Tài liệu Môi trường pháp luật của các doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở vn hiện nay thực trạng và 1 số kiến nghị

Lêi më ®Çu Khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ mét bé phËn cÊu thµnh thèng nhÊt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Sù nhËn thøc l¹i cña §¶ng vµ Nhµ níc ta vÒ vÞ trÝ vµ vai trß cña khu vùc nµy trong nÒn kinh tÕ níc ta ®· cã t¸c dông to lín thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ níc ta nãi chung. Tõ ®æi míi vÒ nhËn thøc vµ t tëng, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· ®a ra nhiÒu chÝnh s¸ch míi. söa ®æi vµ bæ xung mét sè chÝnh s¸ch cò nh»m t¹o ra mét m«i trêng thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay vÉn cßn tån t¹i nhiÒu h¹n chÕ c¶n trë qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. C¸c doanh nghiÖp vÉn gÆp nhiÒu khã kh¨n do c¸c thñ tôc hµnh chÝnh phøc t¹p, sù ®èi xö bÊt b×nh ®¼ng trong mét sè chÝnh s¸ch nh chÝnh s¸ch tÝn dông, chÝnh s¸ch ®Êt ®ai… XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn ®ång thêi ®øng tríc nh÷ng th¸ch thøc cña qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i m¹nh ®Ó cã thÓ ®ñ søc c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn. Tõ nhËn thøc trªn, em ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi : “M«i trêng ph¸p luËt cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë ViÖt Nam hiÖn nay. Thùc tr¹ng vµ mét sè kiÕn nghÞ”. 1. Môc ®Ých vµ ý nghÜa cña ®Ò tµi §Ò tµi ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa lín vÒ lý luËn còng nh thùc tiÔn trong qu¸ tr×nh nÒn kinh tÕ níc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng vµ më cöa ®Ó héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi hiÖn nay. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi nh»m lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò sau: 1 - §Æc ®iÓm, vÞ trÝ vµ vai trß cña khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh trong nÒn kinh tÕ níc ta. - Thùc tr¹ng m«i trêng ph¸p luËt vµ nh÷ng ¶nh hëng cña nã tíi qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. ViÖc lý gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò trªn t¹o ®iÒu kiÖn t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn m«i trêng ph¸p luËt ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nãi riªng vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ níc ta nãi chung. 2. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu nh÷ng ¶nh hëng cña m«i trêng ph¸p luËt tíi qu¸ tr×nh chuÈn bÞ thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Do tr×nh ®é vµ thêi gian nghiªn cøu cã h¹n nªn khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh mµ em ®Ò cËp trong ®Ò tµi nµy chØ lµ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng theo LuËt Doanh nghiÖp do Quèc héi th«ng qua ngµy 12-6-1999 vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 1-1-2000. 3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, hoµn thµnh ®Ò tµi em cã sö dông mét sè ph¬ng ph¸p nh ph¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng, ph¬ng ph¸p ngiªn cøu tµi liÖu vµ mét sè ph¬ng ph¸p kh¸c. 4. KÕt cÊu cña ®Ò ¸n  Lêi më ®Çu.  PhÇn I: C¬ së lý luËn vÒ ph¸p luËt vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh.  PhÇn II: Thùc tr¹ng m«i trêng ph¸p luËt cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë níc ta hiÖn nay.  PhÇn III: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn m«i trêng ph¸p luËt cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. 