – v¨n hãa gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cña nh©n d©n. Ph¸p luËt thêi kú nµy còng cã ph¸p luËt thµnh v¨n. §ã lµ bé h×nh th cña triÒu Lý vµ triÒu TrÇn. Hai bé h×nh th ®Òu bÞ nhµ Tèng cíp mÊt, nhng néi dung cßn ®îc thÓ hiÖn trong sö s¸ch. Víi mét nÒn kinh tÕ – n«ng nghiÖp lóa níc, vÊn ®Ò ruéng ®Êt lµ vÊn ®Ò träng yÕu trong chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña Nhà níc phong kiÕn. Díi triÒu ®¹i Lý – TrÇn ruéng ®Êt vÉn thuéc së h÷u Nhà níc. ChÕ ®é t h÷u ruéng ®Êt ®· ph¸t triÓn, song quyÒn ®Þnh ®äat tèi cao vÉn thuéc Nhà níc. Nhµ vua víi chÝnh s¸ch phong cÊp ®Êt ®ai vµ nh÷ng hé n«ng d©n cho th©n v¬ng, quý téc, cung phi nªn ®· h×nh thµnh nh÷ng ®iÒn trang th¸i Êp réng lín, do ®ã chÕ ®é së h÷u t nh©n vÒ ruéng ®Êt thêi kú nµy ph¸t triÓn. V× cã së h÷u t nh©n vÒ ruéng ®Êt nªn quan hÖ trao ®æi, mua b¸n, cÇm cè ®Êt ®ai ph¸t triÓn vµ do ®Êt ®ai lµ tµi s¶n cã gi¸ trÞ, c¬ së cho sù tån t¹i cña x· héi n«ng nghiÖp nªn mäi quan hÖ liªn quan ®Õn ®Êt ®ai ®îc ph¸p luËt quan t©m ghi nhËn.V× thÕ trong c¸c ®¹o cô cña nhµ vua cã nh÷ng ®¹o dô quy ®Þnh vÒ mua b¸n ®Êt ®ai, ®iÒu luËt cæ mµ ngµy nay cßn thÊy ghi l¹i trong sö s¸ch vÒ mua b¸n ruéng ®Êt ®îc ban hµnh díi triÒu vua Lý Anh T«ng (1138-1175) vµo n¨m 1142 vÒ viÖc chuéc ruéng : “Phµm ®iÓn m¹i (b¸n ®î, cã thêi h¹n chuéc) ruéng ®Êt ®· cµy cÊy, trong h¹n 20 n¨m cho chuéc...Phµm ®o¹n m¹i (b¸n ®øt) ruéng hoang hay ruéng ®· cÊy cÇy, ®· cã v¨n tù, th× Sau chiÕn th¾ng B¹ch §»ng 938, më ®Çu thêi kú ®éc lËp tù chñ cña Nhà níc tõ thÕ 10 kû thø X ®Õn thÕ kû thø XIX. B¾t ®Çu b»ng sù h×nh thµnh vµ cñng cè chÝnh quyÒn ®éc lËp tù chñ tõ hä Khóc ®Õn Ng« - §inh- TiÒn Lª. Thêi kú nµy, lÜnh vùc h×nh sù thÓ hiÖn h×nh b»ng ph¹h hµ kh¾c. Nhng lÜnh vùc d©n sù Ýt thÊy cã tµi liÖu ®Ò cËp, trong ®ã vÊn ®Ò së h÷u ruéng ®Êt lµ mét vÊn ®Ò ®îc quan t©m nhÊt. ChÕ ®é së h÷u Nhà níc víi ruéng ®Êt ®îc x¸c lËp trªn danh nghÜa së h÷u c«ng x· vÒ ruéng ®Êt. YÕu tè t h÷u vÒ ruéng ®Êt cã thÓ xuÊt hiÖn tõ trong thêi kú B¾c thuéc nhng chiÕm mét tû lÖ nhá hÑp kh«ng phæ biÕn. Trong giao lu d©n sù ®· cã bíc ph¸t triÓn míi. YÕu tè ®Ó kh¼ng ®Þnh vµ liªn quan ®Õn ®iÒu nµy lµ viÖc Nhà níc tiÕn hµnh ®óc tiÒn “Th¸i b×nh th«ng b¸o” n¨m 968. Lª Hoµn ®óc tiÒn “Thiªn phóc” vµo n¨m 984. ViÖc Nhà níc ®óc tiÒn ngoµi ý nghÜa kh¼ng ® Sau chiÕn th¾ng B¹ch §»ng 938, më ®Çu thêi kú ®éc lËp tù chñ cña Nhà níc tõ thÕ kû thø X ®Õn thÕ kû thø