Tài liệu Hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh, sinh viên các trường cao đẳng ở thái nguyên hiện nay

®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt tr-¬ng thÞ h¶i thanh ho¹t ®éng phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt cho häc sinh, sinh viªn c¸c tr-êng cao ®¼ng ë th¸i nguyªn hiÖn nay luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ néi - 2009 ®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt tr-¬ng thÞ h¶i thanh ho¹t ®éng phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt cho häc sinh, sinh viªn c¸c tr-êng cao ®¼ng ë th¸i nguyªn hiÖn nay Chuyªn ngµnh : Lý luËn vµ lÞch sö nhµ n-íc vµ ph¸p luËt M· sè : 60 38 01 luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: PGS.TS Hoµng ThÞ Kim QuÕ Hµ néi - 2009 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU Chương 1: 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP 7 LUẬT CHO HỌC SINH, SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG Ở THÁI NGUYÊN 1.1. Những vấn đề lý luận về phổ biến, giáo dục pháp luật 7 1.1.1. Khái niệm phổ biến, giáo dục pháp luật 8 1.1.2. Mục đích phổ biến, giáo dục pháp luật 12 1.1.3. Chủ thể phổ biến, giáo dục pháp luật 13 1.1.4. Đối tượng của phổ biến, giáo dục pháp luật 14 1.1.5. Nội dung của phổ biến, giáo dục pháp luật 15 1.1.6. Phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật 17 1.1.7. Hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật 19 1.2. Những vấn đề lý luận về phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái nguyên hiện nay 20 1.2.1. Mục đích của phổ biến, giáo dục pháp luật 20 1.2.2. Chủ thể của phổ biến, giáo dục pháp luật 22 1.2.3. Đối tượng của phổ biến, giáo dục pháp luật 23 1.2.4. Nội dung của phổ biến, giáo dục pháp luật 27 1.2.5. Phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật 29 1.2.6. Hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật 31 1.3. Tính tất yếu khách quan của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái nguyên hiện nay 32 1.3.1. Phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái nguyên xuất phát từ yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam 32 1.3.2. Phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái nguyên xuất phát từ mục tiêu giáo dục lối sống tôn trọng và tuân thủ pháp luật, phù hợp đạo đức trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế của đất nước và địa phương 35 1.3.3. Phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái nguyên xuất phát từ nhu cầu hiểu biết pháp luật của học sinh - sinh viên 36 Chương 2: 38 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG PHỔ BIẾN GIÁO DỤC PHÁP LUẬT TRONG CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG Ở THÁI NGUYÊN HIỆN NAY 2.1. Những yếu tố ảnh hưởng tới việc phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái Nguyên 38 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên và xã hội của tỉnh Thái Nguyên 38 2.1.2. Đặc điểm của hệ thống giáo dục và hoạt động giáo dục của các trường cao đẳng ở Thái Nguyên 40 2.1.2.1. Hệ thống giáo dục và hoạt động giáo dục của các trường 40 2.1.2.2. Đội ngũ giáo viên 41 2.1.3. Đặc điểm học sinh - sinh viên các trường cao đẳng ở Thái Nguyên 42 2.1.4. Cơ sở vật chất của các trường cao đẳng ở Thái Nguyên 45 2.2. Thực trạng phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái Nguyên hiện nay 47 2.2.1. Kết quả khảo sát tình hình phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng 47 2.2.1.1. Về nội dung chương trình 47 2.2.1.2. Về phương pháp dạy của giáo viên 49 2.2.1.3. Về phương pháp học tập và rèn luyện của học sinh - sinh viên 59 2.2.1.4. Thực trạng vi phạm pháp luật trong học sinh - sinh viên 61 2.3. Nhận xét chung thực trạng phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái Nguyên hiện nay 68 Chương 3: 72 MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CÔNG TÁC PHỔ Biến GIÁO DỤC TRONG CÁC TRƯỜNG CAO ĐẲNG Ở THÁI NGUYÊN HIỆN NAY 3.1. Nâng cao nhận thức và sự quan tâm của các cấp, các ngành đối với công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong các 72 trường cao đẳng 3.2. Hoàn thiện nội dung chương trình giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng và củng cố các điều kiện đảm bảo thực 77 hiện chương trình 3.2.1. Hoàn thiện nội dung chương trình giáo dục pháp luật trong 77 trường cao đẳng 3.2.2. Củng cố, tăng cường các điều kiện đảm bảo thực hiện chương 83 trình phổ biến giáo dục pháp luật trong trường cao đẳng 3.2.2.1. Nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên 83 3.3.2.2. Củng cố, tăng cường cơ sở vật chất phục vụ hoạt động 87 phổ biến giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái nguyên 3.3. Đổi mới phương pháp dạy học và đa dạng hóa các hình 90 thức phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái nguyên hiện nay 3.3.1. Đổi mới phương pháp dạy học 90 3.3.2. Đa dạng hóa các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái nguyên hiện nay 97 3.4. Những kết quả bước đầu khi vận dụng những giải pháp phổ biến, giáo dục pháp luật các trường cao đẳng ở Thái Nguyên 101 KẾT LUẬN 105 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 107 PHỤ LỤC 110 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua công tác phổ biến, giáo dục pháp luật đã được Đảng và Nhà nước quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, coi đó là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong việc tăng cường quản lý xã hội bằng pháp luật. Các trường cao đẳng trong tỉnh Thái Nguyên cũng là một trong những đối tượng được áp dụng triển khai công tác này và đạt được một số kết quả nhất định đáp ứng phần nào yêu cầu của việc quản lý nhà trường, quản lý xã hội bằng pháp luật. Tuy nhiên, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh sinh viên của các nhà trường cao đẳng vẫn chưa thực sự đạt ngang tầm với yêu cầu quản lý nhà trường bằng pháp luật, chưa tiến hành thường xuyên, liên tục và mang tính đồng bộ, chưa huy động hết được sức mạnh của hệ thống chính trị nhà trường và sự tham gia nhiệt tình của học sinh - sinh viên. Bên cạnh đó, trong nhận thức của không ít học sinh - sinh viên về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của công tác này chưa thực sự đúng mức dẫn đến tâm lý thực hiện còn hời hợt, khả năng vận dụng thực tiễn còn hạn chế. Về chương trình, nội dung phổ biến, giáo dục pháp luật thì còn dàn trải, nặng về lý thuyết và chưa thống nhất ở các trường đại học, cao đẳng không chuyên luật; hình thức và phương pháp chậm đổi mới, hoạt động ngoại khóa còn đơn điệu, thiếu hấp dẫn; đội ngũ nhà giáo, cán bộ làm công tác phổ biến, giáo dục pháp luật còn thiếu về số lượng, năng lực của một số cán bộ chưa đáp ứng được yêu cầu mới. Cơ chế phối hợp các lực lượng làm công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh - sinh viên chưa thực sự có hiệu quả. Nguồn lực đầu tư chưa tương xứng, công tác kiểm tra, giám sát thực hiện chưa chặt chẽ, chưa phát huy đầy đủ chức năng, phương tiện của các cơ quan thông tin đại chúng để tuyên truyền, giáo dục pháp luật. Ngoài những hạn chế trên đây, đặc biệt trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước công tác phổ biến, giáo dục pháp luật càng trở nên quan 1 trọng và cần thiết nó góp phần đào tạo, giáo dục lớp người mới có phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, năng lực tư duy sáng tạo đủ sức giải quyết các tình huống xã hội cụ thể và những vấn đề đang đặt ra trong thực tiễn xây dựng đất nước. Qua đó, góp phần tích cực vào việc thực hiện mục tiêu lớn của đất nước là "Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh " từ đó góp phần nâng cao hiểu biết pháp luật cho nhân dân đặc biệt