2  KÕt luËn. PhÇn I C¬ së lý luËn vÒ ph¸p luËt vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. 1. Lý luËn chung vÒ ph¸p luËt 1.1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña ph¸p luËt Trong x· héi nhµ níc ph¸p quyÒn, c¸c quan hÖ x· héi chñ yÕu ®îc ®iÒu chØnh b»ng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt. Ph¸p luËt trë thµnh c«ng cô tèi quan träng cña nhµ níc ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi vµ qu¶n lý sù vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ-x· héi theo môc tiªu ®· ®Þnh. 3 Ph¸p luËt lµ mét hÖ thèng c¸c quy ph¹m cã tÝnh b¾t buéc chung, do nhµ níc ban hµnh vµ ®îc nhµ níc b¶o ®¶m thùc thi trong mét thêi gian dµi ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi. Còng nh mäi nhµ níc kh¸c, b¶n chÊt ph¸p luËt cña nhµ níc ta phï hîp víi b¶n chÊt cña nhµ níc, do b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng nhiÖm vô cña nhµ níc trong tõng thêi kú quyÕt ®Þnh. §iÒu 2- HiÕn ph¸p 1992 x¸c ®Þnh:”Nhµ níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ nhµ níc cña nh©n d©n, do nh©n d©n vµ v× nh©n d©n. TÊt c¶ quyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ mµ nÒn t¶ng lµ liªn minh giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp c«ng nh©n vµ tÇng líp trÝ thøc”. V× lÏ ®ã, ph¸p luËt cña nhµ níc ta vÒ b¶n chÊt lµ ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa. Nã thÓ hiÖn ý chÝ cña giai cÊp c«ng nh©n, ®ång thêi ph¶n ¸nh, thÓ hiÖn ý chÝ, lîi Ých cña c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng kh¸c vµ cña c¶ d©n téc. Nãi ph¸p luËt thÓ hiÖn ý chÝ vµ lîi Ých cña toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn tÝnh giai cÊp cña ph¸p luËt nhµ níc ta. VÊn ®Ò ë chç khi ph¸p luËt ph¶n ¸nh, b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c giai cÊp, cña d©n téc ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm, lËp trêng cña §¶ng. §ã lµ nguyªn t¾c hµng ®Çu cña ph¸p luËt nhµ níc trong giai ®o¹n hiÖn nay. Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®¬ng nhiªn cßn tån t¹i c¸c lîi Ých kh¸c nhau cña c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau. Ph¸p luËt ®¬ng nhiªn ph¶i b¶o vÖ lîi Ých vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn ®ã ph¸t triÓn phï hîp víi ®Þnh híng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. 4 1.2. Vai trß cña ph¸p luËt a. Ph¸p luËt lµ c«ng cô thùc hiÖn ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng. Sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®¶m b¶o th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng níc ta c¶ trong c«ng cuéc b¶o vÖ vµ x©y dùng ®Êt níc tríc ®©y còng nh trong c«ng cuéc ®æi míi vµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ngµy nay. §¶ng l·nh ®¹o tríc hÕt vµ chñ yÕu b»ng c¸ch §¶ng v¹ch ra ®êng lèi, chÝnh s¸ch trªn c¬ së ph©n tÝch khoa häc t×nh h×nh thùc tÕ vµ vËn dông s¸ng t¹o c¸c nguyªn lý cña chñ nghÜa M¸c-Lª Nin vµo hoµn c¶nh thùc tÕ ®ã. ViÖc thùc hiÖn ®êng lèi, chÝnh s¸ch ®ã tríc hÕt vµ chñ yÕu b»ng nhµ níc vµ th«ng qua nhµ níc. Trªn ý nghÜa ®ã, ph¸p luËt lµ sù biÓu hiÖn díi h×nh thøc nhµ níc c¸c ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng thµnh hiÖn thùc sinh ®éng trong cuéc sèng. MÆt kh¸c b»ng viÖc thÓ chÕ ho¸ thµnh ph¸p luËt, ®êng lèi chñ tr¬ng cña §¶ng biÕn thµnh quyÕt ®Þnh qu¶n lý mang tÝnh quyÒn lùc nhµ níc, trë thµnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý cô thÓ cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc ®îc thùc hiÖn mét c¸ch trùc