XIX. B¾t ®Çu b»ng sù h×nh thµnh vµ cñng cè chÝnh quyÒn ®éc lËp tù chñ tõ hä Khóc ®Õn Ng« - §inh- TiÒn Lª. Thêi kú nµy, lÜnh vùc h×nh sù thÓ hiÖn h×nh b»ng ph¹h hµ kh¾c. Nhng lÜnh vùc d©n sù Ýt thÊy cã tµi liÖu ®Ò cËp, trong ®ã vÊn ®Ò së h÷u ruéng ®Êt lµ mét vÊn ®Ò ®îc quan t©m nhÊt. ChÕ ®é së h÷u Nhà níc víi ruéng ®Êt ®îc x¸c lËp trªn danh nghÜa së h÷u c«ng x· vÒ ruéng ®Êt. YÕu tè t h÷u vÒ ruéng ®Êt cã thÓ xuÊt hiÖn tõ trong thêi kú B¾c thuéc nhng chiÕm mét tû lÖ nhá hÑp kh«ng phæ biÕn. Trong giao lu d©n sù ®· cã bíc ph¸t triÓn míi. YÕu tè ®Ó kh¼ng ®Þnh vµ liªn quan ®Õn ®iÒu nµy lµ 11 viÖc Nhà níc tiÕn hµnh ®óc tiÒn “Th¸i b×nh th«ng b¸o” n¨m 968. Þnh thiÕt chÕ quyÒn lùc nã còng ph¶n ¸nh nhu cÇu giao lu hµng ho¸ më réng, kinh tÕ ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i cã tiÒn lµm vËt ngang gi¸ chung trong quan hÖ trao ®æi hµng ho¸. Sù xu©t hiÖn tiÒn tÖ ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn giao lu d©n sù, ®iÒu nµy chøng minh r»ng giao lu d©n sù trong thêi kú nµy cã bíc ph¸t triÓn vÒ c¶ lîng vµ vÒ chÊt. Tuy nhiªn hiÖn nay chóng ta kh«ng cßn tµi liÖu ghi nhËn ®iÒu nµy, nhng ph¸p luËt còng chØ ph¶n ¸nh tån t¹i kh¸ch quan cña giao lu d©n sù ®ang diÔn ra mµ th«i. TËp qu¸n vÉn ®îc coi lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó ®iÒu chÝnh quan hÖ d©n sù vµ h«n nh©n gia ®×nh. Tõ thÕ kû XI ®Õn thÕ kû thø XV lµ thêi kú ph¸t triÓn rùc rì: thêi kú Lý – TrÇn- Hå. Cïng víi viÖc cñng cè chÕ ®é vµ ph¸t triÓn Nhà níc phong kiÕn Trung ¬ng tËp quyÒn, chÝnh s¸ch x· héi vµ ho¹t ®éng lËp ph¸p cña Nhà níc còng ph¸t triÓn. Thêi kú Lý – TrÇn, x· héi phong kiÕn còng cã bíc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ – v¨n hãa gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cña nh©n d©n. Ph¸p luËt thêi kú nµy còng cã ph¸p luËt thµnh v¨n. §ã lµ bé h×nh th cña triÒu Lý vµ triÒu TrÇn. Hai bé h×nh th ®Òu bÞ nhµ Tèng cíp mÊt, nhng néi dung cßn ®îc thÓ hiÖn trong sö s¸ch. Víi mét nÒn kinh tÕ – n«ng nghiÖp lóa níc, vÊn ®Ò ruéng ®Êt lµ vÊn ®Ò träng yÕu trong chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña Nhà níc phong kiÕn. Díi triÒu ®¹i Lý – TrÇn ruéng ®Êt vÉn thuéc së h÷u Nhà níc. ChÕ ®é t h÷u ruéng ®Êt ®· ph¸t triÓn, song quyÒn ®Þnh ®äat tèi cao 12 vÉn thuéc Nhà níc. Nhµ vua víi chÝnh s¸ch phong cÊp ®Êt ®ai vµ nh÷ng hé n«ng d©n cho th©n v¬ng, quý téc, cung phi nªn ®· h×nh thµnh nh÷ng ®iÒn trang th¸i Êp réng lín, do ®ã chÕ ®é së h÷u t nh©n vÒ ruéng ®Êt thêi kú nµy ph¸t triÓn. V× cã së h÷u t nh©n vÒ ruéng ®Êt nªn quan hÖ trao ®æi, mua b¸n, cÇm cè ®Êt ®ai ph¸t triÓn vµ do ®Êt ®ai lµ tµi s¶n cã gi¸ trÞ, c¬ së cho sù tån t¹i cña x· héi n«ng nghiÖp nªn mäi quan hÖ liªn quan ®Õn ®Êt ®ai ®îc ph¸p luËt quan t©m ghi nhËn.V× thÕ trong c¸c ®¹o cô cña nhµ vua cã nh÷ng ®¹o dô quy ®Þnh vÒ mua b¸n ®Êt ®ai, ®iÒu luËt cæ mµ ngµy nay cßn thÊy ghi l¹i trong sö s¸ch vÒ mua b¸n ruéng ®Êt ®îc ban hµnh díi triÒu vua Lý Anh T«ng (1138-1175) vµo n¨m 1142 vÒ viÖc chuéc ruéng : “Phµm ®iÓn m¹i (b¸n ®î, cã thêi h¹n chuéc) ruéng ®Êt ®· cµy cÊy, trong h¹n 20 n¨m cho chuéc...kh«ng ®îc chuéc l¹i, ai vi ph¹m ph¶i ph¹t 80 trîng” (luËt cæ thêi Lý, ®· thÊt truyÒn, nhng ®iÒu luËt trªn ®îc ghi trong s¸ch §¹i ViÖt ký vµ Kh©m ®Þnh ViÖt sö th«ng gi¸m c¬ng môc). N¨m 1135 Lý TrÇn T«ng xuèng chiÕu: “Nh÷ng ngêi b¸n ruéng ao kh«ng ®îc béi tiÒn nªn mµ chuéc l¹i, lµm tr¸i th× ph¶i téi”. Ngoµi ra Lý Anh T«ng còng xuèng chiÒu quy ®Þnh râ vÒ viÖc cÇm ®î nh sau: “Ruéng ®Êt ®· cµy cÊy ®em cÇm ®î th× ®îc phÐp chuéc l¹i trong thêi h¹n 20 n¨m, qu¸ thêi h¹n nµy th× kh«ng ®îc phÐp chuéc n÷a, ngêi nhËn ruéng ®em cÇm trë thµnh ngêi chñ ruéng ®ã”. Nh÷ng quy ®Þnh nµy thÓ hiÖn nh÷ng giao lu d©n sù liªn quan ®Õn ruéng ®Êt 13 ®îc ghi nhËn cô thÓ vµ cho thÊy trong lÜnh vùc hîp ®ång d©n sù ph¸p luËt còng ®· cã nh÷ng quy ®Þnh thµnh v¨n . §ã lµ bíc tiÕn trong lÜnh vùc ph¸p luËt vÒ hîp ®ång d©n sù. §Õn ®êi nhµ TrÇn c¸c giao lu d©n sù ®èi víi ruéng ®Êt cµng ph¸t triÓn h¬n. Ruéng ®Êt t h÷u trë thµnh ®èi tîng trong c¸c quan hÖ chuyÓn nhîng, cÇm ®î, viÖc mua ruéng cóng cho nhµ chïa thÓ hiÖn râ chÕ ®é t h÷u ruéng ®Êt ph¸t triÓn trong thêi kú nµy. N¨m 1292 nhµ TrÇn ban hµnh ®¹o dô quy ®Þnh :” Cho phÐp lóc ®ãi kÐm b¸n con lµm n« tú, bè mÑ cã thÓ chuéc l¹i con”, “Ruéng ®Êt ®· b¸n ®øt (®o¹n m¹i) kh«ng ®îc ®ßi chuéc l¹i”. §Ó æn ®Þnh giao lu d©n sù, ph¸p luËt thêi kú nµy quy ®Þnh râ h×nh thøc, thñ tôc cña hîp ®ång mua b¸n ruéng ®Êt, ®¹o dô n¨m 1237, th¸ng 12 ®êi TrÇn Th¸i T«ng (TrÇn C¶nh) b¾t buéc: “Phµm lµm chóc th v¨n khÕ, nÕu lµ giÊy tê vÒ ruéng ®Êt, vay mîn, th× ngêi lµm chøng in tay ë ba dßng tríc, ngêi b¸n in tay ë bèn dßng sau”. Còng chÝnh díi triÒu TrÇn Th¸i T«ng, Nhà níc phong kiÕn ®· thùc hiÖn mét viÖc hiÕm cã vÒ mÆt nµy lµ tù ®øng ra ®em ruéng c«ng (quan ®iÒn) b¸n cho d©n lµm cña t víi gi¸ 5-10 quan/mÉu. Thêi kú nµy ch¾c lµ cã sù