Tài liệu Hình phạt tiền trong luật hình sự việt nam và việc áp dụng hình phạt này ở nước ta hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN LỆ TRINH HÌNH PHẠT TIỀN TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ VIỆC ÁP DỤNG HÌNH PHẠT NÀY Ở NƯỚC TA HIỆN NAY luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ néi - 2009 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN LỆ TRINH HÌNH PHẠT TIỀN TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ VIỆC ÁP DỤNG HÌNH PHẠT NÀY Ở NƯỚC TA HIỆN NAY Chuyên ngành : Luật hình sự Mã số : 60 38 40 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trương Quang Vinh 2 Hµ néi - 2009 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Là một bộ phận cấu thành cơ bản trong hệ thống hình phạt, hình phạt tiền có một lịch sử lâu dài cũng như vị trí rất quan trọng trong pháp luật hình sự Việt Nam. Các quy định về hình phạt tiền đã xuất hiện và tồn tại từ rất lâu trong lịch sử. Từ khi các bộ luật đầu tiên của các triều đại phong kiến Việt Nam, hình phạt tiền đã được hình thành và được pháp luật hình sự thừa nhận như một loại hình phạt góp phần quan trọng vào việc bảo vệ Nhà nước, trật tự xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của người dân dưới chế độ cũ. Trong một thời gian khá dài, nước ta dưới chế độ thực dân nửa phong kiến, mặc dù pháp luật thời kỳ này tồn tại rất nhiều hạn chế nhưng chúng ta thấy được sự ghi nhận của pháp luật hình sự các quy định về hình phạt tiền, các quy định này ít nhiều cũng chứa đựng những nhân tố tích cực, góp phần không nhỏ đến quá trình lập pháp về hình phạt tiền của pháp luật hình sự Việt Nam ở các thời kỳ tiếp sau. Cho đến khi Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được thành lập, khi mà đất nước chưa có một bộ luật hình sự áp dụng chung, thì các quy định về hình phạt tiền đã được quy định rải rác trong rất nhiều các văn bản pháp luật đơn hành, từ các Sắc lệnh thời kỳ đầu thành lập như Sắc lệnh số 21 ngày 14/02/1946, Sắc lệnh số 223 ngày 17/11/1946 đến các Sắc luật: Sắc luật số 125/SL ngày 11/7/1950; Sắc luật số 163/SL ngày 17/11/1950; Sắc 3 luật số 202/SL ngày 14/12/1956; Sắc luật số 001/SL ngày 19/4/1957; Sắc luật số 003/SL ngày 18/6/1957... Và từ khi các quy định của luật hình sự được bắt đầu luật hóa cho đến ngày nay chế định về hình phạt tiền vẫn đang được chúng ta tiếp tục phát triển và hoàn thiện. Cùng với các loại hình phạt khác trong hệ thống pháp luật hình sự, hình phạt tiền tham gia không chỉ vào việc trừng trị người phạm tội mà còn có ý nghĩa to lớn trong vấn đề cải tạo người phạm tội trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân thủ pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa người phạm tội phạm tội mới và đồng thời giáo dục những người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh phòng và chống tội phạm. Đặc biệt, trong điều kiện nền kinh tế - xã hội nước ta có nhiều chuyển biến mới mẻ như hiện nay thì vai trò của hình phạt tiền ngày càng được phát huy. Bởi vậy mà Bộ luật Hình sự của thời kỳ mới (Bộ luật Hình sự năm 1999) đã có những quy định rất tiến bộ về hình phạt tiền và các quy định này đã, đang và sẽ phát huy ngày càng có hiệu quả hơn trong đời sống xã hội, góp phần tích cực vào việc đấu tranh phòng, chống tội phạm. Tuy nhiên, từ khi các quy định về hình phạt tiền trong Bộ luật Hình sự năm 1999 được áp dụng cho đến nay thì hình phạt này vẫn chưa phát huy được hết những vai trò và hiệu quả của nó. Bên cạnh sự hạn chế còn tồn tại trong các quy định của pháp luật thì thực