là học sinh - sinh viên trong các nhà trường, xây dựng ý thức tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật ngày càng tốt hơn, góp phần giữ vững ổn định chính trị, bảo đảm trật tự an toàn xã hội tiến tới xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế. Chính vì vậy, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong học sinh - sinh viên là cần thiết, việc nâng cao chất lượng hoạt động của công tác này đòi hỏi cần phải được chú trọng và quan tâm sâu sắc. Với những lý do trên tác giả đã chọn và nghiên cứu đề tài "Hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh, sinh viên trong các trường cao đẳng ở Thái Nguyên hiện nay" làm đề tài nghiên cứu. Việc nghiên cứu đề tài có ý nghĩa sâu sắc về lý luận, quan trọng về thực tiễn trong việc nâng cao chất lượng của công tác này trong giai đoạn hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu Phổ biến, giáo dục pháp luật không phải là hoạt động mới lạ, nhất là kể từ sau năm 1986, khi tiến hành đổi mới đất nước cho đến nay, hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật luôn luôn được coi trọng và trong thực tế đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học, các cuốn sách, các bài viết viết về vấn đề này như: * Các luận án: - Luận án phó tiến sĩ (nay là tiến sĩ): "Giáo dục pháp luật với việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa", của Trần Ngọc Đường (bảo vệ tại Liên Xô cũ). - "Giáo dục pháp luật qua hoạt động nhà trường phổ thông ở nước ta hiện nay", của Lê Đình Quý, (1992). 2 - "Giáo dục pháp luật thông qua hoạt động tư pháp ở Việt Nam", của Dương Thị Thanh Mai, (1996). - "Giáo dục pháp luật trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề (không chuyên luật) ở nước ta hiện nay", của Đinh Xuân Thảo, (1996). - "Một số vấn đề về phổ biến, giáo dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay", của Vụ phổ biến giáo dục pháp luật - Bộ Tư pháp. * Các luận văn thạc sĩ: - "Thực trạng và phương hướng đổi mới giáo dục pháp luật hệ đào tạo trung học chính trị ở nước ta hiện nay", của Đặng Ngọc Hoàng, (2000). - "Nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật trong trường cao đẳng sư phạm hiện nay", của Trần Thị Sáu, (2004). - "Giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức tỉnh Thái Bình trong giai đoạn hiện nay", của Trần Thị Nụ, (2007)… * Các đề tài khoa học cấp Bộ của Bộ Tư pháp: - "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giáo dục pháp luật trong công cuộc đổi mới", (1994) - "Tìm kiếm mô hình phổ biến, giáo dục pháp luật có hiệu quả trong dân tộc ít người", (1995) … * Các giáo trình: - "Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật", của PGS.TS Hoàng Thị Kim Quế, (2005). - "Nhập môn xã hội học pháp luật", của PGS.TS Võ Khánh Vinh, (2003)... Tuy nhiên, trong những tài liệu trên hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật mới chỉ đề cập ở mức khái quát, mang tính định hướng, chưa có một công trình nào nghiên cứu có hệ thống và toàn diện và chi tiết về hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh - sinh viên trong các trường cao 3 đẳng. Mặc dù vậy, đây là nguồn tài liệu quý giá để tác giả nghiên cứu, tham khảo và kế thừa những nội dung hợp lý nhằm triển khai có hiệu quả đề tài nghiên cứu của mình. Để góp phần triển khai có hiệu quả các chủ trương của Đảng và Nhà nước về phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh - sinh viên, đề tài này sẽ đi sâu nghiên cứu về các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh - sinh viên các trường cao đẳng trên một địa bàn đó là Tỉnh Thái Nguyên. 3. Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu * Mục đích nghiên cứu: - Đánh giá thực trạng tình hình phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh - sinh viên trong các trường cao đẳng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay. - Đề ra các giải pháp nâng cao chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh- sinh viên trên cơ sở quán triệt đầy đủ, sâu sắc về ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng của công tác này, tạo sự chuyển biến cơ bản về công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao hiểu biết và ý thức tôn trọng pháp luật của toàn thể cán bộ, nhân dân đặc biệt là học sinh - sinh viên trong các nhà trường cao đẳng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên góp phần quan trọng vào việc ổn định môi trường giáo dục, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện đối với thế hệ trẻ. * Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích nói trên đề tài tập trung nghiên cứu làm rõ những vấn đề cơ bản sau: - Phân tích phương diện lý luận về phổ biến, giáo dục pháp luật cũng như những đặc thù của hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho đối tượng học sinh - sinh viên trong các trường cao đẳng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 4 - Đánh giá thực trạng hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái Nguyên - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật và nâng cao ý thức pháp luật cho học sinh - sinh viên trong các trường cao đẳng ở Thái Nguyên hiện nay. * Đối tượng nghiên cứu: Là hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng * Phạm vi nghiên cứu: Trên cơ sở phân tích chủ yếu thực trạng ý thức pháp luật và thực trạng phổ biến, giáo dục pháp luật ở một số trường cao đẳng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, tác giả sẽ đưa ra khái quát chung cho các trường cao đẳng trên địa bàn của tỉnh trong giai đoạn hiện nay. 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu Đề tài sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử và một số phương pháp như: - Phương pháp nghiên cứu chung: Phân tích, tổng hợp, lôgic, thống kê toán học, nghiên cứu tài liệu, điều tra xã hội học, thực nghiệm… - Phương pháp cụ thể: Để thu thập thông tin nhằm đáp ứng mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài sử dụng các nhóm phương pháp cụ thể theo cách phân loại quan sát sự kiện như sau: + Quan sát gián tiếp: Chủ yếu nghiên cứu tài liệu có liên quan: Đọc tài liệu, lược thuật tài liệu … + Quan sát trực tiếp: Tác giả thực hiện phỏng vấn bằng biểu mẫu (theo dạng trưng cầu ý kiến), phỏng vấn sâu và thống kê bằng cách đi điều tra thực tế kết quả và hiệu quả của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. 5 5. Đóng góp mới về mặt khoa học của đề tài nghiên cứu Luận văn là công trình khoa học nghiên cứu có hệ thống và toàn diện về hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho toàn bộ học sinh - sinh viên các trường cao đẳng trên một địa bàn (Thái Nguyên) sẽ góp phần giúp các Bộ, ngành, địa phương trong việc nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật cho đối tượng này. 6. ý nghĩa của việc nghiên cứu đề tài Đề tài nghiên cứu thành công sẽ vận dụng tốt vào công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái Nguyên hiện nay đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các nhà trường nghiên cứu và vận dụng vào công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của trường mình. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phổ biến, giáo dục pháp luật cho học sinh, sinh viên các trường cao đẳng ở Thái Nguyên. Chương 2: Thực trạng hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở Thái Nguyên hiện nay Chương 3: Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng công tác phổ biến, giáo dục trong các trường cao đẳng ở Thái Nguyên hiện nay. 6 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO HỌC SINH, SINH VIÊN CÁC TRƢỜNG CAO ĐẲNG Ở THÁI NGUYÊN 1.1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHỔ BIẾN, GIÁO DỤC PHÁP LUẬT Phổ biến, giáo dục pháp luật là một vấn đề đang được các cơ quan nhà nước, các cấp, các ngành, các tổ chức xã hội và đoàn thể quần chúng quan tâm. Theo Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng tại Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII đã nêu rõ: " Tăng cường giáo dục pháp luật, nâng cao hiểu biết và ý thức tôn trọng pháp luật, bảo đảm cho pháp luật được thi hành một cách nghiêm minh, thống nhất và công bằng" [12, tr. 57]. Trong chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật của ngành giáo dục thực hiện Nghị quyết số 61/2007/NQ-CP ngày 07 tháng 12 năm 2007 của Chính phủ và Quyết định số 37/2008/QĐ-TTg ngày 12 tháng 3 năm 2008 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật từ năm 2008-2012 (Phê duyệt kèm theo Quyết định số 2412/QĐ-BGĐT ngày 25 tháng 12 năm 2008 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo) đã quán triệt rõ: Cần xác định công tác phổ biến, giáo dục pháp luật là một bộ phận của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, là nhiệm vụ thường xuyên của toàn ngành đặt dưới sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, sự chỉ đạo trực tiếp của người đứng đầu cơ quan quản lý giáo dục và cơ sở giáo dục các cấp. Mỗi cán bộ, nhà giáo, người lao động, người học trong ngành phải xác định rõ việc học tập, nghiên cứu để hiểu biết pháp luật, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật là trách nhiệm của mình [7, tr. 3]. Phổ biến giáo dục pháp luật vừa là hoạt động thực tiễn, vừa là một vấn đề lý luận, vì vậy khi nghiên cứu, tìm hiểu vấn đề này, trước hết phải đề cập tới các khái niệm, phạm trù cơ bản của hoạt động này. Trên cơ sở đó, đối 7 chiếu với thực tiễn của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong các trường cao đẳng ở tỉnh Thái Nguyên để rút ra những nét đặc thù và đưa ra những giải pháp cho hoạt động này trong phạm vi nghiên cứu đề tài của luận văn. 1.1.1. Khái niệm phổ biến, giáo dục pháp luật Trong khoa học pháp lý hiện nay còn nhiều quan điểm, quan niệm khác nhau về khái niệm giáo dục pháp luật. Nội hàm của khái niệm phổ biến, giáo dục pháp luật (hay giáo dục pháp luật) ở những quan điểm, quan niệm khác nhau sẽ dẫn đến hệ quả: các nhà quản lý, các chủ thể phổ biến, giáo dục pháp luật sẽ có những lựa chọn khác nhau về nội dung, hình thức và phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật. Vì thế, tiếp cận khái niệm phổ biến, giáo dục pháp luật một cách đúng đắn, hợp lý sẽ giúp cho việc lựa chọn nội dung, hình thức và phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật phù hợp. Trên thực tế phổ biến, giáo dục pháp luật ít được các tác giả nhắc đến như là một khái niệm mang tính học thuật mà chủ yếu được biết đến với khái niệm giáo dục pháp luật. Tuy nhiên, trong hầu hết các văn kiện của Đảng, các văn bản quy phạm pháp luật của nhà nước, phổ biến, giáo dục pháp luật là khái niệm được đề cập phổ biến, thường xuyên. Trong phạm vi luận văn này tác giả sử dụng thuật ngữ phổ biến, giáo dục pháp luật với ý nghĩa chung đó. Trong khoa học pháp lý khái niệm giáo dục pháp luật hay phổ biến, giáo dục pháp luật còn có nhiều quan điểm khác nhau, do cách tiếp cận của các tác giả ở các khía cạnh, góc độ khác nhau. Tác giả luận văn không luận bàn, phân tích nhiều về khái niệm này mà thừa nhận hay đồng tình với các khái niệm đã được đưa ra trước đây theo cách tiếp cận của riêng mình. Theo các tác giả cuốn: "Sổ tay hướng dẫn nghiệp vụ phổ biến, giáo dục pháp luật" thì phổ biến, giáo dục pháp luật được hiểu theo hai nghĩa: " Nghĩa hẹp: Phổ biến pháp luật là giới thiệu tinh thần văn bản pháp luật cho đối tượng của nó. Nghĩa rộng: là truyền bá pháp luật cho mọi tầng lớp nhân dân trên cả nước" [6, tr. 7]. 