tranh chÊp liªn quan ®Õn sù dÞch chuyÓn ®Êt ®ai nªn míi cã ®¹o dô quy ®Þnh h×nh thøc, thñ tôc râ rµng vËy. VÊn ®Ò hiÖu lùc hîp ®ång còng ®îc quy ®Þnh chÆt chÏ: “NÕu ruéng ®Êt ®· b¸n ®øt, kh«ng ®îc ®ßi chuéc l¹i, nÕu cè t×nh ®ßi chuéc l¹i th× bÞ ph¹t 80 trîng”. Quy ®Þnh cã tÝnh chÊt h×nh sù nh»m æn ®Þnh giao lu d©n sù, sö dông tr¸ch nhiÖm h×nh sù b¶o vÖ 14 quan hÖ d©n sù lµ nÐt ®Æc trng, ®iÓn h×nh cña ph¸p luËt phong kiÕn ViÖt Nam vµ ph¸p luËt phong kiÕn Trung Quèc. C¸c quan hÖ kh¸c nh vay mîn, cÇm cè còng ®îc ph¸p luËt thêi Lý – TrÇn quy ®Þnh cô thÓ vÒ h×nh thøc vµ néi dung. §Æc biÖt vÊn ®Ò thêi h¹n, ®îc ghi nhËn cô thÓ. ChiÕu chØ 1237 quy ®Þnh h¹n cÇm ruéng lµ 20 n¨m, qu¸ 20 n¨m ngêi cÇm ruéng kh«ng cã quyÒn lÊy l¹i, viÖc cÇm ruéng ph¶i lµm v¨n khÕ. Quan hÖ vay nî quy ®Þnh râ “NÕu con nî kh«ng tr¶ ®îc nî sÏ b¾t giam cho ®Õn khi cã tiÒn chuéc, nÕu kh«ng cã tiÒn chuéc, th× ph¶i lµm n« tú ®Ó tr¶ nî”. N¨m 1400 nhµ Hå cíp ng«i nhµ TrÇn, triÒu Hå ®· thùc hiÖn nhiÒu chÝnh s¸ch c¶i t¹o t¸o b¹o vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, víi chÝnh s¸ch “H¹n ®iÒn” vµo n¨m 1397 vµ “H¹n n«” 1401 ®îc ban hµnh ®· h¹n chÕ thÕ lùc qóy téc nhµ TrÇn. §©y lµ chÝnh s¸ch lµm tiÒn ®Ò ®Ó nhµ Lª xãa bá chÕ ®é ®iÒn trang th¸i Êp cña giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn quý téc. Cã thÓ nãi tõ thÕ kû thø XI ®Õn thÕ kû XV x· héi ViÖt Nam ®· cã bíc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh, chÝnh quyÒn Nhà níc phong kiÕn trung ¬ng tËp quyÒn ®îc cñng cè vµ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c, t¹o ®iÒu kiÖn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong hoµn c¶nh ®ã quan hÖ giao lu kinh tÕ cã c¬ së ®Ó ®îc Nhà níc lu t©m vµ cã nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt, thµnh v¨n quy ®Þnh, mÆc dï chØ chó träng nhiÒu ®Õn quan hÖ cã liªn quan ®Õn ruéng ®Êt. Víi mét níc n«ng nghiÖp th× ruéng ®Êt lµ t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu lµ nÒn t¶ng cña chÕ ®é kinh tÕ, v× vËy chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt chÝnh lµ c¬ së ®Ó t×m 15 hiÓu vÊn ®Ò c¬ b¶n cña luËt d©n sù, ®Ó ®¸nh gi¸ chiÒu híng ph¸t triÓn chung cña ph¸p luËt d©n sù, còng nh sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é hîp ®ång. Víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn së h÷u t nh©n vÒ ruéng ®Êt ®· thóc ®Èy viÖc ban hµnh c¸c quy ph¹m ph¸p luËt thµnh v¨n trong quan hÖ giao