tiÕp, chÝnh x¸c, thèng nhÊt trong c¶ níc. b. Ph¸p luËt lµ c«ng cô thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n lao ®éng. “Nhµ níc ®¶m b¶o vµ kh«ng ngõng ph¸t huy quyÒn lµm chñ vÒ mäi mÆt cña nh©n d©n…”(§iÒu 2- HiÕn ph¸p 1992). Ph¸p luËt quy ®Þnh cô thÓ, b¶o ®¶m ®Çy ®ñ thùc hiÖn nguyªn t¾c: Mäi quyÒn lùc trong níc ®Òu thuéc vÒ nh©n d©n. Nh©n d©n ph¶i lµ ngêi thùc sù x©y dùng nªn nhµ níc cña m×nh, tham gia vµo c¸c c«ng viÖc nhµ níc, kiÓm tra sù ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ níc. Ph¸p luËt còng 5 ph¶i quy ®Þnh râ nghÜa vô trung thµnh vµ phôc vô nh©n d©n mét c¸ch tËn tuþ cña c¸c c¬ quan nhµ níc vµ viªn chøc nhµ níc trong viÖc thùc hµnh c«ng vô. MÆt kh¸c mçi c«ng d©n khi thùc hiÖn quyÒn lµm chñ, thùc hiÖn c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña m×nh kh«ng ®îc lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých chung cña x· héi, lîi Ých vµ c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n kh¸c. c. Ph¸p luËt lµ c«ng cô qu¶n lý cña Nhµ níc. Ngµy nay, ph¸p luËt kh«ng chØ lµ c«ng cô quan träng ®Ó c¶i t¹o c¸c quan hÖ x· héi cò, tæ chøc x©y dùng vµ ®iÒu hµnh mäi lÜnh vùc vµ më ®êng cho c¸c quan míi x· héi míi ph¸t triÓn phï hîp víi c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan mµ nã cßn lµ c«ng cô híng dÉn, khuyÕn khÝch, thóc ®Èy, ®iÒu chØnh sù ph¸t triÓn cña x· héi, ®Æc biÖt trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt níc. Nãi c¸ch kh¸c ph¸p luËt cßn t¹o m«i trêng cho c¸c quan hÖ kinh tÕ míi ph¸t triÓn. Trªn ý nghÜa ®ã, ph¸p luËt cña nhµ níc ta hiÖn nay cã ý nghÜa v« cïng quan träng trong viÖc “ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa”. §Ó ®¸p øng yªu cÇu ®ã, ph¸p luËt ph¶i t¹o nªn mét m«i trêng ph¸p lý an toµn, thuËn lîi vµ b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn, n©ng cao søc c¹nh tranh cña m×nh còng nh cña nÒn kinh tÕ. MÆt kh¸c, ph¸p luËt còng t¹o ®iÒu kiÖn cho nhµ níc cã thÓ thùc hiÖn ®îc vai trß ngêi ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng, híng nã ph¸t triÓn theo c¸c môc tiªu ®· ®Þnh, kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt tr¸i vèn cã cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Ph¸p luËt còng ph¶i lµ c«ng cô ®Ó nhµ níc kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, trõng trÞ c¸c hµnh vi lµm ¨n phi ph¸p, thùc hiÖn sù c«ng b»ng trong s¶n xuÊt vµ ph©n phèi. Mét 6 vai trß quan träng kh¸c cña ph¸p luËt trong qu¶n lý nhµ níc lµ nã x¸c lËp, cñng cè vµ hoµn thiÖn nh÷ng c¬ së ph¸p lý cña qu¶n lý nhµ níc, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ. Trªn ý nghÜa ®ã, ph¸p luËt hiÖn nay cña nhµ níc ph¶i lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó hoµn thiÖn bé m¸y nhµ níc phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý míi, tõ ho¹t ®éng lËp ph¸p ®Õn ho¹t ®éng hµnh ph¸p vµ t ph¸p. 2. Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ vÞ trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ níc ta. 2.1 Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, mçi ®¬n vÞ kinh doanh lµ mét tæ chøc cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Hä ®Çu t vèn, thuª mín vµ sö dông lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt mét lo¹i hµng ho¸ hay thùc hiÖn mét lo¹i dÞch vô nhÊt ®Þnh qua ®ã t×m kiÕm lîi nhuËn.Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, tæ chøc kinh tÕ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp. Ho¹t ®éng kinh doanh bao gåm ho¹t ®éng kinh doanh t nh©n vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña Nhµ níc. ViÖc ph©n biÖt ho¹t ®éng kinh doanh t nh©n víi ho¹t ®éng kinh doanh cña Nhµ níc c¨n cø vµo viÖc ai lµ ngêi tæ chøc vµ chØ ®¹o c¸c ho¹t ®éng nµy. Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ tæ chøc kinh tÕ do c¸ nh©n, tæ chøc ®Çu t vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi hiÖn nay, c¸c h×nh thøc së h÷u thêng ®an xen nhau. Cã nhiÒu doanh nghiÖp trong ®ã võa cã yÕu tè t nh©n võa cã sù tham gia cña Nhµ níc. ë ViÖt Nam tríc ®©y, t liÖu s¶n xuÊt cña mét c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh nµo ®ã chØ thuéc vÒ mét h×nh thøc së h÷u 7 duy nhÊt, së h÷u Nhµ níc. Héi nghÞ trung ¬ng VI - §¹i héi lÇn thø 6 cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· xem xÐt l¹i c¸c quan ®iÓm cò vµ kh¼ng ®Þnh l¹i r»ng: trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt-kinh doanh c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt kh«ng ng¨n c¸ch nhau mµ cã nhiÒu lo¹i h×nh hçn hîp, ®an kÕt víi nhau. C¸c doanh nghiÖp quèc doanh cã thÓ huy ®éng vèn cæ phÇn cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc kh¸c. Cßn c¸c c¬ së s¶n xuÊt-kinh doanh t nh©n còng cã thÓ liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp quèc doanh nh»m më réng s¶n xuÊt. Do ®ã, khu vùc doanh nghiÖp ngoai qu«c doanh kh«ng chØ bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt-kinh doanh hoµn toµn thuéc së h÷u t nh©n mµ bao gåm c¶ c¸c c¬ së s¶n xuÊt-kinh doanh cã phÇn vèn gãp cña Nhµ níc nhng ho¹t ®éng cña chóng l¹i do mét hay mét nhãm t nh©n t¬ chøc vµ chØ ®¹o. 2.2 C¸c h×nh thøc cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc ph¬ng t©y th× chØ cã hai h×nh thøc së h÷u trong ho¹t ®éng kinh doanh, ®ã lµ së h÷u c«ng céng vµ së h÷u t nh©n. Së h÷u t nh©n ®îc biÓu diÔn díi nhiÒu h×nh thøc, trong ®ã ba h×nh thøc së h÷u t nh©n chung nhÊt lµ: së h÷u mét chñ, së h÷u nhãm hay ®ång së h÷u, së h÷u c«ng ty. - Së h÷u mét chñ lµ h×nh thøc së h÷u phæ biÕn vµ l©u ®êi nhÊt. Doanh nghiÖp së h÷u mét chñ lµ doanh nghiÖp do mét c¸ nh©n n¾m quyÒn së h÷u. - Së h÷u nhãm lµ mét nhãm gåm hai hay nhiÒu ngêi víi vai trß lµ c¸c thµnh viªn ®ång së h÷u cïng ho¹t ®éng kinh doanh nh»m thu lîi nhuËn. - Së h÷u c«ng ty lµ mét thùc thÓ nh©n t¹o, kh«ng nh×n thÊy ®îc vµ chØ tån t¹i trªn giÊy tê ph¸p lý. C«ng ty lµ mét ph¸p nh©n vµ t¸ch biÖt h¼n víi c¸c chñ së h÷u cña nã. 8 Tõ ba h×nh thøc c¬ së h÷u t nh©n trªn mµ t¬ng øng cã c¸c doanh nghiÖp së h÷u mét chñ, doanh nghiÖp së h÷u nhãm vµ doanh nghiÖp thuéc h×nh thøc së h÷u c«ng ty. ë ViÖt Nam, phÇn ®«ng c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng cã ba h×nh së h÷u trong ho¹t ®éng kinh doanh lµ: së h÷u c«ng céng, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t nh©n. Trªn c¬ së së h÷u t nh©n vµ së h÷u tËp thÓ, khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë níc ta bao gåm: a. Doanh nghiÖp t nh©n Doanh nghiÖp t nh©n lµ doanh nghiÖp do mét c¸ nh©n lµm chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm b»ng toµn bé tµi s¶n cña m×nh vÒ mäi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. §©y lµ mét h×nh thøc së h÷u t¬ng øng víi h×nh thøc së h÷u mét chñ ë c¸c níc trªn thÕ giíi. Doanh nghiÖp t nh©n kh«ng cã t c¸ch ph¸p nh©n vµ chÞu chÕ ®é tr¸ch nhiÖm v« h¹n trong ho¹t ®éng kinh doanh. b. C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét thµnh viªn C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n (TNHH) mét thµnh viªn lµ c«ng ty do mét tæ chøc lµm chñ së h÷u, chñ së h÷u c«ng ty chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nî vµ c¸c nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty. Theo §iÒu 14 NghÞ ®Þnh 03/2000/N§-CP th× chñ së h÷u c«ng ty ph¶i lµ mét ph¸p nh©n vµ cã thÓ lµ: c¬ quan Nhµ níc, ®¬n vÞ vò trang, c¸c ph¸p nh©n cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc x· héi, c¸c lo¹i doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc kh¸c theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. Nh vËy theo ph¸p luËt, c«ng ty TNHH mét thµnh viªn cã thÓ lµ mét doanh nghiÖp quèc doanh nÕu chñ së h÷u cña nã lµ c¬ quan Nhµ níc hay lµ mét doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nÕu chñ së h÷u cña nã kh«ng ph¶i lµ c¸c c¬ quan 9 Nhµ níc. C«ng ty TNHH h¹n mét thµnh viªn lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã t c¸ch ph¸p nh©n nhng kh«ng cã quyÒn ph¸t hµnh cæ phiÕu. c. C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã tõ hai thµnh viªn trë lªn C«ng ty TNHH cã tõ hai thµnh viªn trë lªn lµ c«ng ty ®îc thµnh lËp theo sù gãp vèn cña nhiÒu thµnh viªn. Thµnh viªn c«ng ty cã thÓ lµ c¸ nh©n hay tæ chøc vµ tèi ®a lµ n¨m m¬i, tèi thiÓu lµ hai. C«ng ty cã t c¸ch ph¸p nh©n nhng kh«ng cã quyÒn ph¸t hµnh cæ phiÕu. §©y lµ lo¹i h×nh c«ng ty mµ c¸c doanh nh©n níc ta a thÝch vµ hay thµnh lËp. d. C«ng ty cæ phÇn C«ng ty cæ phÇn lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: Vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty ®îc chia thµnh c¸c phÇn b»ng nhau gäi lµ cæ phÇn. Thµnh viªn c«ng ty cã thÓ lµ c¸ nh©n hay tæ chøc ®îc gäi lµ cæ ®«ng. Sè lîng cæ ®«ng tèi thiÓu lµ ba vµ kh«ng h¹n chÕ sè lîng tèi ®a. C«ng ty cã t c¸ch ph¸p nh©n vµ cã quyÒn ph¸t hµnh c¸c lo¹i chøng kho¸n. e. C«ng ty hîp danh C«ng ty hîp danh lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã ®Æc ®iÓm: - C«ng ty ph¶i cã Ýt nhÊt hai thµnh viªn hîp danh, ngoµi thµnh viªn hîp danh c«ng ty cã thÓ cã thnµh viªn gãp vèn. Thµnh viªn hîp danh ph¶i lµ c¸ nh©n cã tr×nh ®é chuyªn m«n, cã uy tÝn nghÒ nghiÖp. Cßn thµnh viªn gãp vèn cã thÓ lµ c¸ nh©n hay tæ chøc. - C«ng ty kh«ng cã t c¸ch ph¸p nh©n vµ kh«ng cã quyÒn ph¸t hµnh hay kinh doanh chøng kho¸n. 10 f. Hîp t¸c x· Hîp t¸c x· lµ tæ chøc kinh tÕ tù chñ do nh÷ng ngêi lao ®éng cã nhu cÇu, cã lîi Ých chung tù nguyÖn cïng gãp vèn, gãp søc lËp ra theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña tõng x· viªn nh»m gióp nhau thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Hîp t¸c x· thuéc lo¹i h×nh së h÷u tËp thÓ. HÖ thèng doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh Doan h nghi Öp t C«ng ty TNH H C«ng ty cæ phÇn C«ng ty hîp doan h Hîp t¸c x· H×nh 1. C¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë níc ta hiÖn nay. 2.3 VÞ trÝ vµ vai trß cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh trong nÒn kinh tÕ níc ta. Trong nÒn kinh tÕ cña c¸c níc trªn thÕ giíi, vÞ trÝ vµ vai trß cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lu«n thay ®æi qua c¸c giai ®o¹n lÞch sö cïng víi sù t¨ng gi¶m vai trß cña chÝnh phñ ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh. Qua nhiÒu n¨m, ngêi ta ®· chøng minh nh÷ng u thÕ cña ho¹t ®éng kinh doanh t nh©n so víi ho¹t ®éng kinh doanh cña khu vùc Nhµ níc vµ 11 nhiÒu níc ®· thùc hiÖn qu¸ tr×nh t nh©n ho¸. HiÖn nay ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi, khu vùc kinh tÕ t nh©n chiÕm tû träng lín vÒ tæng s¶n phÈm quèc néi(GDP), vÒ vèn ®Çu t vµ ngµy cµng trë thµnh bé phËn cã vÞ trÝ lín vµ quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ mçi níc. a. VÞ trÝ cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ë níc ta hiÖn nay. Qua phÇn trªn, ta thÊy r»ng doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ mét bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong nÒn kinh tÕ ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi. Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ: kinh tÕ Nhµ níc, kinh tÕ t nh©n trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Tuy nhiªn, ë níc ta tríc ®©y l¹i kh«ng c«ng nhËn sù tån t¹i cña khu vùc kinh tÕ t nh©n lµm cho khu vùc nµy ph¶i ho¹t ®éng chui hoÆc ®éi lèt kinh tÕ tËp thÓ. ViÖc coi kinh tÕ t nh©n lµ thµnh phÇn kinh tÕ phi x· héi chñ nghÜa vµ muèn tiÕn nhanh lªn chñ nghÜa x· héi chØ cÇn c¶i t¹o nhanh thµnh phÇn kinh tÕ ®ã ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng gÇn nh xo¸ sæ khu vùc kinh tÕ t nh©n, ph¸t triÓn å ¹t c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh dÉn ®Õn nÒn kinh tÕ ®×nh trÖ, kÐm ph¸t triÓn vµ ®êi sèng nh©n d©n gÆp v« cïng khã kh¨n. §¹i héi §¶ng lÇn thø VI (1986) lµ mét bíc ngoÆt lÞch sö trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë níc ta. §¹i héi ®· x¸c ®Þnh viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, gi¶i phãng mäi lùc lîng s¶n xuÊt, c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ lµ mét chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ l©u dµi. §Õn §¹i héi §¶ng lÇn thø VII 12 (1991) ®êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng ®îc kh¼ng ®Þnh l¹i mét lÇn n÷a “Chóng ta chñ tr¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa”. HiÕn ph¸p 1992 còng ®· ghi nhËn sù tån t¹i cña së h÷u t nh©n (®iÒu 15) vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi Nhµ níc ph¸t triÓn (®iÒu 21). Nh vËy, viÖc ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t nh©n trong ®ã cã doanh nghiÖp ngoai quèc doanh lµ mét tÊt yÕu vµ cã vÞ trÝ quan träng trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô chiÕn lîc lµ gi¶i phãng mäi lùc lîng s¶n xuÊt nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊtkinh doanh ®¶m b¶o d©n giµu, níc m¹nh nghÜa lµ huy ®éng mäi nguån vèn, lao ®éng vµ tµi n¨ng cña ngêi d©n vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt-kinh doanh, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi d©n, n©ng cao thu nhËp cho ngêi lao ®éng vµ cho ng©n s¸ch Nhµ níc. b. Vai trß cña doanh ngiÖp ngoµi quèc doanh ë níc ta hiÖn nay. Tõ khi nÒn kinh tÕ níc ta chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ míi, khu vùc doanh ngiÖp ngoµi quèc doanh ®îc chÊp nhËn chÝnh thøc vÒ mÆt ph¸p lý th× khu vùc nµy ®· tõng bíc h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng trªn nhiÒu lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ nh c«ng nghiÖp, x©y dùng, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô víi møc ®é kh¸c nhau vµ dÇn cã vai trß ngµy cµng quan träng trong nÒn kinh tÕ. NÕu nh n¨m 1991 chØ cã 123 doanh ngiÖp ®¨ng ký kinh doanh theo luËt th× n¨m 1993 lµ 12.131 doanh ngiÖp vµ ®Õn nay lµ trªn 60.000 doanh nghiÖp. Nép ng©n s¸ch 13 cña khu vùc nµy tõ 51 tû ®ång n¨m 1991 n©ng lªn 1.051 tû ®ång vµo cuèi n¨m 1994. Sè lao ®éng b×nh qu©n trong c¸c doanh ngiÖp lµ 25 ngêi vµo thêi ®iÓm gi÷a n¨m 1998, trong ®ã cã mét sè Ýt doanh ngiÖp cã sè lao ®éng lªn tíi 2.000, 5.000 thËm chÝ lµ 10.000 ngêi. Vµo n¨m 1999, mÆc dï nÒn kinh tÕ cã nhiÒu khã kh¨n do ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc vµ thÕ giíi th× khu vùc nµy vÉn t¹o ra h¬n 7% GDP cña c¶ níc vµ cho ®Õn nay