Tài liệu Ký kết hợp đồng kinh tế

Lêi më ®Çu Trong cuéc sèng chóng ta, nh÷ng giao dÞch gi÷a c¸c bªn ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc s¶n xuÊt, trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô, nghiªn cøu... ®Òu liªn quan ®Õn viÖc thiÕt lËp quan hÖ hîp ®ång - mét tho¶ thuËn rµng buéc vÒ mÆt ph¸p lý. V× vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, nh÷ng ®iÒu kiÖn ra ®êi cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ còng chÝnh lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ra ®êi cña hîp ®ång. Hîp ®ång chÝnh lµ h×nh thøc cña mèi quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô gi÷a c¸c chñ thÓ kinh doanh trong x· héi. ë níc ta, kÓ tõ khi §¶ng vµ Nhµ níc thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng víi nhiÒu thµnh phÇn së h÷u ph¸t triÓn b×nh ®¼ng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, trong viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña m×nh, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu ph¶i dùa vµo c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ. Nãi mét c¸ch kh¸c, hîp ®ång kinh tÕ lµ ph¬ng thøc ®Ó thùc hiÖn c¸c quan hÖ trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô hîp ph¸p vµ tÊt yÕu cña tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh, Nhµ níc ta lu«n lu«n chó ý ®Õn viÖc ®iÒu chØnh ph¸p lý c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, trong ®ã viÖc ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ lµ mét néi dung hÕt søc quan träng. Tríc sù vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng trong khu«n khæ cña mét Nhµ níc ph¸p quyÒn th× viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ lµ cÇn thiÕt vµ hîp lý. V× lÏ ®ã, ngµy 25/09/1989 Nhµ níc ®· ban hµnh Ph¸p lÖnh vÒ hîp ®ång kinh tÕ. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ra ®êi ®¸nh dÊu bíc ®æi míi quan träng trong nÒn kinh tÕ níc 1 ta. Nã thÓ chÕ ho¸ t tëng vÒ ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ cña §¶ng. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ lµ c«ng cô ph¸p lý, lµ bé phËn cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vµ lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña nÒn kinh tÕ hiÖn nay. Víi ý nghÜa hÕt søc quan träng ®ã hîp ®ång kinh tÕ lµ c¬ së ®Ó x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña chÝnh c¸c chñ thÓ kinh doanh, lµm cho kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp víi thÞ trêng. Th«ng qua viÖc ký kÕt c¸c hîp ®ång kinh tÕ, c¸c chñ thÓ kinh doanh cã c¨n cø v÷ng ch¾c ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ trêng. KÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc nÕu ngêi s¶n xuÊt ký ®îc hîp ®ång mua nguyªn vËt liÖu ®Ó s¶n xuÊt vµ ký ®îc hîp ®ång tiªu thô s¶n phÈm cña m×nh. §ång thêi hîp ®ång cô thÓ ho¸, chi tiÕt ho¸ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña ngêi kinh doanh thµnh sè lîng vµ chÊt lîng cô thÓ. Mua, b¸n c¸i g×, gi¸ c¶ ra sao, vµo thêi gian nµo ®Ó ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh lµ do ng êi kinh doanh quyÕt ®Þnh vµ tho¶ thuËn víi kh¸ch hµng. Cã thÓ nãi n¾m v÷ng ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ, c¸c nguyªn t¾c, ®iÒu kiÖn tr×nh tù ®µm ph¸n, ký kÕt thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó tr¸nh nh÷ng rñi ro khi ký kÕt hîp ®ång, ®ång thêi còng lµ c¬ së cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c vËn hµnh tèt. Sau h¬n 10 n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, Ph¸p lÖnh vÒ hîp ®ång kinh tÕ ®· c¬ b¶n ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ míi, ®ãng vai trß lµ c«ng cô chñ yÕu cña Nhµ níc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ. Song, Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ®îc ban hµnh tõ n¨m 1989, ®ã lµ thêi kú ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi, bëi vËy, kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng quy ®Þnh bÊt cËp víi sù vËn ®éng kh«ng ngõng cña c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ. NhiÒu vÊn ®Ò ®· vµ ®ang g©y nhiÒu tranh c·i vµ kh«ng thèng nhÊt, n¶y sinh nhiÒu víng m¾c trong vÊn ®Ò x¸c ®Þnh luËt ¸p dông vµ thùc tiÔn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp. Cã thÓ nãi, sù hoµn thiÖn cña 2 ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ, c¸c nguyªn t¾c, ®iÒu kiÖn tr×nh tù trong ®µm ph¸n, ký kÕt thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó tr¸nh nh÷ng rñi ro khi ký hîp ®ång kinh tÕ.Vµ v× vËy, yªu cÇu söa ®æi, bæ sung hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ vÊn ®Ò nµy ngµy cµng trë nªn bøc xóc. Nh÷ng lý do cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ ®· nªu ë trªn, còng lµ lý do mµ em lùa chän vÊn ®Ò “ Ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ” ®Ó lµm ®Ò tµi LuËn v¨n tèt nghiÖp. B»ng nh÷ng kiÕn thøc vµ sù hiÓu biÕt cßn h÷u hiÖu, ch¾c r»ng LuËn v¨n kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt ®¸ng kÓ, v× vËy em rÊt momg ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n. Víi ®Ò tµi nµy, luËn v¨n ®îc bè côc nh sau : Lêi më ®Çu. Ch¬ng 1 : C¬ së lý luËn vÒ hîp ®ång kinh tÕ Ch¬ng 2 : Thùc tr¹ng viÖc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ vµ híng hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ. KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o. Môc lôc Tran g Lêi më ®Çu 2 Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn vÒ hîp ®ång kinh tÕ 5 1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chÕ ®é ph¸p lý cña hîp ®ång kinh tÕ 5 1.1.1. Sù ra ®êi cña chÕ ®Þnh hîp ®ång vµ hîp ®ång kinh tÕ 5 3 1.1.2. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña hîp ®ång kinh tÕ 10 1.1.3 Vai trß cña hîp ®ång kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng 13 1.2. Ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ 16 1.2.1. Nguyªn t¾c ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ 16 1.2.2. C¨n cø ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ 18 1.2.3. Chñ thÓ ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ 20 1.2.4. C¸ch thøc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ 22 1.2.5. Nh÷ng ®iÒu kho¶n tho¶ thuËn khi ký kÕt thÓ hiÖn trong néi dung cña hîp ®ång 23 1.2.6. Hîp ®ång v« hiÖu 31 Ch¬ng 2 : Thùc tr¹ng viÖc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ vµ híng hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ. 34 2.1. Thùc tr¹ng ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ 34 2.2. KiÕn nghÞ híng hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ 55 KÕt luËn 66 Tµi liÖu tham kh¶o 68 Ch¬ng I : C¬ së lý luËn vÒ hîp ®ång kinh tÕ 1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chÕ ®é ph¸p lý cña hîp ®ång kinh tÕ. 4 1.1.1. Sù ra ®êi cña chÕ ®Þnh hîp ®ång vµ hîp ®ång kinh tÕ. a- Sù ra ®êi chÕ ®Þnh hîp ®ång . Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cao cña nÒn s¶n xuÊt , ®ßi hái tÊt yªó ph¶i cã sù trao ®æi s¶n phÈm - mét kh©u quan trong trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. VÒ vÊn ®Ò trao ®æi s¶n phÈm hµng ho¸, C.M¸c ®· viÕt: Tù chóng, hµng ho¸ kh«ng thÓ ®i tíi thÞ tr êng vµ trao ®æi víi nhau ®îc. Muèn cho nh÷ng vËt ®ã quan hÖ víi nhau nh nh÷ng hµng ho¸ th× nh÷ng ngêi gi÷ hµng ho¸ ph¶i ®èi xö víi nhau nh nh÷ng ngêi mµ ý chÝ n»m trong c¸c vËt ®ã... mèi quan hÖ ý chÝ ®ã, mµ h×nh thøc cña nã b¶n giao kÌo dï cã ®îc cñng cè thªm b»ng ph¸p luËt hay kh«ng còng vËy - lµ mét mèi quan hÖ ý chÝ, ph¶n ¸nh mèi quan hÖ kinh tÕ. Nh vËy, ë ®©y mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ngêi gi÷ hµng ho¸” lµ néi dung mµ h×nh thøc cña nã lµ “b¶n giao kÌo” ® îc thiÕt lËp trªn c¬ së tù do ý chÝ gi÷a c¸c chñ thÓ trong quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm hµng ho¸. Khi ®îc ph¸p luËt t¸c ®éng ®Õn quan hÖ kinh tÕ trªn trë thµnh quan hÖ ph¸p luËt vµ “b¶n giao kÌo” trë thµnh h×nh thøc ph¸p lý cña nã. VÒ tªn gäi, trªn thùc tÕ “b¶n giao kÌo” cßn ®îc gäi lµ hîp ®ång hay khÕ íc. Trao ®æi s¶n phÈm hµng ho¸ dÉn tíi sù ra ®êi cña hîp ®ång. Hîp ®ång lµ h×nh thøc cña mèi quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô gi÷a c¸c chñ thÓ kinh doanh trong x· héi. Cã thÓ nãi, trong tÊt c¶ c¸c s¾c th¸i cña luËt ph¸p hÇu nh kh«ng cã luËt nµo cã ý nghÜa toµn diÖn vµ cã ¶nh h ëng réng kh¾p trong ®êi sèng cña chóng ta nh luËt hîp ®ång. Mçi ho¹t ®éng c¸ nh©n hay kinh doanh ®Òu liªn quan ®Õn hîp ®ång vµ do ®ã luËt hîp ®ång ¶nh hëng ®Õn hÇu hÕt nh÷ng ho¹t ®éng b×nh thêng cña chóng ta. ThÝ dô, mua quµ sinh nhËt, thuª mét c¨n hé, tr¶ häc phÝ häc thªm, lµm viÖc t¹i mét c¬ së, ngay c¶ viÖc ®æ ®Çy b×nh x¨ng còng lµ kÕt qu¶ cña hîp ®ång . 5 Do ®ã, cã thÓ thÊy r»ng hiÓu ®óng vµ cã c¸ch nh×n c¬ b¶n nhÊt vÒ b¶n chÊt cña hîp ®ång lµ ®iÒu hÕt søc quan träng. Trong khoa häc ph¸p lý, hîp ®ång ®îc hiÓu lµ sù tho¶ thuËn gi÷a hai bªn hoÆc nhiÒu bªn vÒ mét v¸n ®Ò nhÊt ®Þnh trong sinh ho¹t x· héi nh»m lµm ph¸t sinh, thay ®æi, chÊm døt c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn ®ã. §Ó ®¹t ®îc sù tho¶ thuËn, c¸c bªn trong quan hÖ hîp ®ång ph¶i bµy tá ý chÝ cña m×nh cho bªn kia biÕt. ý chÝ cña c¸c bªn khi ®· thèng nhÊt thµnh sù tho¶ thuËn sÏ ®îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi díi nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh nh lêi nãi, giÊy tê .v.v... Gäi lµ h×nh thøc cña hîp ®ång. Trong x· héi cã Nhµ níc vµ Ph¸p luËt, ý chÝ cña c¸c bªn ph¶i phï hîp vµ ý chÝ cña Nhµ níc thÓ hiÖn qua c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Do ®ã viÖc ký kÕt hîp ®ång ®· lµm ph¸t sinh mét quan hÖ ph¸p luËt. C¸c bªn trong quan hÖ hîp ®ång gäi lµ chñ thÓ cña hîp ®ång tuú thuéc vµo lo¹i hîp ®ång, chñ thÓ cã thÓ lµ c¸ nh©n (thÓ nh©n) hoÆc tæ chøc. Bªn cã nghÜa vô thùc hiÖn hµnh vi ph¸t sinh tõ hîp ®ång gäi lµ bªn cã nghÜa vô (cßn lµ ngêi thô tr¸i), bªn cã quyÒn yªu cÇu bªn kia thùc hiÖn mét hµnh vi gäi lµ bªn cã quyÒn (cßn gäi lµ tr¸i chñ) ViÖc c¸c chñ thÓ cã trong quan hÖ hîp ®ång bµy tá ý chÝ vµ tho¶ thuËn vÒ mét vÊn ®Ò nhÊt ®Þnh lµm ph¸t sinh quyÒn vµ nghÜa vô ®èi víi nhau gäi lµ ký kÕt hîp ®ång . ViÖc ký kÕt hîp ®ång ®îc tiÕn hµnh theo 1 tr×nh tù gåm 2 giai ®o¹n : giai ®o¹n ®Ò nghÞ lËp hîp ®ång vµ giai ®o¹n tiÕp nhËn ®Ò nghÞ. Bªn ®Ò nghÞ ph¶i tá râ ý chÝ lËp hîp ®ång b»ng c¸ch ®Ò xuÊt víi lªn kia nh÷ng néi dung chñ yÕu cña hîp ®ång ®Ó bªn ®îc ®Ò nghÒ xem xÐt, c©n nh¾c xem cã tho¶ thuËn ký kÕt hîp ®ång hay kh«ng. Néi