lu hµng hãa. Tuy nhiªn, chÕ ®é së h÷u Nhà níc vÒ ®Êt ®ai vÉn lµ chñ yÕu vµ lu«n gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ so víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c vÒ ruéng ®Êt vµ ®ã còng lµ ®Æc trng c¬ b¶n h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi cña chÕ ®é phong kiÕn ph¬ng §«ng. §©y lµ yÕu tè cã vai trß quan träng trong viÖc t¸c ®éng ®Õn chÕ ®é hîp ®ång d©n sù. Cïng víi lÔ ®¨ng quang Hoµng ®Õ cña Lª Lîi (n¨m 1428) lµ viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch d©n sù – kinh tÕ. Trong triÒu ®¹i nhµ Lª, chÝnh s¸ch d©n sù – kinh tÕ cã nhiÒu ®iÓm tiÕn bé, trong ®ã cã viÖc ban hµnh chÕ ®é léc ®iÒn t¹i chiÕu chØ n¨m 1477. Léc ®iÒn lµ mét thø l¬ng bæng ®Æc biÖt ®îc cÊp b»ng ruéng ®Êt cho c¸c quan l¹i theo phÈm hµm nhng chØ cÊp ruéng ®Êt, chø kh«ng cÊp c¸c hé n«ng d©n sèng trªn ruéng ®Êt Êy. V× vËy chÕ ®é n«ng n«, n« tú bÞ tan r·, ngêi d©n cµy cÊy trªn ruéng ®Êt ®ã vÉn lµ thÇn d©n tù do cña chÕ ®é phong kiÕn. ChÕ ®é qu©n ®iÒn lµ chÝnh s¸ch lín thø hai vÒ ruéng ®Êt, ®îc quy ®Þnh trong ®¹o dô n¨m 1477 thêi Lª Lîi vµ ®îc hoµn chØnh vµo thêi Hång §øc (vua Lª Th¸nh T«ng). Víi c¸c chÝnh s¸ch “Träng n«ng, khuyÕn n«ng”, thèng nhÊt tiÒn tÖ vµ c¸c ®¬n vÞ ®o lêng chÝnh, quan hÖ giao lu 16 d©n sù cã bíc ph¸t triÓn c¶ bÒ réng vµ chiÒu s©u. Häat ®éng lËp ph¸p cña nhµ Lª ®îc ®Èy m¹nh vµ thÓ hiÖn trªn nhiÒu lÜnh vùc x· héi. Nh÷ng thµnh tùu lËp ph¸p ph¶i kÓ ®Õn lµm LuËt th gåm 6 quyÓn do NguyÔn Tr·i so¹n th¶o (1400-1442).Quèc triÒu luËt lÖnh gåm 6 quyÓn do Phan Phï biªn so¹n (1440-1442); Hång §øc ThiÖn chÝnh th (14701497)... §Æc biÖt tiªu biÓu lµ: Bé Quèc triÒu h×nh luËt (cßn gäi lµ bé luËt Hång §øc) ra ®êi 1483. Bé luËt H«ng §øc lµ thµnh tùu cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt quan träng trong lÞch sö ph¸p luËt ViÖt Nam, lµ ®Ønh cao trong thµnh tùu lËp ph¸p phong kiÕn. Bé luËt Hång §øc gåm 722 ®iÒu chia thµnh 6 quyÓn. §iÓm ®¸ng lu ý trong luËt Hång §øc lµ vÊn ®Ò d©n sù, kinh tÕ, h«n nh©n gia ®×nh ®· cã mét vÞ trÝ quan träng trong bé luËt. C¸c quy ®Þnh vÒ : Hé, h«n, ®iÒn s¶n ®Òu ghi nhËn trong quyÓn ba ®· ph¶n ¸nh kh¸ chÝnh x¸c phong tôc tËp qu¸n cña ngêi ViÖt Nam trong giao lu d©n sù. Quan ®iÓm thÓ hiÖn trong bé luËt Hång §øc rÊt tiÕn bé, nã kh«ng ph¶i lµ bé luËt híng nho víi t tëng tam tßng, tø ®øc nh ph¸p luËt nhµ Minh, nhµ §êng, bé luËt Hång §øc cho phÐp con c¸i cã quyÒn tµi s¶n riªng mÆc