con sè nµy lµ kho¶ng 9%. Qua sè liÖu trªn cã thÓ thÊy vai trß tÝch cùc cña c¸c doanh ngiÖp ngoµi quèc doanh ®ã lµ: Thu hót vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lùc lîng lín lao ®éng, gi¶m bít sù c¨ng th¼ng d«i thõa lao ®éng trong x· héi, gãp phÇn t¹o sù æn ®Þnh t×nh h×nh x· héi. Thu hót mét phÇn vèn lín trong d©n c vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt-kinh doanh qua ®ã ph¸t huy ®îc nguån néi lùc cña ®Êt níc. S¶n xuÊt mét khèi lîng s¶n phÈm vµ dÞch vô nh»m ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu vÒ hµng tiªu dïng cña c¸c tÇng líp d©n c, mÆt kh¸c ®ãng gãp cho Nhµ níc mét kho¶n ng©n s¸ch kh«ng nhá gãp phÇn t¨ng ng©n s¸ch Nhµ níc. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c DNNQD ph¶i b»ng mäi c¸ch hiÖn ®¹i ho¸ kü thuËt, c«ng nghÖ ®Ó c¹nh tranh víi c¸c doanh ngiÖp trong níc, ®ång thêi c¹nh tranh víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi vÒ mÆt hµng, mÉu m·, gi¸ c¶ nghÜa lµ n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ s¶n xuÊt ra. §ã chÝnh lµ sù gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. 14 15 PhÇn II Thùc tr¹ng m«i trêng ph¸p luËt cña c¸c doanh nghiÖp ngoai quèc doanh ë níc ta hiÖn nay. C¸c doanh nghiÖp ngoai quèc doanh còng gièng nh tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp kh¸c ®Òu n»m trong mét m«i trêng vÜ m« nhÊt ®Þnh vµ chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè thuéc m«i trêng nµy. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c doanh nghiÖp ngoai quèc doanh víi m«i trêng vÜ m« cã thÓ ®îc thÓ hiÖn theo s¬ ®å sau: M«i trêng ph¸p luËt M«i trêng VH-XH Kh¸ch hµng Nhµ Doanh ph©n nghiÖp phèi ngoµi quèc doanh Nhµ cung M«i trêng êng KH-CN cÊp tÕ §èi thñ c¹nh tranh M«i tr kinh H×nh 2. S¬ ®å mèi quan hÖ gi÷a DNNQD víi m«i trêng vÜ m« M«i trêng ph¸p luËt lµ mét trong nh÷ng yÕu tè thuéc m«i trêng vÜ m«, nã lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i 16 vµ ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Mét m«i trêng ph¸p luËt æn ®Þnh, thuËn lîi vµ b×nh ®¼ng sÏ ®¶m b¶o cho c¸c doanh nghiÖp yªn t©m ®Çu t vµo s¶n xuÊt-kinh doanh. 17 1. Qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh vµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh tríc khi ®i vµo ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Trong nhiÒu n¨m qua, nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt nãi chung vµ ph¸p luËt vÒ kinh tÕ nãi riªng ®· ®îc ban hµnh nh»m thÓ chÕ ho¸ ®êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng, t¹o c¬ së ph¸p lý v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. N¨m 1990, LuËt C«ng ty vµ LuËt doanh nghiÖp t nh©n ®îc ban hµnh. C¸c luËt nµy ®· cñng cè tÝnh an toµn vÒ mÆt ph¸p lý cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc mµ chóng cã quan hÖ kinh doanh nhê vËy ®· t¸c ®éng tÝch cùc tíi sù ph¸t triÓn cña khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Theo thèng kª, ®Õn n¨m 1998 ®· cã gÇn 40.000 doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp víi tæng sè vèn ®¨ng ký kinh doanh lªn tíi 21.000 tû ®ång. Tuy nhiªn c¸c thñ tôc ®Ó thµnh lËp doanh nghiÖp theo 2 luËt nµy lµ rÊt phøc t¹p. §Ó cã thÓ thµnh lËp th× c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã: - §¬n §¨ng ký kinh doanh - §iÒu lÖ c«ng ty - Danh s¸ch thµnh viªn(c«ng ty TNHH), danh s¸ch cæ ®«ng(c«ng ty cæ phÇn). Ngoµi ra c¸c doanh nghiÖp cßn ph¶i cã x¸c nhËn vÒ vèn cña ng©n hµng, hîp ®ång thuª v¨n phßng, vèn ph¸p ®Þnh tèi thiÓu…lµ nh÷ng giÊy tê mµ doanh nghiÖp thêng khã ®¸p øng vµo lóc thµnh lËp. V× vËy mµ luËt ®· lµm gi¶m ®i tÝnh linh ho¹t, nhiÖt t×nh cña c¸c nhµ ®Çu t, cha t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy tèi ®a c¸c nguån néi lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. 