Tài liệu Khảo sát tình hình nhiễm ve trên bò tại huyện easuop, tỉnh đăklăk. bước đầu thử nghiệm hiệu lực diệt

PHẦN 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Với xu thế phát triển của nền nông nghiệp nước ta, đặc biệt ngành chăn nuôi đã không ngừng phát triển và mở rộng, ngoài phương thức chăn nuôi nhỏ ở các hộ gia đình hoặc phương thức nuôi thả … thì hiện nay nước ta đã chăn nuôi với quy mô lớn, người chăn nuôi đã biết áp dụng khoa học kỹ thuật vào chăn nuôi, từ đó số lượng và chất lượng đàn gia súc cũng tăng lên nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng càng cao của con người. Tỉnh Đăklăk nước ta có điều kiện tự nhiên rất thuận lợi cho việc chăn nuôi trâu bò, tuy nhiên chất lượng con giống vẫn còn thấp. Chính vì vậy, nhà nước cũng đã có những chủ trương chính sách như thực hiện dự án 135 của tỉnh và áp dụng cảI tạo giống bò vàng Việt Nam bằng chương trình sind hoá đàn bò của dự án 2651 Việt Nam và hiện nay đàn bò của tỉnh đang có những chuyển biến tốt về cơ cấu đàn, con giống. Cùng với sự phát triển của ngành chăn nuôi thì công tác chăn nuôi Thú y cũng được đẩy mạnh đồng thời trình độ chăn nuôi cũng được nâng cao hơn, tuy nhiên sự phát triển về kinh tế xã hội ở mỗi vùng có sự khác nhau, từ đó nói chung cũng không tránh khỏi được những dịch, bệnh xảy ra trên đàn gia súc, mà thực tế bệnh ngoại ký sinh trùng mắc đa số với các cường độ nhiễm khác nhau, bệnh diễn ra dai dẳn, thường ở thể mãn tính, trong đó ve là loài ký sinh trùng ký sinh chủ yếu và thường xuyên trên gia súc, hút máu và dinh dưỡng của gia súc, mặt khác làm gia súc ngứa ngáy khó chịu không yên, còi cọc, giảm sức đề kháng, giảm trọng lượng cơ thể, ngoài ra ve còn là vật môi giới trung gian truyền lây một số bệnh ký sinh trùng dường máu như bệnh lê dạng trùng, biên trùng,…làm giảm khả năng sản xuất của gia súc gây thiệt hại không nhỏ về kinh tế cho ngành chăn nuôi. Để tìm hiểu về ve ký sinh, ngoài việc nghiên cứu đặc điểm sinh sản, phát triển và những đặc điểm về dịch tễ của ve… thì việc nghiên cứu biện pháp phòng trị ve mới là vấn đề quan trọng nhất nhằm giảm bớt tác hại do ve gây ra. Và trong công tác phòng trị ve người ta cũng đã đưa ra nhiều biện pháp và nhiều loại thuốc khác nhau nhằm diệt ve hiệu quả cao, tuy nhiên những thuốc có nguồn gốc hoá dược như Dipterex, DDT,… ngoài khả năng diệt ve cao thì nó lại gây quen thuốc và tích luỹ 1 thuốc trong cơ thể gia súc và trong sản phẩm động vật gây hại đến sức khoẻ con người, vì vậy hiện nay nhiều nhà khoa học đã tiến hành đi sâu nghiên cứu tác dụng dược lý của một số loài cây thảo dược vì những thuốc có nguồn gốc từ thảo dược vừa có tác dụng cao đối với ve, không hoặc ít tồn lưu trong cơ thể gia súc, lại dễ tìm, dễ sử dụng trong thực tế. Vì vậy trong thời gian thực tập cuối khoá, để tìm hiểu thêm về đặc điểm ký sinh của loài ve đồng thời tìm hiểu tác dụng của một số thuốc diệt ve, được sự đồng ý của Bộ môn Thú y, Khoa Nông Lâm nghiệp, Trường Đại học Tây Nguyên, một lần nữa chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Khảo sát tình hình nhiễm ve trên bò tại huyện Easuop, tỉnh Đăklăk. Bước đầu thử nghiệm hiệu lực diệt ve của dịch chiết từ lá cúc quỳ và thử hiệu lực của thuốc Solfac”. Với mục đích: - Đánh giá tình hình nhiễm ve trên bò tại huyện Easup - Thử nghiệm tác dụng của dịch chiết từ lá cúc quỳ đối với ve ký sinh. - Thử hiệu lực của thuốc Solfac trực tiếp trên cơ thể bò. - Đề ra quy trình phòng trị hiệu quả nhằm giảm bớt tỷ lệ nhiễm và cường độ nhiễm ve trên bò cũng như giảm bớt những tác hại do ve gây ra. 2 PHẦN 2 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU I. Tình hình nghiên cứu về ve ở trong nước và trên thế giới 1. 1. Tình hình nghiên cứu về ve trên thế giới Đã từ lâu người ta đã biết đến ve và những tác hại lớn do ve gây ra, vì vậy từ trước đến nay các nhà khoa học đã không ngừng nghiên cứu về các đặc điểm sinh học, dịch tễ của các loài ve, qua đó biết được quy luật hoạt động của chúng, để từ đó đưa ra các biện pháp phòng trị hiệu quả nhất. Vào thế kỷ 18, Smith đã phát hiện ra biện sốt “Texas fever” do ve Boophilus annulatus australis truyền. Từ năm 1746, Linnaeus đã đề cập đến phân loại và xác định tên khoa học của một số loài ve như: Ixodes ricinus, Hyalomma aegyptium, nhưng chưa có hệ thống. Đến thế kỷ 19, Hurman (1804), Leach (1815), Vouheyden (1826) và Sundevall (1833)… cũng chỉ mới phân chia thành một số giống họ ve. Đến năm 1844 C.L. Koch gộp tất cả các loài ve thành một bộ Ricini gồm 3 họ: - Argasiden có hai giống Argas và Ornithodos. - Ixodiden có ba giống Haemalastoe, Amblyomma, Ixodes. - Rhipitomiden có 4 giống Dermacentor, Haemaphysalis, Rhipistoma và Rhipicephalus. Từ năm 1844 – 1892 một số nhà khoa học Gervais, Nicoles, Megnin, Murray,… đã có nhiều nghiên cứu về phân loại ve nhưng vẫn chưa có hệ thống. Đến thế kỷ thứ XX thì Silmon, Stiles (1901), Neummann (1907, 1908) đã có hệ thống phân loại và chia họ ve đơn giản hơn, hệ thống phân loại của các tác giả này như sau: Liên họ (superfamilia) ve Ixodoidae gồm hai họ: 1. Ve mềm Argasidae có giống Argas và Ornithodoros. 