8 Khái niệm giáo dục pháp luật, để xác định đúng đắn, trước hết cần phải xuất phát từ khái niệm giáo dục của khoa học sư phạm. Trong khoa học sư phạm, giáo dục được hiểu theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Giáo dục, theo nghĩa rộng, đó là sự ảnh hưởng tác động của những điều kiện khách quan như môi trường sống, chế độ xã hội, trình độ phát triển kinh tế, phong tục tập quán... và sự tác động của nhân tố chủ quan như tác động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch… của con người. Theo nghĩa hẹp, giáo dục là hoạt động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch của chủ thể giáo dục tác động lên khách thể giáo nhằm truyền bá những kinh nghiệm đấu tranh và sản xuất, những tri thức về tự nhiên xã hội và tư duy để họ có đầy đủ khả năng tham gia vào lao động và đời sống xã hội. Trong thực tiễn, tuy thừa nhận ảnh hưởng của các điều kiện khách quan là to lớn đối với việc hình thành ý thức cá nhân con người nhưng các nhà lý luận, các nhà khoa học sư phạm vẫn nhấn mạnh đến yếu tố tác động hàng đầu cực kỳ quan trọng, thậm chí mang yếu tố quyết định của nhân tố chủ quan trong giáo dục. Vì thế, khái niệm giáo dục hiện nay thường được hiểu theo nghĩa hẹp. Xuất phát từ những quan điểm trên, giáo dục pháp luật trước hết cũng là một hoạt động mang đầy đủ tính chất chung của giáo dục nhưng nó cũng có những nét đặc thù riêng, phạm vi riêng để tác động lên ý thức con người. Theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp của giáo dục, giáo dục pháp luật được hiểu: con người nói chung là khách thể (hay đối tượng) chịu ảnh hưởng và tác động của các điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan để hình thành lên ý thức tình cảm và hành vi pháp luật. Dưới góc độ của khoa học pháp lý, giáo dục pháp luật được hiểu theo các nội dung sau: Thứ nhất, sự hình thành ý thức của con người là quá trình ảnh hưởng tác động thống nhất của các điều kiện khách quan và các nhân tố chủ quan, trong đó các điều kiện khách quan chỉ là những nhân tố ảnh hưởng còn các 9 nhân tố chủ quan là những nhân tố tác động. Nhân tố ảnh hưởng có thể là tự phát theo chiều này hoặc theo chiều khác, còn nhân tố tác động bao giờ cũng là tự giác, có ý thức, có chủ định theo một hướng xác định. Hoạt động giáo dục pháp luật chính là sự tác động của nhân tố chủ quan mà trước hết là hoạt động giáo dục có định hướng, có tổ chức, có chủ định thành một hệ thống nhiều chủ thể (các cơ quan Đảng, Nhà nước, các tổ chức xã hội …). Thứ hai, giáo dục pháp luật là hình thức giáo dục cụ thể là "cái riêng", cái đặc thù trong mối quan hệ với giáo dục, nói chung là "cái chung", cái phổ biến. Giáo dục pháp luật có những nét đặc thù khác một cách tương đối với các dạng giáo dục khác ở các điểm sau: + Giáo dục pháp luật có mục đích riêng của mình. Đó là hoạt động nhằm hình thành tri thức, tình cảm và thói quen xử sự phù hợp với quy định của pháp luật, làm cho công dân tự giác tuân thủ pháp luật, có ý thức pháp luật cao góp phần tăng cường hiệu quả của pháp luật. + Giáo dục pháp luật có nội dung riêng. Đó là sự tác động định hướng với nội dung cơ bản là truyền tải tri thức của nhân loại nói chung, của Nhà nước nói riêng về hai hiện tượng Nhà nước và Pháp luật mà trong đó pháp luật thực định hiện hành của Nhà nước là bộ phận cơ bản quan trọng nhất + Xét trên các yếu tố chủ thể, khách thể, đối tượng, hình thức và phương pháp của giáo dục pháp luật cũng có nét riêng. So với các dạng giáo dục khác thì giáo dục pháp luật là quá trình tác động, thường xuyên, liên tục, lâu dài hơn chứ không phải là sự tác động một lần của chủ thể lên đối tượng giáo dục. Vì thế, giáo dục pháp luật trở thành yếu tố xuyên suốt trong các quan hệ như: gia đình, trường học, các tập thể lao động, các tổ chức Đảng, Nhà nước, đoàn thể xã hội. Nhân tố con người với hành vi và hành động hợp pháp đóng vai trò chủ đạo trong quá trình tác động qua lại giữa người giáo dục (chủ thể) với người được giáo dục (đối tượng). Người được giáo dục là người chịu sự tác động có tổ chức định hướng của các thông tin pháp luật. Vì 10 thế, một vấn đề đặt ra là người giáo dục phải hiểu biết được trình độ, đặc biệt là đặc điểm nhân thân của người được giáo dục pháp luật đồng thời người được giáo dục cần phải nắm vững tri thức pháp luật, biết cách truyền tải nó và phải là tấm gương, là hình mẫu trong việc tuân theo pháp luật. Từ những đặc thù nói trên không thể xem xét giáo dục pháp luật đồng nhất với khái niệm "hình thành ý thức pháp luật" của cá nhân. Sự hình thành ý thức pháp luật là sản phẩm của các điều kiện khách quan lẫn sự tác động định hướng của nhân tố chủ quan vào ý thức con người. Như vậy, giáo dục pháp luật chỉ là một yếu tố của quá trình hình thành ý thức pháp luật ở cá nhân con người và đóng vai trò chủ đạo trong quá trình ấy, giáo dục pháp luật chính là quá trình tác động của nhân tố chủ quan. Hai khái niệm giáo dục pháp luật và hình thành ý thức pháp luật không đồng nhất về bản chất nhưng có quan hệ mật thiết với nhau. Hình thành ý thức pháp luật có nội hàm rộng hơn giáo dục pháp luật. Từ đó có thể thấy rằng, bản chất của giáo dục pháp luật là hoạt động định hướng có tổ chức, có chủ định của chủ thể giáo dục tác động lên đối tượng giáo dục một cách có hệ thống và thường xuyên nhằm mục đích hình thành ở họ tri thức pháp lý, tình cảm và hành vi phù hợp với các đòi hỏi của hệ thống pháp luật hiện hành. Với cách tiếp cận khoa học thì giáo dục pháp luật là khái niệm chung, nền tảng và phổ biến pháp luật là một hình thức giáo dục pháp luật. Giáo dục pháp luật bao hàm cả nghĩa rộng là giáo dục pháp luật nói chung và nghĩa hẹp là giáo dục một văn bản pháp luật cụ thể. Từ những quan điểm, quan niệm nêu trên về phổ biến và giáo dục pháp luật, ta có thể rút ra rằng: Phổ biến, giáo dục pháp luật được hiểu chung là hoạt động truyền bá tri thức pháp lý của chủ thể lên đối tượng phổ biến pháp luật t(toàn thể cá nhân, công dân) một cách có định hướng, có tổ chức, có chủ định nhằm trang bị, nâng cao tri thức pháp lý nói chung, hình thành tình cảm, hành vi phù hợp với các quy định của pháp luật. 11 1.1.2. Mục đích của phổ biến, giáo dục pháp luật Muốn xác định được nội dung, hình thức, phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật một cách có hiệu quả, phù hợp với từng đối tượng cụ thể, cũng như để phân biệt với các dạng giáo dục khác thì một trong những vấn đề cần phải được làm rõ là phải chỉ ra được mục đích của phổ biến, giáo dục pháp luật. Khoa học pháp lý hiện nay khi đề cập đến mục đích của phổ biến, giáo dục pháp luật còn có nhiều ý kiến không thống nhất, mặc dù như vậy nhưng những quan niệm này cũng có những điểm tương đồng nhất định. Theo các nhà luật học Liên Xô (cũ) thì: Mục đích của giáo dục pháp lý trong xã hội chủ nghĩa phát triển là xác lập thế giới quan pháp lý xã hội chủ nghĩa, xây dựng và củng cố ý thức pháp chế cách mạng, phát triển tính tổ chức cao, sự suy nghĩ và hành động đúng đắn, tích cực của nhân dân lao động trong lĩnh vực sinh hoạt pháp lý, làm cho quần chúng hiểu và đồng tình sâu sắc với chính sách của Đảng và Nhà nước thể hiện trong pháp luật [Dẫn theo 1, tr. 61-62]. Có quan điểm cho rằng mục đích của phổ biến, giáo dục pháp luật là nâng cao trình độ ý thức pháp luật ở người lao động, phát triển toàn diện văn hóa pháp lý. Theo Chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật từ năm 2008-2012 ban hành kèm theo Quyết định số 37/2008/QĐ-TTg ngày 12/3/2008 của Thủ Tướng Chính phủ về việc Phê duyệt Chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật từ năm 2008-2012 thì mục tiêu chung của phổ biến, giáo dục pháp luật là: "Tiếp tục tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân" [5, tr. 1]. Các quan điểm trên mặc dù đề cập đến mục đích của phổ biến, giáo dục pháp luật ở những khía cạnh khác nhau nhưng chúng đều có những nhân 12 tố hợp lý. Trong điều kiện hoàn cảnh ở nước ta hiện nay nói chung thì mục đích của phổ biến, giáo dục pháp luật thể hiện ở các nội dung sau: Thứ nhất, mục đích nhận thức: Nhằm hình thành, làm sâu sắc và từng bước mở rộng hệ thống tri thức cho từng cá nhân công dân và cho toàn xã hội Thứ hai, mục đích cảm xúc: Nhằm hình thành nên lòng tin, tình cảm và thái độ đúng đắn đối với pháp luật. Thứ ba, mục đích hành vi: Nhằm hình thành động cơ, thói quen xử sự hợp pháp, tích cực của đối tượng giáo dục pháp luật. Phổ biến, giáo dục pháp luật luôn hướng tới nhằm đạt được ba mục đích trên, giữa các mục đích đó có mối quan hệ kế tiếp và quy định lẫn nhau, qua lại thống nhất với nhau từ nhận thức đến tự giác, từ tự giác đến tích cực và từ tích cực đến thói quen xử sự hợp pháp. Vì vậy, khi tiến hành phổ biến, giáo dục pháp luật phải hướng hoạt động đó vào tất cả các mục đích trên đồng thời cần cân nhắc, tính toán đến từng mục đích để từ đó có các hình thức và phương pháp phổ biến, giáo dục pháp luật cho phù hợp. 1.1.3. Chủ thể của phổ biến, giáo dục pháp luật Chủ thể của phổ biến, giáo dục pháp luật là những cá nhân, tổ chức có chức năng, nhiệm vụ tham gia vào việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật nhằm chuyển tải những thông tin pháp luật hướng đến những đối tượng chịu sự giáo dục pháp luật nhằm hình thành ở họ hệ thống kiến thức về pháp luật và ý thức tôn trọng pháp luật theo chuẩn mực chung gọi là chủ thể, những người được truyền thụ, học tập, nghiên cứu, tìm hiểu gọi là đối tượng của giáo dục pháp luật. Theo Từ điển tiếng Việt, chủ thể nói chung được hiểu là: đối tượng gây ra hành động, trong quan hệ đối lập với đối tượng bị chi phối của hành động, gọi là khách thể. Qua đó cho thấy chủ thể của giáo dục nói chung rất rộng, không chỉ là giáo viên mà bao gồm cả những người thực hiện sự tác 13 động gián tiếp do các hành vi cụ thể, do lối sống hoặc liên quan đến công việc, chức trách, nhiệm vụ của mình. Trong giáo dục pháp luật, tính đa dạng, phong phú của chủ thể được thể hiện khá rõ nét đó là tất cả những người mà theo chức năng, nhiệm vụ hay trách nhiệm xã hội đã tham gia vào việc thực hiện các mục đích giáo dục pháp luật. Căn cứ vào mục tiêu của phổ biến, giáo dục pháp luật và chức năng, nhiệm vụ luật định của mỗi người có thể phân thành các chủ thể đó là: chủ thể chuyên nghiệp và chủ thể không chuyên nghiệp. Chủ thể chuyên nghiệp là những người có nhiệm vụ chủ yếu, trực tiếp thực hiện mục tiêu phổ biến, giáo dục pháp luật như: báo cáo viên, tuyên truyền viên giáo dục trong hệ thống Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, các giảng viên giảng dạy pháp luật trong các trường học, các cán bộ, chuyên gia làm công tác nghiên cứu và chỉ đạo công tác giáo dục pháp luật tại các cơ quan nhà nước, các tổ chức nghề nghiệp… Chủ thể không chuyên là những người tuy không được giao chức năng trực tiếp phổ biến, giáo dục pháp luật nhưng thông qua các hoạt động thực hiện nhiệm vụ chuyên môn của mình đã góp phần thực hiện mục tiêu của phổ biến, giáo dục pháp luật. 1.1.4. Đối tƣợng của phổ biến, giáo dục pháp luật Đối tượng của phổ biến, giáo dục pháp luật là một trong những vấn đề cơ bản của lý luận giáo dục. Việc xác định nội dung, phương pháp, hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật phù hợp để đạt được hiệu quả giáo dục cao phụ thuộc rất nhiều vào việc nghiên cứu, đánh giá đúng đắn, đầy đủ, toàn diện về đối tượng của hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật. Đối tượng của giáo dục pháp luật nói chung là những cá nhân công dân hay những nhóm, cộng đồng xã hội cụ thể tiếp nhận tác động của các hoạt động giáo dục pháp luật mà ý thức pháp luật và hành vi của họ là khách thể của giáo dục pháp luật. 14