18 §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña hai luËt kÓ trªn th× LuËt Doanh nghiÖp ®· ra ®êi. §îc Quèc héi th«ng qua ngµy 12-6-1999 vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 1-1-2000, luËt míi ®· ®¸nh dÊu mét bíc tiÕn dµi vÒ chÊt tõ chç quy ®Þnh ngêi kinh ®oanh ph¶i xin phÐp chuyÓn sang mét c¸ch tiÕp cËn míi cho phÐp mäi ngêi ®îc lµm nh÷ng g× mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. LuËt ®· quy ®Þnh râ rµng, cô thÓ mét sè thñ tôc liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ ®¨ng ký kinh doanh, b·i bá mét sè ®ßi hái mµ doanh nghiÖp thêng khã ®¸p øng vµo lóc thµnh lËp, ®ång thêi ®Æt ra mét sè ®ßi hái ®èi víi c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn liªn quan ®Õn viÖc ®¨ng ký kinh doanh. Nhê vËy thñ tôc thµnh lËp doanh nghiÖp ®· trë nªn thuËn tiÖn vµ ®¬n gi¶n h¬n rÊt nhiÒu. Sau h¬n 2 n¨m thi hµnh LuËt Doanh nghiÖp (tÝnh ®Õn 1-5-2002) ®· cã 42576 doanh nghiÖp míi ®¨ng ký thµnh lËp víi sè vèn míi ®¨ng ký xÊp xØ 50.000 tû ®ång, ®ång thêi t¹o ra kho¶ng 700.000 chç lµm viÖc míi. C¸c doanh nghiÖp còng t¨ng thªm ®Çu t, më réng thªm qui m« vµ ®Þa bµn kinh doanh díi nhiÒu h×nh thøc nh më thªm chi nh¸nh, v¨n phßng ®¹i diÖn, bæ xung thªm vèn ®Çu t...(c¶ níc ®· cã kho¶ng 9200 chi nh¸nh vµ 900 v¨n phßng ®¹i diÖn ®¨ng ký thµnh lËp). Bªn c¹nh sù gia t¨ng nhanh chãng vÒ sè lîng doanh nghiÖp th× c¸c ngµnh nghÒ kinh doanh ®îc ®¨ng ký còng ®a d¹ng vµ phong phó h¬n cò rÊt nhiÒu. §a sè doanh nghiÖp ®· nhËn thøc ®îc sù thay ®æi vÒ quyÒn kinh doanh vµ nhanh chãng ph¸t huy s¸ng kiÕn, tËn dông c¸c c¬ héi kinh doanh trªn nguyªn t¾c ®îc kinh doanh tÊt c¶ nh÷ng g× mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. 19 C¸i ®îc lín nhÊt cña LuËt doanh nghiÖp lµ ®· t¹o bíc ®ét ph¸ trong viÖc c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh trong qu¶n lý Nhµ níc ®èi víi doanh nghiÖp ë níc ta. Trong 2 n¨m qua, c¸c c¬ quan Nhµ níc ®· b·i bá 175 lo¹i giÊy phÐp kh¸c nhau (tøc kho¶ng 44% tæng sè giÊy phÐp kinh doanh ®· tån t¹i trong nÒn kinh tÕ), thÓ hiÖn sù thay ®æi c¨n b¶n vÒ t duy vµ ph¬ng thøc qu¶n lý nhµ níc theo híng chuyÓn tõ tiÒn kiÓm sang hËu kiÓm, t¸ch b¹ch râ quyÒn SX-KD cña doanh nghiÖp víi ho¹t ®éng qu¶n lý cña Nhµ níc. Tuy nhiªn theo c¸c doanh nghiÖp, vÉn cßn nhiÒu trë ng¹i trong qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. §ã lµ: - HiÖn vÉn cßn thiÕu c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÇ híng dÉn râ rµng vÒ thñ tôc ®¨ng ký kinh doanh. Thªm vµo ®ã, vÉn cha cã mét v¨n b¶n chi tiÕt ho¸ nh÷ng nghµnh nghÒ vµ lÜnh vùc ®ßi hái vèn ph¸p ®Þnh. NhiÒu doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n trong viÖc t×m kiÕm nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh ph¶i cã giÊy phÐp kinh doanh chuyªn ngµnh, mét sè kh¸c th× ph¶i mÊt thªm thêi gian ®Õn së kÕ ho¹ch vµ ®Çu t ®Ó tra cøu tªn doanh nghiÖp ®· thµnh lËp tríc ®ã nh»m tr¸nh sù trïng lÆp. - C¸c doanh nghiÖp cho biÕt vÉn cßn Ýt nhÊt hai vÊn ®Ò cÇn ®îc bæ xung trong c¸c qui ®Þnh ®¨ng ký kinh doanh hiÖn hµnh lµ: kh«ng cã híng dÉn ®¨ng ký kinh doanh cho mét sè doanh nghiÖp thµnh lËp tõ hé kinh doanh hay doanh nghiÖp t nh©n vµ quy ®Þnh vÒ nh÷ng giÊy tê cÇn tr×nh khi mét ®¹i diÖn nép hay nhËn ®¬n ®¨ng ký kinh doanh. 20