2. Ve cứng Ixodidae gồm hai phân họ: a) Rhipicephalinae có giống Rhipicephalus, Haemaphysalis, Boophilus và Dermacentor. b) Ixodinae có giống Ixodes, Eschatocephalus, Aponomma, Amblyomma và Hyalomma. 3 Việc nghiên cứu dịch tễ học của ve lại càng phát triển hơn. Năm 1911, Neummann thống kê được 264 loài và phân loài ve cứng Ixodidae và ve mềm Argasidae. Trong những năm tiếp theo đã có không ít những công trình nghiên cứu về sinh thái, sinh lý, phân loại và dịch tễ học của ve. Từ năm 1911 – 1939 Schulze đã thống kê được 500 loài ve. Trên thế giới hiện nay đã phát hiện hơn 750 loài ve cứng Ixodidae và trên 100 loài ve mềm Argasidae. Khu hệ ve Châu Á cũng khá phong phú và được nhiều tác giả nghiên cứu. Ở Đông Nam Á có hơn 50 loài thuộc 9 giống, ở Trung Quốc đã phát hiện trên 80 loài thuộc 10 giống (Toumanoff 1944), Malaysia, borneo có 31 loài thuộc 8 giống. Năm 1950, Anastos đã phát hiện ở Inđônêsia có 7 giống và 30 loài. Theo Kolonin thì tổng số loài ve trên thế giới đã xác định là 608 loài và phân loài. - Giống Amblyomma 99 loài - Giống Aponoma 22 loài - Giống Boophilus 5 loài - Giống Dermacentor 30 loài - Giống Haemaphylus 145 loài - Giống Ixodes 220 loài - Giống Rhipicephalus 66 loài - Giống Hyalomma 22 loài Từ năm 1978 – 1984, G. V. Kolonin đã xuất bản 4 tập về “Phân bố địa lí của các giống ve trên thế giới” và tác giả đã xác định được sự phân bố của 362 loài ve cứng thuộc 43 phân giống của 15 giống trên khắp các lục địa. Từ đó đến nay, những nghiên cứu về ve rất ít, chỉ có một số nghiên cứu rải rác trên thế giới. Các công trình nghiên cứu về ve cũng chỉ để xác định được đặc điểm sinh học của ve góp phần quan trọng trong phòng trị ve, mặt khác góp phần đa dạng sinh học. 1.2. Những nghiên cứu về ve trong nước 4 Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu nhưng ở Việt Nam đến thế kỷ XX chỉ có một số tác giả nước ngoài đề cập và chỉ ghi lại tên loài ve, chứ ít chú tâm nghiên cứu đặc điểm sinh học của ve. Trong tạp chí “Các công trình nghiên cứu ký sinh trùng ở Đông Dương” Houdermer (1938) đã nhận định: Loài Rhipicephalus sanguineus là phổ biến ở Bắc Bộ, còn Larrousse (1925) đã thông báo ở miền Trung Bộ cũng có ve. Năm 1944 C. Toumanoff đã phân loại ve Ixodidae ở Đông Dương một cách có hệ thống và cho xuất bản ở Sài Gòn. Tác giả đã nhận diện dược 40 loài, trong đó có 9 loài mới (thu ở Campuchia) còn ở Việt Nam thì rất ít. Ở Nam Bộ mới chỉ gặp một loài thuộc giống Ixodes, một loài thuộc giống Amblyomma, 5 loài thuộc giống Haemaphysalis. Ở Bắc Bộ có gặp loài Rhipicephalus và một loài thuộc giống Argas. Ngoài ra một số loài phổ biến ở nhiều nơi như Boophilus annulatus, australis và Amblyomma testudinarium. Năm 1954 cùng với sự giúp đỡ của các chuyên gia Trung Quốc và Liên Xô, chúng ta đã tiến hành điều tra ve trên gia súc và động vật hoang dã. Năm 1956 Đoàn nghiên cứu ký sinh trùng và bệnh ký sinh trùng do I. M. Grochovskey, giáo sư Đặng Văn Ngữ, Đào Văn Tiến, Nguyễn Xuân Hòe và cộng sự đã nghiên cứu ve trên động vật sống gần người và gia súc ở một số tỉnh miền núi phía Bắc, năm 1968 tác giả đã công bố có phát hiện giống ve cứng ở phía Bắc Việt Nam. Năm 1977 – 1985, Viện sốt rét ký sinh trùng và côn trùng phối hợp với phòng ký sinh trùng Viện sinh thái và tài nguyên thuộc Viện khoa học về các loại ký sinh trùng khác ở một số tỉnh Trung Nam Bộ và Tây nguyên. Năm 1967 và 1970, trong báo cáo kết quả điều tra họ ve cứng Ixodidae trên hai tỉnh hai tỉnh phía Bắc nước ta là Lạng Sơn và Quảng Ninh, và tại Ủy ban khoa học và kỹ thuật nhà nước, Nguyễn Văn Chí, Phan Trọng Cung và cộng sự đã định loại được 22 loài ve cứng thuộc 7 giống ký sinh trên các vật chủ khác nhau: - Giống Ixodes có 1 loài. - Giống Amblyomma có 4 loài. - Giống Aponomma có 2 loài. - Giống Dermacentor có 1 loài. - Giống Haemaphysalis có 11 loài. 5 - Giống Rhipicephalus có 2 loài. - Giống Boophilus cur có 1 loài. Năm 1968, Từ Hán Tường đã báo cáo “Điều tra côn trùng Thú y ở một số vùng trọng điểm ở miền Bắc Việt Nam” tại Bộ Nông nghiệp nước ta và đã tổng kết rằng: Họ ve cứng đã thu thập được 6 giống gồm 11 loài: Giống Ixodes có 1 loài, giống Amblyomma có 2 loài, giống Dermacentor có 1 loài, giống Haemaphysalis có 4 loài, giống Rhipicephalus có 2 loài và giống Boophilus cur chỉ có 1 loài. Trên thế giới giống Boophilus curtice có tới 20 loài