tiễn áp dụng các quy định về hình phạt tiền trong thực tế có những điểm còn chưa đúng, chưa đủ, chưa hợp lý, đòi hỏi các nhà làm luật và thi hành pháp luật phải nhìn nhận và đánh giá một cách toàn diện. Cùng với chế định tội phạm, chế định về hình phạt là một chế định rất cơ bản và hết sức quan trọng của luật hình sự và bởi vai trò xã hội và hiệu quả của luật hình sự phụ thuộc rất nhiều vào hình phạt nên việc tiếp tục nghiên cứu sâu sắc hơn nữa để làm sáng tỏ về mặt khoa học 4 những vấn đề về hình phạt tiền và việc áp dụng các quy định về hình phạt tiền trong thực tế đời sống xã hội, đồng thời đưa ra những giải pháp hoàn thiện để góp phần nâng cao hiệu quả của các quy định đã nêu không những có ý nghĩa lý luận - thực tiễn và pháp lý quan trọng, mà còn là vấn đề mang tính cấp thiết. Đây chính là lý do luận chứng cho việc chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài "Hình phạt tiền trong luật hình sự Việt Nam và việc áp dụng hình phạt này ở nước ta hiện nay" làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Mục đích của đề tài Hình phạt tiền là một loại hình phạt có vị trí và vai trò quan trọng trong hệ thống hình phạt của nước ta. Khi nghiên cứu hình phạt tiền, luận văn nhằm đạt được các mục đích như sau: - Đưa ra một nhận thức toàn diện và có hệ thống về hình phạt tiền; - Đánh giá thực tiễn áp dụng hình phạt tiền qua đó đưa ra những kiến nghị cho việc hoàn thiện hình phạt tiền trong luật hình sự Việt Nam nhằm nâng cao hiệu quả của hình phạt này trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm. 3. Nội dung của đề tài, các vấn đề cần giải quyết Để hoàn thành các mục đích đã đề ra, luận văn tập trung trình bày các nội dung sau: - Phân tích về khái niệm, mục đích, ý nghĩa của hình phạt, hệ thống hình phạt và hình phạt tiền trong pháp luật Việt Nam; - Khái quát về lịch sử lập pháp của hình phạt tiền; phân tích các quy định của hình phạt tiền trong Bộ luật Hình sự hiện hành, từ đó rút 5 ra các quy định tiến bộ của hình phạt tiền trong pháp luật hiện hành so với các quy định trước đó; - Phân tích nội dung, điều kiện áp dụng hình phạt tiền theo các quy định của Bộ luật Hình sự năm 1999 và thực tiễn áp dụng các quy định về hình phạt tiền. Từ đó phân tích một số tồn tại xung quanh việc quy định và áp dụng quy định về hình phạt tiền; - Đưa ra những đề xuất, kiến nghị để hoàn thiện hình phạt tiền trên cơ sở các nguyên tắc của luật hình sự và chính sách hình sự của Nhà nước nhằm đáp ứng yêu cầu của công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin. Các luận chứng của đề tài được đưa ra trên cơ sở của Hiến pháp, các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là chính sách hình sự, dựa vào các nguyên tắc cơ bản của luật hình sự và có tham khảo Bên cạnh đó, các nghiên cứu mang tính cá nhân thể hiện trong đề tài được trình bày trên cơ sở tham khảo có chọn lọc các tài liệu pháp lý, các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, các chuyên gia trong và ngoài nước. - Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu truyền thống như: phương pháp so sánh, phương pháp hệ thống, phân tích, thống kê, so sánh, tổng hợp, quy nạp, diễn dịch… 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 6 Qua việc nghiên cứu về hình phạt tiền trong pháp luật hình sự Việt Nam và việc áp dụng hình phạt này ở nước ta hiện nay, luận văn đã góp phần làm sáng tỏ quá trình hình thành, phát triển và nội dung pháp lý của hình phạt tiền, đưa ra bức tranh khái quát về tình hình áp dụng hình phạt tiền trong thực tiễn ở nước