dï vÉn ®ang chung sèng cïng cha mÑ. ThÓ hiÖn mèi quan hÖ b×nh ®¼ng gi÷a vî chång vÒ tµi s¶n, ®©y thùc sù lµ ®iÒu khã h×nh dung trong c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn mµ nho gi¸o vèn lµ t tëng chÝnh thèng trÞ Quèc. C¸c quan hÖ trong lÜnh vùc hîp ®ång ®îc quy ®Þnh ®Çy ®ñ vµ chi tiÕt h¬n ph¸p luËt cña triÒu ®¹i tríc. Cïng víi viÖc ghi 17 nhËn c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña giao lu d©n c th× nh÷ng ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m hiÖu lùc cña khÕ íc (hîp ®ång) còng ®· ®îc thÓ hiÖn trong c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ®Æc biÖt vi ph¹m nguyªn t¾c ng thuËn (hµ tú). §iÒu 187 luËt H«ng §øc quy ®Þnh: “Trong c¸c chî ë kinh thµnh, th«n quª nh÷ng mua b¸n kh«ng theo ®óng c©n, thíc, th¨ng, ®Êu chÝnh thøc mµ söa ®æi sai theo ý riªng ®Ó mua b¸n th× bÞ ph¹t téi ®å hay téi biÕm (gi¸ng h¹)”. Theo ®iÒu 190 Bé luËt Hång §øc ®o¹n cuèi “Ngêi dïng th¨ng, ®Êu, c©n, thíc ®Ó mua b¸n lÊy lêi riªng th× téi còng nh÷ng téi trém”. Quan hÖ hîp ®ång chØ ®îc coi lµ hîp ph¸p khi nh÷ng tham gia thùc sù b×nh ®¼ng tù nguyÖn, ®iÒu 355 bé luËt Hång §øc “Ngêi nµo øc hiÕp mua ruéng ®Êt cña ngêi, th× ph¶i gi¸ng h¹ hai bËc, nhng cho lÊy l¹i tiÒn”. §iÒu nµy còng thÓ hiÖn mét ®iÓm tiÕn bé trong d©n sù lµ sù kh«i phôc t×nh tr¹ng ban ®Çu cho c¸c bªn khi hîp ®ång bÞ v« hiÖu. Hay trong ®iÒu 638 bé luËt Hång §øc quy ®Þnh. “Nh÷ng ngêi cã chøc quyÒn mµ nhiÔu s¸ch vay mîn cña c¶i ®å vËt cña d©n trong h¹t th× khÐp vµo téi uæng ph¸p (l¹m dông ph¸p luËt) ph¶i hoµn l¹i vËt cho chñ, nÕu ®em cña c¶i ®å vËt cña m×nh cho d©n vay mîn ®Ó lÊy lêi nhiÒu th× còng ph¶i téi nh vËy, nh÷ng cña c¶i ®å vËt ph¶i tÞch thu sung c«ng”. Ngoµi ra tÝnh hîp ph¸p trong quan hÖ hîp ®ång còng cßn thÓ hiÖn ë nh÷ng quy ®Þnh cã néi dung b¶o vÖ lîi Ých chung cña Nhà níc nh viÖc b¸n ruéng ®Êt, n« tú, voi, ngùa 18 cho ngêi níc ngoµi bÞ khÐp vµo téi chÐm (®iÒu 73, 74 bé luËt Hång §øc). Trong quan hÖ cho vay luËt còng quy ®Þnh møc l·i suÊt nhÊt ®Þnh ®¶m b¶o c«ng b»ng trong giao lu d©n sù, ®iÒu 587 bé luËt Hång §øc, dù liÖu: cho dï vay trong bao nhiªu n¨m chñ n« còng kh«ng ®îc tÝnh qu¸ mét gèc, mét l·i (TuÕ nguyÖt tuy ®a, bÊt qu¸ nhÊt b¶n, nhÊt tøc), h×nh thøc hîp ®ång ph¶i b»ng v¨n tù, tiÒn l·i ®îc tÝnh 15 ®ång l·i trªn mét quan mçi th¸ng. §iÒu kiÖn cña h×nh thøc hîp ®ång ®îc quy ®Þnh râ. Trong trêng hîp kh«ng ®¶m b¶o vÒ h×nh thøc, thñ tôc cña hîp ®ång