và thường gặp là 4 loài: B.annulatus, B. microplus, B. decoloralus, B. calcaratus, nhưng ở Việt Nam thì giống Boophilus curtice chỉ có một loài là B. microplus. Từ trước các giả đều công nhận giống Boophilus curtice ở miền Bắc nước ta chỉ có một loài. Do định loại nhầm nên loài đó vẫn được gọi là B. annulatus var australis (Toumanoff 1944 và Trịnh Văn Thịnh 1962, hay B. annulatus australis (Fuller), Grochovshaia 1967). Cho đến năm 1967 – 1970, Phan Trọng Cung và cộng sự đã định loại lại tên loài ve duy nhất ở Việt Nam là B. microplus và ký sinh chủ yếu trên bò. Tóm lại, khu hệ ve ở Việt Nam trong những năm gần đây cũng đã được chú ý tìm hiểu, tuy nhiên cho đến những tài liệu bằng tiếng Việt nghiên cứu về ve còn rất hạn chế và chưa giới thiệu một cách có hệ thống. Theo các kết quả nghiên cứu từ trước đến nay, miền Bắc nước ta có 49 loài và phân loài ve cứng Ixodidae và 1 loài ve mềm Argasidae, trong đó có nhiều loài mới được phát hiện ở miền Bắc nước ta. Như vậy để tránh những tác hại do ve gây ra, hiện nay đã không ít những nhà khoa học trên thế giới và trong nước đã và đang tiến hành nghiên cứu và tìm hiểu những đặc điểm sinh học và đặc điểm dịch tễ của ve. II. Cơ sở lí luận của đề tài 2.1. Đặc điểm cấu tạo hình thái của ve cứng Ixodidae Ve Ixodidae thuộc ngành chân đốt Athropoda, thuộc lớp hình nhện Arachnida, thuộc bộ ve bét Acarina có những đặc điểm như sau: Cơ thể hình tròn, bầu dục, hình thoi hay hình nhện. Cơ thể được phân đốt nhưng không rõ. 6 Bên ngoài có lớp kitin cấu tạo gồm protein, polisaccarid, kitin, nó như bộ khung bảo vệ, giúp cho quá trình di chuyển và hoạt động. Cơ thể được phân thành hai phần chính: Đầu, thân ngoài và chân. Những đặc điểm hình thái cấu tạo của ve cứng có ý nghĩa lớn trong phân loại ve. 2.1.1. Đầu ngực: Hai phần này dính lại với nhau gọi là đầu giả (capitulum) thường nhô ra khỏi thân hay nằm khuất dưới mặt bụng. Đáy đầu (basic capituli) có nhiều hình dạng khác nhau, có thể hình lục giác, hình vuông hoặc hình thang, hình tam giác …, có loài đáy đầu bị tiêu giảm, trên mặt lưng góc đầu có hõm hình tròn hay hình bầu dục, song song, hay ngã ssang hai bên, hõm đầu chỉ có ở ve cái, đặc điểm này có ý nghĩa trong quá trình loại ve. Trên đầu giả có mắt đơn, có khi mắt đơn nằm ở phần thân. Xúc biện có bốn đốt: Đốt một xát gốc đầu, đốt hai có mấu cạnh lồi ra hoặc không, đốt bốn nằm mặt bụng của đốt ba. Trên xúc biện có những lông tơ, mịn. Kiềm: gồm có hai kiềm, ngoài được bao bởi bao kiềm dung để xé da vật chủ, phía trên miệng có răng hoặc gai nhỏ, công thức răng khác nhau tùy loài, ve B. microplus có công thức răng 4/4, theo Nattall(1911) một số loài công thức răng có sự thay đổi. 2.1.2. Thân hay phần bụng (Idosoma) Gồm có mặt lưng và mặt bụng. - Mặt lưng: Thân ve cứng có mai lưng bằng kitin, mai lưng của ve đực được phủ kín toàn bộ, còn ve cái, ấu trùng, thiếu trùng chỉ chiếm 1/3 về phía trước lưng, nằm sau đầu giả. Mai lưng thường có màu nâu tươi, hình dạng mai lưng có ý nghĩa trong phân loại ve. Mắt có cấu tạo đơn giản hơi hẹp, hình bán cầu, có hốc mắt, có một số mắt biến đổi rất khó quan sát. Mặt lưng của ve có nhiều đường lõm sâu gọi là rãnh, gồm có: + Rãnh cổ: Từ hõm cổ song song với trục giữa thân xuống phía sau . + Rãnh bên: Nằm giới hạn giữa miền vai và hõm cổ. + Rãnh giữa sau:nằm ở miền giữa theo trục thân, và có 11 rua. 7 Trên thân có thể có rua phụ nằm ở mặt lưng, khi ve no máu thấy ở mặt lưng. - Mặt bụng: Có các lỗ: + Lỗ thở: nằm ở trên tấm thở, có nhiều lỗ nhỏ nằm rải rác khắp bề mặt các cơ quan khứu giác. + Lỗ hậu môn:nằm khoảng giữa 1/3 phía sau thân, có những tấm van với viền kitin có tác dụng đóng mở lỗ hậu môn. Ấu trùng có một đôi tơ, thiếu trùng có không quá một đôi. + Lỗ sinh dục: thường hình parabol vòng trước lỗ sinh dục xuống dưới, đến tận các rua III hoặc IV. Lỗ sinh dục nằm ngang mức háng II, ở 1/3 phía trước mặt bụng. Tấm thở nằm ở hai bên hông gần ngang với gốc háng IV, có hình tròn, hình dấu phẩy,… Gốc háng I đến háng IV, trên gốc háng có thể có một hoặc hai gai, số lượng, hình dạng dài hay ngắn là một trong những đặc điểm để phân loại. 2.1.3. Chân: Ve trưởng thành và thiếu trùng có bốn đôi, ấu trùng có ba đôi. Mỗi chân gồm có 6 đốt: háng, đùi, chuyển, ống, chày và bàn chân. 2.2. Sự dinh dưỡng của ve Ixodidae Ve Ixodidae là những sinh vật sống ký sinh hút máu, dịch tổ chức và phá hoại các tế bào gây viêm, loét, ngứa cho vật chủ. Ve có thể hút máu với khối lượng gấp 10 lần cơ thể của chúng. Thời kỳ đàu hút máu ve tăng trưởng chậm, sau 5 – 7 ngày ve tăng trưởng đều, thời kỳ tiếp theo ruột ve trương lên và tăng trưởng rất nhanh. Thức ăn được hút vào dạ dày, đến ruột được hấp thu và tiêu hóa thành những chất xây dựng cơ thể. Khi hút máu no ve rơi xuống đất đẻ trứng, khi đó trứng được bao bọc bởi lớp nhầy, lớp màng nhầy này giữ cho trứng không rơi vãi mà tạo thành một ổ trứng, có tác giả còn cho rằng nếu phá vỡ lớp nhầy này thì trứng không nở. 2.3. Sự hoạt động của ve Ixodidae Tất cả các sinh vật đều có một tuổi thọ nhất định , ve cũng vậy, hết thời kỳ ký sinh ve sẽ chết đi và sau đó thế hệ tiếp theo sẽ được sinh ra và phát triển. Trong quá trình sống ký sinh, các loài thích hoạt động ban đêm, có loài thích hoạt động ban ngày, có loài thích hút máu một lần, có loài hút máu nhiều lần. Các 8 đặc điểm trên đều phụ thuộc vào đặc điểm sinh học của từng loài ký sinh, sự hoạt động và chức năng sinh lý của vật chủ, phụ thuộc vào nhiệt độ của môi trường. Hoạt động giao phối của sinh vật có thể xảy ra một lần hoặc nhiều lần tùy loài, sự giao phối có thể xảy ra trên cơ thể vật chủ, có khi xảy ra ở môi trường ngoài. Hoạt động giao phối phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên và dinh dưỡng, nếu nhiệt độ quá lạnh hoặc quá khô thì ký sinh ngừng phát triển. Hoạt động giao phối xảy ra trong khi hút máu, xảy ra trước bữa ăn hoặc giữa bữa ăn, nếu chưa giao phối thì ve cái sẽ nằm chờ ve đực đến giao phối. Con đực thường đi tìm con cái để giao phối nhưng cũng có khi con cái đi tìm con đực. Con đực dung ba đốt xúc biện (palpe) đưa vào âm môn của con cái làm cho âm môn mở rộng để đưa túi tinh vào, thời gian này kéo dài vài ngày, sau đó ít lâu thì con đực chết. Con cái hút máu và dưỡng chất sẽ cung cấp chất dinh dưỡng cao cho buồng trứng phát triển và đẻ trứng. Trứng có một lớp màng nhầy để bảo vệ. ve cái khi đẻ thường đẻ giật lùi và kéo dài vài ngày, đẻ xon thì con cái teo nhỏ lại và chết. Không có hoạt động giao phối khác loài nếu có sự giao phối khác loài thì thì thế hệ con cháu sẽ không phát triển được. Trứng ve thường có màu vàng nâu hoặc nâu sẫm. Trứng nhỏ hình cầu. 2.4. Vòng đời phát triển của ve Ixodidae Ve Ixodidae phát triển qua ba giai đoạn: Ấu trùng, thiếu trùng và trưởng thành, tùy loài ve khác nhau mà có sự phát triển khác nhau. - Ấu trùng: Ve đực và ve cái ký sinh ở ký chủ, giao cấu, sau khi hút máu no rơi xuống đất, đẻ trứng có lớp màng nhầy bảo vệ. Sau quá trình phát triển của phôi, trứng nở thành ấu trùng đói, thời gian ủ trứng phụ thuộc vào từng loài và điều kiện ngoại cảnh, theo Trịnh Văn Thịnh và cộng sự,1963 thì ve Boophilus microplus có thời gian ủ trứng trung bình là 21 ngày, trong điều kiện nhiệt độ trung bình là 24 0 C (20 – 280C), ẩm độ trung bình là 86,5% (84 – 90%). Ấu trùng đói thường tập trung từng đám màu đỏ nâu, chúng thích bám vào những vị trí thích hợp, những lá cây có nhiều lông như lá mua, sim, cỏ, …, hoặc những kẽ hở của chân nền chuồng, khe hở của ván, cột làm chuồng, người ta thường gọi là ve cám. Thời gian nghỉ của của ấu trùng dài hay ngắn tùy thuộc vào loài. 9 Sau đó chúng bắt đầu chờ để có cơ hội tấn công vật chủ, lúc mới bám vào vật chủ ấu trùng bò đi trên khắp cơ thể và tìm vị trí thích hợp để bám và hút máu. Sau một giờ thì đa số ấu trùng đã cắm kìm vào vật chủ chỉ còn 1% là bò đi lang thang trong 2 – 3 ngày (Hitchcock, 1955a) (Động vật chí Việt Nam). Hầu hết ấu trùng tập trung vào mặt trong vành tai vì đó là nơi kín đáo, an toàn, da mỏng và nhiều mạch máu rất thuận lợi cho ấu trùng hút máu. Thời gian bám và hút máu no gọi là bữa ăn. Bữa ăn kéo dài 3 – 13 ngày, và 6 – 14 ngày thì ấu trùng lột xác thành thiếu trùng. Tùy loài, nhiệt độ, độ ẩm mà thời gian lột xác có khác nhau, ve Boophilus miroplus là 4 – 13 ngày còn thời gian biến thái và lột xác khoảng 7,9 – 27 ngày. -Thiếu trùng: Thiếu trùng vừa lột xác có nàu vàng nhạt, không cử động, sau một thời gian nó hoạt động bám vào vật chủ hút máu. Sau khi no máu thì biến thái, lột xác thành ve trưởng thành, tùy loài và điều kiện nhiệt độ, độ ẩm mà thời gian này có khác nhau. Ở miền Bắc Việt Nam thời gian lột xác của thiếu trùng B. microplus kéo dài 5 – 7 ngày (tháng 4) hoặc 14 ngày (từ tháng 5 – 8) (theo Dương Công Thuận, Tịnh Văn Thịnh). -Ve trưởng thành: Ve đói bắt đàu hút máu. Ve cái hút máu xong, khi no máu chúng rời vật chủ xuống đẻ trứng hoặc sang vật chủ khác hút máu tiếp tùy loài ve. Thời gian hút máu no là thời gian có chửa, thời gian nay dài hay tùy thuộc vào loài và ngoại cảnh. Số lượng trứng ve đẻ cũng tùy thuộc vào loài và ngoại cảnh. Ở nhiệt độ 27 – 300C, ẩm độ 83 – 99%, ve B. microplus có chửa 4 ngày, thời gian đẻ 11 ngày với số lượng trứng là 2500 trứng / ve, nhiều nhất là 3510 trứng/ ve (phan Trọng Cung, 1977). Ve Rhipicephalus sanguineus trung bình là 1356 trứng / ve, ve Haemaphisalis aegiplum đẻ khoảng 1500 trứng. Ve Rhipicephalus sanguineus thời gian đẻ trứng 6 – 16 ngày, ve B. microplus đẻ trứng trong 10 – 14 ngày. Như vậy ở mỗi loài ve có vong đời dài ngắn phụ thuộc thuộc vào ngoại cảnh. Ở nước ta nhiệt độ từ 9,6 – 35,10C, ẩm độ là 80 – 93% ve Rhipicephalus 10 sanguineus có vòng đòi giao động từ 57 – 140 ngày (Theo Phan Trọng Cung, Nguyễn Thị Nguyệt, 1999), ve B. microplus có vòng đời 71 - 204 ngày. Vòng đời phát triển của ve có 4 dạng hình thái tương đương với 3 giai đoạn phát triển, qua hai lần lột xác. Phân biệt 4 dạng hình thái ở các thời kỳ phát triển của ve cứng. Giai đoạn Đặc điểm Mai lưng Chân Lỗ sinh dục Hõm đầu Lỗ thở Ấu trùng 3 đôi Chưa có Thiếu trùng Trưởng thành Trưởng thành (Đực) (Cái) Toàn bộ 1/3 phía trước lưng 4 đôi Chưa có Có Không có Có Có Giai đoạn 1: Ấu trùng qua lần biến thái lần thứ nhất thành thiếu trùng. Giai đoạn 2: Thiếu trùng qua hai lần biến thái thành ve trưởng thành. Giai đoạn 3: Ve trưởng thành là ve đực hoặc ve cái có khả năng sinh sản (giao phối và đẻ trứng). 2.5. Các pha ký sinh của ve Mỗi giai đoạn phát triển của ve cần phải có vật chủ thích hợp để thực hiện quá trình hút máu và dinh dưỡng gọi là các pha ký sinh. Người ta căn cứ vào số lần thay đổi ký chủ trong quá trình phát triển của ve mà có thể chia làm ba pha như sau: - Ve một ký chủ: Tất cả các giai đoạn phát triển ve đều hút máu và biến thái ngay trên cùng một ký chủ như ve Boophilus microplus - Ve hai ký chủ: Từ ấu trùng no máu biến thái thành thiếu trùng no máu trên cùng một vật chủ. Khi no máu thiếu trùng rơi xuống đất biến thái thành ve trưởng thành, ve này lại tấn công một vật chủ khác. - Ve ba ký chủ: Mỗi giai đoạn phát triển, ve no máu đều rơi xuống đất biến thái và vào ký chủ mới. Tức là vòng đời phát triển của nó qua ba ký chủ như Amblyomminae, Rhipicephalinae… Ở nước ta ve B. microplus là loài ve một ký chủ và ký sinh chủ yếu trên bò. Vì thế ở đây chúng tôi chỉ trình bày sơ đồ vòng đời phát triển của ve một ký chủ. 11 Ve cái có chửa Đẻ trứng Ấu trùng đói Ve cái no máu No máu Thiếu trùng đói Ve cái trưởng thành đói No máu 3.6. Tác hại của ve Ixodidae Cũng như các loại ngoại ký sinh trùng khác, các giai đoạn sống và phát triển của ve đã gây hại cho vật chủ ở nhiều khía cạnh khác nhau như: Hút máu, dịch tổ chức, phá hoại tổ chức tế bào, gây nhiều vết thương, làm vật gầy còm, giảm sức đề kháng tạo điều kiện cho vi khuẩn kế phát gây bệnh, ngoài ra nó còn là vật chủ trung gian truyền một số bệnh ký sinh trùng đường máu. Theo Phan Trọng Cung 1999 thì trung bình một con ve B. microplus sau 7 ngày hút 365,9mg máu. Khi nghiên cứu vết đốt của ve trên động vật thí nghiệm thì Heopple Feng (1993) nhận thấy rằng những trường hợp bị ve cắn đều bị viêm thận, những nơi ve bám có hiện tượng tăng eosin cục bộ. Ve còn truyền một số bệnh ký sinh trùng đường máu hoặc một số bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho gia súc, gia cầm và động vật hoang dã như bệnh tiên mao trùng, lê dạng trùng, biên trùng, theileria, nhiều nhà nghiên cứu đã phát hiện được nhóm Rickettsia gây bệnh sốt phát ban. 2.7. Sự phân bố của ve 2.7.1. Phân bố theo địa lý Khu hệ ve được phân bố khắp nơi trên thế giới, theo tổng kết của Kolin (1978 – 1984) thì trên thế giới có khoảng 608 loài và phân loài. Trong đó việt Nam có khoảng 65 loài được tìm thấy. Do đặc điểm địa lý, địa hình, các yếu tố ngoại cảnh …ở các vùng có đặc điểm khác nhau nên thành phần loài ve, số lượng phân giống ve có sự khác nhau rõ rệt. Theo Phan Trọng Cung, Đoàn Văn Thụ và cộng sự 2001 đã tổng kết theo miền địa lý cho thấy sự phân bố của ve cứng là không đồng đều: có 6 giống là có mặt ở tất cả các miền: Amblyomma, Aponoma, Boophilus, Haemaphisalis, 12 Ixodidae, Rhipicephalus, với số lượng khác nhau. Riêng giống Dermacentor không có mặt ở đồng bằng nước ta, giống Hyalomma chỉ mới gặp ở miền Trungvà Tây Nam Bộ, giống Argas chỉ mới gặp ở đồng bằng Bắc Bộ. Có ba loài ve đặc hữu ở nước ta là Haemaphysalis, Hyalomma yeni và Hyalomma dromdari, trong đó phổ biến nhất là hai loài Boophilus và Rhipicephalus sanguineus. 2.7.2. Sự phân bố ve theo mùa Cácyếu tố nhiệt độ của bức xạ mặt trời… thường xuyên biến động theo mùa và khí hậu. Kết quả nghiên cứu của Trịnh Văn Thịnh (1963), Từ Hán Tường (1968), Phan Trọng Cung (1962 – 1972) cho thấy: Ve Boophilus ở miền Bắc Việt Nam hoạt động mạnh từ tháng 3 đến tháng 7. Cũng theo kết quả của Phan Trọng Cung cho biết ở miền Bắc Việt Nam, ấu trùng Haemaphysalis hoạt động nhiều nhất trên các loài gặm nhấm từ tháng 4 đến tháng 7, ấu trùng Ixodidae hoạt động mạnh trên loài gặm nhấm từ tháng 11 đến tháng 12, ấu trùng và thiếu trùng Amblyomma ký sinh trên các loài ăn thịt và loài gặm nhấm vào tháng 10 đến tháng 11. Từ kết quả của các công trình nghiên cứu trên cho thấy ve Ixodidae phân bố theo mùa và đặc trưng cho từng địa điểm tùy thuộc vào các yếu tố ngoại cảnh, khí hậu của các vùng đó. Việc nghiên cứu theo mùa, địa điểm rất có ý nghĩa trong việc đưa ra quy trình phòng trừ ve. 2.8. Công tác phòng trị ve Để đảm bảo sự sinh trưởng và phát triển tốt cho đàn gia súc, tăng hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi, người chăn nuôi phải có những biện pháp hiệu quả nhằm hạn chế tối đa dịch bệnh cho đàn gia súc. Đối với ve ký sinh trên bò phải tiến hành đồng thời diệt ve trên cơ thể vật chủ và ngoài môi trường. 