ta hiện nay; đồng thời luận văn đưa ra những điểm chưa hợp lý về hình phạt tiền trong các quy định của Bộ luật Hình sự năm 1999, những hạn chế còn tồn tại trong quá trình áp dụng quy định về hình phạt tiền để đề xuất các phương hướng, kiến nghị nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả của hình phạt tiền trong thực tiễn. Bên cạnh đó, ý nghĩa về mặt khoa học của luận văn biểu hiện ở chỗ, đây là một công trình nghiên cứu chuyên khảo tương đối đầy đủ và toàn diện ở cấp độ một luận văn thạc sĩ đề cập riêng đến hình phạt tiền trong khoa học luật hình sự Việt Nam, vì vậy luận văn còn có thể làm tài liệu tham khảo cần thiết cho các cán bộ nghiên cứu khoa học, cán bộ giảng dạy, nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên thuộc chuyên ngành Tư pháp hình sự. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề về hình phạt và hình phạt tiền. Chương 2: Hình phạt tiền trong Bộ luật Hình sự năm 1999. Chương 3: Thực tiễn áp dụng hình phạt tiền và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc áp dụng hình phạt này ở nước ta hiện nay. 7 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HÌNH PHẠT VÀ HÌNH PHẠT TIỀN 1.1. KHÁI NIỆM, MỤC ĐÍCH CỦA HÌNH PHẠT VÀ HÌNH PHẠT TIỀN 1.1.1. Khái niệm, mục đích và hệ thống hình phạt 1.1.1.1. Khái niệm hình phạt Tội phạm và hình phạt là hai chế định cơ bản trong pháp luật hình sự của tất cả các quốc gia trên thế giới. Nếu như tội phạm là một hiện tượng tiêu cực trong xã hội, xuất hiện cùng với sự ra đời của nhà nước và pháp luật thì hình phạt ra đời bắt nguồn từ nhiệm vụ đấu tranh với tình hình tội phạm và để bảo vệ quyền lợi, duy trì điều kiện tồn tại của giai cấp thống trị, của nhà nước trong bất kỳ một chế độ xã hội nào. Dù là trong chế độ chiếm hữu nô lệ, chế độ phong kiến, tư bản hay chế độ xã hội chủ nghĩa thì các nhà nước luôn coi hình phạt là một công cụ hữu hiệu để bảo vệ lợi ích của xã hội và nhà nước bởi "hình phạt không phải là một cái gì khác ngoài phương tiện để tự bảo vệ mình của xã hội chống lại sự vi phạm các điều kiện tồn tại của nó" (C.Mác). Do đó, trong tất cả các biện pháp đấu tranh phòng và chống tội phạm thì hình phạt là biện pháp nghiêm khắc nhất, được áp dụng phổ biến và có lịch sử lâu đời nhất. Tuy nhiên, ở các giai đoạn lịch sử khác nhau, trong các quốc gia khác nhau không phải lúc nào cũng có những quan điểm thống nhất về bản chất, nội dung và mục đích của hình phạt. Thông thường quan niệm về hình phạt phụ thuộc và tương ứng với quan niệm về tội phạm trong mỗi một hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Và cũng chính những quan điểm không giống nhau về khái niệm tội phạm mà ở mỗi thời kỳ, ở mỗi nhà nước, hình phạt lại có những tác động khác nhau đến người phạm tội, đến các thành viên khác trong xã hội cũng như đến tình hình tội phạm nói chung. Về cơ bản có hai quan niệm về hình phạt cần được xem xét: Quan niệm thứ nhất coi hình phạt là công cụ trả thù người phạm tội, tức là hình phạt được áp dụng để trừng phạt, trả thù người đã thực hiện hành vi vi phạm quy định của pháp luật hình sự. Theo đó, tính chất trừng trị của các hình phạt theo quan niệm này rất dã man, hà khắc. Nhà nước cho phép áp dụng phổ biến và rộng rãi các hình phạt có tính chất nhục hình, đầy đọa thể xác và chà đạp lên phẩm giá của con người. Điều này được biểu hiện ở nhiều nhà nước chiếm hữu nô lệ và nhà nước phong kiến. Quan niệm thứ hai mang tính chất tiến bộ và nhân đạo hơn khi coi hình phạt là công cụ đấu tranh để phòng ngừa tội phạm. Theo đó, hình phạt được đặt ra không chỉ nhằm trừng trị người thực hiện hành vi phạm tội mà còn nhằm mục đích cải tạo, giáo dục người phạm tội và ngăn ngừa tội phạm. Mục đích cuối cùng được đặt ra đối với việc áp dụng hình phạt trong trường hợp này là hạn chế và đi đến triệt tiêu các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, tiến tới loại bỏ tội phạm ra khỏi đời sống xã hội. Quan điểm này về tội phạm và hình phạt được biểu hiện rất sâu sắc trong các nhà nước dân chủ tiến bộ. Có thể nói, việc quan niệm thế nào về hình phạt phụ thuộc rất nhiều vào chính sách kinh tế - xã hội nói chung và chính sách hình sự nói riêng của mỗi một quốc gia. Pháp luật hình sự Việt Nam hiện nay cho thấy chúng ta đã kết hợp hài hòa trong việc kế thừa truyền thống văn hóa nhân đạo chủ nghĩa với việc tiếp thu những tinh hoa văn minh của luật hình sự thế giới, đồng thời có xét đến thực trạng và yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm trong thực tế để xây dựng những vấn đề có liên quan đến hình phạt, mà trước tiên là khái niệm hình phạt. Về cơ bản, các nhà khoa học hình sự đã luôn coi hình phạt là biện pháp cưỡng chế của Nhà nước do Tòa án áp dụng đối với người thực hiện tội phạm, nhằm mục đích giáo dục, cải tạo người phạm tội và ngăn ngừa tội phạm. Điều đó biểu hiện trong các quan niệm cụ thể như sau: TS. Uông Chu Lưu, TS. Nguyễn Đức Tuấn đưa ra khái niệm: "Hình phạt là biện pháp cưỡng chế của Nhà nước do Tòa án áp dụng đối với người thực hiện tội phạm theo quy định của luật hình sự, tước bỏ hoặc hạn chế những quyền và lợi ích nhất định của người bị kết án nhằm mục đích cải tạo, giáo dục người phạm tội và ngăn ngừa tội phạm" [13]. TSKH. PGS. Lê Văn Cảm cũng cho rằng: "Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước được quyết định trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của Tòa án để tước bỏ hay hạn chế quyền, tự do của người bị kết án theo các quy định của pháp luật hình sự" [8]. GS.TS. Đỗ Ngọc Quang coi hình phạt là: "biện pháp cưỡng chế rất nghiêm khắc của Nhà nước được quy định trong luật hình sự do Tòa án áp dụng đối với người phạm tội nhằm tước bỏ hoặc hạn chế những quyền và mục đích nhất định với mục đích cải tạo giáo dục người phạm tội và ngăn ngừa tội phạm, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân" [Dẫn theo 6]. PGS. TS. Võ Khánh Vinh định nghĩa: "Hình phạt là biện pháp cưỡng chế do Tòa án quyết định trong bản án đối với người có lỗi trong việc thực hiện tội phạm và được thể hiện ở việc tước đoạt hoặc hạn chế các quyền và lợi ích do pháp luật quy định đối với người bị kết án" [38]. Theo PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa và TS. Lê Thị Sơn thì hình phạt "là biện pháp cưỡng chế nhà nước được luật hình sự quy định và do Tòa án áp dụng có nội dung tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội nhằm rse41cũng như nhằm giáo dục người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm" [10]. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đại học Quốc gia Hà Nội (2001), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần chung, Hà Nội. 2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nghị quyết số 08NQ/TW ngày 02/01 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới, Hà Nội. 3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 48NQ/TW ngày 24/5 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Hà Nội. 4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 49NQ/TW ngày 02/06 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2002, Hà Nội. 5. Lê Cảm (2000), "Hình phạt và biện pháp tư pháp trong Luật hình sự Việt Nam", Dân chủ và pháp luật, (8). 