dung chñ yÕu cña hîp ®ång lµ nh÷ng vÊn ®Ò nhÊt thiÕt ph¶i cã ®èi víi mét lo¹i hîp ®ång ®Þnh. NÕu bªn ®îc ®Ò nghÞ tá râ sù ®ång ý hoµn toµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña bªn ®Ò nghÞ th× gäi lµ chÊp nhËn ®Ó nghÞ vµ hîp ®ång ®îc coi lµ ®· ký kÕt, quyÒn vµ nghÜa vô ®îc thõa nhËn lµ ®· ph¸t 6 sinh. Trêng hîp ph¸p tu©n theo mét h×nh v¨n b¶n viÕt vµ ph¶i th× hîp ®ång ®îc coi ®îc tu©n thñ luËt cã quy ®Þnh lµ hîp ®ång ph¶i thøc vµ thñ tôc nhÊt ®Þnh (vÝ dô lµ cã x¸c nhËn cña c«ng chøng Nhµ n íc) lµ ®· ký kÕt khi nh÷ng quy ®Þnh ®ã C¸c chñ thÓ cña hîp kiÖn nhÊt ®Þnh do ph¸p cã gi¸ trÞ ph¸p lý quyÒn nh÷ng ®iÒu kiÖn cã hiÖu ®ång ph¶i tu©n thñ nh÷ng ®iÒu luËt quy ®Þnh, th× hîp ®ång míi vµ nghÜa vô míi ph¸t sinh. §ã lµ lùc cña hîp ®ång, bao gåm: - Ngêi ký kÕt hîp ®ång ph¶i cã n¨ng lùc hµnh vi - C¸c chñ thÓ ph¶i hoµn toµn tù nguyÖn - Néi dung cña hîp ®ång ph¶i hîp ph¸p - H×nh thøc cña hîp ®ång kh«ng tr¸i víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt vi ph¹m c¸c ®iÒu kho¶n nãi trªn, hîp ®ång sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý vµ cã thÓ bÞ coi lµ v« hiÖu (cã thÓ v« hiÖu toµn bé hoÆc v« hiÖu tõng ph©n). Hîp ®ång v« hiÖu sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ nhÊt ®Þnh ®èi víi mét hoÆc c¶ 2 bªn trong quan hÖ hîp ®ång ®ã. Khi ký kÕt hîp ®ång, mçi chñ thÓ ®Òu nh»m vµi nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Môc ®Ých ®ã chØ cã thÓ ®¹t ®îc do viÖc thùc hiÖn nghÜa vô hîp ®ång. Ph¸p luËt ®Ò ra c¸c nguyªn t¾c thùc hiÖu hîp ®ång, quy ®Þnh c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m thùc hiÖn hîp ®ång, ®Æt ra c¸c h×nh thøc tr¸ch nhiÖm ¸p dông ®èi víi bªn vi ph¹m hîp ®ång. Trong ph¸p luËt níc ta ®ang quy ®Þnh gåm nhiÒu lo¹i hîp ®ång tån t¹i thuéc c¸c lÜnh vùc quan hÖ x· héi kh¸c nhau nh : hîp ®ång d©n sù, hîp ®ång kinh tÕ, hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng, hîp ®ång liªn doanh, hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh, hîp ®ång lao ®éng ... b. Sù ra ®êi cña chÕ ®Þnh hîp ®ång kinh tÕ Trong thêi kú ®Çu x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c, nÒn kinh tÕ níc ta cßn bao gåm nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Ngoµi khu vùc kinh tÕ quèc doanh, tËp thÓ cßn cã kinh tÕ c¸ thÓ trong n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp 7 vµ thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t doanh cha ®îc c¶i t¹o. Ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c c¬ quan XÝ nghiÖp Nhµ níc cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ tËp thÓ tiÕn hµnh song song víi ho¹t ®éng kinh tÕ cña t nh©n. §Ó thu hót mäi ho¹t ®éng kinh tÕ ®i theo híng cã lîi cho viÖc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, tõng bíc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt mèi quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 735/TTg ngµy 10/4/1957, kÌm theo NghÞ ®Þnh nµy lµ b¶n §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ hîp ®ång kinh doanh. B¶n §iÒu lÖ nµy bao gåm nh÷ng quy ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ hîp ®ång gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ nh c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh, hîp t¸c x·, c«ng ty hîp doanh, t doanh, ngêi ViÖt Nam hay ngo¹i kiÒu kinh doanh trªn ®Êt ViÖt Nam. Theo §iÒu lÖ nµy, hîp ®ång kinh doanh ®îc thiÕt lËp b»ng c¸ch hai hay nhiÒu ®¬n vÞ kinh doanh tù nguyÖn cam kÕt víi nhau thùc hiÖn mét mét sè nhiÖm vô nhÊt ®Þnh, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, nh»m ph¸t triÓn kinh doanh c«ng th¬ng nghiÖp, gãp phÇn thùc hiÖn kÕ häach Nhµ níc. Hîp ®ång kinh doanh ®îc x©y dùng trªn nguyªn t¸c c¸c bªn tù nguyÖn, cïng cã lîi vµ cã lîi Ých cho viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n. §iÒu lÖ cßn quy ®Þnh nÕu trong quan hÖ hîp ®ång cã 1 bªn lµ t doanh, hîp ®ång ph¶i ®îc ®¨ng ký t¹i c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn (c¬ quan c«ng th¬ng tØnh hoÆc Uû ban hµnh chÝnh huyÖn) th× míi cã gi¸ trÞ vÒ mÆt ph¸p lý... ViÖc thùc hiÖn §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ hîp ®ång kinh doanh, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, ®· sö dông ®îc kh¶ n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ quèc d©n theo h íng thèng nhÊt cña kÕ ho¹ch Nhµ níc, gãp phÇn c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, tõng bíc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi... §Õn n¨m 1960, ë miÒn B¾c, chóng ta ®· hoµn thµnh c¬ b¶n c«ng cuéc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, b íc vµo giai ®o¹n x©y dùng chñ nghÜa x· héi, më ®Çu b»ng kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt 1960 - 1965. C¸c quan hÖ kinh tÕ ®· cã sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu chñ thÓ vµ vÒ tÝnh chÊt. C«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ vµ h¹ch to¸n kinh tÕ ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng 8 quy ®Þnh míi vÒ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ hîp ®ång gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. V× vËy, §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ ®îc Nhµ níc ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 04/TTg ngµy 4/1/1960, ®ång thêi Nhµ níc còng quyÕt ®Þnh thµnh lËp Héi ®ång träng tµi kinh tÕ ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý c«ng t¸c hîp ®ång kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp hîp ®ång kinh tÕ (NghÞ ®Þnh 20/TTg ngµy 14/1/1960). §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ ®· quy ®Þnh râ c¸c bªn tham gia quan hÖ hîp ®ång lµ c¸c ®¬n vô kinh tÕ c¬ së, c¸c tæ chøc x· héi chñ nghÜa, viÖc ký kÕt hîp ®ång lµ nh»m thùc hiÖn chØ tiªu kÕ ho¹ch cña Nhµ n íc, khi hîp ®ång kinh tÕ bÞ vi ph¹m, thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp thuéc Héi ®ång träng tµi kinh tÕ... Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn b¶n §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ, Nhµ níc ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n quy ®Þnh c¸c ®iÒu lÖ vÒ tõng chñng lo¹i hîp ®ång chÝnh trÞ ë níc ta. Hîp ®ång kinh tÕ ®· thùc sù trë thµnh c«ng cô ®iÒu chØnh vµ cñng cè c¸c quan hÖ kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. Tríc yªu cÇu cña viÖc c¶i tiÕn qu¶n lý kinh tÕ: “xo¸ bá lèi qu¶n lý hµnh chÝnh cung cÊp, thùc hiÖn qu¶n lý theo ph ¬ng thøc kinh doanh x· héi chñ nghÜa, kh¾c phôc c¸ch qu¶n lý thñ c«ng ph©n t¸n theo lèi s¶n xuÊt nhá, x©y dùng c¸ch tæ chøc qu¶n lý cña nÒn c«ng nghiÖp lín nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®a nÒn kinh tÕ quèc d©n tõ s¶n xuÊt nhá tiÕn lªn s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa”. Ngµy 10/3/1975, Nhµ níc ta ®· ban hµnh b¶n §iÒu lÖ vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ (ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 54/CP ngµy 10/3/1975 cña Héi ®ång ChÝnh phñ). §iÒu lÖ nµy ®· quy ®Þnh t¬ng ®èi ®Çy ®ñ c¸c vÊn ®Ò nh: Vai trß cña hîp ®ång kinh tÕ, nguyªn t¾c ký kÕt, c¸c néi dung ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ, gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ tr¸ch nhiÖm do vi ph¹m chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ... nh÷ng quy ®Þnh nµy ®· trë thµnh c¨n cø ph¸p lý quan träng ®¸p øng yªu cÇu cña c«ng cuéc c¶i tiÕn qu¶n lý kinh 9 tÕ, gãp phÇn ®a c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ trë thµnh nÒ nÕp, ë giai ®o¹n nµy víi sù ph¸t triÓn cao ®é cña c¬ chÕ tËp trung quan liªn bao cÊp, hîp ®ång kinh tÕ ®· trë thµnh mét c«ng cô ph¸p lý chñ yÕu cña Nhµ n íc ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ x· héi chñ nghÜa. NghÜa lµ hîp ®ång kinh tÕ ®îc coi lµ mét c«ng cô h÷u hiÖn trong x©y dùng, thùc hiÖn vµ ®¸nh dÊu viÖc hoµn thµnh hay kh«ng hoµn thµnh kÕ ho¹ch Nãi mét c¸ch kh¸c, Nhµ níc ta ®· ®Æt mét c¸i dÊu b»ng gi÷a hîp ®ång kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch. Ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ lµ x©y dùng kÕ ho¹ch, thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ lµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch vi ph¹m hîp ®ång kinh tÕ lµ vi ph¹m hîp ®ång kÕ ho¹ch... Do ®ã, viÖc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ ® îc NghÞ ®Þnh 54/CP quy ®Þnh lµ mét nghÜa vô, lµ kû luËt Nhµ n íc. Nhµ níc quy ®Þnh tû mØ, chÆt chÏ gÇn nh toµn bé néi dung cña hîp ®ång kinh tÕ buéc c¸c bªn ph¶i tu©n thñ nghiªm chØnh. VÒ mÆt lý luËn, ai còng biÕt r»ng, mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hîp ®ång kinh tÕ buéc c¸c bªn ph¶i tu©n thñ nghiªm chØnh. VÒ mÆt lý luËn, ai còng biÕt r»ng, mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hîp ®ång kinh tÕ trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é lµ ë chç, trong quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ cã sù thèng nhÊt cña 2 yÕu tè: yÕu tè trao ®æi tµi s¶n (quan hÖ ngang) vµ yÕu tè tæ chøc kÕ ho¹ch (quan hÖ qu¶n lý). Nhng ph¶i nãi r»ng, do Nhµ níc ta ®· nhÊn m¹nh qu¸ møc yÕu tè tæ chøc - kÕ ho¹ch trong quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ nªn ®· lµm cho hîp ®ång bÞ biÕn d¹ng vµ ®· trë thµnh c«ng cô chñ yÕu ®Ó Nhµ níc thùc hiÖn sù can thiÖp vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §Ó thùc hiÖn néi dung ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, cÇn xo¸ bá hoµn toµn c¬ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh quan liªu bao cÊp x¸c ®Þnh râ ph¹m vi qu¶n lý Nhµ níc vÒ kinh tÕ vµ qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh, x¸c lËp vµ më réng quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng vÒ mÆt ph¸p lý trong c¸c quan hÖ kinh 10 tÕ gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ mang mét néi dung míi. B¶n §iÒu lÖ vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 54/CP ngµy 10/3/1975 kh«ng cßn phï hîp n÷a. V× vËy, Nhµ níc ®· ban hµnh Ph¸p lÖn hîp ®ång kinh tÕ ë níc ta, nã ®· thÓ chÕ ho¸ ®îc nh÷ng t tëng lín vÒ ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ cña §¶ng, tr¶ l¹i gi¸ trÞ ®Ých thùc cña hîp ®ång kinh tÕ víi t c¸ch lµ sù thèng nhÊt ý chÝ cña c¸c bªn, Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý cô thÓ ho¸ ph¸p lÖnh ®· t¹o thµnh hÖ thèng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt lµm c¬ së ph¸p lý quan träng ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ trong c¬ chÕ kinh tÕ míi hiÖn nay. 1.1.2. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña hîp ®ång kinh tÕ a. Kh¸i niÖm hîp ®ång kinh tÕ Trong khoa häc ph¸p lý, kh¸i niÖm hîp ®ång kinh tÕ ®îc hiÓu theo 2 nghÜa: Theo nghÜa kh¸ch quan: Hîp ®ång kinh tÕ lµ tæng hîp nh÷ng quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ (cßn gäi lµ chÕ ®é ph¸p lý vÒ hîp ®ång kinh tÕ hay ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ ) . Lµ mét chÕ ®Þnh ®Æc thï cña ph¸p luËt vÒ kinh doanh, chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh: C¸c nguyªn t¾c ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ, ®iÒu kiÖn chñ thÓ hîp ®ång kinh tÕ, thñ tôc vµ tr×nh tù ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ, c¸c ®iÒu kiÖn cã hiÖu lùc cña hîp ®ång kinh tÕ, c¸c nguyªn t¾c vµ néi dung thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ, c¸c ®iÒu kiÖn vµ gi¶i quyÕt hËu qu¶ cho viÖc thay ®æi, huû bá, ®×nh chØ hîp ®ång kinh tÕ, tr¸ch nhiÖm do vi ph¹m hîp ®ång kinh tÕ.v.v .. 11 Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, khi c¬ cÊu kinh tÕ thay ®æi th× c¸c quan hÖ kinh tÕ thay ®æi theo. V× vËy, chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ cña Nhµ níc ta lu«n lu«n ®Æt tríc nh÷ng yªu cÇu thay ®æi vµ ®· thay ®æi phï hîp víi nh÷ng bíc ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ kinh tÕ Theo nghÜa chñ quan: “Hîp ®ång kinh tÕ lµ sù tho¶ thuËn b»ng v¨n b¶n, tµi liÖu giao dÞch gi÷a c¸c bªn ký kÕt vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc s¶n xuÊt, trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô, nghiªn cøu øng dông tiÕn bé khoa kü thuËt vµ c¸c tho¶ thuËn kh¸c cã môc ®Ých kinh doanh víi sù quy ®Þnh râ rµng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi bªn ®Ó x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña m×nh” (§iÒu 1 Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ngµy 25/9/1989 Nh vËy, thùc chÊt hîp ®ång kinh tÕ lµ mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ ký kÕt, ®ã lµ mèi quan hÖ ý chÝ ®îc lËp mét c¸ch tù nguyÖn, b×nh ®¼ng th«ng qua h×nh thøc b»ng v¨n b¶n. Nhng kh¸c h¼n víi hîp ®ång d©n sù, hîp ®ång kinh tÕ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng sau ®©y: b. §Æc ®iÓm hîp ®ång kinh tÕ - VÒ néi dung: Hîp ®ång kinh tÕ ®îc ký kÕt nh»m phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh. §ã lµ néi dung thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt, trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô, nghiªn cøu øng dông khoa häc kü thuËt vµ c¸c tho¶ thuËn kh¸c do c¸c chñ thÓ tiÕn hµnh trong mét sè hoÆc tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, tõ khi ®Çu t vèn ®Õn khi tiªu thô s¶n phÈm hoÆc hoµn thµnh dÞch vô nh»m sinh lîi hîp ph¸p. Kinh doanh lµ chøc n¨ng, nhiÖm vô, lµ môc tiªu cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. V× vËy, môc ®Ých lµ kinh doanh lu«n ® îc thÓ hiÖn hµng ®Çu trong c¸c hîp ®ång mµ c¸c chñ thÓ kinh doanh ký kÕt, nh»m x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña m×nh. Kh¸c víi hîp ®ång kinh tÕ, néi dung cña hîp ®ång d©n sù l¹i chñ yÕu nh»m môc ®Ých ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t, tiªu dïng cña c¸c chñ thÓ ký kÕt. 12 - VÒ chñ thÓ hîp ®ång, theo §iÒu 2 Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ th× hîp ®ång kinh tÕ ®îc ký kÕt gi÷a ph¸p nh©n víi ph¸p nh©n, hay ph¸p nh©n víi c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ph¶i ký kÕt trong ph¹m vi nghÒ nghiÖp kinh doanh ®· ®¨ng ký. Ngoµi ra, Ph¸p lÖnh cßn quy ®Þnh nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c khoa häc kü thuËt, nghÖ nh©n, hé kinh tÕ gia ®×nh, hé n«ng d©n, ng d©n c¸ thÓ, c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n níc ngoµi ë ViÖt Nam còng cã thÓ trë thµnh chñ thÓ cña hîp ®ång kinh tÕ khi hä ký kÕt hîp ®ång víi mét ph¸p nh©n. Trªn thùc tÕ hiÖn nay vµ xu híng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng chñ thÓ chñ yÕu cña hîp ®ång kinh tÕ lµ c¸c doanh nghiÖp. §èi víi hîp ®ång d©n sù, mäi ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n cã n¨ng lùc ph¸p luËt vµ n¨ng lùc hµnh vi ®Òu cã thÓ lµ chñ thÓ cña hîp ®ång ,. - VÒ h×nh thøc, hîp ®ång kinh tÕ ph¶i ®îc ký kÕt b»ng v¨n b¶n. §ã lµ b¶n hîp ®ång hay c¸c tµi liÖu giao dÞch mang tÝnh v¨n b¶n cã ch÷ ký cña c¸c bªn x¸c nhËn néi dung trao ®æi, tho¶ thuËn nh c«ng v¨n, ®¬n chµo hµng, ®¬n ®Æt hµng, giÊy chÊp nhËn... Ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ b»ng v¨n b¶n lµ mét quy ®Þnh b¾t buéc mµ c¸c chñ thÓ cña hîp ®ång ph¶i tu©n theo. V¨n b¶n nµy lµ sù ghi nhËn râ rµng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô mµ c¸c bªn ®· tho¶ thuËn víi nhau, lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó c¸c bªn tiÕn hµnh thùc hiÖn c¸c ®iÒu ®· cam kÕt, ®Ó c¸c c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p cña mèi quan hÖ kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp, xö lý c¸c vi ph¹m nÕu hîp ®ång d©n sù ph¶i ký kÕt b»ng v¨n b¶n hoÆc tho¶ thuËn miÖng tuú theo néi dung cña tõng quan hÖ hîp ®ång vµ ý chÝ cña c¸c bªn ký kÕt. Hîp ®ång kinh tÕ cßn mang tÝnh kÕ ho¹ch vµ ph¶n ¶nh mèi quan hÖ gi÷a kÕ ho¹ch víi thÞ trêng. Hîp ®ång kinh tÕ ®îc ký kÕt dùa trªn ®Þnh híng kÕ ho¹ch cña Nhµ níc, nh»m c¸c viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. Trong ®ã cã nh÷ng hîp ®ång kinh tÕ mµ viÖc ký kÕt vµ thùc hiÖn nã ph¶i hoµn toµn tu©n theo c¸c chØ tiªu 13 kÕ ho¹ch ph¸p lÖnh cña Nhµ níc. Trong c¬ chÕ qu¶n lý theo ph¬ng ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung th× tÝnh kÕ ho¹ch lµ ®Æc tÝnh sè mét cña hîp ®ång kinh tÕ. MÆc dï trong giai ®o¹n hiÖn nay, Nhµ níc ta ®· cã nh÷ng thay ®æi lín trong c«ng t¸c kÕ ho¹ch hãa, nhng tÝnh kÕ ho¹ch cña hîp ®ång kinh tÕ vÉn tån t¹i: “Hîp ®ång kinh tÕ gi÷a c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh võa lµ c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch, võa lµ c«ng cô ph¸p lý b¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch”. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hîp ®ång kinh tÕ gióp ta ph©n biÖt hîp ®ång kinh tÕ vµ c¸c lo¹i hîp ®ång kh¸c nh hîp ®ång d©n sù, hîp ®ång ngo¹i th¬ng, hîp ®ång lao ®éng.v.v... Hîp ®ång kinh tÕ cã thÓ ph©n lo¹i theo 2 c¸ch . Dùa vµo tÝnh chÊt cña hîp ®ång kinh tÕ, cã thÓ chia hîp ®ång kinh tÕ thµnh hîp ®ång kinh tÕ theo chØ tiªu Ph¸p lÖnh vµ hîp ®ång kinh tÕ kh«ng theo chØ tiªu Ph¸p lÖnh. Hîp ®ång kinh tÕ theo chØ tiªu Ph¸p lÖnh lµ hîp ®ång kinh tÕ ®îc ký c¨n cø vµo chØ tiªu Ph¸p lÖnh cña Nhµ níc giao. Ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ theo chØ tiªu Ph¸p lÖnh lµ kû luËt cña Nhµ níc, lµ nghÜa vô cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ®îc Nhµ níc giao chØ tiªu Ph¸p lÖnh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sè lîng hîp ®ång kinh tÕ thuéc lo¹i nµy rÊt h¹n chÕ . Hîp ®ång kinh tÕ kh«ng theo chØ tiªu Ph¸p lÖnh lµ lo¹i hîp ®ång ®îc ký kÕt theo nguyªn t¾c tù nguyÖn nh»m x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña c¸c chñ thÓ. C¸c chÕ ®é ký kÕt, thùc hiÖn hîp ®ång cña lo¹i hîp ®ång nµy ®îc nghiªn cøu trong c¸c môc tiÕp theo cña ch¬ng nµy. C¨n cø vµo néi dung cô thÓ cña c¸c quan hÖ kinh tÕ, trong hîp ®ång cã thÓ chia hîp ®ång kinh tÕ thµnh c¸c lo¹i sau ®©y : - Hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ - Hîp ®ång vËn chuyÓn - Hîp ®ång x©y dùng c¬ b¶n 14 - Hîp ®ång gia c«ng - Hîp ®ång dÞch vô - Hîp ®ång nghiªn cøu khoa häc, triÓn khai kü thuËt - C¸c lo¹i hîp ®ång kh¸c. 1.1.3. Vai trß cña hîp ®ång kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ a. Hîp ®ång kinh tÕ trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung Cuèi n¨m 1959, do kÕt qu¶ cña c«ng cuéc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa nÒn kinh tÕ quèc d©n, kÕt cÊu thµnh phÇn kinh tÕ cña níc ta cã sù thay ®æi c¨n b¶n. Ho¹t ®éng kinh doanh trong thêi kú nµy chñ yÕu tËp trung vµo hai lo¹i thµnh phÇn kinh tÕ lµ quèc doanh vµ tËp thÓ. ViÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµo hai thµnh phÇn kinh tÕ lµ quèc doanh vµ tËp thÓ . ViÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®ßi hái sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c ®¬n vÞ nh»m mét môc tiªu chung lµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ níc. ChÕ ®é hîp ®ång kinh doanh víi c¸c quy ®Þnh vÒ chñ thÓ, nguyªn t¾c vµ môc ®Ých nh trªn kh«ng nh÷ng phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý míi lµ mµ cßn c¶n trë sù vËn hµnh cña c¬ chÕ ®ã. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ChÝnh phñ ®· ban hµnh b¶n “ §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ chÕ ®é ho¹t ®éng kinh tÕ “(kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 4/TTg ngµy 4/1/1960 cña Thñ tíng ChÝnh phñ) thay thÕ §iÒu lÖ vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh doanh n¨m 1956 nh»m môc ®Ých “ t¨ng cêng quan hÖ kinh tÕ vµ tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c XÝ nghiÖp quèc doanh vµ c¬ quan Nhµ níc (kÓ c¶ qu©n ®éi) trong viÖc thùc hiÖn th¾ng lîi kÕ ho¹ch Nhµ níc vµ nh÷ng nguyªn t¾c cña chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ “ (§iÒu 1). Theo ®iÒu lÖ nµy, c¬ së ®Ó ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ lµ chØ tiªu kÕ ho¹ch Nhµ níc, c¸c bªn chØ ®îc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ trong ph¹m vi chØ tiªu kÕ ho¹ch do Nhµ níc giao; Hîp ®ång kinh tÕ chØ ®îc ®iÒu chØnh hoÆc huû bá khi Nhµ níc ®iÒu chØnh hoÆc huû bá chØ tiªu kÕ ho¹ch Nhµ níc. §iÒu lÖ hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh viÖc 15 ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ lµ mét kû luËt b¾t buéc trong quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. Nh÷ng quy ®Þnh trªn ®©y cho thÊy thùc chÊt cña hîp ®ång kinh tÕ trong thêi kú nµy lµ mét h×nh thøc ph¸p lý ®Ó c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cô thÓ ho¸ chØ tiªu kÕ ho¹ch Nhµ níc nh»m thùc hiÖn c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch ®ã, cßn tÝnh chÊt “ hîp ®ång”, tÝnh chÊt tù nguyÖn thÓ hiÖn ý chÝ th× rÊt Ýt ®îc quan t©m ®Õn. Hîp ®ång kinh tÕ trong thêi kú nµy ®· trë thµnh c«ng cô quan träng ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ x· héi chñ nghÜa theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû b¶y m¬i, hoµ theo xu thÕ c¶i c¸ch kinh tÕ cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa, §¶ng ta chñ tr¬ng tiÕn hµnh c¶i tiÕn mét bíc c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ theo ph¬ng híng cña Héi nghÞ lÇn thø 19 Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng (kho¸ III) ®· v¹ch ra lµ “Xo¸ bá lèi qu¶n lý hµnh chÝnh cung cÊp, thùc hiÖn qu¶n lý theo ph ¬ng thøc kinh doanh x· héi chñ nghÜa”. Tríc yªu cÇu cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi, ChÝnh phñ ®· ban hµnh “§iÒu lÖ vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ” (kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 54/CP ngµy 10/3/1975 cña Héi ®ång ChÝnh phñ) thay thÕ ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ hîp ®ång kinh tÕ n¨m 1960. §iÒu lÖ vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ quy ®Þnh môc ®Ých cña hîp ®ång kinh tÕ kh«ng ph¶i chØ ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch mµ cßn lµ c«ng cô ph¸p lý ®Ó “gióp ®ì c¸c bªn chuÈn bÞ kÕ ho¹ch, x©y dùng kÕ ho¹ch mét c¸ch v÷ng ch¾c“ (§iÒu 1) chñ thÓ cña hîp ®ång kinh tÕ lµ c¸c XÝ nghiÖp quèc doanh c¸c tæ chøc tõ hîp doanh, c¸c c¬ quan Nhµ níc, ®¬n vÞ qu©n ®éi, tæ chøc, x· héi , hîp t¸c x·, c¸c tæ s¶n xuÊt tiÓu c«ng nghiÖp vµ thñ c«ng. C¨n cø ®Ó ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ kh«ng chØ lµ chØ tiªu kÕ ho¹ch cña Nhµ níc mµ cßn lµ sè kiÓm tra, ph¬ng híng, nhiÖm vô kÕ ho¹ch, c¸c bªn cã thÓ ký kÕt c¸c hîp ®ång kinh tÕ ngoµi chØ tiªu kÕ ho¹ch víi ®iÒu kiÖn kh«ng lµm ¶nh h ëng ®Õn viÖc thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ theo chØ tiªu kÕ ho¹ch ph¸p lÖnh. MÆt kh¸c, ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ vÉn lµ mét kû luËt cña Nhµ níc ®èi víi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, trong mäi 16 ho¹t ®éng kinh tÕ cã liªn quan víi nhau ®Òu b¾t buéc ph¶i ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ . Nh÷ng quy ®Þnh chñ yÕu vÒ hîp ®ång kinh tÕ theo §iÒu lÖ vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ trªn ®©y cho thÊy chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ trong thêi kú nµy ®· cã nh÷ng ®æi míi nhÊt ®Þnh mµ thÓ hiÖn râ nhÊt lµ yÕu tè tµi s¶n trong hîp ®ång râ nÐt h¬n, yÕu tè tæ chøc - kÕ ho¹ch cã gi¶m bít. Th¸ng 11/1986, §¹i héi toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam x¸c ®Þnh néi dung ®êng lèi ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ - x· héi, trong ®ã cã ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ - theo híng xo¸ bá tËp trung, quan liªu, bao cÊp, x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi ®· ®ßi hái ph¶i rµ so¸t l¹i tÊt c¶ c¶c chÝnh s¸ch, chÕ ®é qu¶n lý kinh tÕ trong ®ã cã chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, Héi ®ång Nhµ níc ®· th«ng qua Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ngµy 25/9/1989 thay thÕ NghÞ ®Þnh 54/CP vÒ chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ra ®êi lµ mét bíc ph¸t triÓn míi cña ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ cña Nhµ níc ta, thÓ chÕ ho¸ ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng trong qu¶n lý kinh tÕ. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ cïng víi NghÞ ®Þnh sè 17/H§BT ngµy 16/1/1990, QuyÕt ®Þnh sè 18-H§BT ngµy 16/1/1990 cña Héi ®ång Bé trëng (nay lµ ChÝnh phñ) ®· t¹o thµnh hÖ thèng quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh ph¸p luËt, ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ trong c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi. b. Hîp ®ång kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Víi tÝnh chÊt lµ mét chÕ ®Þnh ph¸p luËt, chÕ ®é hîp ®ång cã vai trß hÕt søc quan träng trong qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n, lµ c«ng cô ph¸p lý quan träng cña Nhµ n íc trong x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. Hîp ®ång kinh tÕ gãp phÇn quan träng kÕ ho¹ch ho¸ nÒn 17 kinh tÕ quèc d©n, cñng cè chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ, lµm cho lîi Ých cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ phï hîp víi lîi Ých chung cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, g¾n liÒn c«ng t¸c qu¶n lý cña Nhµ níc víi sù tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, t¹o nªn sù b×nh ®¼ng vÒ mÆt ph¸p lý gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, b¶o vÖ quyÒn lîi hîp ph¸p cña c¸c bªn ký kÕt, gióp ®ì c¸c bªn cña Nhµ níc vµ cña ®¬n vÞ m×nh víi hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. Víi tÝnh chÊt lµ mét lo¹i quan hÖ kinh tÕ trong kinh doanh, hîp ®ång kinh tÕ cã vai trß quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi víi c¸c chñ thÓ kinh doanh. - Hîp ®ång kinh tÕ lµ c¬ së ®Ó x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña mçi ®¬n vÞ kinh tÕ, lµ cÇu nèi gi÷a kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh víi quan hÖ thÞ trêng. Th«ng kinh doanh cña m×nh. thùc khi nã qua viÖc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ, c¸c chñ thÓ x¸c ®Þnh ®îc c¨n cø ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch KÕ ho¹ch Êy chØ trë thµnh ph ¬ng ph¸p hiÖn ®îc b¶o ®¶m b»ng nh÷ng cam kÕt hîp ®ång. Ngîc l¹i, hîp ®ång kinh tÕ cô thÓ ho¸, chi tiÕt ho¸ néi dung kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸c chØ tiªu Ph¸p lÖnh cña Nhµ n íc thµnh nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô cô thÓ ®ã chÝnh lµ viÖc thùc hiÖn tõng phÇn kÕ ho¹ch . MÆt kh¸c, hîp ®ång kinh tÕ víi néi dung lµ quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ, lu«n lu«n ph¶n ¸nh mèi quan hÖ thÞ tr êng võa lµ c¨n cø, võa lµ ®èi tîng cña kÕ ho¹ch. - Hîp ®ång kinh tÕ gãp phÇn quan träng vµo viÖc cñng cè h¹ch to¸n kinh tÕ . H¹ch to¸n kinh tÕ lµ ph¬ng ph¸p kinh doanh dùa trªn c¬ së tiÒn tÖ lµm thíc ®o nh÷ng hao phÝ vµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ bëi v× trong quan hÖ ®ã tiÒn tÖ ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña hµng ho¸, tøc lµ lîng lao ®éng ®· kÕt tinh trong hµng ho¸ vµ ®îc thÓ hiÖn th«ng qua gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®ã. Th«ng qua gi¸ c¶ cña hµng ho¸ mµ ®¸nh gi¸ ® îc kÕt 18 qu¶ cña lao ®éng, tÝnh to¸n ®îc nh÷ng chi phÝ bá ra vµ kÕt qu¶ thu vÒ trong ho¹t ®éng kinh tÕ. XuÊt ph¸t tõ lîi Ých kinh tÕ, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ tiÕn hµnh x¸c lËp víi nhau nh÷ng quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ mµ néi dung cña nã chÝnh lµ c¸c quan hÖ hµng ho¸, tiÒn tÖ lµm c¬ së cho h¹ch to¸n kinh tÕ. Th«ng qua viÖc ký kÕt vµ thùc hiÖn c¸c hîp ®ång kinh tÕ, c¸c tæ chøc kinh tÕ thùc hiÖn quyÒn chñ ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. QuyÒn chñ ®éng ®ã biÓu hiÖn sù ®éc lËp vÒ tµi s¶n vµ nghiÖp vô cña chóng, mét trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng vµ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó h¹ch to¸n kinh tÕ. Th«ng qua chÕ ®é tr¸ch nhiÖm vËt chÊt, hîp ®ång kinh tÕ còng cã nguyªn t¾c khuyÕn khÝch vËt chÊt vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vËt chÊt trong h¹ch to¸n kinh tÕ. ViÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc tr¸ch nhiÖm vËt chÊt bao gåm ph¹t hîp ®ång vµ båi thêng thiÖt h¹i lµm gi¶m lîi Ých h¹ch to¸n cña bªn vi ph¹m hîp ®ång, ®ång thêi kh«i phôc lîi Ých h¹ch to¸n cho bªn bÞ vi ph¹m. ViÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc thëng, ph¹t trong quan hÖ hîp ®ång sÏ n©ng cao ®îc tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ trong s¶n xuÊt kinh doanh ®ång thêi b¶o ®¶m tu©n thñ ph¸p luËt vÒ qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc. Tãm l¹i, nghiªn cøu vai trß cña hîp ®ång kinh tÕ, chóng ta thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng hîp ®ång kinh tÕ cã vai trß v« cïng quan träng trong ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, ®æi míi kÕ ho¹ch ho¸, ®¶m b¶o quyÒn tõ chñ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cñng cè chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ, t¨ng cêng, qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý thÞ trêng... xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã, NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø 6 ®· kh¼ng ®Þnh: “CÇn t¨ng cêng chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ vµ b¶o ®¶m hiÖu lùc cña nã b»ng chÕ ®é träng tµi kinh tÕ Nhµ níc”. 1.2. Ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ . 1.2.1. Nguyªn t¾c ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ . 19 C¸c nguyªn t¾c ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ lµ nh÷ng t tëng chØ ®¹o, cã tÝnh chÊt b¾t buéc ®èi víi c¸c chñ thÓ khi ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ. TÝnh b¾t buéc nµy ®îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c quy ph¹m ph¸p luËt. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n ®îc ghi nhËn trong §iÒu 3 Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ. “Hîp ®ång kinh tÕ ®îc ký kÕt theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, cïng cã lîi, b×nh ®¼ng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô, trùc tiÕp chÞu tr¸ch nhiÖm tµi s¶n vµ kh«ng tr¸i ph¸p luËt”. a- Nguyªn t¾c tù nguyÖn : Theo nguyªn t¾c nµy, mét hîp ®ång kinh tÕ ®îc h×nh thµnh, ph¶i hoµn toµn dùa trªn c¬ së tù nguyÖn tho¶ thuËn gi÷a c¸c chñ thÓ (tù do ý chÝ ), kh«ng thÓ do sù ¸p ®Æt ý chÝ cña bÊt cø c¬ quan, tæ chøc hay c¸ nh©n nµo. Khi x¸c lËp quan hÖ hîp ®ång, c¸c bªn hoµn toµn tù do ý chÝ, tù nguyÖn trong viÖc tho¶ thuËn, bµy tá ý chÝ vµ thèng nhÊt ý chÝ nh»m ®¹t tíi môc ®Ých nhÊt ®Þnh. C¸c bªn cã quyÒn tù do lùa chän b¹n hµng, thêi ®iÓm ký kÕt vµ c¸c néi dung ký kÕt. Mäi sù t¸c ®éng lµm tÝnh tù nguyÖn cña c¸c bªn trong qu¸ tr×nh ký kÕt nh bÞ cìng bøc, lõa ®¶o, nhÇm lÉn ... ®Òu lµm ¶nh hëng ®Õn hiÖu lùc cña hîp ®ång kinh tÕ. Nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn quyÒn tù chñ trong ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ cña c¸c chñ thÓ kinh doanh ®îc Nhµ níc ®¶m b¶o. Ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ lµ quyÒn cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, quyÒn nµy ph¶i g¾n liÒn víi nh÷ng c¸c ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, ®ã lµ : - Kh«ng ®îc phÐp lîi dông ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ ®Ó ho¹t ®éng tr¸i ph¸p luËt. - §èi víi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc ®éc quyÒn cña Nhµ níc th× kh«ng ®îc lîi dông quyÒn ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ ®Ó ®ßi hái nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt b×nh ®¼ng, Ðp buéc, cöa 20