2.8.1. Diệt ve ngoài môi trường - Tăng cường đốt cỏ và phát hoang đồng cỏ. Biện pháp này áp dụng vào mùa khô hàng năm, nhưng biện pháp này không có hiệu quả cao vì ve trưởng thành và trứng nằm sát mặt đất nên lửa không cháy đến. Mặt khác ấu trùng của nhiều loài ve rất thích bám vào mặt dưới của lá cây, lá cỏ tranh, trên các cây bụi dọc dường gia súc đi. Cho nên khi sắp đến mùa ve phát triển cần phải phát quang, dọn sạch các bụi 13 cây nhỏ trên đồng cỏ và dọc đường đi để bức xạ mặt trời diệt trứng và ấu trùng, cũng như ngăn cản cơ hội bám vào gia súc. Tuy nhiên biện pháp này chỉ mang tính chất hạn chế và giảm số lượng ve ký sinh. Vì vậy muốn diệt ve hiệu quả, giảm tỷ lệ nhiễm ve trên gia súc thì cần phải phối hợp với các biện pháp khác. - Phun hóa chất để diệt ve trên đồng cỏ. Thuốc diệt ve dùng nhiều, dần dần ve sẽ quen thuốc, do vậy phải dùng các thuốc mới và xen kẽ nhau. Dùng thuốc tác động vào thời kỳ ve hoạt động mạnh nhất, vì vào mùa đông ve ít hoạt động nên ve nhạy cảm với thuốc thấp nhất. Nên dùng các loại thuốc có nguồn gốc thực vật, hạn chế dùng các thuốc vô cơ (Dipterex) đồng thời chăn thả gia súc trong một thời gian nhất định trên vùng đồng cỏ mới xử lý. Biện pháp này ở nước ta chưa được áp dụng rộng rãi. một số nơi đã dùng Dipterex 3 – 5% để diệt ve trên đồng cỏ mặc dù loại thuốc này đã cấm sử dụng. - Chăn thả luân phiên đồng cỏ. Áp dụng biện pháp này bằng cách không căn thả gia súc trên đồng cỏ một thời gian cần thiết có thể làm cho ve chết đói, thời gian cho gia súc ăn trở lại phụ thuộc vào thời gian nhịn đói của ấu trùng, thiếu trùng và ve trưởng thành phân bố trên đồng cỏ đó. Ấu trùng ve Boophilus microplus có khả năng nhịn đói 8 tháng, một số loài khác thời gian này có thể kéo dài hơn để đảm bảo an toàn hiệu quả thì nên luân phiên đồng cỏ. Năm 1968, nông trường Ba Vì đã làm thí nghiệm chăn thả luân phiên trên đồng cỏ 9 ha được chia làm 6 khoảng trong mùa mưa (từ tháng 4 – tháng 9) thì thấy rằng số lượng ve trên các khoảnh này rất thấp, trong khi đó những khoảnh đối chứng chăn thả liên tục, thì số bò có ve bám rất nhiều (theo Nguyễn Vũ Hùng, Bùi Văn Minh, 1972) 2.8.2. Biện pháp sinh học để diệt ve Sử dụng các loài động vật, thực vật để diệt ve như chim, gà, và một số côn trùng, vi khuẩn và nấm. Estrada – Pena A và cộng sự (1990) đã phân lập được nấm aspergillus ocharceus từ ve Rhipicephalus sanguineus là tác nhân gây bệnh làm cho ve không đẻ trứng, cơ thể khô lại và chết. 3.8.3. Diệt ve trên cơ thể gia súc Bằng cách vệ sinh tắm rửa, bắt ve bằng tay hoặc phun thuốc, bôi thuốc. Những thuốc trị ngoại ký sinh trùng gồm có ba nhóm: 14 Nhóm dẫn xuất chứa Clo: Gồm có DDT, Hexca clorciclo haxan (HCH). Nhóm các estephospho hữu cơ gồm: Dipterex và Diclovos (DDVP): Ở nước ta người dân thường dùng thuốc trị ve Dipterex. Dùng Dipterex 0,2 – 0,5% phun hay xát lên cơ thể gia súc thông thường 5 – 7 ngày/lần, tuy nhiên hiện nay nhà nước đã có văn bản cấm dùng loại thuốc này từ ngày 24/5/2002. Hiện nay người ta cũng thường sử dụng Bivermectin (do công ty Bio sản xuất) thành phần chính của thuốc là Ivermectin. Thuốc có tác dụng diệt tốt cả nội và ngoại ký sinh trùng. Ivermectin ở liều 0,2 mg/kg thể trọng có tác dụng cao đối với giun tròn đồng thời cũng có hiệu lực cao đối với ve. Ở Hoa Kỳ, theo Slocombe (1981) dùng Ivermectin ở liều 0,3 mg/kg thể trọng có tác dụng diệt ghẻ ở lợn ( Henry, Griffiths, 2000). - Nhóm Carbamat: Các loại thuốc trừ sâu Carbamat là những este của acid dimetyl hoặc monometyl carbamic. Các chế phẩm thường dùng là Pimetylpyrolan, Demetyl, sevin. Sử dụng Sevin để diệt ruồi nhà ngay cả ở nồng độ 1%. Carbamat có tác dụng diệt ve bét, rận, ghẻ…thuốc được sử dụng dạng bột hay dạng vòng đeo cổ. 2.8.4. Điều trị ve bằng cây thảo dược Trong những năm gần đây, đã có nhiều công trình nghiên cứu về thuốc Đông dược để phòng chữa bệnh cho gia súc. Thuốc có nguồn gốc thảo mộc có giá thành rẻ, dễ kiếm, dễ sử dụng tránh được các quy trình bào chế phức tạp, ít gây độc mà hiệu quả cũng cao, hơn nữa các loại thuốc này hoặc không có hoặc tồn dư rất nhỏ. Chính vì vậy thảo dược ngày càng trở nên quan trọng trong phòng trị bệnh cho gia súc, gia cầm. Để điều trị