6. Lê Cảm (2001), "Một số vấn đề cơ bản về hình phạt", Công an nhân dân, (5). 7. Lê Cảm (chủ biên) (2001), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 8. Lê Văn Cảm (2005), Sách chuyên khảo sau đại học: Những vấn đề cơ bản trong khoa học Luật hình sự (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 9. Nguyễn Ngọc Hòa (1999), "Mục đích của hình phạt", Luật học, (1). 10. Nguyễn Ngọc Hòa, Lê Thị Sơn (2006), Từ điển pháp luật hình sự, Nxb Tư pháp, Hà Nội. 11. Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (2000), Nghị quyết số 01/2001/NQ-HĐTP ngày 04/8 hướng dẫn áp dụng một số quy định trong Phần chung Bộ luật hình sự 1999, Hà Nội. 12. Nguyễn Mạnh Kháng (2000), "Hình phạt - một số vấn đề lý luận", Nhà nước và pháp luật, (10). 13. Uông Chu Lưu, Nguyễn Đức Tuấn (1995), Hình phạt trong Luật Hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 14. Đinh Văn Quế (2000), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự 1999 (Phần chung), Nxb Thành phố Hồ Chí Minh. 15. Quốc hội (1950), Sắc luật số 125/SL ngày 11/7. 16. Quốc hội (1950), Sắc luật số 163/SL ngày 17/110. 17. Quốc hội (1956), Sắc luật số 202/SL ngày 14/12. 18. Quốc hội (1957), Sắc luật số 001/SL ngày 19/4. 19. Quốc hội (1957), Sắc luật số 003/SL ngày 18/6. 20. Quốc hội (1985), Bộ luật Hình sự, Hà Nội. 21. Quốc hội (1992), Hiến pháp, Hà Nội. 22. Quốc hội (1999), Bộ luật Hình sự, Hà Nội. 23. Quốc hội (2003), Bộ luật Tố tụng hình sự, Hà Nội. 24. Lê Thị Sơn, Nguyễn Ngọc Hòa, Phan Thị Liên Châu (2001), Trách nhiệm hình sự và hình phạt, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 25. Tòa án nhân dân tối cao (1999), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 1999, Hà Nội. 26. Tòa án nhân dân tối cao (2000), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2000, Hà Nội. 27. Tòa án nhân dân tối cao (2001), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2001, Hà Nội. 28. Tòa án nhân dân tối cao (2002), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2002, Hà Nội. 29. Tòa án nhân dân tối cao (2003), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2003, Hà Nội. 30. Tòa án nhân dân tối cao (2004), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2004, Hà Nội. 31. Tòa án nhân dân tối cao (2005), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2005, Hà Nội. 32. Tòa án nhân dân tối cao (2006), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2006, Hà Nội. 33. Tòa án nhân dân tối cao (2007), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2007, Hà Nội. 34. Tòa án nhân dân tối cao (2008), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2008, Hà Nội. 35. Trường Đại học Luật Hà Nội (2006), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam - Phần chung, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 36. Trường Đại học Luật Hà Nội (2001), Từ điển giải thích thuật ngữ luật học (Luật Hình sự), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 37. Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp, (2007), Từ điển pháp luật hình sự, Nxb Từ điển bách khoa - Tư pháp, Hà Nội. 38. Võ Khánh Vinh (1994), Khái niệm hình phạt và hệ thống hình phạt (Tội phạm học, Luật hình sự và Luật tố tụng hình sự Việt Nam), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 39. Trương Quang Vinh (2002), "Hình phạt tiền trong Bộ luật Hình sự năm 1999", Luật học, (4). VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ ! VUI LÒNG TẢI VỀ ĐỂ XEM BẢN FULL ĐẦY ĐỦ !