cã thÓ bÞ v« hiÖu. §iÒu 336 bé luËt Hång §øc: “Mua b¸n tµi s¶n lµ ruéng ®Êt ph¶i lËp thµnh v¨n khÕ thµnh hai b¶n gièng nhau, cã x· trëng, quan trëng chøng kiÕn”. LuËt Hång §øc cã quy ®Þnh cô thÓ nh÷ng giao dÞch vÒ ruéng ®Êt nh: b¸n ®øt (®o¹n m¹i) b¸n ®î – cã thêi h¹n chuéc. §iÒu 384 bé luËt Hång §øc quy ®Þnh thêi h¹n chuéc ruéng lµ 30 n¨m; qu¸ 30 n¨m kh«ng chuéc th× kh«ng ®îc chuéc n÷a. VÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm trong c¸c trêng hîp vi ph¹m hîp ®ång còng ®îc quy ®Þnh chÆt chÏ trong ®ã cã tr¸ch nhiÖm h×nh sù. §iÒu 588 bé luËt Hång §øc quy ®Þnh : “M¾c nî qu¸ h¹n th× ph¶i téi trîng, cè ý kh«ng tr¶ bÞ biÕm hai t vµ tr¶ gÊp ®«i”, hay ®iÒu 579 bé luËt Hång §øc: “ngêi thuª sóc vËt ®Ó ch¨n nu«i mµ ®¸nh mÊt th× ph¶i ph¹t 80 trîng vµ ®Òn tiÒn theo gi¸ sóc vËt bÞ mÊt”. Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vµ 19 c«ng b»ng ®îc thÓ hiÖn trong quan hÖ thuª mín ruéng ®Êt. LuËt nhµ Lª chó ý b¶o vÖ quyÒn lîi c¶ ngêi chñ ruéng vµ c¶ t¸ ®iÒn (ngêi thuª mín). VÝ dô quy ®Þnh bít tß suÊt khi bÞ mÊt mïa hoÆc thêi tiÕt xÊu. Nh×n chung trong bé luËt Hång §øc, chÕ ®Þnh hîp ®ång d©n sù ®îc quy ®Þnh t¬ng ®èi ®Çy ®ñ, bao qu¸t ®îc c¸c hîp ®ång chñ yÕu nh mua b¸n, cÇm cè, vay nî, thuª mín, b¶o l·nh. §· xö lý c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hiÖu lùc ph¸p lý cña hîp ®ång. Cã thÓ nãi ph¸p luËt vÒ H§DS trong luËt Hång §øc ®· cã sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, cã mét vÞ trÝ t¬ng ®èi ®éc lËp trong hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung, c¸c yªu cÇu c¬ b¶n vÒ ph¬ng diÖn ph¸p lý cña giao dÞch d©n sù ®îc ph¶n ¸nh cã nhiÒu nÐt t¬ng ®ång víi c¸c quy ®Þnh cña luËt d©n sù hiÖn ®¹i. TËp hîp hÖ thèng c¸c quy ®Þnh trong ph¸p luËt thêi Lª cho thÊy chÕ ®Þnh H§DS ®îc quy ®Þnh chi tiÕt, cô thÓ lµm c¬ së cho sù æn ®Þnh vµ më réng giao lu d©n sù. Cuèi thÕ kû XV sang ®Çu thÕ kû XVI, x· héi ViÖt Nam cã sù mÊt æn ®Þnh vµ ®i vµo cuéc néi chiÕn ph©n biÖt. Thêi kú nµy ®Êt níc bÞ ph©n chia lµm hai miÒn: §µng trong- §µng ngoµi, lÊy s«ng Gianh lµm giíi tuyÕn. N¨m 1527 M¹c §¨ng Dung phÕ truÊt nhµ Lª lËp ra TriÒu M¹c (1527-2592) TriÒu M¹c tån t¹i trong mét thêi gian ng¾n, nhng nh×n vÒ gãc ®é ph¸p luËt ®· ban hµnh bé Thiªn ChÝnh Th. Trong ®ã vÊn ®Ò giao lu d©n sù l¹i cã nh÷ng ®iÓm tiÕn bé so víi luËt Hång §øc. M¹c §¨ng Dung cho ®óc tiÒn míi. C¶i c¸ch ®Æc biÖt cña M¹c §¨ng Dung trong lÜnh vùc d©n sù lµ 20