được ve ký sinh trên gia súc, gia cầm, cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu về nhiều loại thảo mộc và cho được những kết quả có giá trị cao. Theo Phạm Khắc Hiếu và Bùi Thị Tho (1994) có nhiều loại thảo mộc có thể dùng để trị ve: - Dùng rễ cây thuốc cá 3 phần cộng với nước 100 phần, 4 phần xà phòng dùng xát cho chó, mèo, bò… - Nấu nước sắc Bách bộ tắm cho gia súc. 15 - Dùng thuốc lào khô ngâm trong Acid acetic5% hay ngâm trong xút (NaOH5%) phun hoặc bôi trị ve, ghẻ,… - Dùng hạt Na ngâm trong dung dịch Xút (NaOH5%) phun hoặc bôi trị ve… - Dùng hạt củ đậu giã nát cũng trị được ve. - Trong dân gian người ta cũng hay dùng lá cây cúc quỳ nấu lên và dùng nước để tắm ghẻ cho người đồng thời cũng tắm trị ghẻ cho heo và tắm trị ve cho bò. Tuy nhiên những bài thuốc này chỉ mang tính kinh nghiệm, chưa có một cơ sở khoa học và hiện nay nhiều nhà khoa học đã và đang nghiên cứu tác dụng dược lý và công dụng của nó. 2.8.5. Cơ sở của việc dùng thuốc thảo dược Để điều trị ngoại ký sinh trùng, có những yêu cầu cần đặt ra đối với thuốc là: - Tiêu diệt được ngoại ký sinh trùng trong tất cả các giai đoạn phát triển,biến thái của chúng (Từ ấu trùng đến dạng trưởng thành). - Thuốc có tác dụng nhanh, không hoặc ít độc đối với vật chủ. - Thuốc dễ sử dụng tùy theo vòng đời và vị trí ký sinh của nó. - Thuốc không hoặc ít tồn dư trong vật chủ. Trên thức tế rất khó có loại thuốc nào đảm bảo đủ các yêu cầu trên. Các thuốc là hợp chất Clo, P, Carbamat có thể diệt được ngoại ký sinh trùng nhưng do cách sử dụng chưa đúng, đặc biệt ngoại ký sinh trùng kháng laị thuốc rất nhanh, mặt khác còn gây ô nhiễm môi trường, vì thế hiện nay nhiều nước đã cấm sử dụng các loại thuốc này. Trong khi đó thiên nhiên có nhiều loài cây thảo mộc có thể dùng để điều trị ngoại ký sinh trùng hiệu quả cao, vì vậy người ta đã tiến hành nghiên cứu tác dụng dược lý của nhiều loài cây để trị bệnh và những năm cuối thế kỷ XX người ta đã dùng cây thuốc cá, cúc trừ trùng … có hoạt chất là Rotenon, lonchocarpus, pyrethroids…. để diệt ngoại ký sinh trùng phá hoại mùa màng, và những loại thuốc này đạt hiệu quả cao, tiện lợi dễ sử dụng, thuốc chỉ tác dụng ngoài da, không tồn dư và ô nhiễm môi trường. PHẦN 3 ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 16 I. Đối tượng nghiên cứu 1.1. Ve ký sinh trên bò ở các giai đoạn phát triển khác nhau. 1.2. Cây cúc quỳ ở vùng Buôn Ma Thuột: Sơ lược vài nét về cây cúc quỳ - Tên gọi: là cây cúc quỳ hay còn gọi cây hướng dương dại, sơn quỳ, cây quỳ. - Tên khoa học: Tithonia divesifolia (Hemsl) A . Gray. - Thuộc họ cúc: Asteraceae. - Hoạt chất chính là Pyrethrum, trong lá cúc quỳ chủ yếu là nước chiếm 79,58%, hàm lượng nước trong hoa cúc quỳ là 87,5%. Ngoài ra trong thành phần của cúc quỳ còn có chứa 1,5% glyphosate có tác dụng diệt cỏ dại. - Mô tả: Cây bụi hàng năm, cao 2 – 5 m, thân có lông sát, phân cành nhiều. Lá thuôn, phiếm lá có thùy, mép lá có răng nằm. Tên lá: Folium Tithonia diversifoliae. Hoa đầu ở ngọn, trên cuống dài có mùi thơm, lá bắc hai hàng, cao đến 2m, hoa ở rìa hình lưỡi, màu vàng tươi, lép, hoa ở giữa hình ống, giữa hoa có vảy cao 1cm. Quả bế có hai răng - Phân bố: Loài của vùng nhiệt đới Châu Mỹ, được nhập trồng nay trở thành hoang dại. Hiện tại cây cúc quỳ phân bố rất nhiều nơi ở khu vực Tây Nguyên, đặc biệt hai bên quốc lộ 14 và 19 trên địa phận tỉnh Đăklăk và Gia Lai. - Sinh thái: Cây mọc dọc đường đi và các bãi hoang từ vùng đồng bằng tới miền núi. Cây mọc rất mạnh, được trồng làm hàng rào, lá dùng để lót chuồng làm phân hữu cơ hay vùi làm phân xanh. Cây ra hoa từ tháng 12 – 2 và có quả vào tháng 1 – 2. Tuy nhiên trong quá trình thực tập chúng tôi thấy rằng từ đầu tháng 10 cây cúc quỳ đã có ra hoa lác đác. - Công dụng: Lá thường được lấy làm phân xanh. Trong lá cây cúc quỳ có chứa 1,5% glyphosate và nó có ý nghĩa lớn trong việc chế tạo ra thuốc diệt cỏ, tận dụng được ưu điểm này từ lâu người ta đã dùng lá, hoa cây cúc quỳ để làm phân xanh. Lá cũng được dùng để xác trị ghẻ. Ở Vân Nam (Trung Quốc) lá dùng để trị viêm dạ dày, ruột cấp tính và trị mụn nhọt lở ngứa (ung sang), còn ở Quảng Tây được dùng trị lở ngứa sưng độc (sang dương thũng độc). 17 1.3. Thuốc Solfac của công ty Bayer Solfac của công ty Bayer là một loại thuốc hóa học có thành phần chính là Cyfluthrin 10%. Công dụng: Solfac là một loại thuốc hóa học chuyên diệt côn trùng, là hạt chất nhóm Pyrethroid có độc tố thấp với người và động vật máu nóng, nhưng rất mạnh đối với các loại côn trùng gây hại. Có hiệu quả ngay khi sử dụng, thời gian hiệu lực của thuốc kéo dài vài tháng. nếu khu vực phun thuốc không bị chùi rửa. Solfac tiêu diệt được các loại côn trùng gây hại như: Ve, Ruồi, Muỗi, Gián, Rận, Rệp, Bọ Chét, Mối, Mạt,…. Liều lượng: Với thuốc dạng gói 4g thì pha 1 gói trong 1 lít nước (1g / 250ml nước), với dạng gói 20g thì pha 1 gói với 5 lít nước, phun 50ml dung dịch trên 1m 2 ở các khu vực mà các loài này thường ẩn náu. 1.4. Dụng cụ thí nghiệm: - Kính lúp - Đĩa Petri nhựa - Nhiệt kế - ẩm kế - Bình tam giác - Cân tiểu ly - Dung dịch xút (NaOH) 1.5. Địa điểm nghiên cứu * Phòng thí nghiệm – Bộ môn Thú y – Trường Đại học Tây Nguyên *Sơ lược vài nét về huyện Easuop tỉnh Đăklăk: - Vị trí địa lý: Easuop là một huyện biên giới phía Bắc của tỉnh Đăklăk, cách thành phố Buôn Ma Thuột 80 km về phía Đông và cách thành phố Pleiku khoảng 80 km về phía Bắc, có đường tỉnh lộ P8 nối liền thành phố Buôn Ma Thuột với huyện Easuop đi Chư Prông và thành phố Pleiku. + Phía Bắc giáp Gia Lai. + Phía Nam giáp huyện Buôn Đôn. + Phía Đông giáp huyện CưM’gar và EaH’leo. + Phía Tây giáp Campuchia. - Điều kiện tự nhiên: Toàn huyện có tổng diện tích đất tự nhiên là 17656300 ha. 18 Huyện Easuop chịu ảnh hưởng trực tiếp của khí hậu nhiệt đới lục địa cao nguyên nên nhìn chung rất khô nóng. Lượng mưa bình quân/ năm là 1500mm, mùa mưa từ tháng 5 – 10, mùa khô từ tháng 11 – 4 năm sau. Nhiệt độ trung bình các tháng là 24 0C, nhiệt độ cao nhất là 33,30C, nhiệt độ thấp nhất là 150C. Độ ẩm trung bình là 82%, độ ẩm cao nhất là 90%, độ ẩm thấp nhất là 54%. Tổng tích ôn trên năm là 8500 – 90000. Tổng số giờ nắng là 2417h. Tốc độ gió trung bình là 3m/s, không có sương muối . Biên độ nhiệt ngày và đêm lớn 9 -120C. Địa hình có đặc trưng điển hình là thấp dần theo hướng Bắc – Đông Bắc xuống Nam – Tây Nam, độ cao trung bình là 170 -180 m, đất đai tương đối bằng phẳng tạo nên bình nguyên rộng lớn. Ra ngoài vùng trung tâm Easuop là địa hình đồi núi và cao nguyên Bazan. Phía Nam là dãy núi Chư Minh, Cư Kên độ cao 300 – 400m ngăn cách huyện Easuop với Buôn Đôn. Ranh giới phía Nam là vùng lương thực thực phẩm, phía Đông là cao nguyên Bazan Thuần Mẫn có độ cao 600 – 700m. Như vậy vùng đồng bằng Easuop là một thung lũng rộng. Đất đai: Chủ yếu có hai loại đất chính là đất xám trên phù sa cổ. Ngoài ra có các loại đất khác như đất bạc màu trên phù sa cổ, đất xám trên đá bột kết, đất vàng nhạt trên cát bột kết. Nguồn nước: Hệ thống song suối ở Easuop khá dày, song thường kiệt vào mùa khô, chỉ có sông EaH’leo, sông Yalốp, sông Easup có nước chảy quanh năm. - Điều kiện xã hội: Huyện Easuop được hình thành từ năm 1977, đây là một huyện vùng sâu, vùng xa, hơn nữa đây là một huyện biên giới nên từ sau những năm giải phóng thường bị bọn Funrô quấy nhiễu, làm trật tự xã hội không được ổn định. Easuop là một huyện nghèo, đời sống kinh tế còn thấp, dân số tập ở huyện còn thưa. Đến sau những năm 1980 theo chính sách di dân sang vùng kinh tế mới của nhà nước, nhiều 19 người dân đã đến định cư tại huyện và từ đó huyện Easuop dần dần có những chuyển biến mới. Hiện nay huyện Easuop gồm có 7 xã và 1 thị trấn. Tổng dân số là 23883 người với 5168 hộ gồm nhiều dân tộc anh em sinh sống. Mật độ dân số trung bình là 12 người/ km2. Tỷ lệ dân bản xứ chiếm 9,8%, tỷ lệ dân cư tự do chiếm 47,6%, trong đó đồng bào thiểu số các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn di cư vào chiếm 55,89%. Sự phân bố dân cư không đều, dân tập trung chủ yếu quanh thị trấn, các xã, dọc đường tỉnh lộ, đường liên thôn, liên xã, số còn lại sống ở rẫy. Về giao thông: Có hệ thống giao thông hạn chế, khi người dân muốn sang tỉnh khác thì cần phải đi ngược đường P8 về Buôn Ma Thuột rồi mới đi tỉnh khác. Cơ cấu kinh tế của huyện rất đơn giản, chủ yếu là kinh tế hộ gia đình, nông nghiệp chiếm 83%, chỉ có số ít giáo viên, công chức, buôn bán và xây dựng. Về tình hình chăn nuôi của huyện Easuop: Bảng *: Tổng số lượng đàn gia súc của huyện: Các xã Đàn Bò Đàn Trâu Đàn Heo TT. Easuop 1502 1451 1997 Ealê 3018 42 3569 Eabung 582 75 1212 EaT’mốt 492 92 899 Earôk 1217 83 1011 Yalốp 614 55 1202 CưM’lan 987 61 2961 CưK’bang 1752 45 979 Tổng cộng 10.164 1904 13.830 Chăn nuôi ở huyện Easuop chủ yếu là chăn nuôi hộ gia đình, con giống chủ yếu là các giống lai tạp không đồng nhất, các giống trâu bò, heo địa phương vẫn còn chiếm đa số trong tổng số gia súc tại huyện. Các giống lai chưa được nuôi rộng rãi. Phương thức chăn nuôi chủ yếu là thả rong, các biện pháp kỹ thuật chưa được áp dụng rộng rãi vào chăn nuôi, vì vậy đàn bò thường bị các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt đàn trâu bò tại huyện nhiễm ký sinh trùng rất cao. Hàng năm huyện đã có những chương trình tiêm phòng vaccine các bệnh truyền nhiễm như: Dịch tả heo, Phó thương hàn heo, Tụ huyết trùng heo, Tụ huyết trùng Trâu bò, bệnh LMLM Trâu bò, tuy nhiên kết quả tiêm phòng không cao chỉ đạt khoảng 30%. 20